آیت الله العظمی سید احمد حسینی زنجانی

در حدود چهار ساعت پس از نیمه شب شنبه ۲۹ماه مبارک رمضان سال ۱۳۹۳مطابق با پنجم آبان ماه ۱۳۵۲ مشتاقانه به حق پیوست
 محل دفن: در جوار حرم حضرت معصومه (س) مدفون گردید (محل دفن در نقشه)
 


آیت الله سیداحمد حسینی زنجانی در سال ۱۳۰۸ قمری در شهر زنجان به دنیا آمد و تحصیلات دوره مقدماتی و سطوح را در زادگاه خودشان به پایان برده، بعد از مدتی تدریس در مدرسه شاهی، برای ادامه تحصیل و تکمیل مبانی علمی و استفاده از آیت الله حائری در سال ۱۳۴۶قمری مهاجرت به قم و سرانجام به حکم استخاره‏ ای که نموده بودند، عزم رحیلش مبدل به اقامت ابدی شد. آن مرحوم در این باره می‏ فرماید:
 
«حقیر در بدو تشرقم به قم که در سنه هزار و سیصد و چهل و شش (بود)، قصد اقامت دائمی را نداشتم و مخصوصا قیام حوزه قم را بسته به وجود آیت الله حائری (می‏ دانستم) و خیال می‏ کردم که بعد از وی بقاء و استمراری (نخواهد بود)، بالاخص که در آن اوان باد مخالفت نیز وزیدن گرفته (و) گلهای این گلشن را از شاخه ‏ها پراکنده می‏ نمود، این بود که بنایی بر اقامت دائمی در قم نداشتم، ولی به حکم استخاره ‏ای (که) آیه شریفه (اقیموا الدین و لا تتفرقوا) آمد، حقیر اطمینان بر استقرار این حوزه شریفه پیدا کرده قصد اقامت موقتی خود را (تبدیل) به مجاورت دائمی کردم. باری قریب ده سال زمان حیات مرحوم حائری را درک کرده از مجالس بحث وی استفاده نمودم.»
 
معظم له به هنگام اقامتشان در زنجان، علاوه بر اینکه از مبرزین فضلاء زنجان بوده و از مدرسین مهم سطوح در این شهر به شمار می‏رفتند، از نظر فعالیت‏ های اجتماعی هم، شاید شخص منحصر به فرد این شهر بودند، در غالب فعالیت‏های دینی مربوط به اهل علم و گاه مربوط به مسائل مهم شهر، سهم عهده داشتند. مرحوم آیت الله حاج سید محمد زنجانی که از بزرگان زنجان بودند، در مواقع ضروری با همکاری وی بازار را تعطیل می نمود، بستن بازار و باز کردن آن در واقع در دست این آقایان بود، هر چند که به حسب ظاهر در دست بعضی از رؤسا بازار قرار داشت، در سال ۱۳۴۴ که ابن سعود، قبور ائمه طاهرین را در مدینه خراب کرد، مرحوم آیت الله حاج میرزا مهدی میرزایی زنجانی که در رأس روحانیت زنجان قرار داشت و از فضلاء و مدرسین هم، مرحوم آیت الله زنجانی که ریاست طلبه ‏ها را داشت، این دو به شهرستانهای مختلف نامه نوشتند که روز هشتم شوال به عنوان ابراز انزجار از این جنایت هولناک تعطیل رسمی شود. ایشان می‏ فرمود: من در روز هشتم شوال (سال دیگر) در یکی از شهرهای خارج ایران بودم، دیدم همه شهر تعطیل است، تعجب کردم و از علتش پرسیدم، گفتند: امروز هشتم شوال مطابق با روزی است که وهّابی‏ها دست به این فاجعه عظیم زدند.
 
مدرسه سید در زنجان که بزرگترین مدرسه این شهر و خیلی معتبر بوده و موقوفات بسیار مفصلی داشت و مرحوم آیت الله زنجانی ۲۵سال در آن به تحصیل و تدریس پرداخت، اداره این مدرسه و تعیین طلاب آن به طور عمده با ایشان بود (البته تولیت آن مدرسه با مرحوم آیت الله میرزا محمود امام جمعه بود) آن فقید سعید در سال ۱۳۴۴ کتاب خیرالامور را در آنجا نوشت) .
 
آن سید والاتبار پس از رحلت آیت الله حائری به آیت الله حجّت پیوسته و به واسطه کسالت آن مرحوم قسمتی از کارهای ایشان را که از آنها جواب استفاتائات بوده به عهده گرفته و در موقع بیماری آن مرحوم رسما در سه موقع صبح و شب به جای ایشان اقامه نماز جماعت نمود. تا سال ۱۳۹۰ قمری که به واسطه کسالت درد پا و ضعف مزاج از آمدن به نماز خودداری و آن را به فرزند ارجمندش حاج آقا سید موسی واگذار و خود معتکف در خانه شده و به تألیف و مطالعه پرداخته (است).»
 
