آیت الله العظمی سیدابوالقاسم موسوی خویی
آیتاللهالعظمی سیدابوالقاسم خویی فرزند سیدعلیاکبر بن میرهاشم موسوی خویی، از مفاخر بزرگ جهان تشیع و از مشاهیر فقه و اصول و از مدرسان پرآوازه حوزه علمیه نجف اشرف و از مفسران و قرآنپژوهان عالیقدر اسلام، در ۱۵ ماه رجب ۱۳۱۷ه. ق در خانواده علم و تقوا در شهر «خوی» دیده به جهان گشود.
آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی در کنار شاگردشان آیت الله سیستانی
پدرش؛ آیتالله حاج سیدعلیاکبر فرزند سیدهاشم موسوی خویی، از شخصیتهای برجسته خوی بود که به سال ۱۲۸۵ه در خوی زاده شده و به سال ۱۳۷۱ه درگذشته است. او بدنبال اختلاف علما در جریان نهضت مشروطیت در سال ۱۳۲۸ه. ق به نجف اشرف مهاجرت کرده و در آنجا رحل اقامت گزیده است.
سیدابوالقاسم، دوران کودکی و نوجوانی را زیر نظر پدر بزرگوارش گذراند و مقدمات علوم عربی و صرف و نحو و قرآن را از وی آموخت. در سال ۱۳۳۰ه به همراه برادرش سیدعبدالله خویی، رهسپار نجف اشرف شد و به پدرش پیوست. او جوانی باهوش بود و استعدادش مایه شگفتی و اعجاب استادان حوزه علمیه نجف گردید.
آیتالله سیدمحمد کاظم یزدی (م ۱۳۳۷)، صاحب کتاب مشهور «عروة الوثقی»، به هوش و ذکاوت او در سن شانزده سالگیاش، پی برد و به پدرش توصیه فرمود که: «قدر این بچه ات را بدان، او آینده درخشانی خواهد داشت». ایشان مدت ۶ سال مقدمات و سطوح را فرا گرفت و چهارده سال تمام فقه و اصول و فلسفه و کلام را از محضر استادان بزرگ نجف آموخت.
آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی در بستر بیماری
برخی از استادان مشهور آیتالله خویی، عبارتند از آیات عظام :
۱ ـ شیخ فتحالله شریعت اصفهانی (م ۱۳۳۹ه)؛
۲ ـ حاج شیخ مهدی مازندرانی (م ۱۳۴۲ه)؛
۳ ـ میرزا حسین نائینی (م ۱۳۵۲ه)؛
۴ ـ شیخ محمدجواد بلاغی (م ۱۳۵۲ه)؛
۵ ـ میرزا علیآقا شیرازی فرزند میرزای شیرازی (م ۱۳۵۵ه)؛
۶ ـ سیدحسین بادکوبهای (م ۱۳۵۸ه)؛
۷ ـ آقا ضیاءالدین عراقی (م ۱۳۶۱ه)؛
۸ ـ شیخ محمدحسین غروی اصفهانی، معروف به «کمپانی» (م ۱۳۶۱ه)؛
۹ ـ شیخ مرتضی طالقانی (م ۱۳۷۰ه)؛
۱۰ ـ سیدابوالقاسم خوانساری (م ۱۳۸۰ه).
اما تحصیل آیتالله خویی بیشتر در محضر درس میرزای نائینی و کمپانی بودهاست و همواره در جلسات درس آن دو شرکت میجست و آنگاه که شنید جلسات درس میرزای نائینی آغاز شده، سفری را که به ایران داشت، ناتمام گذاشت و دوباره به نجف بازگشت.
نماز بر پیکر آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی توسط شاگردشان آیت الله سیستانی
وی پس از ۲۰ سال تحصیل در نجف اشرف، به درجه اجتهاد رسید و جمعی از علمای بزرگ به اجتهادش شهادت دادند. مشهور است که پس از انتشار جلد اول کتاب «اجود التقریرات» خویی، که تقریر دروس آیتالله میرزای نائینی است، وی را به عنوان یک مجتهد جوان در حوزه نجف معرفی کرده، جمع کثیری از علمای بزرگ در سال ۱۳۵۲ قمری به مقام اجتهادش گواهی دادند. او در خلال تحصیل، به تدریس نیز پرداخته و هر کتابی را که میآموخت، کتاب پیش از آن را تدریس میکرد. معظم له خود در اینباره چنین میفرماید:
«زمانی که دومین جلد شرح لمعه را فرا میگرفتم، خود به تدریس و تعلیم اولین جلد این کتاب پرداختم و بسیاری از دانشمندان و فضلا از محضر درسش بهره بردهاند. ایشان در اینباره مینویسند:
«من بسیار تدریس کردهام و در فنون فقه و اصول و تفسیر، جلسات بسیار تشکیل داده و جمعی بیشمار از فرزانگان و اندیشمندان را در حوزه علمی نجف پرورش دادهام…».
یکی از شاگردانش ـ شیخ مرتضی دزفولی انصاری ـ در وصف وی مینویسد: «این استاد بزرگ، الحق بیانی رسا دارد و مطالب اصولیه، چون مومی در دستش میباشد و تسلط کاملی نیز بر آنها دارد».
حوزه درسش تا پایان عمر ادامه داشت و چنان شهره یافت که در دو دهه آخر عمرش، در حوزههای علمیه عراق، بلکه جهان اسلام بینظیر بود و صدها نفر از جویندگان علوم و معارف اسلامی در درسش حضور مییافتند. بسیاری از فقها و فضلای امروز، خوشهچین دانش بیکران این استاد والامقام میباشند. برخی از شاگردانش عبارتند از: آیتالله میرزا جواد تبریزی، آیتالله سیدابوالحسن شیرازی، آیتالله سید جمالالدین خویی، آیتالله باقر شریف قرشی، آیتالله باقر ایروانی، سید محمدباقر حکیم.
در زمینه تألیف میتوان به کتابهای زیر اشاره کرد :
۱ ـ «معجم رجال حدیث»؛ در بیستودو جلد که فرهنگ بزرگی در زمینه شناخت بیش از ۱۵۶۷۰ نفر از رجال و راویان احادیث است؛
۲ ـ «فقه الشیعه»، در ۵ جلد، در فقه؛
۳ ـ «مصباح الاصول»، در ۲ جلد، در اصول استدلالی؛
۴ ـ «اجود التقریرات»، در تقریرات دروس مرحوم میرزای نائینی، در ۲ جلد؛
۵ ـ قصیده در مدح امیرالمومنین (ع) در ۹۰۰ بیت؛
۶ ـ اضاء القلوب (خطی)؛
۷ ـ آثار العقول.
قبر مطهر آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی در مسجد خضرا در صحن بارگاه امام علی (ع) در نجف اشرف
آیتالله العظمی خویی که عمر ارزشمند خویش را در راه نشر معارف اسلام و قرآن گذراندند، سرانجام در پی یک بیماری قلبی، در روز شنبه ۱۷ مرداد ۱۳۷۱ ش (مطابق با ۸ صفر ۱۴۱۳ه) در کوفه دارفانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت.
خبر درگذشتش مایه وحشت بعثیان عراقی شد و حزب بعث در شهرهای نجف و کوفه حکومت نظامی برقرار کرد و نیروهای عراقی به حالت آمادهباش درآمدند. سرانجام پیکر مطهرش، غریبانه در مسجد «الخضراء» در صحن مطهر امام علی (ع) نجف اشرف به خاک سپرده شد.