ایران و ترکیه، گسترش روابط

کش و قوس هاى طولانى بالاخره به سرآمد وزمان اولین سفر«رجب طیب اردوغان» نخست وزیر ترکیه به ایران فرا رسید؛ حال قرار است که اردوغان امشب وارد تهران شود.
نماینده ارشد دولت همسایه شمال غربى قطعاً با «خوش گلدین» و «مرحبا» ى گرم مسؤولین ایرانى مواجه خواهد بود، چراکه مقطع زمانى این سفر، شرایط حساس منطقه اى و نیز مسائل مهم دوجانبه که در دستور کار دول همسایه و تاریخى ایران و ترکیه قرار دارد براهمیت این سفر افزوده است.
نوع ویژه روابط ایران وترکیه (على رغم شاخص هاى بالاى آمار دربخش تجارى) از دیرباز در هاله اى از احتیاط قرار داشته،در سال هاى اخیر به واسطه اعمال فشار قدرت هاى بین المللى مثل آمریکا که با طرح و انتظارات زیاد به منطقه آمده است، بر این احتیاط تاریخى افزوده شده وسایه آن بر سر روابط دو طرف و حتى سفر اردوغان به ایران گسترده شد، به طورى که على رغم تمایل دوکشور این سفر برنامه ریزى شده چندبار تحت تأثیر قرار گرفت؛ شاید از این رو بود که اردوغان یک بار براى گفت وگو با مسؤولین عالى ایران تامرز بازرگان هم آمد، اما وارد ایران نشد. لابى صهیونیسم نیز براى ممانعت از انجام این سفر فعال بود، بررسى مطبوعات ترکیه طى مدتى که دولت اسلام گرا و اصلاح طلب به سبک ترکیه اى اردوغان روى کارآمده است، نشان از آن دارد که تلاش زیادى صرف دامن زدن به بدبینى نسبت به گسترش روابط با ایران و نیز سفر نخست وزیر به تهران صورت گرفته است. بنا به اظهار منابع آگاه، مقامات آمریکا، حتى پرداخت برخى تسهیلات و وامها به دولت ترکیه را منوط به قرار گرفتن سیاست ترکیه نسبت به ایران درچارچوب سیاست آمریکا اعلام کرده اند.
در کنار اینها، اما الزامات همسایگى وتوجه به منافع ملى دو طرف و نیز روى کار بودن دو دولت که هر یک با قرائت و نگاه خاص خود روشى اصلاحى را پیشه ساخته بودند، موجب شکل گیرى یک اراده سیاسى متمایل به افزایش سطح روابط نزد ایران وترکیه شده است، مقامات سیاسى ایران وترکیه پیش از این در رفت و آمدها و دیدارهاى مکرر به رایزنى درباره ضرورت ها وچالش هاى پیش روى تقویت همگرایى بیشتر پرداخته بودندواین در حالى بودکه عمق مناسبات فرهنگى ، اجتماعى ومذهبى دو ملت همسایه باعث اوج گیرى هرچه بیشتر شاخص هاى تجارى میان دو کشور شده ونگاه مسؤولان ایران و ترکیه را به سوى خود جلب کرده بود. حالا، آنها در این اندیشه اند که چگونه از پتانسیل هاى موجود براى غلبه بر موانع پیش رو بهره ببرند و در ابعاد سیاسى، امنیتى، فرهنگى و نیز همکاریهاى دو جانبه اقتصادى، به روابط خودعمق ببخشند؟
سفر نخست وزیر ترکیه به ایران چه آن گونه که اعلام شده است، دو روزه باشد یا به مدت آن اضافه شود، به هر حال، در برگیرنده تمامى این موضوعات خواهد بود؛ از رایزنى و تبادل نظر درباره مهمترین مسائل منطقه شامل عراق و فلسطین گرفته تا امضاى سند امنیتى دوجانبه بین ایران وترکیه و نیز تبادل نظر به منظور دسترسى به توافق درباره مسائلى چون خرید گاز ترکیه از ایران و رفع موانع به وجود آمده بر سر فعالیت برخى شرکت هاى دو طرف مانند شرکت فرودگاه ساز ترکیه اى«تاو» در ایران و همچنین زمینه سازى براى مشارکت بیشتر شرکت هاى دوطرف در پروژه هاى مختلف یکدیگر از جمله موضوعات و موارد موردتوجه در مذاکرات این سفر خواهند بود.