در کنار تألیفات در دو جلسه بحث مهم شرکت می ‏کرد: یکی جلسه‏ ای که مؤسس آن آیت الله العظمی صدر و آیت الله زنجانی در آن شرکت فعال داشته و از ارکان آن به شمار می‏ رفت و غالبا جلسات در منزل ایشان تشکیل می‏ شد. در این جلسه بر برخی از کتب فقهی مانند مجمع المسائل آیت الله حائری وسیلة النجاة، و عروة الوثقی حاشیه زده‏ اند.
 
جلسه بحث دوم نیز جلسه‏ ای بود که ایشان و حضرت امام خمینی دو رکن عمده آن محسوب می ‏شدند. ایشان در همان سال ورود به قم توسط آیت الله حاج میرزا عبداللّه مجتهدی تبریزی با حضرت امام آشنا شده و چنان با هم رفیق و صمیمی گردید که نظیر آن کمتر دیده می‏ شود.
 
آن وقت‏ها که حضرت آیت الله آقای زنجانی در مدرسه فیضیه قم نماز جماعت اقامه می‏ فرمودند، نماز باشکوهی برپا می‏ شد و حضرت امام در صف اول جماعت پشت سر ایشان به نماز جماعت می‏ ایستادند و اگر موقعی آن مرحوم حضور نداشتند و یا دیر می ‏آمدند حضرت امام به نماز می‏ ایستادند و آن مرحوم اگر می‏ آمدند به ایشان اقتداء می‏ کردند.
 
خصوصیات اخلاقی‏
 ۱- دوری از جاه و مقام: آن فقیه بزرگوار از هوای مال و جاه کاملا پاک بود. فرزند ایشان حضرت آیت الله حاج سید موسی شبیری زنجانی می‏ فرمایند: در مدتی که من با ایشان بودم حس نکردم که یک قدم برای مقام بردارد و همین طور در مسائل مالی.
 
۲-توکّل: ایشان هیچ وقت غصّه آینده را نمی‏ خورد و در کارها به خداوند اتکال می‏ کرد و با تمام وجود خویش به این معنی ایمان داشت. داستانهایی در این زمینه نقل شده است که در این مختصر نمی‏ گنجد.
 
۳- شکر: از دیگر خصوصیات ایشان مسأله شکر بود. هم شکر خالق، هم شکر مخلوق، اگر از کسی مختصر محبتی می ‏دید، آن را از نظر دور نمی‏ داشت و به جهت توقع نداشتن از اشخاص، روح شکرگذاری در وی پدید گشته بود، در مورد نعم الهی نیز به نحو عجیبی به آن نعمتهایی که معمولِ افراد از آن غافلند متوجه بوده و شکرگزاری ها از آنها بود، از آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری نقل شد که می‏ فرمود: آقای زنجانی مرد کاملا صادق و درستی بود، شنیده‏ام که در وصیت نامه شکرهائی کرده است، این شکرها همه‏اش راست بود و مصنوعی نبود بلکه از درون قلب ایشان برخاسته بود.
 
۴- علاقمند و خیرخواه مردم: ایشان نسبت به عموم، خیرخواه و به نوع مردم علاقمند بود و بدین جهت بود که تا حد امکان، افعال مؤمنین را حمل بر صحبت می‏ کرد و همین ویژگی سبب شده بود که در قضاء حوائج مؤمنین بسیار ساعی باشد، هر کار را اگر محذور شرعی نداشت، هر چند مشکل و سخت بود، متکفّل می‏ شد و از اینکه حاجت یک انسان گرفتار و دردمند را رفع نموده است خوشنود می‏ شد.
 
۵- حل مشکلات مردم: آزادی از بند تعیّنات دنیوی و تشریفات ظاهری، به وی امکان می‏ داد که کارهای بسیار مهم را به راحتی انجام دهد. نقل است شخصی که به تقوا معروف نبود از دنیا می‏ رود، نزد عده ‏ای از علماء می‏ روند که بر جنازه او نماز بخوانند ولی آنها حاضر نمی‏ شوند، پیش ایشان (آقا سید احمد) می ‏آیند و ایشان بر آن میت نماز می‏ گذارد و می‏ گوید: شرط نماز میت عدالت متوفی نیست، بلکه مسلمان بودن وی کافی است، این شخص هم، مسلمان بود و هر چند که مسلمان فاسقی بود.
 
۶- شجاعت: از آیت الله حاح شیخ مرتضی حائری حکایت شد که مرحوم آیت الله زنجانی را از نظر شجاعت خیلی عجیب می‏ دانست و می‏ فرمود: مطالبی را که هیچ کسی جرأت گفتن و انجام دادن آن را ندارد، ایشان به آن اقدام می‏ کند و از هیچ کس هم وحشت و باکی ندارد.
 
