آیت الله العظمی شیخ مرتضی حائری یزدی
حاج آقا مرتضی، فرزند ارشد آیت الله موسس حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، روز چهاردهم ذی حجه سال ۱۳۳۴ ه.ق در اراک به دنیا آمد. پدر بزرگوارش آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم در سال ۱۲۸۰ ه.ق در مهرجرد میبد دیده به جهان گشود و پدربزرگش محمد جعفر مهرجردی، فردی صالح، پرهیزکار و متقی و مادرش از اهالی اردکان بود که پس از ازدواج با آقا محمد جعفر به مهرجرد که در دو فرسخی اردکان میباشد، نقل مکان کرد.
حاج آقا مرتضی در خاندان علم و فضیلت و تقوا رشد نمود و در تحصیل علم و دانش بسیار کوشا بود، بعد از اتمام دروس مقدماتی، فقه و اصول و فلسفه را نزد استادان شایسته و آیات عظام فرا گرفت:
آیت سید محمدرضا گلپایگانی
آیت الله سید محمدتقی خوانساری
آیت الله سید محمد محقق داماد، داماد حاج شیخ عبدالکریم حائری
آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حایری، پدر گرامی ایشان
آیت الله سید محمد حجت کوه کمره ای، پدر خانم حاج آقا مرتضی حائری
آیت الله حاج سید حسین بروجردی
امام خمینی
آیت الله حاج آقا مرتضی، بیش از چهل سال در حوزه علمیه قم به تدریس سطح و خارج فقه و اصول پرداخت و شاگردان ممتازی تربیت و تحویل جامعه داد. وی در نحوه تدریس کمتر به نقل اقوال دیگر علما می پرداخت، ولی در تقسیم بندی مطالب و تبیین ادله آن و انتخاب نظر خویش بسیار دقیق و ممتاز بود. بعضی از شاگردانش عبارتند از آیات عظام: سید عباس خاتم یزدی، شیخ حسین شبزنده دار، شهید محمد مهدی ربانی املشی، محمد محمدی ری شهری، حجه الاسلام شیخ محمد حسین امراللهی، میرزا محمد پیشوایی ترک آبادی، شیخ محمد حسین بهجتی، سید علی آقا محقق داماد (خواهرزاده ایشان)، محمد حسین اشعری، سید حسن آل طه و سید صادق حسینی مآب یزدی.
آثار باقیمانده و کتابهای چاپ شده ایشان:
۱- ابتغاء الفضیله فی شرح الوسیله، که محور بحث در این کتاب، مکاسب محرمه از کتاب وسیله النجاه زعیم بزرگ مسلمین آقا سید ابوالحسن اصفهانی(ره) است و جلد اول آن به چاپ رسیده.
۲- رساله ای در نماز جمعه.
۳- کتاب الخمس، با تحقیق حجه الاسلام شیخ محمدحسن امراللهی.
۴- پرتوی از انوار آسمانی، تحت عنوان علوم قرآن درباره اعجاز قرآن است.
۵- مباحثی در تفسیر سوره حمد که در مجله کتابخانه مسجد اعظم به چاپ رسیده است.
۶- رساله ای در خلل صلاه.
کتابهای چاپ نشده:
۱- رساله ای در نماز مسافر.
۲- رساله ای در طهارت.
۳- دوره کامل اصول در سه جلد.
۴- یادداشتهایی به خط خودشان در ۱۳۵ صفحه. که توسط آیت الله استادی در دست چاپ است.
۵- مجموعه چند سخنرانی در ایام فاطمیه.
حاج آقا مرتضی فرزند برومند و خلف صالح آیت الله موسس زهد و تقوا، ساده زیستی، دوری از مظاهر فریبنده دنیا، نادیده گرفتن تشریفات ظاهری، پرهیز از خلاف گویی و تملق و دیگر صفات نیکو را از آن پدر بزرگوار به ارث برده بود. با آنکه فقیهی ماهر و مجتهد و استادی ژرف اندیش بود، رساله عملیه ننوشته و هیچ گاه دنبال مرجعیت نبود، حتی برای درس گفتن بر منبر نمی نشست با آنکه جمعیت شاگردان وی کم نبود، باز پای منبر روی زمین می نشست و درس می گفت.
آن عارف فقیه، دارای مقامات معنوی بالایی بودند، خواب های صادق و مکاشفات عجیبی داشتند، بعضی از آنها را در یادداشت های خودشان ذکر کرده اند. یک نمونه آن چنین است که خود نگاشته اند: در سفر دوم که به مشهد مقدس در خدمت صدیق محترم آقای حاج آقا مجتبی اراکی رفتم، ایشان حقیر را به خانه برد و نگذاشت با جناب آقای محمدی در مدرسه سلیمان خان زندگی کنم و در خانه ایشان بودم که خواب بودم و از حضرت ابی الحسن الرضا(علیه آلاف التحیه و الثناء) حاجتی خواسته بودم. از خواب که بلند شدم، دیدم به دیوار جواب آن به طریق اجمال که موکول به اراده حق متعالی نموده بود، نوشته شده است پس از دیدن محو شد».