مذاکرات تهران به منزله نشست دو قدرت منطقه اى، از جمیع جهات، براى ناظران بین المللى حائز اهمیت خواهد بود، در کنار آمریکا واسرائیل و کشورهاى منطقه، حتى روس ها این مذاکرات را به دقت تعقیب خواهندکرد؛ مذاکراتى که بخشى از آن به بحث انرژى در منطقه و نیز ترتیبات امنیتى منطقه ناحیه قفقازارتباط دارد.
به لحاظ مسائل سیاسى و امنیتى ایران و ترکیه، اگر در زمان فروپاشى اتحاد شوروى سابق، خود را در یک رقابت منطقه اى دیدند، حالا موضوع عراق اتفاقاً از جمله دغدغه هاى مشترک بوده وتبدیل به یکى از عوامل ایجاد همگرایى میان آنها شده است.
وخامت اوضاع در سرزمین هاى اشغالى و سیاست مشت آهنین «آریل شارون» با مخالفت هاى جدى دولت ترکیه مواجه شد، و سیاست هاى کردى اسرائیل در منطقه اسباب نگرانى ترک ها را فراهم آورده است، این دسته از عوامل فصلى تازه و نسبتاً سرد را در روابط ترکیه با اسرائیل موجب شده است، و در وراى همه اینها برنامه هاى آمریکا براى منطقه خاورمیانه ودغدغه هاى دو دولت و قدرت منطقه، یعنى ایران و ترکیه از این بابت قرار دارد که اتفاقاً هر یک، به نوعى، در پى تبدیل تهدیدها به فرصت مى باشند، یکى بدون رابطه رسمى با آمریکا و دیگرى ضمن برخوردارى از چنین رابطه اى، این دو قدرت منطقه برعکس بسیارى از کشورهاى عربى اتفاقاً رفرم و اصلاحات را در منطقه اجتناب ناپذیر دانسته و هر یک با اتکا به الگوهایى از دموکراسى بومى خود بر لزوم درونى و بومى بودن تغییرات و رفرم ها در منطقه تأکید دارند وهر دو از نتایج غیرقابل پیش بینى فشارهاى خارجى بدین منظور ابراز نگرانى مى کنند.
سفر اردوغان به تهران، بى شک، سفرى تشریفاتى نیست وموضوعات مهمى از مسائل منطقه تا روابط دوجانبه را در بر مى گیرد، اما قطع به یقین، اهمیت اولى این سفر ایجادنقطه عطفى در مناسباتى تاریخى است که على رغم وسعت سطح، رکن رکین تاریخى آن از ۴۰۰ سال پیش تاکنون سوء ظن وسوء تفاهم بوده است ؛ سوء ظنى که از طرف قدرت هاى بین المللى بى وقفه ، دامن زده شده است.
باید گفت که دیدگاه سنتى در دوطرف درمقابل ایده هاى نوگرا متمایل به نزدیکى بیشتر، مقاومت دارد. ولى سرانجام، این نوگراها هستند که به هرترتیب، فضایى براى خود دست و پامى کنند و با استعانت از روحیه اصلاح گرى دو دولت روى کار آمده درایران و ترکیه، اراده اى سیاسى براى گسترش روابط را موجب مى شوند. ضرورت ها و الزامات منطقه اى در شکل گیرى این اراده از نقش به سزایى برخوردارند.
دولت روى کارآمده درترکیه ضمن تفاوت هاى بارز با الگوى ایرانى دولت اسلامى، داعیه اسلام گرایى و نواندیشى دارد، این داعیه که اتفاقاً از جانب آمریکا هم به عنوان الگویى از اسلام لیبرال و سازگار با معیارهاى غرب موردتشویق است، ازسوى دیگر موجب توجه بیشتر ترک ها به الگوهاى بومى و منطقه اى نیز شده است.
هنوز بسیارى به خاطر دارند که پارلمان ترکیه، لایحه عبور نیروهاى آمریکا ازترکیه به عراق را درجریان جنگ عراق تصویب نکرد و اکنون ترکیه به رغم ارتباط با آمریکا توجه خود به همسایه مهم شرقى یعنى ایران را هم به منصه ظهور رسانده است.
هرچندکماکان دو مانع عمده توجه تازه ایران و ترکیه به یکدیگر و اراده سیاسى دولتمردان تهران و آنکارا دراین زمینه را به چالش کشیده است. یکى از این موانع، نیروهاى سنتى درترکیه و ایران هستند که به تاریخ پرازسوءتفاهم خوگرفته اند و دیگرى، قدرت هاى خارجى که به هرحال از دیرباز تا امروز خواهان تعمیق و ساختارى شدن رابطه ایران و ترکیه نبوده اند. با این اوصاف با تحولات اخیر، زنگ ها درخاورمیانه براى تغییر و تحولاتى بزرگ که آمریکا نوید آن را مى دهد، به صدا درآمده است. ایران و ترکیه دوقدرت مدعى منطقه حتى درزمینه الگوشدن براى تغییر و تحولات منطقه، خود را حایز شرایط مى دانند. تأثیرى که آنها از وضع عراق و منطقه مى گیرند و پتانسیل هاى موجودى که خود مى توانند عرضه کننده آن درمنطقه باشند، ازجمله موارد موردگفت وگو در سفر اردوغان به تهران خواهدبود.

نگاه جدید به مسأله کردها
تجربه ناموفق صدام حسین در سرکوب کردهاى عراقى از یک سو وفرسایشى شدن مشکلات دولت هاى ترکیه با کردهاى این کشور درکنار نوعى از سازمان یافتن رابطه اکراد ایرانى با دولت مرکزى و همچنین واقعیت تشکیل دولت اقلیم کردى در عراق امروز در قالب فدرالیسم، مقامات ترک را به نگاه جدیدى نسبت به اکراد رهنمون شده است.
آنها امروز شاهد تحرکات اسرائیل درمیان اکراد و تلاش براى برهم زدن موازنه هاى منطقه اى ازسوى این رژیم نیز هستند.
اصلاح طلبان ترک على رغم آنچه بسیارى گمان دارند، درحال بازنگرى در دیدگاه سنتى خطرناک دانستن هر نوع دولت کردى فدرالى درعراق مى باشند، تجربه ایران دراین زمینه، بى شک مدنظر ترک ها قراردارد، حال که دولت کردى عراق به هرحال شکل گرفته، بسط این تفکر که اگر محدوده این دولت به شهر نفتى «کرکوک» برسد پایه هاى امنیت ترکیه متزلزل خواهدشد، مغایر با منافع و امنیت ملى ترکیه تشخیص داده شده و ترکها خود را آماده آن کرده اند که حتى اگر سازوکارهاى عراقى، کرکوک را هم به کردها داد، بخش کردى ترکیه ازدست رفته تلقى نشود.
على رغم وجود دغدغه هاى امنیتى دراین خصوص و تصور اینکه ایران و ترکیه با نگرانى بحث دولت کردى وفدرالیسم در عراق را به بحث خواهندگذاشت، بنا به اظهار منابع مطلع موضوع دولت کردى در عراق ازجمله مباحث اصلى سفر اردوغان به ایران نخواهدبود.
نگاه جدید دولت ترکیه بیشتر درپى تروریست نامیدن گروههاى مسلح کرد مانند «پ.ک.ک» و برخورد سیاسى امنیتى با کسانى است که تمامیت ارضى ترکیه را موردتهدید قرارمى دهند.
قراردادهاى امنیتى گذشته و جدید میان ایران و ترکیه شامل این بخش بوده و خواهدبود، ازاین زاویه، نگاه آنکارا به تمامیت ارضى ترکیه و نیز تمامیت ارضى کشورهاى منطقه ازجمله عراق معطوف است.
اخبار غیررسمى حاکى از آن است که ترک ها به آمریکا و کردهاى عراق پیشنهاد همکارى مشترک درجهت مراودات نزدیک تر داده اند. در واقع، آنکارا قصددارد با استفاده ازموقعیت هاى جدید و نیز تجربه ایران، با واقعیت دولت حریم کردى در عراق ازموضع اقتدارکنار بیاید و با آن تعامل داشته باشدو مسائل موجود میان آنکارا و نواحى کردى ترکیه را ازطرق سیاسى حل و فصل کند. البته این دیدگاه کماکان با مشکلاتى ازناحیه گروههاى سنتى ترک مواجه است، یعنى کسانى که معتقدند علاوه بر قلع و قمع کردهاى ترکیه، هرازگاهى باید کردهاى عراق را هم گوشمالى داد. واقعیت هاى منطقه اما خبر از تغییر فصل هاى سپرى شده دارد، درحال حاضر، هرگوشه چشم ترکیه به کردستان عراق ازسوى کردهاى این مناطق، جامعه جهانى، کشورهاى منطقه و حتى ایران با تذکر مواجه خواهدبود، پس کشتى بانان آنکارا را سیاستى دیگر آمده است و آن اینکه شهامت مواجهه و ارتباط سالم با دولت محلى کردهاى عراق را پیداکنند.
مسلماً اردوغان دراین سفر از ایرانى ها تقاضاى همکارى جهت ممانعت از الحاق کرکوک به دولت محلى کردهاى عراق را نخواهدداشت، اما قطعاً او برحفظ تمامیت ارضى همه کشورهاى منطقه ازجمله عراق، ترکیه و دیگران اصرار و ابرام نشان خواهدداد.
اینها بدان معنانیست که تمامى حساسیت ها و نگرانى ترک ها از بابت بحث اکراد درمنطقه حل شده است.
تا به امروز، ترکیه بخاطر شرایط خاص دامنه جمعیتى کرد خود درمیان کشورهاى منطقه بیشترین حساسیت را به بحث وضعیت کردها درعراق و منطقه نشان داده و براى تأثیرگذارى براین معادله از هیچ تلاشى فروگذار نکرده است.
نگاه جدید مورداشاره در مورداکراد درترکیه نتیجه یک نوع واقع گرایى بوده و هنوز درمراحل اولیه شکل گیرى و اجرایى شدن قراردارد. حساسیت هاى ترکیه به بحث اکراد درمنطقه تا به اینجا یکى ازعوامل مؤثر درعدم درهم ریزى مرزهاى جغرافیایى منطقه بوده است.
ترک ها با همراه کردن سوریه و ایران دراین جهت و نیز با استفاده از ارتباط خود با آمریکا توانسته اند به نقش آفرینى در این جهت اقدام کنند.
ازسوى دیگر، آنها درحال ساماندهى ارتباطى منظم با گروههاى کردعراقى هستند. سفرهاى اخیر مقامات ارشد کرد عراقى مثل جلال طالبانى و نمایندگان «مسعود بارزانى» به ترکیه در چارچوب ساماندهى به مراودات تازه ترکیه با کردهاى عراق در قالب رویکردى تازه، ارزیابى مى شود.
در رویکرد جدید دولت آنکارا، آنها نباید از مراوده و ارتباطى که کردهاى عراق به موازات ارتباط با آمریکا با کشورهاى همسایه نیز برقرار کرده اند، عقب بمانند. ضمن آنکه آنکارا امروز به مراوده با کردهاى عراق به عنوان یک برگ بازى در معادله و مراوده خود با آمریکا نیز نگاه مى کند. یعنى آنها هرروز با موضعى خاص مى توانند بر معادله رابطه خود با آمریکا تأثیر و تأثراتى برجاى بگذارند و این مسأله طبعاً شامل موضوع اکراد نیز مى شود، ترک ها تاکنون توانسته اند همکارى خارجى زیادى را در مبارزه با گروههاى مسلح جدایى طلب کرد ترکیه اى، درقالب مبارزه بین المللى با تروریسم جلب کنندو به توافقات مهمى با برخى کشورها از جمله ایران دست یابند. در آستانه سفر اردوغان به تهران، نیروهاى ایرانى به برخى از مواضع کردهاى پ.ک. ک در نواحى مرزى ترکیه، حملاتى صورت دادند که براى مقامات ترک خوش آیند بود و امروز نیز دو طرف سعى برآن دارند تا در همکاریهاى امنیتى به سازو کارهاى عینى تر و قراردادهایى با قابلیت اجرایى بالا دست پیدا کنند، از این رو یکى از محورهاى مذاکرات اخیر تهران، همین موضوع خواهد بود.طبعاً در این جهت، ترک ها نیز در موارد امنیتى قولهایى به ایران خواهند داد، در هر جهت ایران و ترکیه براى رسیدن به این مرحله از دام سوء ظن هاى تاریخى و دامن زنندگان به این وضع به دشوارى عبور کرده اند. همین چند ماه پیش، در پى انفجارهاى منسوب به القاعده در استامبول برخى رسانه ها تلاش داشتند عوامل بمب گذارى را تحت الحمایه ایران معرفى کنند. این ادعاها هیچگاه از طرف مقامات رسمى ایرانى و ترک جدى گرفته نشد، ضمن آنکه آنها به هر حال به سرو ساماندهى بیشتر به اوضاع مرزى و گروههاى مسلح فعال در این نواحى تأکید کردند. سفر اردوغان به ایران براى دو کشور به منزله فرصتى گرانقدر است تا درباب این نوع از مسائل به گفت وگویى واقع گرایانه و معطوف به هدف هاى معین بپردازند و از الگوهاى کلى وسنتى گذشته در این باب فاصله بگیرند. به احتمال زیاد، قرارداد امنیتى تازه این سفر از چنین رویکردى برخوردار خواهد بود.

ترکیه و اسرائیل
یکى از دلایل ملایمت نسبى آمریکا با ترکیه و تلاش براى جذب آنکارا در بلوک بندى هاى قدرت از سوى واشنگتن، خصوصاً بعد از انقلاب ایران، وجود رابطه دیپلماتیک میان ترکیه و اسرائیل است اما جداى از هزینه ها و فشارى که از جانب کشورهاى اسلامى و عرب از بابت این رابطه متوجه ترکیه است، رابطه آنکارا ـ تل آویو پیچیدگى و مسائل خاص خود را دارد و در سالهاى اخیر به دشوارى هاى آن افزوده شده است. واقع اینکه، اسرائیل یکى از معلول هاى فروپاشى عثمانى است، در حالى که ترکیه میراث دار دولت عثمانى محسوب مى شود، تحولات اخیر خاورمیانه موجب آن شده است که اسرائیل دکترین قدیمى تشکیل دولت مستقل کردى در منطقه را با جدیت دنبال کند. فعال شدن لابى حمایت از جریان کردى یهودى از جانب اسرائیل و حضور و تحرک نمایندگان رژیم تل آویو در مناطق شمالى عراق، این روزها، ترک ها را به شدت حساس کرده است. چرا که آنها این تحرکات را مغایر با منافع و تهدیدى براى امنیت و تمامیت ارضى خود ارزیابى مى کنند.
کشته شدن دو دیپلمات ترک توسط عناصر وابسته به اسرائیل که تحرکات این رژیم را در شمال عراق رصد مى کرده اند بروخامت وضعیت افزوده است. از سوى دیگر، داعیه اسلام گرا بودن دولت ترکیه حتى با قرائت باز ولیبرالى رهبران آنکارا، باعث آن شده است که موج جدید خشونت اسرائیل در سرزمین هاى اشغالى که افکار عمومى منطقه و ترکیه را متأثر کرده است، در نظر مقامات دولت آنکارابه عنوان رفتارهاى مغایر با اصول و معاهدات و هنجارهاى بین المللى تلقى شود. در سى ویکمین کنفرانس وزیران امور خارجه سازمان کنفرانس اسلامى در استامبول، ترک ها موفق شدند دبیرکلى این سازمان را به دست آورند؛ سازمانى که اگرچه در بعد ضمانت اجرایى مصوبات و کارآمدى دچار نقصان و مشکلات داخلى است، اما به هرحال، فلسفه تشکیل آن واکنش به اقدامات رژیم صهیونیستى بوده است و مسأله فلسطین در این سازمان همیشه به عنوان رکن اصلى گردآورى دول اسلامى به دور هم قرار داشته و دارد.
با این تفاصیل مى توان گفت روابط ترکیه با اسرائیل این روزها در فصل سرد خود قرار دارد، البته نمى توان دچار رمانتیسم سیاسى شد و انتظار قطع این رابطه را داشت، چون به هر حال این ارتباط ادامه خواهد داشت، اما تحولات اخیر منطقه اهداف متناقض ترکیه و رژیم تل آویو را روشنتر کرده و توجه دولت ترکیه به الزامات و همکاریهاى منطقه اى فعلاً ترکیه را علاوه بر تلاش براى ورود به اتحادیه اروپا به سمت همسایگان و کشورهاى اسلامى سوق مى دهد. در این میان به خاطر قرابت تاریخى نزدیک شدن به ایران در برنامه هاى آنکارا در حال مدون شدن و سامان گیرى بیشتر است و سفر نخست وزیر ترکیه به ایران طبعاً در این مسیر، یک نقطه عطف به حساب مى آید.

همکارى شرکت ها پلى براى تعامل
رشد روابط تجارى ایران و ترکیه در سالهاى اخیر موجب آن شده است که دو طرف به همکاریهاى گسترده تر فنى اقتصادى تمایل پیدا کنند اما وجود دیدگاههاى سنتى در دو طرف بعضاً مانع از تحقق برخى طرح هاى موجود شده است. از آن جمله، مى توان به موضوع خرید گاز از ایران توسط ترکیه اشاره کرد. «بوزکورت آران» سفیر جدید ترکیه در ایران در این باره مى گوید: در این مورد، دو شرکت ایرانى و ترک طرف حساب هستند. او با اشاره به وجود اراده سیاسى میان مقامات دوکشور براى حل این مسأله براین باور است که مسائل فنى موجود مثل بحث قیمت سرانجام قابل حل خواهد بود. او مى افزاید: حتى اگر این مسائل حل نشود، ما ضمن قرارداد بندهایى را درنظرگرفته ایم که رافع مشکلات باشد. آران مى افزاید: وقتى روابط گسترش مى یابد طبیعى است که مسائلى هم ایجاد مى شود و سکون کامل تعلق به دنیاى زندگان ندارد، مهم این است که اراده سیاسى موجود بتواند بر مشکلات فائق بیاید.
انتظار فائق آمدن اراده سیاسى موجود بر موانع انتقال گاز ایران به ترکیه در شرایط فعلى گزاف نیست. اگر توافقى استراتژیک در این فصل مناسبات دو کشور که از رونق و وضع بهترى نسبت به ادوار گذشته برخوردار است، حاصل نیاید، جاى تعجب داشته و سؤال این خواهد بود که این مهم دیگر چه زمانى حاصل خواهد آمد؟ چنین وضعیتى در مورد همکارى شرکت ترکیه اى «تاو» در احداث فرودگاه بین المللى امام(ره) نیز قابل مشاهده است. در سفر «محمدرضا عارف » معاون اول رئیس جمهورى ایران به ترکیه، وى بازدیدى از فرودگاه استامبول که طى ۱۹ماه توسط شرکت «تاو» ساخته شده است، انجام داد و به توصیه او قرار شد موضوع همکارى این شرکت در پروژه هاى فرودگاهى ایران بررسى شود. نتایج بررسى ها نشان مى دهدکه «تاو» قبلاً متقاضى مشارکت در پروژه فرودگاه امام(ره) بوده است، ولى قیمت موردنظر خود را اعلام نکرده است. در عین حال، قیمتهاى ارسالى این شرکت، اختلاف فاحشى با طرفهاى اروپایى را نشان مى داد. این موضوع با توجه به حد و اندازه و استاندارد مطلوب فرودگاه استامبول که در حد فرودگاههاى فرانکفورت آلمان و دوگل فرانسه ارزیابى مى شود، باعث شد به پیشنهاد شرکت کشور همسایه و مسلمان توجه بیشترى شود. پیشنهاد شرکت فرانسوى ۸۰۰میلیون دلار قیمت ساخت طى مدت ۶سال بود و براى بهره بردارى ۳۰ساله از فرودگاه ازمحل درآمدها مبلغى به ایران تعلق نمى گرفته. اتریش رقم ۲۶۰میلیون دلار با ۳۰سال بهره بردارى و اختصاص ۹درصد از درآمدهابه ایران را طرح کرده بود. اما «تاو» ترکیه ۱۷۶میلیون دلار قیمت داده و براى ۱۱سال و سه ماه بهره بردارى که ۲سال دوره ساخت فرودگاه هم جزو آن بوده، با نرخ خدمات ثابت، ۳۰درصد از محل درآمدها را براى ایران در نظر گرفته بوده است. روشن است که پیشنهاد تاو نسبت به دو پیشنهاد اصلى دیگر حدود ۵ تا ۶ میلیون دلار صرفه جویى براى ایران به همراه داشت، اما چنانچه روشن است، اقتصاد تنها عامل وقوع یک همکارى نبود و ارگانهاى داخل ایران بر سر میزان حضور طرفهاى ترک در امور فرودگاه دچار اختلاف شدند و کار نیمه کاره باقى ماند. البته چند روز قبل از سفر «اردوغان» ، «احمدخرم» وزیر راه و ترابرى ایران خبر دادکه بهره بردارى از فرودگاه با همکارى و مشارکت شرکت ترک از سر گرفته خواهد شد. هرچند، پافشارى منحصر به فرد این وزیر خاتمى بر سر نتایج کارشناسى مجموعه خود امرى تازه نیست، اما اظهارات او در کنار برخى اظهارات دیپلماتهاى ایرانى نشان از آن دارد که بالاخره راهکارهایى براى ادامه حضور شرکت ترک پیدا شده است، شاید این راهکار تقسیم بندى فازهاى مختلف در فرودگاه امام (ره) باشد. یک دیپلمات ایرانى که نمى خواهد نامى از او برده شود، در این باره مى گوید: هرچند، برخى دغدغه هاى ارگانهاى نظامى در پروژه فرودگاه امام(ره) قابل توجه بود، ولى در مجموع، این پروژه از برخى دیدگاههاى سنتى و سوءظن هاى تاریخى در دو طرف لطمه خورد، بخشى از اطلاعات مطرح شده هم نادرست و از کانالهاى خاص انتقال پیدا کرده بودند، مثل اینکه «تاو» شرکتى صهیونیستى است و غیره که اکنون معلوم شده که این حرفها دقیق نبوده است. وى مى افزاید: در مسائل پیش آمده، رفتار طرف ترک هم پخته بود. آنها بدون دامن زدن به جنجالهاى مربوط به ایران و داخلى تلقى کردن موضوع، راه و پلهاى پشت سر راتخریب نکردند. به هر حال، از مجموع اظهارات مى توان دریافت که «تاو» در پروژه فرودگاه امام(ره) حضور خواهد داشت. از نظر برخى ناظرین حل دو مسأله انتقال گاز ایران به ترکیه و موضوع فرودگاه بین المللى امام(ره) تأثیر مثبتى بر افزایش سطح همکاریهاى میان شرکتهاى دیگر دو کشور داشته و فراتر از آن روابط دو طرف را نه تنها از یک چالش و پیچ عبور داده است، بلکه عمق معنادارى به روابط خواهند بخشید. این در حالى است که پیشنهادها و مزایده ها و مناقصه هاى مختلفى در دو طرف انتظار شرکتهاى یکدیگر را مى کشند که از آن جمله مى توان به پیشنهاد ترکیه به ایران براى مشارکت و استفاده از تجربه ایران در پروژه گازرسانى به شهرهاى آن کشور نام برد. در باب این نوع مسائل دوجانبه مى توان گفت سفر اردوغان به واسطه چندبار تأخیر، در مقطعى انجام شده که کار کارشناسى لازم در مورد همکاریهاى مهم و حتى استراتژیک دو همسایه به اندازه کافى صورت گرفته است. کمترین انتظار از سفر نخست وزیر ترکیه به ایران، تسهیل و رفع موانع فنى و ذهنى این مراودات است و باید دید که ایران و ترکیه تا چه حد از فرصت ایجاد شده، در این زمینه بهره خواهند برد؟

ارتباطات فرهنگ و اندیشه اى در محاق
علاقه مندان ایرانى تحولات ترکیه و نیز ترکهاى مشتاق به آشنایى بیشتر با ابعاد لایه هاى مختلف اجتماع و فرهنگ و سیاست ایران انتظار دارند دولتمردان ایرانى و ترک در مذاکرات تازه ایران و ترکیه که همه جانبه مى نماید و در آن ازمسائل منطقه مانند عراق و فلسطین گرفته تا ترتیبات امنیتى و اقتصادى دوجانبه مورد توجه قرار گرفته، به عوامل مصونیت بخشى به روابط، یعنى مراودات فرهنگى و به جریان افتادن دیالوگ نخبگان در قالبهاى غیردولتى نیز توجه لازم مبذول دارند. این کمترین برکت دور تازه مراودات دو کشور براى دو حوزه تمدنى همپوشان و در هم آمیخته تاریخى است که اکنون از پس اعصار و تحولات تازه، دیوار بى اعتمادى در میان آنها ترک خورده مى نماید. آیا سیاستمداران ترکیه و ایران خواهند توانست از مقطع و فرصت تاریخى در این زمینه بهره کافى ببرند؟ گفتار و کلام آنها به این سو نظر دارد، اما انتظار جبران عقب ماندگى ها در این حوزه به قوت خود باقى است.