۷- عبادت و تهجد: ایشان با چنان شوقی نماز شب می ‏خواند و دعاهای آن را قرائت می‏ کرد که انسان را زیر و رو می‏ نمود، و انسان می‏ فهمید که معانی عمیق این ادعیه در وی اثر کرده است. خواندن نماز شب را هم از دوران جوانی خود شروع کرده بود.
 
۸- اهمیت به زیارت اهل قبور: به زیارت اهل قبور در بعد از ظهر پنجشنبه ‏ها مقید بود؛ آن هم در شرایط سخت و دشوار آن زمان.
 
۹- تلاوت قرآن: بسیار قرآن می‏ خواند، البته نه به جای کارهای علمی و قضاء حوائج مردم، بلکه در وقتهای کوتاه که معمولا تلف می‏ شود.
 
۱۰- تنفر از خشک مقدس: با این همه عبادت، از خشک مقدسی، بسیار متنفر بوده از اشخاص متظاهر به قدس و تقوی که همه چیز را در عبادات خلاصه می‏ کنند و فاقد جهات نفس بوده و این را برای خود عنوانی درست کرده و نسبت به حقوق اشخاص بی‏ قید هستند و از نظر تفکر، تفکری خیلی خرافی دارند، بسیار کراهت داشت.
 
۱۱- حریت و بی آلایشی: از شواهد حریت و بی آلایشی ایشان مطالبی بود که خودشان می‏ فرمودند: در ابتداء طلبگی ما، چتر در بین طلاب مرسوم نبود، من گفتم که این چه معنی دارد که ما به خاطر امور موهوم، باران بخوریم، من چتر برداشتم و دیگران هم تبعیت کردند و این رسم شکست، ایشان در مشهد در نماز آیت الله میلانی شرکت می‏ کرد، وقتی به ایشان عرض می‏ شود که مقدسین مشهد معمولا پشت سر فلان آقا نماز می‏ خوانند نه آقای میلانی، در پاسخ می‏ فرماید: من از او جز تعریف مطلبی دیگر نشنیده‏ ام، اما شنیده‏ ام که کارهای غیر متعارف انجام می‏ دهد، مثلا نان را در خانه خودش می ‏پزد و این قبیل امور و این جور افراد غیر متعارف به دلم نمی‏ چسبد، آخر ما اهل این زمانیم، باید با مردم زندگی کنیم، دستور پیغمبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین(ع) اینگونه نیست، خلاصه من از این فرد لذت نمی‏ برم.
 
ویژگیهای فقهی و علمی‏
 
۱- احاطه فوق العاده به فقه و مبانی فقهاء: آیت الله زنجانی احاطه فوق العاده ‏ای به فقه و مبانی فقهاء داشت و حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ محمد علی اراکی از این جهت بسیار به ایشان به دیده اعجاب می‏ نگریست و می ‏فرمود: آقای زنجانی یک شبه، تمام قسمت صلاة از یک کتاب فقهی را از حفظ حاشیه زد، شش جلد جواهر مانند انگشتر در دستهای ایشان است که آن را به هر طرف بخواهد می‏ گرداند.
 
۲- ذوق فقهی قوی: ذوق فقهی ایشان در اثر ممارست، خیلی قوی شده بود و بدین جهت، فقهی روشن و بی تکلف را واجد بود. روایات را بسیار صاف و عربی و بدون ابهاماتی که معمولا بر اثر ممارست ذهن با اصطلاحات علمی و دروس معمول حوزه پدید می ‏آید، معنی می‏ کرد، به گونه‏ ای که دل انسان می‏ پذیرفت، با وجود اینکه خود کاملا مراحل درسی را طی کرده بود.
 
۳- اعتقاد به علمی شدن فقه: ایشان بر این اعتقاد بود که فقه باید به گونه‏ ای باشد که قابل پیاده شدن و عمل گشتن باشد. مثلا در مسأله عدالت که برخی از علماء تضیقات فراوانی در اصل این موضوع و در روش اثبات آن قایل بودند، می‏ فرمود: قوانین اسلام که قوانین خیالی نیست، احکام بسیاری بر پایه عدالت تنظیم شده است، مانند امامت جماعت، ولایت، قضاوت، شهادت، افتاء و طلاق و امور دیگر که اساس مجتمع بر آن استوار است، لذا نباید در این مسأله آن تنگ نظری عده‏ای را پذیرفت. مسائل بسیاری را که فقیه باید به جهت ولایت، آنها را اعمال کند و فقهاء خودشان از نظر فقهی فتوی به جواز دهند ولی به جهاتی متصدی نمی ‏شدند مانند طلاق زنی که شوهرش مفقود شده یا از دادن نفقه و کِشوَة امتناع می‏ ورزد، ایشان که محذورات خارجی نداشت این موارد را عهده ‏دار می‏ شد و می‏ فرمود: اسلام که دین ناقص نیست، دین باید جوابگوی این احتیاجات و مشکلات باشد. در ابتداء زمانی که رادیو اختراع شد، برخی از مقدسین از گوش دادن به آن خودداری می ‏کردند، ولی آن عالم متقی با اینکه در صف مقدسین بود پای رادیو می‏ نشست و می ‏فرمود: معنی ندارد که این وسیله اخباری حرام باشد زیرا اسلام یک دین جهانی است و باید احکام آن به تمام مردم عالم ابلاغ شود، حرمت چنین وسیله خبررسانی با جهانی بودن اسلام سازگار نیست.
 