حاج آقا مرتضی علاوه بر مقام بالای علمی و فقاهتی، ذوق شعری نیز داشت، نمونهای از اشعارش که متضمن فضیلت زیارت امام هشتم(ع) و التجاء به دربار آن امام همام است و در جمادی الثانی۱۳۸۹ در مشهد مقدس سروده شده و در حرم مطهر قرائت گردید.
از خصوصیات آشکار آن عالم وارسته این بود که هیچ گاه در مبارزه با انحرافات و کجروی ها سستی نشان نمی داد و در مقام نهی از منکر و دفع بدعت ها و خلاف ها شجاع بود. در زمان حکومت طاغوت، با قوانین ضد خدایی شاه معدوم به طور محسوس مخالفت می نمود و رسما در صف مبارزان و مخالفان رژیم قرار داشت. حاج آقا مرتضی بعد از دستگیری امام خمینی(ره) همراه علمای دیگر قم اعلامیه های مشترکی در تایید نهضت آن قائد عظیم الشان امضا نمود و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به عنوان یکی از اعضا مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد و در آن مجلس حضور یافت.
امام خمینی(ره) نیز برای این عالم بزرگوار احترام ویژه ای قائل بود و در پیامی وی را چنین ستود: این بزرگوار، علاوه بر مقام فقاهت و عدالت از صفای باطن به طور شایسته برخوردار بودند و از اوائل نهضت اسلامی ایران از اشخاص پیشقدم در این نهضت مقدس بودند. فجزاه الله عن الاسلام خیرا».
آقای قافی یزدی که از بزرگان علمای یزد و مدرس مدرسه شهیدین قم می باشند نقل کرد: چندی قبل آیت الله آقای مرتضی حائری فرزند آیت الله شیخ عبدالکریم حائری به من فرمود آقای قافی خواب عجیبی دیده ام و تعبیرش را نمی دانم و آن این است که شبی در خواب دیدم کسی نزد من آمد در حالی که چیزی دستش بود مانند مته نجارها و سر تیز آن را گذاشت روی شقیقه من و فشار داد تا آنکه از طرف دیگر بیرون شد.
در این هنگام من مشاهده کردم که از بدن و قالب خودم بیرون آمده ام و جسد خودم را که بی روح در کنار منزل افتاد بود می دیدم پس مرا بردند به طرف آسمان و در آسمان ائمه علیهم السلام و حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه را مشاهده و زیارت کردم پس از آن بیدار شدم آقای قافی فرمود: در خصوص آن سوراخ کردن سر و شقیقه ایشان چیزی و تعبیری به نظر نرسید.
تا آنکه آقای حائری پس از مبتلا شدن به سکته مغزی، مغز ایشان را عمل جراحی کردند و در اثر همان عمل جراحی ایشان فوت کردند و در حین غسل مشاهده شد همانطوری که در خواب اتفاق افتاده بود برای برداشتن کاسه سر ایشان شقیقه آن را از دو طرف سوراخ کرده بودند که جای آن آلت جراحی مانند سوراخی در سر و اطراف شقیقه معلوم و آشکار بوده است.
آیت الله حاج آقا مرتضی حائری پس از عمری تلاش و کوشش در راه احیای دین مبین اسلام و تربیت شاگردانی والامقام دچار کسالت قلبی شده و این موجب گردیده بود گاهی در کار تدریسشان وقفه ای به وجود آید. خصوصا در ماه های آخر عمرشان که با سختی تدریس می فرمود، اما عنایت و توجه و اهمیت درس برای ایشان به اندازه ای بود که با همان حال مریضی به خود اجازه نمی دادند که درس را تعطیل کنند.
بالاخره در شب ۲۴ جمادی الثانی ۱۴۰۶ مصادف با ۲۵ اسفند ۱۳۶۴ روح پاکش به ملکوت اعلی پیوست.
صبح روز بعد، جنازه آن زاهد عالم را از مدرسه روبروی منزلشان تشییع کردند و به صحن حرم مطهر حضرت معصومه(س) آوردند. آیت الله حاج سید محمدرضا گلپایگانی بر پیکر پاک ایشان نماز خواندند و جنازه را به سوی مسجدبالاسر آن حضرت بردند و پایین پای پدر بزرگوارش به خاک سپردند.