اسنادی از زندگی و مبارزات آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی - (1): آیت الله کاشانی در زندان متفقین

مطلع
بررسی‏های مربوط به اشغال ایران از ناحیه متفقین در شهریور 1320 هـ ش.عمدتا این حقیقت را به اثبات می‏رساند که متفقین،ایران را به‏ لحاظ کثرت روزافزون آلمانی‏ها در کشور مورد هجوم قرار دادند و نیز کشور ما را راه مناسبی برای ارسال آذوقه به اتحاد شوروی تشخیص دادند1.
واقعیت این است که در بحبوحه جنگ جهانی دوم باتوجه به گرایش‏ رضا خان به آلمان،بسیاری از مستشاران نظامی و فنی آلمان در ایران فعالیت‏ داشتند که برخی،از عوامل سرویسهای جاسوسی آلمان به شمار می‏رفتند.
متفقین نخست از طریق ارتباطهای غیررسمی و خصوصی و سپس با تسلیم یادداشتهای رسمی و علنی به حکومت ایران،اخطار کردند که در صورت ادامه فعالیتهای عمال آلمان در ایران،آنان با جدیت با مسأله برخورد خواهند کرد2اما این امکان که روسها بزودی در برابر حمله آلمان به این‏ کشور شکست خواهند خورد،موجب شد که رضا خان و نخست وزیرش‏ علی منصور در پاسخ ره تقاضاهای انگلیس و روسیه برای اخراج اتباع‏ آلمان کوتاهی کنند؛به‏هرحال متفقین این موضوع را برای موجه جلوه‏دادن‏ حمله خود به ایران،در اوایل شهریور 1320 هـ ش بهانه قرار دادند3، حمله‏ای که هدف اصلی آن حفظ منافع استراتژیک و نفتی انگلستان در منطقه،پیشگیری از تصرف آنها از ناحیه آلمان و همچنین در اختیار گرفتن‏ راههای کمک‏رسانی و آذوقه به اتحاد شوروی بود4.
با پیشروی متفقین به طرف ایران،حکومت از هرگونه رویارویی بازماند و رضا خان مجبور به استعفا شد.سقوط رضا خان و به قدرت رسیدن فرزند جوان وی،خودبه‏خود قدرت تصمیم‏گیری را از دربار،به مجلس و نخست وزیری انتقال داد.کابینه‏های بی‏ثبات،که خود نمایانگر آشفتگی‏ اوضاع در این دوره بودند،یکی پس از دیگری روی کارآمدند5.از طرف‏ دیگر متفقین به منظور تحقق اهدافشان در ایران نیاز به ثبات و آرامش‏ داشتند؛تأمین ثبات و آرامش ممکن نبود،مگر با کنترل و بازداشت‏ شخصیتهای سیاسی و مردمی که می‏توانستند این وضع را بر هم بزنند و (*)این مقاله با هماهنگی اداره کل دبیرخانه و امور اسناد نهاد ریاست جمهوری،برای انتشار و استفاده محققان در اختیار فصلنامهء گنجینه اسناد قرار گرفت.ضمنا بخش‏های دیگر آن نیز در آینده در همین مجله بچاپ خواهد رسید.
مردم را علیه نیروهای اشغالگر بشورانند؛از این‏رو پس از اشغال ایران،در صدد دستگیری کلیه رجال و شخصیتهایی برآمدند که ممکن بود دردسری‏ برای آنها ایجاد کنند.
"علی سهیلی‏"که پس از سقوط کابینه‏"محمد علی فروغی‏"،در اسفند 1320 هـ ش کابینه خود را معرفی کرد،در واقع مجری بی‏چون و چرای‏ اوامرمتفقین بود؛وی که به پشتیبانی انگلیسی‏ها چشم دوخته بود،کوشید درباره سه موضوع عمده که مستقیما به متفقین مربوط می‏شد،با آنها همکاری کند6.یکی از این موضوعات بازداشت شخصیتهای به اصطلاح‏ طرفدار آلمان بود7.در هفته‏های آخر کابینه اول‏"سهیلی‏"،متفقین صورتی‏ از اسامی افرادی که می‏باید بازداشت شوند،به دولت دادند،دولت نیز بدون‏ هیچ‏گونه مقاومت این درخواست غیر قانونی را پذیرفت و به مقامات، انتظامی دستور داد همگی را دستگیر کنند و تحویل دهند8؛این افراد روانه زندانهای متفقین در رشت،اراک،کرمانشاه و بعضا خارج از کشور شدند9.
از جمله شخصیتهایی که متفقین،بویژه انگلیسی‏ها از او ترس و واهمه‏ بسیاری داشتند و درصدد دستگیری وی برآمدند،"آیت الله سید ابو القاسم‏ کاشانی‏"بود.برای پی‏بردن به علل بازداشت‏"آیت الله کاشانی‏"هیچ مدرکی‏ به اندازه سوابق زندگانی و فعالیتهای سیاسی وی راهگشا نخواهد بود.
آیت الله سید ابو القاسم کاشانی فرزند"آیت الله سید مصطفی کاشانی‏" در سال 1303 هـ ق در تهران متولد شد؛وی نزد پدر مقدمات علوم اسلامی‏ را فرا گرفت و در سن شانزده سالگی در معیت او به عراق عزیمت کرد و در نجف اشرف به تحصیل مشغول شد و در محضر علمای بزرگی چون‏ "آیت الله آخوند ملا محمد کاظم خراسانی‏"،"آیت الله حاج میرزا حسین‏ تهرانی‏"و"آیت الله سید محمد تقی شیرازی‏"کسب فیض کرد و در 25 سالگی به علت قریحه و استعداد فوق‏العاده به درجه اجتهاد نایل شد10. در جنگ بین‏الملل اول(1914-1918 م)انگلیسی‏ها برای تصرف عراق‏ و جنگ با عثمانی‏ها،با فتاوی جهاد مراجع مواجه شدند.از جمله مراجعی که فتوای جهاد داده بود،"آیت الله سید مصطفی کاشانی‏"والد "آیت الله سید ابو القاسم کاشانی‏"بود11،که خود وی نیز ده ماه در کنار علما و ملّیّون عراق به مبارزه علیه انگلیسی‏ها پرداخت‏12.
پس از خاتمه جنگ و تصرف و اشغال عراق از ناحیه قوای انگلیسی، انقلاب 1920 م.علیه انگلیس روی داد که باز هم با فتاوی جهاد مراجع‏ تقلید همراه بود و یکی از مراجع تقلید که فتوای جهاد دادند،"آیت الله‏ ابو القاسم کاشانی‏"بود.پس از شکست مسلمین و ملیون عراق و تسلط انگلستان بر این کشور،کاکس،کمیسر عالی انگلیس در بغداد،تسلیم شدن‏ 17 تن از سران مخالفان و کسانی را که در مقابل ارتش انگلیس جنگیده و شدیدا مقاومت نموده بودند،شرط برقراری صلح دانست،یکی از آن 17 تن‏ آیت الله کاشانی بود اما مردم عراق راضی به تحویل وی نشدند و رؤسای‏ عشایر و مراجع تقلید عراق از او خواستند عراق را ترک کند13،"آیت الله‏ کاشانی‏"که به بصره تبعید شده بود،در کوت(ناحیه‏ای در شرق عراق که‏ مرکز آن کوت‏العماره است)خود را از کشتی به دریا انداخت و زیر بارانی از گلوله به ساحل رساند،سپس از راه کوههای کردستان به ایران و سرانجام به‏ تهران آمد14؛این در حالی بود که انگلیسی‏ها حکم اعدام وی را صادر کرده بودند15.
با چنین سابقه‏ای طبیعی بود که نام‏"آیت الله کاشانی‏""در صدر اسامی‏ موردنظر متفقین برای بازداشت باشد.حکم بازداشت آیت الله کاشانی به‏ اتهام واهی«اقدام بر علیه استقلال و امنیت کشور و اقدام به نفع دشمنان‏ مملکت»16در زمان دولت‏"سهیلی‏"صادر شد،اما دستگیری وی در دوره‏ نخست وزیری‏"محمد ساعد"صورت گرفت.پس از درج آگهی در جراید و اخطاریه برای‏"آیت الله کاشانی‏"به منظور معرفی خود به دادسرای‏ نظامی‏17،وی از تسلیم سرباز زد،لذا انگلیسی‏ها جستجوی خانه به‏ خانه را برای یافتن ایشان شروع کردند18یک بار نیز با عده‏ای از افسران‏ انگلیسی به منزل آیت الله کاشانی هجوم بردند،اما موفق به دستگیری‏ وی نشدند19.
از همان ابتدای تحت تعقیب قرار گرفتن‏"آیت الله کاشانی‏"،علما و مردم درخواستهای متعددی به منظور رفع تعقیب از مشار الیه کردند20و این امر بویژه پس از دستگیری ایشان،در ساعت 15 روز 27 خرداد 1323 ه ش در محله گلاب دره شمیران‏21،بسیار گسترش یافت و نامه‏ها و تلگرافهای بیشماری از سراسر کشور در اعتراض به بازداشت وی برای‏ جراید،مجلس،مقامات ذی‏ربط دولتی و علما ارسال شد22.
دستگیری‏"آیت الله کاشانی‏"همچنین منجر به بستن بازار و دکانها از ناحیه تجار و کسبه تهران شد23،و باوجود زندانی بودن،مردم تهران‏ ایشان را به نمایندگی مجلس چهاردهم انتخاب کردند،اما متفقین نام وی را از لیست نمایندگان حذف کردند.
"آیت الله کاشانی‏"در مجموع،حدود چهارده ماه در بازداشتگاه متفقین‏ در اراک و کرمانشاه به سر برد و چند روزی نیز از طرف مقامات شوروی به‏ رشت برده شد،که پس از بازجویی به اراک برگردانده شد24.وی در طول‏ مدت حبس نیز با اشغالگران سازش نکرد و با آنان با خشونت رفتار کرد؛به‏ طوری که در هنگام بازپرسی،پس از ورود به اتاق بازپرس و به محض ورود روی صندلی می‏نشیند«بازپرس انگلیسی متغیر می‏شود و با خشونت به‏ مترجم خود می‏گوید بپرسید چرا بدون اجازه نشسته است،آیت الله هم با کمال خشونت و عصبانیت پاسخ می‏دهد خیلی عجیب است در کشور من‏ بدون اجازه وارد شده‏اید و حال توقع داری که من از تو اجازه بگیرم»25. در بازجویی‏ها می‏گوید«من اساسا با هر اجنبی که مخالف مصالح و استقلال مملکت ایران باشد،مخالفم این اجنبی خواه روس باشد خواه‏ انگلیس یا آلمان یا آمریکا»و با عصبانیت اضافه می‏کند که«اگر در زندان شما بمیرم،ننگ ابدی بر شما خواهد بود و اگر از زندان شما بیرون آیم کاری‏ خواهم کرد که یک نفر انگلیسی)اشغالگر)در این مملکت باقی نماند»26. وی از دریافت جیره در بازداشتگاه انگلیسی‏ها نیز امتناع می‏ورزید و می‏گفت:«من جیره خور کسی نبوده و نیستم و نمی‏خواهم زیر منت کسی‏ باشم حتی دولت بریتانی کبیر»27.
در مدت بازداشت،بنا به تقاضای‏"آیت الله سید صدرالدین صدر"که‏ نگران سلامت حال‏"آیت الله کاشانی‏"به علت عوارض قلبی بود،ایشان‏ مورد معاینه پزشکان متخصص قرار می‏گیرد28اما صاحتا اظهار می‏دارد که«من علت مزاجی ندارم و دوا در من مؤثر نیست،تنها داروی من آزادی‏ است»29.
با پایان یافتن جنگ جهانی دوم؛آیت الله کاشانی نیز یه همراه سایر زندانیان،پس از حدود چهارده ماه حبس‏30از بازداشتگاه انگلیسی‏ها در کرمانشاه آزاد شد31.آزادی ایشان با موجی از پیامهای تبریک مردم مواجه‏ شد32و در طول مسیر بازگشت به تهران در همه‏جا مورد استقبال مردم‏ قرار گرفت‏33تا آنجا که دولت در صدد جلوگیری از مراسم استقبال از آیت‏ الله کاشانی برآمد34.
مبارزات‏"آیت الله کاشانی‏"با استبداد داخلی و استعمار خارجی در همانجا خاتمه نیافت،و همچنانکه خود ایشان در هنگام بازجویی،در زندان‏ انگلیسی‏ها خاطرنشان ساخته بود،در پی این هدف که«یک نفر انگلیسی‏ (اشغالگر)در این مملکت باقی نماند»،فعالیتهای خود را ادامه داد و به یکی‏ از مهمترین چهره‏های مؤثر در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران تبدیل شد و در این مسیر،دفعات متعدد دیگری نیز به حبس و تبعید محکوم شد.
(1)-نقل به مضمون ف.اشراقی:«اشغال ایران در ماه اوت 1941(شهریور 1320)به دست‏ انگلیس و شوروی»،ترجمه محمد تقی بهرامی حرّان،تاریخ معاصر ایران(مجموعه مقالات)،کتاب‏ چهارم ص 81(تهران:مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی،1371).
(2)-محمد علی همایون کاتوزیان:«اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی»،ترجمه‏ محمد رضا نفیسی،کامبیز عزیزی ص 181(تهران:نشر مرکز،1371).
(3)-فخر الدین عظیمی:«بحران دموکراسی در ایران»،ترجمه عبد الرضا هوشنگ مهدوی،بیژن نوذری‏ ص 51(تهران:البرز،1372).
(4)-ف.اشرفی:مأخذ یاد شده،صص 110-109.
(5)-در فاصله شهریور 1320 تا اسفند 1324 ه ش که نیروهای انگلیسی خاک ایران را تخلیه کردند، چهارده کابینه در ایران تشکیل شد؛در این‏باره ر.ک:ح.م.زاوش،دولتهای ایران در عصر مشروطیت، صص 309-289(تهران:اشاره،1370).
(6)-فخر الدین عظیمی:مأخذ یاد شده،ص 73.
(7)-دو موضوع دیگر عبارت بودند از تعطیل سفارت ژاپن،و مسائل پولی بویژه تأمین اسکناس کافی‏ برای پاسخ‏گویی به تقاضای فزاینده ناشی از افزایش قیمتها و هزینه‏های جنگی متفقین،فخر الدین عظیمی، مأخذ یاد شده،ص 73.
(8)-حسین مکی:«تاریخ بیست ساله ایران»،جلد 8 صص 398-397(تهران:علمی،1363).
(9)-برای اطلاع از اسامی بازداشت‏شدگان ر.ک:حسین مکی،مأخذ یاد شده،صص 403-400؛ باقر عاقلی؛«خاطرات یک نخست وزیر»-(دکتر احمد متین دفتری)صص 215-212(تهران: علمی،1371).
(10)-سید محمد موسوی:«زندگی‏نامه آیت الله کاشانی»،ص 3(تهران:بشیر،بی‏تا).
(11)-حسین مکی،مأخذ یاد شده،ص 407.
(12)-علی کریمیان:«گزیده‏ای از اسناد منتشر نشده آیت الله کاشانی»،گنجینه اسناد،سال دوم،دفتر اول و دوم(بهار و تابستان 1371)،ص 88.
(13)-حسین مکی،مأخذ یاد شده،ص 410.
(14)-محمد علی کاتوزیان،مأخذ یاد شده،ص 193.
(15)-حسین مکی،مأخذ یاد شده،ص 411.
(16)-ن.ک:سند شماره 3/6 همین مجموعه؛در کلیه ارجاعات به اسناد،منظور اسناد مجموعه حاضر است.
(17)-ن.ک:سند شماره 1/6 تا 3/6.
(18)-ن.ک:سند شماره 1/7 و 2/7.
(19)-سید جلال الدین مدنی،تاریخ سیاسی معاصر ایران،ج 1(قم:دفتر انتشارات اسلامی،بی‏تا).
(20)-ن.ک:سندهای شماره 1،1/9 تا 3/9(نقل به مضمون).
(21)-ن.ک:سند شماره 10.
(22)-ن.ک:سندهای شماره 16 تا 23.
(23)-ن.ک:سند شماره 11.
(24)-ن.ک:سند شماره 20.
(25)-حسین مکی،مأخذ یاد شده،صص 404-403.
(26)-سید جلال الدین مدنی،مأخذ یاد شده،ص 288.
(27)-ن.ک:سند شماره 1/24.
(28)-ن.ک:سند شماره 1/23 تا 3/24.
(29)-ن.ک:سند شماره 1/24.
(30)-در بسیاری از جمله«گزیده‏ای از اسناد منتشر نشده آیت الله کاشانی»،مأخذ یاد شده،ص‏ 89،این مدت به غلط 28 ماه ذکر شده که باتوجه به سندهای 10 و 1/27 که به ترتیب متضمن تاریخ‏ دستگیری و آزادی آیت الله کاشانی است،14 ماه صحیح است.
(31)-ن.ک:سند شماره 1/27.
(32)-ن.ک:سند شماره 28.
(33)-ن.ک:سند شماره 1/30 تا 4/30.
(34)-ن.ک:سند شماره 29.














سند شماره 1 تلگراف ایلهای قشقایی،بویر احمد،کهگیلویه و...راجع به ابراز نگرانی از تعقیب آیت الله کاشانی
تلگراف
ار آباده به ط(تهران)-شماره قبض 2753-شماره تلگراف 110-عدد کلمات 366-تاریخ اصل 23-تاریخ وصول 25/6/(1322) ساحت مقدس مجلس شورای ملی رونوشت جناب آقای نخست وزیر رونوشت جراید ایران،اقدام،نجات ایران،میهن‏پرستان،مهر ایران،رهبر،خورشید ایران،آزادی،داد،نوبهار،طوفان،شرق،دماوند،آزادگان،ندای حقیقت،(و)دیده‏بان ایلات قشقایی و بویر احمد کهگیلویه و ایلات متحد آنها بوسیله سرپرستان و نمایندگان خود از پیش‏آمد غیرمترقبه که برای عده هم‏میهنان عزیز ما در مرکز و اصفهان پیش‏آمده است تأثرات شدید خود را ابراز می‏داریم مخصوصا از اینکه بحضور حضرت آیت الله آقای حاج سید ابو القاسم‏ کاشانی تلگرافی مخابره نموده و از ایشان خبری نرسیده است فوق‏العاده نگران هستیم و از مجلس شورای ملی و ریاست دولت‏ تقاضا داریم وسائل استخلاص آقایان را فراهم نموده عموم مردم خاصه ایلات جنوب را از این تشویش خاطر آسوده نمایند.نصیر بهادر نماینده بویر احمدی ولی پناهی قلندر انصاری فرج الله آقائی علی ایزدپناه بویر احمدی محمد ده‏بزرگی زیاد سترگ دره شوری‏ جعفر قلی پناهی دره شوری محمد حسن دره شوری جهانگیر دره شوری مرتضی دره شوری هیئت علی دره شوری علم دار نره دره‏ شوره نعمت نره دره شوری حسین قلی شهسوار دره شوری زکی فرهنگ دره شوری جهانگیر کشکولی فریدون کشکولی ابو الفتح‏ حسن آقائی سرپرست کشکولی احمد کوهی امیر تیمور کشکولی فتح‏پور کشکولی فتح الله کشکولی مظفر کشکولی کرمانی علی‏ محمد کشکولی کرمانی احمد قراچه کشکولی علی نقی قراچه کشکولی خلیل قراچه حبیب قراچه بهمن بهمئی کریم کیانی رضا قلی‏ خورشید رضا اردکین حیدر قلی درخشان ضیائی مسیح صفی علی خانی پرویز جوادپور جعفر بگلو حسن جابری لطف علی طایفه‏ امیر چماطلو حیدر ملک‏پور جعفر بگلو اسفندیار کیانوش جعفر بگلو اسکندر جعفر بگلو امراله جعفر بگلو غفار گلی بهزاد گلی نصر اله‏ جهانگیری امیر خان محمد خان خان جان حسین‏پور حمزه حسن علی پولادی سرمست اردکین سردار طایفه اردکین بگلو امیر بهمن‏ بگلو منصور بهمن بگلو محمد قلی بهمن بگلو نوروز علی طایفه شبانکاره منوچهر شبانکاره شیروانی طایفه اردکین قره‏گله‏زن محمود طایفه بهلولی غلام حسین طایفه بهلولی تمراس طایفه بهلولی قباد طایفه بهلولی قریب طایفه مهتر خانه حسن طایفه مهتر خانه‏ سرتیپ مهتر خانه مهدی نوروز مهتر خانه قلندر مهتر خانه فریدون مهتر خانه کاکاقلی گله‏زن غلام علی شبانکاره مسیح گله‏زن گرگ‏ علی گله‏زن جعفر گله‏زن قاضی شیر علی جعفر گله‏زن حنائی.



سند شماره 2 اعتراض اداره سیاسی انگلیس به تبلیغات انتخاباتی طرفداران آیت الله کاشانی
اداره اطلاعات
تاریخ 13/9/1322
شماره 12031/12606
وزارت کشور شهربانی کل کشور
محرمانه مستقیم
جناب آقای نخست وزیر
محترما معروض می‏دارد در این چند روزه که امر انتخابات شروع شده راجع به دکتر متین دفتری‏35که جزو مظنونین متفقین در اراک‏ بازداشت است و همچنین راجع به سید ابو القاسم کاشانی که او نیز جزو مظنونین و فعلا فراریست در اثر،فعالیتهای زیادی برای وکالت‏ می‏شود و چه در روزنامه‏ها و چه در اوراق متفرقه چاپی از ناحیه خانم و برادر متین دفتری و از ناحیه اهالی بخش 9 برای کاشانی‏ تبلیغات زیادی بعمل می‏آید و همین قضیه باعث توجه اداره سیاسی انگلیس‏ها شده و چند مرتبه به شهربانی شفاها تذکر داده‏اند و مراتب استحضارا عرض تا هر نوع مقتصی است امر باقدام فرمایند.
رئیس شهربانی کل کشور-پاسیار 1 سیف
(امضاء)
سند شماره 3 جمع‏آوری بیانیه‏های آیت الله کاشانی توسط شهربانی و بازجویی از عامل نشر و توزیع آن
اداره اطلاعات
دائره دوم
تاریخ 30/9/22(13)
شماره 12808/13279/1
(محرمانه)
وزارت کشور شهربانی کل کشور جناب آقای نخست وزیر(منظور علی سهیلی است که در 28 بهمن 1321 هـ ش دومین کابینه خود را معرفی کرد)
بیانیه از طرف حاجی سید ابو القاسم کاشانی در شهر منتشر و بعلاوه برای انتخاب مشار الیه جهت نمایندگی دوره 14 مجلس شورای‏ ملی شرحی در روزنامه اطلاعات روز چهارشنبه 9 آذر 22 بامضاء جمعیت وطن‏پرستان(گرامی)درج در نتیجه تعقیب معلوم گردید آقای محمد علی گرامی مدیر کارخانه چوب‏بری واقعه در خارج دروازه شمیران بیانیه مزبور را بوسیله تجارتخانه کاشانی چاپ و انتشار داده و در روزنامه اطلاعات هم آگهی نموده مشار الیه احضار،بازجوئی نموده انتشار بیانیه و آگهی در روزنامه را معترف و اظهار داشت چون حاجی سید ابو القاسم مرجع تقلید اوست از نقطه‏نظر اصول دیانت برای مشار الیه تبلیغات مینماید و از محل مشار الیه هم‏ اطلاعی ندارد دویست برگ بیانیه‏ها که موجود بوده جمع‏آوری بایگانی و آموزش داده شده پرونده امر را بفرمانداری نظامی ارسال دارند یک برگ بیانیه پیوست تقدیم و مراتب استحضارا معروض گردید.
رئیس شهربانی کل کشور-پاسیار 1 سیف
(امضاء)
(35)-دکتر احمد متین دفتری(1275-1350 هـ ش)ملقب به اعتضاد لشکر و متین الدوله،فرزند محمود خان اعتضاد لشکر در تهران متولد شد.وی خدمات اداری خود را از سال‏ 1294 هـ ش در وزارت خارجه آغاز کرد و مدت 12 سال در آن وزارتخانه مصدر مشاغلی بود و در سال 1306 به وزارت عدلیه انتقال یافت.در سال 1308 برای ادامه تحصیل به اروپا رفت و پس از بازگشت به ایران در سمتهای مدیر کل،معاون اداری،کفیل و وزیر دادگستری قریب 8 سال به کار اشتغال داشت؛در همین اوان با دختر دکتر محمد مصدق،که دختر عموی‏ پدرش محسوب می‏شد،ازدواج کرد.در آبان 1318 به نخست وزیری رسید و پس از 8 ماه برکنار شد.وی نیز از جمله کسانی بود که پس از اشغال ایران توسط متفقین،به اتهام همکاری با عمال آلمان،بازداشت شد و قریب دو سال در اردوگاه انگلیسیها در اراک و سپس در زندان روسها در رشت محبوس بود.باقر عاقلی،خاطرات یک نخست وزیر(دکتر احمد متین‏ دفتری)(تهران:علمی،1371)،صص 209 و 220.




سند شماره 4 بیانیه آیت الله کاشانی در اعتراض به شیوع فسق و فجور و نفوذ اجانب در مملکت‏ و درخواست انتخاب وکلای صالح برای دوره چهاردهم مجلس
بسمه تعالی
بیانیه حضرت حجة الاسلام آیت الله آقای حاج سید ابو القاسم مجتهد کاشانی دامت برکاته‏ که در تاریخ غرهء شعبان المعظم چاپ شده بود اینک برای استفاده عموم تجدید طبع می‏شود برادران دینی بخوانند و تکلیف خود را بدانند حدیث شریف از پیغمبر اسلام(ص) من اصبح و لم بهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم‏ (هرکس صبح کند و اهتمام در امور مسلمانان نداشته باشد مسلمان نیست)
شرح داستان اختلال امور دین و دنیای این ملت که چشم صاحب شریعت را گریان و قلب هر مسلمانی را جریحه‏دار نموده و هرچند در این مختصر را قلت مجال غیر میسر است ولی بطور اجمال عرض می‏شود آیا مسلمانان میدانند وضعیات مدارس جدیده چیست‏ این کارخانه‏های آدم‏سازی که باید سالی چند هزار نفر مسلمان مهذب الاخلاق و طنخواه فداکار تربیت کند غیراز معدودی که در نتیجه تربیت خانوادگی عقاید اسلامی دارند و دارای اخلاق حمیده هستند چندین هزار بیعلاقه بدیانت که جز شهوترانی مقصودی‏ ندارند و بوئی از ملت دوستی و وطنخواهی بمشامشان نرسیده برای این ملت و مملکت تهیه مینمایند واضح است با این شالوده فساد تا چندسال دیگر امر دین و آئین و ملت و مملکت بکجا خواهد انجامید؟آیا می‏دانید مدارس قدیمه که باید مشحون به فضلا و محققین و مروچین باشند چون اوقافش صرف عیاشی و مصارف بیهوده میشود خالی است و معدودی از طلاب که هرجا هستند بسختی و گرسنگی میگذارنند؟آیا اطلاع از مدارس مختلط پسران و دختران بزرگ دارند و ملتقت هستند چه صدمه و لطمه بدیانت و ملت وارد مینمایند آیا این شرابخانه‏ها که در همه‏جا دایر است مرضی خدا و رسول صلی اللّه علیه و آله میباشند؟
آیا مطالبه جواز لباس از معممین و کشانیدن آنها بشهربانی و کلانتری‏ها سزاوار است؟آیا استخدام خانمهای توالت کرده در ادارات که‏ منشاء مفاسد عظیم اخلاقی و دینی است رواست؟آیا شیوع لهویات و فسوق بایندرجه از فضاحت قابل تحمل است؟آیا هتک‏ نوامیس و پاره‏کردن حجاب مخدرات در هر کوی و برزن را در ملاء عام امر حقیری میشمارید؟آیا چپاول و غارت مال ملت را بدون‏ بیم و هراس که در همه ادارات با کمال وقاحت شایع است و بیچارگی و گرسنگی ملت را برخود هموار مینمائید؟آیا خودسری و مظالم حکام و سایر مامورین را جایز میشمارید؟
آیا از لطماتیکه بهمدستی خائنین از وکلاء با اجانب باین ملت و مملکت وارد میشود مستحضر هستید؟آیا مطلع هستید که در دوره‏ چهاردهم که ظاهرا خاتمه جنگ است و مقدرات و شئون و امور سیاسی و اساسی اینمملکت و ملت تعیین و تقدیر میشود چه‏قدر اهمیت دارد؟آیا خود را در جلوگیری از این مفاسد دینیه و دنیویه مکلف و مسئول نمیدانید؟آیا در وجوب موکد امر به معروف و نهی‏ از منکر و حفظ بیضه اسلام و دفاع از حوزه دیانت خدشه و اشکالی دارید؟آیا بهم‏دستی و اتحاد در تعیین وکلاء صالح متدین وطن‏ دوست با شهامت عالم بمقتضیات امروزه دنیا نمیتوان از این مفاسد دینی و دنیوی جلوگیری نمود آیا مانعی در همدستی و اتحاد دارید؟آیا راه دیگری برای حفظ دیانت و رفع بیچارگی و اصلاح مفاسد در نظر دارید و چون راه دیگر درنظر نیست پس بر کلیه‏ مسلمین واجب است که در انتخاب وکلای صالح برای دوره چهاردهم کمال سعی و کوشش بعمل آورند که جلوگیری از کلیه مفاسد بشود و کلیه اصلاحات انجام یابد و چون تشتت آراء مسلمین موجب پیشرفت نظریات سوء معاندین خواهد شد و برای جلوگیری از این خطر عظیم اتفاق در قضیه انتخابات حتمی است انشاء اللّه برادران دینی باتفاق کامل بوظایف خود اقدام تا در نتیجه مجلس دوره‏ چهاردهم از وکلای مسلمان متدین ملت دوست با شهامت بی غرض و بی طمع و صادق تشکیل شود و بعنایت خدای متعال حفظ اساس دیانت و ایجاد وسائل ترقی و آسایش ملت و بقاء استقلال مملکت میسر گردد.
و السلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته احقر ابو القاسم الحسینی الکاشانی
سند شماره 5 خلاصه اتهامات وارده به آیت الله کاشانی
وزارت دادگستری
تاریخ 21/10/1322 شماره 20484
فرمانداری نظامی تهران
چون مطابق مدارکی که بدست آمده آقای حاج سید ابو القاسم کاشانی اقداماتی بر علیه استقلال و امنیت کشور و به نفع دشمنان مملکت کرده است لازم است که فورا مشار الیه را تحت تعقیب در آورید.
خلاصه اتهامات بر علیه نامبرده در قرار زیر استـ
سید ابو القاسم کاشانی از خردادماه 1320 شروع به همکاری با جاسوسان آلمانی مخصوصا با جاسوسی موسوم به مایر1نموده و عضو کمیته اجرائیه‏ای بوده است که جاسوسان آلمانی بمنظور تولید اغتشاش و ایجاد خصومت بین ایران و دولتهای دیگر تشکیل‏ داده بودند و نیز پس از اعلان جنگ از طرف دولت شاهنشاهی به دولت آلمان به اموری که نافع به حال دشمنان مملکت و بالنتیجه بر علیه استقلال کشور میباشد مبادرت کرده است.
سند شماره 1/6 اخطاریه و آگهی برای آیت الله کاشانی به منظور معرفی خود به دادسری نظامی
شماره 4300
تاریخ 22/10/1322
پیوست 2 برگ
فرمانداری نظامی تهران
فرمانداری معظم نظامی تهران
عطف به موقومه شماره 456/21123 جناب آقای نخست وزیر راجع به تعقیب آقای سید ابو القاسم کاشانی متهم به اقدامات بر علیه‏ امنیت و استقلال کشور و به نفع دشمنان مملکت که طی شمارهبه دادسری نظامی مرجوعه شده بعرض می‏رساند:
برای احضار نامبرده اقدام قانونی بعمل آمده چون مشار الیه فراری میباشد لذا طبق مقررات بوسیله درج آگهی در روزنامه‏های ایران- مهر ایران-اطلاعات-یزدان-رعد امروز-مجله دادگستری-بمشار الیه اخطار شد که به محض رؤیت در شعبه شش بازرسی‏ دادسری نظامی حضور بهمرساند که نسبت به اتهام وارده رسیدگی شود یک نسخه از آگهی‏های صادره و رونوشت اخطاریه به‏ پیوست تقدیم میگردد.
از طرف دادستان نظامی-سروان نیکعهد



سند شماره 2/6
وزارت دادگستری
سواد اخطاریه صادره
(1)-فرانتس مایر،از عوامل سرشناس نازی و رهبر جاسوسان آلمانی در ایران،که در آستانه جنگ جهانی دوم و اشغال ایران،در پوشش کارشناس فنی،مشاور و بازرگانی به نفع آلمان فعالیت‏ می‏کردند.مایر فردی به غایت کاری و زبردست بود؛وی وظیفه داشت که با کمک و راهنمایی همکاران ایرانی‏اش،در جنوب کشور فرودگاههای متعددی بوجود آورد،مؤسسات نفتی‏ خوزستان را منهدم سازد و به محض رسیدن نیروهای نظامی به مرزهای ایران از راه قفقاز،قدرت دولتی را در کشور به دست گرفته،ایران را متحد جنگی آلمان کند؛وی حتی پس از اشغال‏ ایران نیز از اهداف خود دست نکشید و با کمک گروهی از امراء ارتش ایران تشکیلاتی بنام«نهضت ملیون ایران؛جهت مبارزه با متفقین بوجود آورد،اما نقشه‏هایش به نتیجه‏ای نرسید و خود وی نیز در مرداد 1322 دستگیر شد.جامی،گذشته چراغ راه آینده است(تهران:پیام،1371)،صص 85-76.
(مطالب مندرج در محل گواهی مأمور:)
اینجانب پاسبان شماره 377 پاس پامنار موقع اخطار برگ اخطاریه حضور داشتم و آقای کاشانی در منزل نبوده و بنا به نوشته آقای‏ احمد فیلی که فعلا در خانه آقای ابو القاسم کاشانی سکونت دارد از محل ایشان اطلاعی در دست نیست
محل امضای ماشا الله پاسبان 377
21/10/1322
[حاشیه پایین:]
آقای ابو القاسم کاشانی منزل فعلی ایشان در اینجانمیباشد و برای رؤیت ورقه بخود ایشان مراجعه شود و بنده از محل ایشان اطلاعی‏ ندارم.محل امضای احمد فیلی
[حاشیه چپ:]
مندرجات متن این اخطاریه را گواهی میدهم و میدانم که آقای کاشانی قبلا در این منزل سکونت داشتند معذالک نسخه یکم‏ اخطاریه بدرب منزل الصاق گردید.
پاسبان شماره/1030 عباس حاجی عباسعلی محل امضاء 21/10/22(13)



سند شماره 3/6
فرمانداری نظامی تهران‏ آگهی
به حاج سید ابو القاسم کاشانی که آخرین محل اقامت او تهران محله پامنار کوچه صدر اعظم نوری بوده و فعلا فراری و مخفی میباشد اخطار میشود که به تقاضای دادستان نظامی در معیت چند نفر دیگر باتهام اقدام بر علیه استقلال و امنیت کشور و اقدام به نفع دشمنان‏ مملکت مورد تعقیب میباشد لازم است به محض اطلاع در شعبه شش بازپرسی دادسرای نظامی حضور بهمرسانیده در صورتیکه تا سه ماه پس از نشر این آگهی خود را معرفی ننماید اقدام قانونی بعمل خواهد آمد.
از طرف دادستان دادسرای نظامی-سروان نیکعهد
سند شماره 1/7 گزارش اداره اطلاعات شهربانی راجع به تفتیش بعضی از اماکن توسط انگلیسیها به منظور دستگیری آیت الله کاشانی
اداره اطلاعات
تاریخ 8/12/22(13)
شماره 15773/16000/1
مستقیم-محرمانه فوری است
وزارت کشور شهربانی کل کشور جناب آقای نخست وزیر
محترما رونوشت گزارش اداره اطلاعات را برای استحضار به پیوست تقدیم میدارد.
رئیس شهربانی کل کشور-سرپاس جهانبانی
(امضاء)



سند شماره 2/7
وزارت کشور شهربانی کل کشور
رونوشت گزارش

گزارش
ساعت 5 عصر روز 3/12/22 مستر نوارا نماینده و رابط انگلیسیها به اداره اطلاعات آمده و اظهار کرده بود برای پیدا کردن سید ابو القاسم کاشانی و حسینعلی قراگزلو2باید چند جا تفتیش شود امر و مقرر گردید باتفاق نامبرده رفته بازرسی‏های لازم بعمل آید بفرموده در معیت رحیمی با نوارا از اداره خارج فقط مشار الیه روبروی خیابان بوذر جمهری در خیابان شاهپور دبستان مختلط دولتی را ارائه داده و اظهار کرده علی آقا نام خدمتگذار جزء این دبستان را قراگزلو باجناق و فامیل است و از قراریکه شنیده شده‏ قراگزلو مزبور گویا در این دبستان باشد خود نوارا علی آقای مزبور را بدرب دبیرستان احضار و از او استعلاماتی نموده علی آقا اظهار کرده در چهار ماه پیش حسینعلی قراگزلو با او باجناق بوده و تا آن تاریخ مشار الیه را ندیده بود به دبستان آمده و اظهار کرده تازه از اروپا آمده و منزلش خراب و مشغول بنّایی هستند و عائله‏اش هم در تهران نیستند چندی مهمان آنها خواهند بود دو ماه در اطاق آنها منزل‏ داشته و از تعقیب مأمورین شهربانی و انگلیسیها ترس داشته و اغلب شبها بخارج میرفته و مراجعت میکرده در دو ماه پیش که عائله‏ او آمده‏اند بمنزل خود رفته چند روز بعد شنیده که یک پسرش دستگیر و خود قراگزلو متواری گردید پس از سئوالات شفاهی که مستر نوارا از علی آقا کرده و اطمینان حاصل نموده که قراگزلو فعلا در دبستان مزبور نیست بدون اینکه تفتیشی بکند قدری در حیاط دبستان‏ ایستاده و از یکی از سرایدارهای دیگر آنجا نیز سئوال کرده او جواب داد حال هیچ‏کس و جز عائله علی آقا کسی دیگر نیست خارج‏ شده و در موقع خروج به علی آقا وعده‏های کمک و مساعدت داده که محل قراگزلو را تعیین و باو اطلاع دهد علی آقا نیز وعده کرده و قرار شد برای دو روز بعد به اداره اطلاعات حاضر شده و اطلاعات خود را بدهد که تا امروز حاضر نگردید.-اسفندیاری



سند شماره 8
درخواست فرمانداری نظامی تهران از نخست وزیر به منظور ارسال مدارک مورد نیاز برای صدور قرار قانونی و بازجویی از آیت الله کاشانی
بتاریخ 29/12/1322
شماره 5280
محرمانه
وزارت کشور اداره فرمانداری نظامی
جناب آقای نخست وزیر
معطوفا به مرقومه 20484-21/10/22(راجع به تعقیب حاجی سید ابو القاسم کاشانی)بطوریکه دادسرای نظامی گزارش میدهد چون نامبرده خود را بوسیله تلگراف معرفی و ضمنا سه نوبت آگهی نیز جهت حضور او منتشر شده و برای بازپرسی و صدور قرار قانونی مدارکی که بدست آمده مورد لزوم میباشد لذا مستدعی است مقرر فرمایند هرگونه مدارکی در اینمورد در دفتر نخست وزیری‏ موجود است ارسال دارند.
فرماندار نظامی تهران-سرلشگر کیکاوسی
[امضاء]
(2)-حسینعلی قراگزلو(فتح السلطنه)،نماینده ویژه تهران،که از اشخاص متنفذ و مقتدر تهران در بحبوحه اشغال ایران توسط متفقین،تشکیل شد؛هدف این کمیته انجام‏ کودتا و بدست گرفتن زمام امور کشور بود که در این راستا حسینعلی قراگوزلو چند بار به برلن سفر کرد و با مقامات آلمانی مذاکره کرد.جامی،همان،صص 78-77.
[حاشیه راست:]
جناب آقای نخست وزیر فرمودند بایگانی شود تا آقای دکتر مبصری از گیلان مراجعت نمایند
8/1/23[13]



سند شماره 1/9
مکاتبه رئیس مجلس شورای ملی با نخست وزیر در خصوص ارسال تلگرافهای‏ رسیده از علمای قم به منظور رفع تعقیب آیت الله کاشانی
شماره 1149
مجلس شورای ملی
اداره دبیرخانه
مورخه 21/1/1323
جناب آقای نخست وزیر1
راجع به پیش‏آمد قابل‏توجه آقای کاشانی دو تلگراف بشماره 211 و 210 از قم بمجلس مخابره در رونوشت بانمقام نیز فرستاده و آزادی ایشانرا جدا درخواست نموده‏اند بدیهی است نتیجه اقدامات مؤثری که در حدود وظیفه نسبت برفع غائله بعمل آمده برای آگهی‏ مجلس و اطلاع آنان اعلام خواهیم فرمود
رئیس مجلس شورای ملی
[امضاء]محمد صادق طباطبائی



سند شماره 2/9
وزارت پست و تلگراف و تلفن‏ تلگراف
از قم به ط[تهران‏]-شماره قبض 715-شماره تلگراف 211-عدد کلمات 58-تاریخ اصل 10-تاریخ وصول 10/1[1323]
توسط ریاست مجلس تهران مجلس شورای ملی رونوشت جناب آقای نخست وزیر از پیش‏آمد ناگواری که برای حضرت آیت اله‏ کاشانی رخ داده قلوب عامّه روحانیّین و مسلمانان مجروح امید است که آن مقام محترم با جدّیتی هرچه تمامتر کوشش در حل این‏ پیش‏آمد مؤلمه نموده تا آسایش خاطر عموم مسلمانان فراهم گردد
صدر محمد فیضی
[حاشیه پایین:]
بتوسط حکومت قم جواب داده شود
14/1



سند شماره 3/9
شماره کتاب 1937
وزارت پست تلگراف و تلفن‏ تلگراف
از قم به ط[تهران‏]-شماره قبض 714-شماره تلگراف 410-عدد کلمات 70-تاریخ اصل 10-تاریخ وصول 10/1[1323] (1]-منظورمحمد ساعد است که در 8 فروردین 1323 هـ ش اولین کابینه خود را معرفی کرد.
بتوسط ریاست مجلس تهران مجلس شورای ملی کپیه ریاست وزراء قلوب عامّه روحانیّین و مسلمین از این پیش‏آمد ناگوار اسفناک‏ که بر حضرت آیت الله کاشانی وارد آمده جریحه‏دار شده رجای واثق داریم عاجلا سعی بلیغ در حل این عقده و قضیه مؤلمه فرموده و عموم روحانیّین و مسلمین مسرور گردند انتظار خلاصی و راحتی ایشان را داریم احمد الموسوی خوانساری سید محمد تقی‏ خوانساری الراجی شهاب الدین نجفی
[حاشیه پایین:]
بتوسط حکومت قم جواب تلگراف شود
14/1


سند شماره 10
گزارش اداره شهربانی مبنی بر دستگیری آیت الله کاشانی در محله‏ گلاب‏دره و تحویل وی به متفقین
اداره اطلاعات
بتاریخ 27/3/23[13]
شماره 4025/آ
محرمانه-مستقیم
وزارت کشور اداره کل شهربانی
جناب آقای نخست وزیر
محترما بعرض میرساند آقای حاج سید ابو القاسم کاشانی که اسم او جزو صورت اشخاصی بوده که بدرخواست متفقین بایستی‏ بازداشت شود و تاکنون مخفی و متواری بوده است امروز ساعت 15 در کوچه باغات محله گلاب‏دره حوالی پس قلعه و دربند در منزل شخصی بنام محمد حسین توسط کارمندان اداره اطلاعات شهربانی و متفقین و نماینده فرمانداری نظامی دستگیر و بر حسب‏ تقاضای متفقین بنمایندگان آنان تحویل و صورت مجلس تنظیم شده یک نسخه بفرمانداری نظامی و نسخه دیگر در شهربانی کل‏ کشور بایگانی شده است.
کفیل شهربانی کل کشور-پاسیار سیف
[امضاء]


سند شماره 11
گزارش اداره شهربانی مبنی بر اعتصاب بازاریان تهران در اعتراض به دستگیری‏ آیت الله کاشانی توسط متفقین
اداره دفتر کل تاریخ 29/3/23[13]
شماره 3255
محرمانه فوری است
وزارت کشور اداره کل شهربانی
جناب آقای نخست وزیر
بر طبق گزارش اداره سرکلانتری معروض میدارد.صبح روز 28 ماه جاری عده از معممین و کسبه بازار بواسطه دستگیر شدن‏ سید ابو القاسم کاشانی بمنزل آقای بهبهانی رفته ساعت 11 صبح از آنجا خارج شده‏اند[در آنموقع هم یکنفر از طرف جناب آقای‏ نخست وزیر بمنزل آقای بهبهانی رفته بوده است‏]چون کلانتر 9 گزارش داده بوده است کسبه خیابان بوذرجمهری و بازار دکان خود را بسته و تعطیل کرده بودند رئیس اداره سرکلانتری فورا با عده از پایه‏وران و پاسبان نظامی ببازار رفته اقدام مقتضی بعمل آورده و در نقاط لازم پاس گمارده است و ضمنا چون عده به پاسبان شماره‏[313]پاس چهارسوق بزرگ حمله و شرارت میکردند پاسبان مزبور برای متفرق کردن آنها یک تیر بهوا خالی کرده جمعیت متفرق شده رضا نام افجه پسر حاجی سیف که سردسته آنها بوده و کسبه را وادار به بستن دکان میکرد به کلانتری جلب و سایرین متواری شده و قضیه تحت تعقیب قرار گرفته خود بنده هم ببازار رفته کاملا انتظامات را برقرار و عصر نیز در نتیجه مذاکراتی که با چند نفر از تجار و کسبه بعمل آمده بود بعضی از آنها دکاکین خود را باز کرده‏اند و عده نیز که بمجلس رفته بودند در اثر اوامر جناب آقای نخست وزیر که بوسیله نمایندگان بآنها ابلاغ شده بود از مجلس مراجعت نموده‏ و امروز نیز پاسهای لازم گمارده و مراقبتهای لازم بعمل خواهد آمد در خاتمه بعرض میرساند آنچه در اطراف پیش‏آمد فوق بازجوئی‏ شده و انتشار دارد علت تعطیل شدن بعضی از فسمتهای بازار و خیابان بوذرجمهری بواسطه دستگیر شدن آقای کاشانی بوده است و بطوریکه اطلاع حاصل شده است عده از بازرگانان میخواهند شرحی منتشر و وانمود نمایند که این موضوع تماس با کاشانی نداشته و بواسطه سوء رفتار عده از ارازل و اوباش بوده است.
کفیل شهربانی کل کشور-پاسیار 1 سیف
[امضاء]


سند شماره 12
تلگراف گروهی از علمای زنجان به منظور آزادی آیت الله کاشانی از زندان
شماره کتاب 1203
وزارت پست و تلگراف و تلفن‏ تلگراف
از زنجان به ط[تهران‏]-شماره قبض 3795-شماره تلگراف 61-عدد کلمات 86-تاریخ اصل 4-تاریخ وصول 5/4[1323]
توسط آقای مجد ضیائی و آقای افخمی نمایندگان صحنه ساحت عالی مجلس شورای ملی رونوشت جناب آقای نخست وزیر رونوشت‏[روزنامه‏]اطلاعات رونوشت‏[روزنامه‏]رعد امروز گرفتاری آقای آیت الله کاشانی باعث نگرانی و حیرت و یأس عمومی‏ شده از طرف طبقات مردم رفع سوء تفاهم و استخلاص معظم له استدها و توجه سریع و عاجل نمایندگان محترم را عموما منتظر هستیم محمود الحسینی محمد عبد الرحیم الفقاهتی ابو الفضل الموسوی الاحقر حسین محمد الموسوی‏1علی الموسوی‏2جواد الموسوی‏3الاحقر احمد احمد الحسینی


سند شماره 13
تلگراف گروهی از اهالی کرمانشاه مبنی بر تقاضای آزادی‏ آیت الله کاشانی
وزارت پست و تلگراف و تلفن‏ تلگراف
از کرمانشاه به ط[هران‏]-شماره قبض 4893-شماره تلگراف 93-عدد کلمات 250-تاریخ اصل 4-تاریخ وصول 6/4/[1323]
مجلس شورای ملی رونویس جناب آقای نخست وزیر رونویس جناب وزیر دادگستری رونویس جناب وزیر کشور رونویس حضرت‏ آیت الله شهرستانی رونویس حضرت آیت الله بهبهانی رونویس حضرت آیت الله فیروزآبادی رونویس روزنامه اطلاعات رونویس‏ روزنامه آزاد رونویس روزنامه باباشمل رونویس روزنامه مرد امروز رونویس روزنامه اقدام رونویس روزنامه رعد امروز رونویس‏ روزنامه خورشید ایران رونویس روزنامه مردان کار رونویس روزنامه توفیق رونویس عدالت رونویس روزنامه عصر اقتصاد انتشار[خبر]گرفتاری آیت الله کاشانی موجبات تشویش و تکدر عموم را فراهم ساخته متمنی است با استخلاص حضرت آیت اله‏ (1)-در اصل:الموتوی
(2)-در اصل:الموتوی
(3)-در اصل:الموتوی
خاطر آشفته جامعه مسلمین را تسکین فرمائید هیئت تجار1کرمانشاه علی اکبر فشاعلی اشرف الحاج شیرعلی مسعودی الحاج‏ محمد 92 الحاج محمد برادران کاشانی ابو القاسم کاشانی مصطفی علوی الحاج محمد برنجی عبد المحمد ملک‏زاده علی مستشاری‏ موسوی خرازی ابراهیم


سند شماره 1/14
تلگراف آیت الله سید ابو الحسن اصفهانی از کربلا به منظور آزادی آیت الله‏ کاشانی و پاسخ نخست وزیر[محمد ساعد]به ایشان
وزارت پست و تلگراف و تلفن‏ تلگراف
از کربلا[به‏]طهران
ملاحظات مستعجل-تاریخ اصل 25-کلمات 25-نمره 6-تاریخ وصول 26/6/44[19 م‏2]
حضرت نخست وزیر از قضیه حجه الاسلام آقای کاشانی متعجب و بس متأسف بلکه عالم اسلامی متکدر[شده‏]بشارت خلاصی‏ [ایشان‏]را منتظر[یم‏]ابو الحسن موسوی‏3


سند شماره 2/14
شماره خصوصی 752
دفتر نخست وزیر
تاریخ ثبت 15/4/23[13]
سفارت ایران‏[در]بغداد تلگراف ذیل را به مقصد برسانید
حضرت مستطاب حجة الاسلام آیت اله اصفهانی دامت برکاته تلگراف مبارک راجع به آقای سید ابو القاسم کاشانی زیارت برای تسریع‏ کار و آسودگی خاطر ایشان وساطت‏های لازم شده بطوری که خاطر مبارک مستحضر است اتهامات وارده مبنی بارتباط باعمال آلمان‏ از طرف مقامات متفقین عنوان شده و چون در موقع شروع به تحقیقات ایشان متواری شدند سوءظن مقامات نظامی شدیدتر گشته با تعیین دو نفر نماینده دولت برای شرکت در استنطاق امید است حقایق امر بزودی روشن و وسایل آسودگی خاطر ایشان و رفع نگرانی‏ عمومی فراهم شود.
ارادتمند[امضاء]محمد ساعد
12/4/[1323]


سند شماره 15
تلگراف آیت الله سید محمد حسینی نجفی در اعتراض به بازداشت‏ آیت الله کاشانی
شماره کتاب 625
وزارت پست و تلگراف و تلفن‏ تلگراف
از تهران به شهری-شماره قبض 71203-شماره تلگراف 53-عدد کلمات 60-تاریخ اصل 10-تاریخ وصول 10/4/23[13]
(1)-در اصل:نجار
(2)-مطابق با:5 تیرماه 1323 هجری شمسی
(3)-آیت الله سید ابو الحسن اصفهانی فرزند سید محمد در سال 1277 هـ ق در یکی از روستاهای لنجان اصفهان بدنیا آمد؛تحصیلات اولیه را در اصفهان گذراند و سپس به نجف رفته و در آنجا مجتهد جامع الشرایط شد.از شاگردان آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و میرزا تقی شیرازی بود؛وی در دوره دوم مجلس بعنوان یکی از پنج تن علمای طراز اول به مجلس راه یافت‏ اما در ذیحجه 1328ه ق بدون حضور در مجلس استعفا کرد.وی یکی از روحانیونی بود که به مخالفت با قرارداد قیمومیت بریتانیا بر بین النهرین پرداخت و به همین علت مقامات انگلیسی‏ و ملک فیصل‏[پادشاه عراق‏]تعدادی از علما را از عراق به ایران تبعید کردند؛آیت الله سید ابو الحسن اصفهانی همراه با جمعی از علمای دیگر در اعتراض به این عمل،به ایران مهاجرت سفارت کبرای دولت بریطانیا-رونوشتها سفارت دول متحده آمریکا ستاد ارتش متفقین-جناب آقای نخست وزیر-رفتار با حضرت‏ آیت اله کاشانی خلاف شعائر ملی و مذهب اسلام و شروط عهد مودت و وعده‏های نسبت بملل ضعیف و معامله غالب بر مغلوب‏ است خواهش جبران و رفع این توهین را دارد-احقر سید محمد الحسینی النجفی عفی عنه




سند شماره 16
نامه گروهی از اهالی بابلسر در اعتراض به بازداشت آیت الله کاشانی‏ توسط متفقین
تهران
جناب آقای نخست وزیر رونوشت مجلس شورای ملی رونوشت‏[روزنامه‏]اقدام رونوشت‏[روزنامه‏]داد رونوشت‏[روزنامه‏]نجات‏ ایران رونوشت‏[روزنامه‏]ندای حقیقت گرفتاری عالم ربانی و مربی روحانی آقای سید ابو القاسم کاشانی با وضعی که در جراید منعکس‏ شد موجب تألم و تکدر عمومی گردید ایرانی که تمام منابع حیاتی خود را در اختیار متفقین قرار داده و پیکر خود را در اثر جنگ‏ جهانگیر ناتوان و در آخرین موجودیت زندگانی واقع گردیدحادثه مزبور نیز مزید بر تألمات شده و قلب ملت را جریحه‏دار نمود با روابط حسنه که بین ایران و متفقین حکمفرما است و بهمین لحاظ شب و روز در انتظار فتح و فیروزی آنان هستند از طریق مجلس‏ شورای ملی و هیئت دولت انتظار داریم به حفظ حیثیات شخص معظم له بمنزله حیثیات تمام ملت ایران است رفع نگرانی شده تا بیش از پیش در تحکیم مبانی مودت بکوشیم و از متفقین خود در تمام مراحل امیدوار باشیم عموم طبقات بابلسر.
[امضاء:]برومند-مصباح-نوربخش-علی‏پور-حجازی-متولی-محمدی
چون بابلسر فاقد سیم تلگرافی بود تلگرافخانه از قبول آن خودداری‏1[کرد]باین جهت با پست تقدیم گردید
[حاشیه پائین:]
بعرض برسد 11/4/23[13]


سند شماره 1/17
نامه آیت الله صدر الدین اصفهانی،توسط آیت الله سید محمد استرآبادی،به‏ نخست وزیر،مبنی بر تقاضای آزادی آیت الله کاشانی
بتاریخ 12 شهر رجب المرجب 21363
بسمه‏تعالی
بشرف عرض عالی میرساند...3از حضرت احدت جل علی سلامتی ذات شریف و موفقیت سرکار عالی را مسئلت مینمایم ضمنا مرقومه حضرت آیت اله آقای حاج سید صدر الدین اصفهانی‏4دامت برکاته را که لفا ایفاد خدمت گردیده از قم‏ بوده،حضرت معظم له و داعی و طبقه روحانیت از حسن نیت و فعالیت حضرت کمال تشکر را داشته انتظار نتیجه اقدامات مقیدیه را داریم ایام عزت مستدام باد و السلام علیکم و رحمت الله برکاته الا حقر ضیاء الدین ابن میر سید محمد استر آبادی‏5 عفی عنه
ق-کردند و در قم ساکن شدند.پس از مدتی با وساطت دولت ایران و به شرط عدم مداخله در سیاست به نجف بازگشتند.آیت الله سید ابو الحسن اصفهانی مدتی نیز بعلت کسالت مزاج برای‏ استراحت به بعلبک لبنان رفت و سرانجام در سیزدهم آبان 1325 هـ ش در کاظمین عراق در سن 88 سالگی بدرود حیات گفت.حسن مرسلوند،زندگینامه رجال و مشاهیر ایران،جلد 1 [تهران:الهام،1369]،صص 196-193.
(1)-در اصل:خوداری
(2)-مطابق با:12 تیر 1323 هجری شمسی
(3)-یک کلمه خوانده نشد
(4)-باتوجه به سند بعد منظور آیت الله سید صدر الدین صدر است علاوه بر اینکه لقب«اصفهانی»برای ایشان در منابع ذکر نشده.
(5)-آیت الله سید محمد استرآبادی فرزند حاج سید نصرالله استرآبادی در سال 1295 هـ ق در دشت گرگان به دنیا آمد.در مشهد و گرگان مقدمات علوم اسلامی را فرا گرفت و سپس به‏ نجف رفت و از حوزه درس آخوند خراسانی و طباطبایی یزدی استفاده نمود.وی پس از کسب اجازه اجتهاد در سال 1330 هـ ق به ایران مراجعت کرد و در تهران ساکن شد.وی در مسجد جمعه واقع در بازار به امامت جماعت و بحث و تدریس فقه و اصول پرداخت تا در ربیع الاول 1365 هـ ق وفات یافت.حسن مرسلوند،زندگینامه رجال و مشاهیر ایران،جلد 1[تهران: الهام،1369]،ص 144.



سند شماره 2/17
بسمه‏تعالی
بعرض میرساند پیوسته در این آستان محترم موفقیت و تأئید حضرت اشرف را از حضرت باری‏تعالی جنت عظمته خواهانم در موضوع پیش‏آمدیکه برای حضرت مستطاب حجة الاسلام آقای حاج سید ابو القاسم کاشانی دامت برکاته رخ داده تمام توجه و امید مقام روحانیت بجناب عالی است که حتی الامکان بنحو احسن اصلاع شود و نظر بکفایت و علاقه‏مندی جناب عالی بجناب معظم‏ له اطمینان دارم که انشاء اله تعالی بالاخره موفقیت حاصل خواهید فرمود و افسردگی اهل علم و دیگران را تدارک خواهید نمود و انتظار دارم که بشارت انجام این خدمت را بمقام روحانی بلکه بجامعه اسلامی بزودی اطلاع دهید که حقیقة آسایش روحی را این پیش‏ آمد از میان برده و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
سید صدر الدین صدر1
[حاشیه پایین:]
عطف به سابقه امر جواب نوشته شود 15/4/[1323]


سند شماره 18
عریضه محمود آیت الله‏زاده تهرانی و جمعی دیگر به محمد رضا پهلوی‏ در خصوص تقاضای آزادی آیت الله کاشانی
پیشگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی
البته خاطر مبارک همایونی از دستگیری و گرفتاری آیت اله آقای حاجی سید ابو القاسم کاشانی با وضع موهون و فجیع مستحضر شده‏ و چند روز است مطلقا خبری از محل توقیف معظم‏له نداریم این است که با کمال بی‏صبری کلیه خانواده و فامیل معظم له اولا بنام‏ عدالت و حفظ حقوق یکنفر ایرانی ثانیا حفظ مقام شامخ روحانیت که این پیش‏آمد موجب لطمه بزرگ برای دیانت و تاثر کلیه‏ مسلمین است ثالثا بنام حفظ وکالت و نمایندگی ملت که ایشان داشته با حسن روابطی که بین دولت ایران و متفقین است-اقدام لازم‏ و مؤثر برای استخلاص و آزادی ایشان را بوسیله پیشگاه همایونی استدعا مینمائیم.
محمود آیت الله‏زاده طهرانی
[این عریضه توسط حدودا 46 نفر امضاء شده است که اسامی زیر از آن قابل ذکر است:]
دکتر علی عندلیب-علی مصطفوی کاشانی-محسن مصطفوی کاشانی-گرامی-صادق زعیم-احمد مصطفوی کاشانی-عباس‏ ناجی-ابو القاسم کازری-سید مصطفی مصطفوی و کاشانی-حمید خلیلی-شهرستانی-علی سعدتهرانی-حسین معظمی فلاح‏ -سید مهراد مصطفوی الحسینی کاشانی و...
نمره 419
15/4/23[13]


سند شماره 19
تلگراف گروهی از اهالی شهرستانی کنگاور در خصوص تقاضای آزادی‏ آیت الله کاشانی
شماره کتاب 1128
وزارت پست و تلگراف و تلفن‏ تلگراف
از کنگاور به ط[هران‏]-شماره قبض 354-شماره تلگراف 2-عدد کلمات 115-تاریخ اصل 17-تاریخ وصول 20/4/23[13]
(1)-سید صدرالدین صدر(ولادت:کاظمین 1299 هـ ق وفات:قم 1332 هـ ش).پدر امام موسی صدر،از مراجع تقلید،فقیه،اصولی،ادیب و شاعر؛ادب عربی و علوم ریاضی را از استادان وقت فرا گرفت و مدتی در حوزه درس پدر خویش و آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و سید کاظم یزدی تحصیل کرد و به اجازات آنها نایل آمد؛چون به ایران بازگشت مدتی در خراسان اقامت کرد و سپس به قم رفت و به تدریس و رعایت حال طلاب حوزه علمیه آن شهر پرداخت.آثار:اصول دین،خلاصة الفصول،مختصر تاریخ الاسلام،المهدی و...محمد معین،فرهنگ فارسی،جلد 5،ذیل«صدر،حسن بن‏[سید]هادی».
مجلس شورای ملی رونویس جناب آقای نخست وزیر رونویس حضرت آیت اله شهرستانی رونویس حضرت آیت اله بهبهانی‏ رونویس‏[روزنامه‏های‏]اطلاعات و اقدام و رعد امروز و آئین اسلام گرفتاری یگانه حامی اسلام و مسلمین حضرت آیت‏اله کاشانی‏ باعث سیر تکدر و اندوه قاطبه اهالی،استخلاص حضرت معظم له را خواستاریم که موجب تسکین عموم و مزید بر دعاگوئی است از طرف عموم مسلمین کنگاور الاحقر محمد باقر عراقی مجتبی عراقی اسماج بند فضل اله رضوانی شفیعی حسین معتمدی میر محمد موسوی محمد باقر مجیدی رضا سعیدی کاظم صالحی علی محمودی حاجی مهدی محمدی مهدی قلی خانی ابو القاسم بیامشکی‏ پور


سند شماره 20
انتقال آیت الله کاشانی و حبیب الله نوبخت از زندان اراک به رشت توسط مقامات‏ شوروی به منظور بازجویی و عودت آنان به زندان اراک
اداره اطلاعات
دایره محرمانه
تاریخ 11/8/23[13]
شماره 8265 10136
وزارت کشور شهربانی کل کشور جناب آقای نخست وزیر
محترما بعرض میرساند.طبق گزارش تلگرافی شماره 9769-6/8/1323 شهربانی رشت دو روز است آقایان دکتر مبصر و دریابیگی‏ برای تکمیل بازجوئی متهمین سیاسی وارد آنجا شده و بقرار اطلاع حاصله چند روز است از طرف مقامات شوروی سید ابو القاسم‏ کاشانی و نوبخت‏1را از اراک برشت برده و پس از بازجوئی به اراک عودت داده‏اند.-
رئیس شهربانی کل کشور-سرپاس سیف
[امضاء]


سند شماره 21
تلگراف گروهی از اهالی سبزوار در خصوص اعتراض به بازداشت‏ آیت الله کاشانی
شماره کتاب 2324
وزارت پست و تلگراف و تلفن‏ تلگراف
از سبزوار به‏[تهران‏]-شماره قبض 13533-شماره تلگراف 192-عدد کلمات 208-تاریخ اصل 10-توضیحات 2-تاریخ‏ وصول 11/10/23[13]
مجلس شورای ملی رونوشت آقای طباطبائی رئیس‏[مجلس شورای ملی‏]رونوشت جناب آقای نخست وزیر رونوشت جناب آقای‏ وزیر خارجه رونوشت حجة الاسلام بهبهانی رونوشت امام جمعه تهران رونوشت آقای دکتر مصدق رونوشت آقای سید ضیاء الدین‏ طباطبائی رونوشت آقای مهندس فریور رونوشت آقای دکتر کشاورز رونوشت آقای فیروزآبادی رونوشت آقای نبوی رونوشت آقای‏ دکتر طاهری رونوشت آقای کاظمی رونوشت آقای سید محمد طباطبائی رونوشت طوسی رونوشت روزنامه آزاد رونوشت اقدام‏ رونوشت آفتاب رونوشت خورشید ایران رونوشت ترقی رونوشت نبرد امروز رونوشت ندای عدالت رونوشت صدای ایران رونوشت‏ اطلاعات رونوشت ایران رونوشت رعد امروز فاجعه عظیمه گرفتاری ممتده حضرت حجة الاسلام آقای آیت اله کاشانی قلوب عامه‏ مسلمین خصوصا روحانیون را مجروح نموده در صورتیکه اخیرا معظم له به عوارض قلبی هم مبتلا شده‏اند عالم اسلامیت را متزلزل‏ ساخته اینک با کمال بی‏صبری از اولیای دولت و نمایندگان ملت و مدیران جراید انتظار دارد در اینباب علاقه مخصوصه ابراز داشته و (1)-حبیب الله نوبخت فرزند میرزا محمد حسن شیرازی،در سال 1272 هـ ش در شیراز بدنیا آمد.وی نویسنده و روزنامه‏نگار بود و تألیفاتی در نظم و نثر دارد که مهمترین آنها شاهنامه‏ نوبخت‏[پهلوی‏نامه‏]است؛مدیریت روزنامه بهارستان را به عهده داشت و مدت یکسال نیز از طرف وزارت جنگ به ریاست هیئت تحریریه مجله قشون انتخاب گردید.وی از طرفداران‏ رضا خان بود؛در دوره‏های ششم و هفتم از بهبهان،و در دوره‏های نهم،دهم،یازدهم،دوازدهم و سیزدهم از فسا به نمایندگی مجلس شورای ملی برگزیده شد.
در جریان وقایع شهریور 1320 از کسانی بود که با عقد پیمان با متفقین و از طرف ایران،مخالف بود و از طرفداران جدی آلمان به شمار می‏رفت؛وی متهم به همکاری با جاسوسان‏ آلمان علیه متفقین بود و به همین دلیل تحت تعقیب قرار گرفت و دستگیر شد،انگلیسیها دو سال او را محبوس داشته و بعد تحویل روسها دادند و آنها نیز وی را در قزوین حبس کردند و در پایان جنگ او را به زندان تهران انتقال داده و سپس آزادش کردند.محمد حسن رکن‏زاده آدمیت،دانشمندان و سخن سرایان فارس،جلد4[تهران:کتابفروشی اسلامیه‏]؛صص 730- 727؛حسین مکی،تاریخ بیست ساله ایران،جلد 8[تهران:علمی،1364]،صص 403-402.
در استخلاص حضرت معظم‏له اقدام مجدانه بفرمایند که نگرانی عمومی مرتفع و موجبات دعاگوئی عمومی فراهم‏1گردد حسن‏ الحسینی سید حسین پیشنمازی محمد تقی فقاهتی معلمی علی اکبر نوباغی شیخ احمد عرب عجم عبد اله موسوی برهان ابو القاسم‏ نقیبی محمد حسین شهرستانی غلامحسین میر حسینی محمد باقر معلمی مدرسی‏زاده اسراری مشگانی عبد الغفار خالصی علیمحمد شریعتمدار


سند شماره 1/22
مکاتبه رئیس مجلس با نخست وزیر در خصوص ارسال نامه عائله آیت الله‏ کاشانی در اعتراض به بازداشت ایشان
شماره 13864-پیوست یک برگ
مجلس شورای ملی
اداره قوانین
مورخه 28/10/23[13]
جناب آقای نخست وزیر2
رونوشت نامه‏[ای‏]که از طرف عائله آقای آیت اله حاج سید ابو القاسم کاشانی بوسیله آقای مهندس فریور3بمجلس شورای ملی‏ تقدیم و در جلسه بیست و هفتم مجلس قرائت گردیده جهت استحضار به پیوست ارسال گردید.
رئیس مجلس شورای ملی
[امضاء:]محمد صادق طباطبایی
[حاشیه پایین:]
شرحی به وزارت خارجه نوشته شود و سواد فرستاده شود که اقداماتی در این موضوع بنمایند به آقای رئیس مجلس شورای ملی‏ نوشته شود که بوزارت خارجه نوشته شده که اقدام نمایند[امضاء:]مرتضی قلی بیات 17/11/23


سند شماره 2/22
مجلس شورای ملی‏ دوره‏[چهاردهم‏]تقنینیه‏ مجلس شورای ملی شید اله ارکانه
بطوریکه خاطر عموم آقایان نمایندگان محترم مستحضر است آقای حاج سید ابو القاسم مجتهد کاشانی که صرف‏نظر از مقام روحانیت‏ و شخصیت برجسته که در ایران و سایر ممالک اسلامی دارا هستند تا آن اندازه از طرف توده ایرانی مخصوصا تهرانی محبوبیت داشته‏ و دارند که با آنهمه فشار شهربانی و تضییقات سهیلی در مورد اثبات ایشان با اینکه در تمام مدت انتخابات مخفی بوده و هیچگونه‏ اعمال نفوذی در مردم نداشته و آنهمه تبلیغاتی که بر علیه ایشان میشده معذالک با اکثریت قابل توجهی به نمایندگی دوره چهاردهم‏ مجلس شورای ملی ایران انتخاب گردیده‏اند و بطوریکه مستحضر میباشد در اثر سوء تفاهمات سیاسی باوجود معاهدات پیمان‏های‏ متبادله و لزوم احترامات متقابله و رعایت شئون و حیثیات قضائی مملکت از طرف نیروی بریتانیای کبیر دولت متفق ما دستگیر و با سخت‏ترین وصفی در اراک در دخمه تنگ و تاریک بدون رعایت حیثیت و مقام روحانیت و وکالت ایشان که نسبت بهر محبوس‏ سیاسی در دنیا معمول است در بازداشت مجرد نگاهداشته‏اند تنها علت قابل ذکر ضعف اخلاقی و جبن ذاتی مامورین مملکت ما بوده‏ است که نتوانسته‏اند از موارد پیمان‏های متبادله استفاده نموده و از تجاوزات برخلاف قوانین جاریه که لطمه به حیثیات قضائی و شرافت ملی استقلال مملکت نامبرده جلوگیری کنند اکنون معظم له در زندان سرد در اراک در کمال سختی و چهل نفر عائله‏ بی‏سرپرست ایشان در تهران در کمال پریشان خاطری می‏گذرانند ما عائله معظم‏له از نمایندگان مجلس خواهش میکنیم که از نظر حفظ شئون قوه مقننه که خود از ارکان آن هستند بلحاظ مقام وکالتی ایشان و از نظر حفظ شئون قضائی و استقلال مملکت و از جهت‏ (1)-در اصل:فرهم
(2)-منظورمرتضی قلی بیات است که کابینه خود را در 5 آذر 1323 ه ش معرفی کرد.
(3)-مهندس غلامعلی فریور،نماینده تهران در مجلس شورای ملی در دوره چهاردهم
رعایت اصول آزادی که دولت بریطانیا باسم آن اینهمه فداکاری‏1میکنند انتقال فوری ایشانرا بمرکز جهت توجه بصحت‏2و نیز آزادی ایشانرا خواستاریم و الا برای روشن شدن حقایق و اینکه هیچگونه اتهامی بر ایشان نبوده و نیست و خود ایشان در جامعه‏ ایرانی باعث اینهمه سوء تفاهمات سیاسی بوده تقاضا داریم چنانچه خود ایشان در اعلامیه خود تقاضا کرده بودند تشکیل محکمه‏ ملی داده و ایشانرا به حضور طبقات ایرانی و خارجه محاکمه علنی کنند تا سیه‏روی شود هرکه دروغش باشد تا اگر در محاکمه علنی‏ تقصیری متوجه ایشان گردد لااقل با عائله معظم‏له و عموم ایران بدانند که گرفتاری ایشان بتقصیر بوده و تا آقایان انگلیسیها از تشکیل این محکمه رویه عدل و انصاف خود[در]طرفداری از آزادی حقوق ملل ضعیف را در دنیا نشان داده و برای دیگران عبرت‏ باشد و در صورتی که غرض دیگری در کار نباشد تقاضای مشروع اخیر ما را خواهند پذیرفت
عائله آیت اله حاج سید ابو القاسم کاشانی
رونوشت برابر اصل است



سند شماره 1/23
مکاتبه دفتر مخصوص شاهنشاهی با نخست وزیر در خصوص ارسال تلگراف‏ آیت الله صدر مبنی بر تقاضای معالجه آیت الله کاشانی
دفتر مخصوص شاهنشاهی
نمره محرمانه
جناب آقای نخست وزیر
عین تلگراف آقای صدر از قم راجع به اینکه حاج سید ابو القاسم کاشانی مریض و محتاج معالجه است به پیوست ارسال می‏شود
رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی
[امضاء:]حسین سمیعی
[حاشیه پایین:]
شرحی به آقای مبصر نوشته شود لازم است از حالت ایشان تحقیقات بعمل‏[آید]که برای معالجه ایشان اقدام شود
شرحی به دفتر مخصوص نوشته شود که اقدام مقتضی نموده ممکن است جواب صادر فرمایید عین تلگراف عودت داده شود
[امضاء:]مرتضی قلی بیات
نمره


سند شماره 2/23
سال 1323
وزارت پست و تلگراف و تلفن‏ تلگراف
از قم به طهران-شماره قبض 22102-شماره تلگراف 464-عدد کلمات 50-تاریخ اصل 25-تاریخ وصول غروب‏ 25/11/[1323]
پیشگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی بعد از تقدیم سلام جناب مستطاب حجة الاسلام آقای حاج سید ابو القاسم کاشانی مبتلا بعوارض قلبی‏[است‏]مناسب است مورد مرحمت ملوکانه شوند دکتر متخصص جهت معاینه روانه اراک فرمایند یا برای معالجه‏ احضار بطهران نمایند که حیات این سید بزرگوار محفوظ شود صدر
(1)-در اصل:تداکاری
(2)-در اصل:بصحبت



سند شماره 1/24
گزارش دکتر مبصر درباره وضع آیت الله کاشانی در بازداشتگاه انگلیسیها در کرمانشاه،به ضمیمه دو گزارش پزشکی از طرف پزشک نیروهای متفقین و رئیس بهداری کرمانشاه در خصوص وضع مزاجی ایشان
بتاریخ 1/2/1324
پیوست دارد
محرمانه
نخست وزیر
مقام نخست وزیری
پاسخ امریه شماره 6278 مورخ 12/12/23 مراتب زیر را بعرض مبارک میرساند.
1-بطوریکه پس از مراجعت از کرمانشاهان جریان امر بطور تفصیل حضورا گزارش عرض شد آقای سید ابو القاسم کاشانی را مقامات‏ انگلیسی از اراک به کرمانشاهان انتقال داده و مشار الیه فعلا در اردوگاه ارتش انگلیس در کرمانشاهان بازداشت میباشد.
2-نظر باینکه در اردوگاه مذکور سابقا بازداشتگاهی موجود نبوده است مقامات مذکور محل مناسبی را برای این منظور تخصیص‏ داده و دو اطاق و یک حمام دوش و سایر لوازم مربوطه برای آقای سید ابو القاسم کاشانی در آنجا بنا نموده‏اند که اطراف آن طبق‏ مقررات مربوطه نظامی سیم خاردار نصب شده و از طرف پاسداران نظامی انگلیسی حفاظت و مراقبت میشود.
3-نظر باینکه آقای سید ابو القاسم کاشانی در بازداشتگاه تنها بسر میبرد و از اینجهت ناراحتی‏هایی احساس مینمود در نتیجه مذاکره با مقامات متفقین تراضی حاصل شد که یکی از فرزندان ایشان در خدمت پدر باشد.البته مقررات بازداشت که مخصوصا مربوط به‏ بخروج از محوطه بازداشتگاه است درباره او هم رعایت میشود و فعلا آقای ابو المعالی یکی از فرزندان آقای کاشانی که در حدود 18 سال دارند بمیل خود و با موافقت مقامات مذکور در خدمت آقای سید ابو القاسم کاشانی است.
4-مقامات انگلیسی جیره خاصی برای آقای سید ابو القاسم کاشانی معین ننموده و اظهار میدارند آنچه را مایل باشد و نزد نیروی‏ متفقین یافت شود در اختیار ایشان گذارده خواهد شد ولی آقای ابو القاسم کاشانی از دریافت جیره تاکنون امتناع ورزیده‏اند و شخصا متحمل مخارج معاش خود در بازداشتگاه میباشند علت امر که از ایشان استیضاح شد چنین جواب دادند که«من جیره خور کسی‏ نبوده و نیستم و نمیخواهم زیر منت کسی باشم حتی دولت بریتانی کبیر».
غذای ایشان بوسیله بکنفر آشپز ایرانی که مقامات متفقین در اختیار او گذارده‏اند تهیه میشود و علاوه بر آشپز مذکور یکنفر مترجم و پیشخدمت هم از طرف مقامات نامبرده برای ایشان گماشته شده‏اند.
5-چون بعضی از کسان آقای سید ابو القاسم کاشانی در کرمانشاهان اقامت دارند ترتیباتی داده شد که لااقل هفته‏[ای‏]یکمرتبه‏ ملاقات بعمل آورند و چون فاصله اردوگاه انگلیس تا شهر کرمانشاهان در حدود 2 فرسنگ است مقامات نظامی انگلیس پس از مذاکرات زیاد حاضر شده‏اند که هفته‏[ای‏]یکمرتبه وسیله حمل‏ونقل برای کسانیکه مایل ملاقات آقای کاشانی باشند فراهم سازد.
6-راجع بحالت مزاجی ایشان در تاریخ 28/12/23 از آقای دکتر محمد دفتری رئیس بهداری استان پنجم و همچنین از سرهنگ دوم‏ ژ.س میکلسن رئیس مریضخانه نظامی نیروی انگلیس در کرمانشاهان درخواست شد که از آقای سید ابو القاسم کاشانی عیادت نموده‏ و با معاینه دقیق گزارش جامعی راجع بحالت مزاجی ایشان تهیه که تقدیم مقام نخست وزیر گردد.
در تاریخ 3 فروردین‏ماه 1324 وسایل معاینه فراهم و حالت مزاجی آقای سید ابو القاسم کاشانی تحت نظر آقایان پزشکان قرار گرفت و با معاینات دقیق که از هر حیث از ایشان بعمل آمد گزارش جامعی از طرف آقایان پزشکان تهیه که عین آن به پیوست تقدیم میگردد.
7-آنچه از مجموع گزارشات آقایان پزشکان ملاحظه میشود آقای سید ابو القاسم کاشانی کسالت عضوی ندارد و اظهار کسالتی که‏ مینماید در حقیقت بواسطه کسالت روحی است که قهرا در نتیجه بازداشت عارض می‏شود کما آنکه خود ایشان صراحتا اظهار داشتند که«من علت مزاجی ندارم و دوا در من مؤثر نیست تنها داروی من آزادی است».
8-چون آقای سید ابو القاسم کاشانی به پزشکان ایرانی بیشتر معتقد بودند از مقامات متفقین درخواست شد که اگر در آتی اظهار کسالتی از طرف ایشان بشود فورا آقای دکتر محمد دفتری رئیس بهداری استان پنجم را به عیادت ببرند و خوشبختانه این‏ درخواست مورد قبول واقع شد و باین مناسبت مراتب بآقای دکتر محمد دفتری اعلام گردید که ایشانهم بنوبه خود در معالجه و مداوای آقای سید ابو القاسم کاشانی در صورت ضرورت شرکت نموده و حتی داروهای مورد حاجت را در اختیار ایشان بگذارند.
9-بنا بمراتب ملاحظه میفرمایند که فعلا وضع مزاجی و حالت آقای سید ابو القاسم کاشانی رضایتبخش و وسایل پذیرائی ایشان در بازداشتگاه در کرمانشاهان حتی بیش از آنچه مقررات نظامی اجازه میداده است فراهم و تصور میرود که از اینجهت موجبات نگرانی‏ در بین نباشد.
10-راجع بوضع عمومی ایشانهم با مقامات متفقین مذاکره شده است ولی مقامات مذکور معتقدند که با اوضاع و احوال عمومی‏ جهان هنوز نمیتوان در اطراف آزادی ایشان یا تسهیلات بیشتری برای او وارد مذاکره شد.
با تقدیم احترامات فائقه
کمیسر دولت شاهنشاهی-دکتر مبصر
[امضاء]


سند شماره 2/24
بیمارستان شماره 64 هند[مختلط]
: paiforce
23 مارس 11945
گزارش پزشکی درباره سید ابو القاسم کاشانی
من این مرد[سید ابو القاسم کاشانی‏]را امروز معاینه کردم و گزارشم در این مورد به شرح زیر است:
علائم بیماری:او از احساس تنگی نفس در قفسه سینه و احساس ضعف،حتی در انجام فعالیتهای مختصر،شکایت دارد.حالات‏ فوق گاه هنگام گفتگو به حالت نشسته نیز اتفاق می‏افتد.وی اظهار می‏دارد که تا قبل ابتلاء به این بیماری،قادر بود روزانه پنج الی‏ شش مایل‏2به راحتی و بدون تنگی نفس راهپیمائی کند.اشتهایش خوب است و تابحال هم سیستم دفع ادرارش فعال بوده،وی به‏ حالت درازکش مشکل خواب ندارد.
نتایج معاینات:او نسبت به سن‏اش که 65 سال است،پیرتر به نظر می‏رسد و لاغراندام است.ظاهرا در گفتگوهای طولانی دچار تنگی نفس می‏گردد،صحبتش را قطع می‏کند و با کشیدن چند نفس عمیق دوباره گفتگو را ادامه می‏دهد.او به بیماری سیانور2مبتلا نیست،زیرا در موقعی که صحبت نمی‏کند دچار تنگی نفس هم نمی‏شود،بعلاوه هیچ تغییر شکلی در انگشتهایش نیز مشاهده‏ نمی‏شود.
دستگاه قلب و عروق:نبض منظم است ولی فشار بسیار کمی در آن احساس می‏شود.هیچ‏گونه آثاری از ضخیم شدن دیواره‏ سرخرگی دیده نمی‏شود.ضربان نبض 95-75 است که در طی تقریبایک ساعت،چندین بار مورد آزمایش قرار گرفت.درجه‏ فشار خون روی 85/150 می‏باشد.حجم قلب و میزان انبساط آن عادی است.شدت صدای نبض کمی کاهش یافته اما نسبت به سن‏ وی عادی است.
دستگاه تنفسی:حرکت قفسه سینه منظم و یکنواخت است.هیچ عارضه‏ای در قسمت‏های پائینی قفسه سینه یا سایر نقاط آن‏ مشهود نیست.
دستگاه گوارش:عارضهای غیر عادی در شکم مشاهده نشد.به کبد و طحال دسترسی جهت معاینه،پیدا نشد و آثاری از افزایش‏ حجم در کلیه دیده نمی‏شود.
دستگاه مرکز اعصاب:معمولی است.
وضعیت دستگاه دفع ادرار:یک نمونه در آزمایشگاه بیمارستان مورد آزمایش قرار گرفت و هیچ اختلالی دیده نشد.
نظر پزشک:هیچ نشانه‏ای دال بر بیماری و اختلال ارگانیکی در این مرد دیده نمی‏شود.عوارض فعلی وی را می‏توان به تنش و ناراحتی روحی وی نسبت داد.
امضاء:ک.او.رالینگز mb.mrgop.lond.lieut.ramc
[متخصص پزشکی‏[ 46lgh]c ]
امضاء دوم:سرهنگ دوم ژ.س.میکلسن، ims/iamc
افسر فرماندهی‏[ 46igh]c


سند شماره 3/24
بتاریخ سوم فروردین‏ماه/1324
وزارت بهداری‏ بهداری استان پنجم‏4
شرح حالت مزاجی آقای سید ابو القاسم کاشانی که در تاریخ سوم فروردین‏ماه 24[13]بر حسب نامه مورخه 28/12/23 آقای دکتر مبصر مورد معاینه این جانب دکتر محمد دفتری رئیس بهداری استان پنجم قرار گرفته است
سابقه و شرح‏حال کنونی-قریب به هشت ماه است که از تنگ نفس و گرفتگی قلب شکایت دارد.در موقع حرکت این حالت شدت‏ یافته همچنین صحبت از ایجاد ناراحتی کرده و بعضا نیز بنظرش می‏آید که قلب تکان می‏خورد و گاهی نیز احساس عدم نظر در (1)-مطابق با:3 فروردین 1324 هجری شمسی
(2)-حدود 8 تا 5/9 کیلومتر
(3)- cyanosis
(4)-کرمانشاه
قرعات‏1نبض مینماید-مقدم بر این مدت بهیچوجه شکایتی از طرف قلب نداشته و روزها در حدود یک فرسخ بدون هیچگونه‏ ناراحتی پیاده‏روی میکرده
مشاهدات عمومی-قیافه نشان می‏دهد که در حدود هفتاد و پنج سال دارد ولی بر حسب اظهار خود ایشان 65 ساله است در موقع مکالمه آهسته سخن گفته و در ضمن صحبت با نفسهای عمیق دنباله مطلب را قطع و دوباره شروع میکند.رنگ چهره پریده‏ است
جهاز دوران-حدود قلب طبیعی.دریچه‏ها سالم ولی صدایش از حد طبیعی آهسته‏تر و بعید شنیده می‏شود.فشار خوندر بدو امتحان قرعات 95 بوده ولی بعد از چند دقیقه دیگر به 75 رسید اما بی‏نظمی در آن مشاهده نمی‏شود.
جهاز نفس-در امتحان ریتین‏3چیز غیر طبیعی احساس نشد.
جهاز گوارش-آثار غیر طبیعی در آن مشهود نیست کبد و طحال نیز طبیعی میباشد.
جهاز ادرار-در امس کلین‏4طبیعی بوده دفعات ادرار و مقدارش معمولی لیکن بعضی اوقات در فاصله یک ساعت چند نوبت‏ دفع بول میکند چون وسایل آزمایش ادرار در کرمانشاهان فراهم نیست لذا در بیمارستان نیرو[های‏]متفقین مورد آزمایش قرار گرفته و بطوریکه به این جانب اطلاع داده‏اند چیز غیر طبیعی در آن دیده نشد.
نتیجه معاینه-از مجموع مشاهدات و معاینات چنین استنتاج میشود که آثار مرض و عیب عضوی فعلا در جهاز دوران و تنفس‏ وجود نداشته البته آثار و علائمی که اظهار میدارند نتیجه خستگی روحی است که قهرا در اثر بازداشت میباشد.
رئیس بهداری استان پنجم دکتر دفتری‏5
[امضاء]


سند شماره 25 عریضه سید محمد کاشانی به محمد رضا پهلوی در خصوص تقاضای آزادی‏ پدرش و سایر محبوسین از زندان متفقین
مقام مقدس اعلیحضرت همایون شاهنشاهی خلداله ملکه
موضوع گرفتاری حضرت آیت‏اله آقای حاج سید ابو القاسم کاشانی کتبا و شفاها کرارابعرض مقدس ملوکانه رسیده همچنانکه باعث‏ تأثر عموم طبقات ایران است طبعا باعث تأثر ذات ملوکانه نیز بوده است.چو عضوی بدرد آورد روزگار-دگر عضوها را نماند قرار. تمام مردم ایران و ذات اعلیحضرت همایونی همه از یک خانواده‏[ایران‏]میباشند و از آنجا که عرق ایرانیت و تعصب در وطنخواهی‏ در مقام مقدس ملوکانه به تناسب علو مقام و شاخصیت ارجمند نسبت به سایر افراد ایرانی بیشتر است مسلما علاقه نسبت به جهات‏ و حیثیات و تمام شئون ایرانی بیشتر از سایرین است مجددا به خاک پای اعلیحضرت همایونی معروض میدارد که علت گرفتاری‏ معظم‏له در اثر نفوذ ایشان در مردم و عقیدهء لزوم انتخاب اشخاص صالح بوکالت دوره 14 مجلس بوده و بر کسی پوشیده نیست که اتهام‏ به ستون پنجم آلمان و سایر حرفهای دولتهای بیگانه شعری از اشعار سیاسی و رنگی از رنگهای سیاسی بوده که در مردم ایران ارزش‏ پشیزی بخود نگرفت.اکنون که جنگ عالمگیر تمام‏شده و دیگر بهانه‏[ای‏]برای ادامه بازداشت اشخاص دربین نیست و دولت اتحاد جماهیر شوروی از لحاظ سیاست ساده و روشنی که دارد و از النجهة که موفق به کشف سیاست و نظر دولت متفق خود گردیده از ادامه بازداشت عناصر صالح و آزادیخواه منجمله ایشان که از جهت شرافت ذاتی و پاکدامنی و وطنخواهی معروف عالم اسلام و ایران‏ و خاورمیانه است منصرف و هنچگونه مجوز قانونی یا وجدانی نیست به ادامه بازداشت افراد ایرانی دربین نیست و چون دشمنان‏ ایران هیچگاه نخواهند گذارد مرد لایق وطن‏پرستی مصدر امور مملکت باشد و مصادر امور غالبا از کفایت دور و گاهی ضعیف النفس‏ میباشند و لایق اینکه این خاندان تقاضائی کنند نمی‏باشند از ذات مقدس ملوکانه مستقیما خواهش داریم توجه مخصوصی نسبت به‏ موضوع ایشان که از علاقه‏مندان خاص اعلیحضرت همایونی میباشند و سایر بازداشت‏شدگان مبذول فرموده آزادی عموم و آسایش‏ اینجانبان را فراهم فرمائید که بر تمام مردم ایران و مسلمین عالم منت خواهید گذارد.
الاحقر محمد بن حاج سید ابو القاسم الحسینی و[ا]لنجفی الکاشانی
9/4/24[13]
(2)-ضربان
(3)-ریه‏ها
(4)-کلیه‏ها
(5)-دکتر محمد دفتری،فرزند عضد الممالک،پسر عموی دکتر احمد متین دفتری،وی در وزارت بهداری متصدی مقاماتی بود و در دوره بیستم مجلس شورای ملی نیز به نمایندگی از کنگاور و صحنه به مجلس راه یافت.باقر عاقلی،خاطرات یک نخست وزیر[دکتر احمد متین دفتری‏]،ص 18.


سند شماره 26
گزارش کمیسر دولت‏[دکتر مبصر)در خصوص ممنوعیت ملاقات با آیت الله کاشانی
بتاریخ 27/4/1324
محرمانه
نخست وزیر
جناب آقای نخست وزیر1
بطوریکه مقامات انگلیسی امروز اطلاع میدهند ملاقات با آقای سید ابو القاسم کاشانی در کرمانشاه موقتا ممنوع شده است علت این امر را چنین توضیح می‏دهند که در آخرین مرتبه ملاقات دختر ایشان بسته‏ای را بدون اینکه طبق مقررات معموله در نیروی انگلیس قبلا بازرسی نمایند به آقای سید ابو القاسم کاشانی میدهدو باوجود تمنای بازرسی از طرف مأمورین مربوطه از تسلیم بسته مذکور جهت‏ بازرسی خودداری شده است.باین مناسبت مأمور مسئول حفاظت آقای سید ابو القاسم کاشانی در کرمانشاه از ملاقاتهای بعدی‏ اشخاص با ایشان جلوگیری نموده و مراتب را به مرکز اطلاع و منتظر دستور است فعلا موضوع تحت رسیدگی است و اینجانب هم‏ درخواست نموده که هرچه زودتر به این وضع خاتمه داده شود که موجب نگرانی برای آقای سید ابو القاسم کاشانی یا خانواده ایشان‏ نگردد.از طرف مقامات مربوطه وعده تسریع داده شده است.
با تقدیم احترامات فائقه
کمیسر دولت شاهنشاهی-دکتر مبصر
[امضاء]


سند شماره 1/27
گزارشهای رئیس شهربانی کل کشور در خصوص آزادی آیت الله کاشانی از زندان‏ متفقین و قصد ایشان به منظور اقامت در کرمانشاه تا پایان ماه رمضان
محرمانه مستقیم
وزارت کشور اداره کل شهربانی
وزارت کشور
بر طبق گزارش شماره‏[1009]شهربانی کرمانشاهان معروض میدارد.آقای حاجی سید ابو القاسم کاشانی که در اردوگاه انگلیس‏ها تحت نظر بود عصر روز 24 ماه جاری‏2مرخصی‏[و]در خانه آقای حاجی اسمعیل سالمی علاف وارد شده عده‏[ای‏]از اهالی نامبرده را دیدن نموده‏اند.
رونوشت گزارش فوق برای استحضار خاطر محترم جناب آقای نخست وزیر تقدیم میگردد.
رئیس شهربانی کل کشور-سرتیپ ضرابی
[امضاء]
(1)-منظور محسن صدر است که در 26 تیر 1324 هـ ش کابینه خود را معرفی کرد.
(2)-منظور مردادماه است.


سند شماره 2/27
اداره اطلاعات
دائره محرمانه
وزارت کشور شهربانی کل کشور
[محرمانه)
وزارت کشور
تعقیب معروضه شمارهمحترما باستحضار میرساند بطوریکه شهربانی کرمانشاهان گزارش میدهد آقای سید ابو القاسم‏ کاشانی از روز شنبه 27 مردادماه نماز ظهر و عصر را با جماعت زیادی در مسجد حاجی شهبازخانه گذارده و قصد دارد تا آخر ماه‏ رمضان در کرمانشاهان بماند و بعد به همدان عزیمت چند روز توقف و سپس به تهران حرکت کند.

رونوشت گزارش بالا تعقیب معروضه شماره 5465-1/6/1324 برای استحضار جناب آقای نخست وزیر تقدیم میگردد-رئیس شهربانی کل کشور-سرتیپ ضرابی
[امضاء]


سند شماره 28
تلگراف تبریک گروهی از اهالی کاشان به مناسبت آزادی آیت الله کاشانی‏ از زندان متفقین
شماره کتاب 63
وزارت پست و تلگراف و تلفن‏ تلگراف
از کاشان به ط[هران‏]-شماره قبض 972-شماره تلگراف 778-عدد کلمات 142-تاریخ اصل 28-تاریخ وصول‏ 29/5/[1324]
جناب آقای نخست وزیر پنج رونوشت مجلس شورای ملی رونوشت وزارت امور خارجه رونوشت روزنامه اقدام‏ رونوشت‏[روزنامه‏]ستاره رونوشت‏[روزنامه‏]داد،مژده استخلاص حضرت آیت‏اله آقای حاج سید ابو القاسم کاشانی عموم اهالی‏ شهرستان را مرور سپاسگذار نموده و اکنون بهترین احساسات ادعیه خالصانه خود را حضور بندگان معظم‏له تقدیم داشته بقای عمر و سعادت وجود ایشان که یکی از بزرگترین شخصیت‏های روحانی است از خداوند مسئلت مینماید از طرف عموم طبقات کاشان‏ حاج کیهان حاج احسان حاج ابو القاسم کیهان حاج علی مسچی حاج رضا رضوانی اکبر رضوانی حاج غلامعلی رضوانی صادقی‏ شریفی علی فروتن حاج لاجوریان سید علی مصطفوی علی نقی تفضلی علی اکبر افشاری حاج حسین علی فرشچی فلاح تفضلی‏ محمد صدوقی محمد حریری حسین زرکش امیر ناظم‏پور علی اکبر صمدی واثقی عباس علی اسد اله مدحی سیف اله خسروی‏ محمود ریاضی محمد اطاعت.


سند شماره 29
دستور نخست وزیر به اداره کل شهربانی مبنی بر جلوگیری از مراسم استقبال‏ اهالی پامنار از آیت الله کاشانی
شماره خصوصی 2565
تاریخ پاکنویس 21/6
تاریخ ثبت 25/6/24[13]
محرمانه خیلی فوری است
دفتر نخست وزیر
اداره کل شهربانی وزارت کشور اطلاع میدهد که بقرار گزارش آن اداره بین عده‏ای از اهالی پامنار مذاکراتی بوده که در موقع ورود آقای‏ حاج سید ابو القاسم کاشانی به تهران استقبال مجللی از ایشان بشود لازم است بنحو مقتضی به تنفذین محل و وجود اهالی خاطر نشان نمائید که حالا این ترتیب مصلحت نیست و صرف‏نظر نمایند-نخست وزیر
رونوشت عطف بنامه شماره5/6/24 برای اطلاع وزارت کشور فرستاده شود-نخست وزیر


سند شماره 1/30
گزارشهای رئیس شهربانی کل کشور در خصوص استقبال مردم شهرهای بین راه‏ از آیت الله کاشانی در حین مراجعت از کرمانشاه به تهران
وزارت کشور شهربانی کل کشور
محرمانه
وزارت کشور
تعقیب گزارش شماره 5497 بر طبق گزارش شماره 1184 شهربانی کرمانشاهان معروض میدارد.آقای حاجی سید ابو القاسم کاشانی روز 20 شهریور بطرف همدان حرکت نموده و از آنجا عازم تهران هستند عده زیادی از اهالی از منزل تا سبزه میدان پیاده و بعدا با هشت‏ دستگاه اتوبوس و چند اتومبیل سواری تا طاق بستان 9 کیلومتری شهر نامبرده را مشایعت نموده عده‏[ای‏]هم تا کنگاور همراه ایشان‏ بوده‏اند.

رونوشت در تعقیب معروضه شماره 5497 برای استحضار خاطر محترم جناب آقای نخست وزیر تقدیم میگردد.-
ریئس شهربانی کل کشور-سرتیپ ضرابی
[امضاء]


سند شماره 2/30
وزارت کشور شهربانی کل کشور
وزارت کشور
بر طبق گزارش شماره‏[366]شهربانی اراک معروض میدارد ساعت 18 روز 24 ماه جاری آقای سید ابو القاسم کاشانی از طریق ملایر به‏ اراک منزل آقای توکلی تاجر وارد عده‏[ای‏]از علماء و تجار و اهالی تا خارج شهر ایشان را استقبال نمودند.

رونوشت در تعقیب معروضه شماره 5497 برای استحضار خاطر محترم جناب آقای نخست وزیر تقدیم میگردد.
رئیس شهربانی کل کشور-سرتیپ ضرابی
[امضاء]



سند شماره 3/30
وزارت کشور شهربانی کل کشور
وزارت کشور
تعقیب گزارش شماره‏[6996]بر طبق گزارش شماره‏[370]شهربانی اراک معروض میدارد.ساعت 9 صبح روز 27 ماه جاری آقای سید ابو القاسم کاشانی بطرف قم حرکت و عده‏[ای‏]از اهالی تا راه بروجرد ایشان را مشایعت نموده‏اند.
رونوشت در تعقیب معروضه شماره‏[]برای استحضار خاطر محترم جناب آقای نخست وزیر تقدیم میگردد.
رئیس شهربانی کل کشور-سرتیپ ضرابی
[امضاء]


سند شماره 4/30
وزارت کشور شهربانی کل کشور
محرمانه
وزارت کشور
بر طبق گزارش شماره‏[132]شهربانی قم معروض میدارد.ساعت 128[ماه‏]جاری آقای حاجی سید ابو القاسم کاشانی‏ مجتهد از اراک به قم و[به‏]منزل آقای تولیت وارد شده‏اند[و]از طرف آقایان علماء و بازرگانان و اصناف مختلفه مراسم استقبال در شاهزاده جمال 5 کیلومتری شهر بعمل آمده و انتظامات کاملا برقرار بوده است-

رونوشت برای استحضار خاطر محترم آقای نخست وزیر تقدیم میگردد.
رئیس شهربانی کل کشور-سرتیپ ضرابی
[امضاء]


سند شماره 1/31
تصمیم آیت الله کاشانی مبنی بر سخنرانی در مسجد شاه راجع به نحوه‏ دستگیری خود توسط متفقین
تاریخ 5/7/1324
شماره 7312/5192/م
وزارت کشور
محرمانه-فوری
جناب آقای نخست وزیر
رونوشت گزارش محرمانه روزانه مورخ 2 مهرماه جاری شهربانی کل کشور راجع به تصمیم آقای کاشانی به سخنرانی در روز جمعه‏ تلوا تقدیم مستدعی است مقرر فرمائید از تصمیمی که در این خصوص اتخاذ خواهند فرمود وزارت کشور را مستحضر فرمائید.
از طرف وزیر کشور فریدونی‏2
[حاشیه بالا:]
در روز مزبور سخنرانی ننمودند و امروز 18/7/24 است بایگانی شود.
(1)-در اصل سند به همین شکل آمده که به احتمال قریب به یقین اشتباه است.
(2)-احمد فریدونی،کفیل وزارت کشور



سند شماره 1/31
وزارت کشور
گزارش
بطوریکه اطلاع حاصل شده جمعی از علماء و تجار از آقای کاشانی خواهش کرده‏اند سخنرانی مفصلی راجع به عالم اسلام نموده و ضمن سخنرانی از وضعیت دستگیری خودشان و علل آن نیز بیاناتی بنمایند این خواهش با اشاره خود آقای کاشانی بوده ولی بر اثر این‏ شایعه جمعی از علماء و آقایان دیگر فعلا سخنرانی ایشان را صلاح ندانسته و گفته‏اند این اقدام را به آتیه موکول سازند اما آقای کاشانی‏ که برخلاف میلش بدون تجلیل‏1به تهران وارد شده این سخنرانی را لازم دانسته و اصرار دارند که روز جمعه در مسجد شاه عملی‏ کنند و عده‏ای از آقایان عقیده دارند حالا که آقای کاشانی اصرار در سخنرانی دارد خوب است موضوع را قبلا به مقامات دولتی پیشنهاد و با جلب موافقت و نظر آنها سخنرانی نماید زیرا در غیر اینصورت ممکن است باز هم حادثه جویان از موقعیت استفاده کرده دست به‏ کارهائی که بضرر کشور و خود آقای کاشانی تمام شود بزنند فعلا این موضوع بطور محرمانه بین خودشان در جریان است.