۴- پرهیز از تشقیق در جواب استفتاء: ایشان می‏ فرمود: در جواب استفتاء نباید تشقیق شقوق کرد و گرنه سوال کننده در فهم مراد، گیج شده و نمی‏ تواند جواب را بر مورد سؤال تطبیق کند، بلکه باید بر طبق صورت متعارف در عرف مردم، پاسخ نوشت و عقیده داشت که بحثهائی را که متناسب با حوزه ‏های علمیه است و به جهت تقویت ذهن و فکر، مفید می‏ باشد، نباید با جواب استفتائی که مورد احتیاج مردم است مخلوط کرد و خود ایشان نیز عملا این دو را از هم جدا می‏ کرد، بدین جهت جواب مسائل فقهی را خیلی کوتاه و مختصر و قابل فهم می‏ نوشت.
 
اساتید آن مرحوم در زنجان:
 
اساتیدی که آیت الله سید احمد حسینی زنجانی در زنجان از محضر مبارکشان استفاده کرده اند عبارتند از: آیت الله حاج شیخ زین العابدین زنجانی، آیت الله میرزا عبدالرحیم فقاهتی، آیت الله آقا میرزا ابراهیم فلکی حکمی زنجانی، آیت الله آقا شیخ عبدالکریم خوئینی زنجانی، عالم مجاهد آقا میرزا احمد زنجانی، عالم ربانی حاج سید حسن زنجانی.
 
استاتید ایشان در مشهد مقدس:
 
اساتیدی که آیت الله سید احمد حسینی زنجانی در مشهد مقدس  محضر مبارکشان تلمذ کرده اند عبارتند از:
 آیت الله حاج آقا محمد آقازاده فرزند آخوند خراسانی
 
اساتید معظم له  در قم
 
اساتیدی که آیت الله سید احمد حسینی زنجانی در مشهد مقدس  محضر مبارکشان تلمذ کرده اند عبارتند از:
 
مرحوم آیت الله حاج میرزا محمدصادق خاتون آبادی، مرحوم آیت الله حاج شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی معروف به مسجد شاهی، مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری.
 
فرزندان آن مرحوم
 
حضرت آیت الله العظمی حاج سید موسی شبیری زنجانی مدظله، حجةالاسلام و المسلمین حاج سید جعفر شبیری دامت برکاته، حجةالاسلام و المسلمین حاج سید ابراهیم شبیری.
 
وصیّت نامه آن مرحوم
 وصیّت نامه مرحوم آیت الله العظمی سید احمد زنجانی هم مفصل است و هم شیرین. مثل همه آثار قلمی ایشان. ما به علت عدم گنجایش آن مفصل در این مجمل، توجه خوانندگان محترم را به قسمت هایی از آن جلب می‏ کنیم:
 
« … وصیت بر فرزندان عزیزم می‏کنم ذکورا و اناثا بلاواسطه یا مع الواسطه ما تناسلوا و تعاقبوا، آنچه را که بزرگان بر ما وصیت کرده‏ اند از تقوی و پرهیزگاری و توکل به خدا و قطع امید از مزد دنیا.
 
«… سفارش دیگر من: در امر ازدواج سخت‏گیر نباشید، به سهولت دختر شوهر بدهید. مهرش را سنگین نکنید. از این مراسم کمرشکن که عوام از مردم مرسوم کرده‏ اند، دوری کنید…»
 
حضرت آیت الله العظمی سید احمد زنجانی سرانجام پس از ۸۵ سال عمر بابرکت و سالیان دراز، کوشش در راه دین و نشر فقه جعفری در قم دیده از جهان فرو بست. وفات آن انسان الهی در حدود چهار ساعت پس از نیمه شب شنبه ۲۹ ماه مبارک رمضان سال ۱۳۹۳ مطابق با پنجم آبان ماه ۱۳۵۲به وقوع پیوست و حوزه ‏های دینی و مجامع علمی را در سوگ نشاند، پیکر آن مرحوم پس از تشییعی با شکوه در جوار حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد.