بازتاب ۳۰ ساله انقلاب اسلامي در منطقه

جهان در قرن بيستم، تحولات گسترده، متضاد، تأثيرگذار و در عين حال خيره كننده اي را شاهد بود. جنگ هاي جهاني، انقلاب ها، تعارضات و درگيري هاي ميان جوامع، بخش قابل توجهي از تحولات قرن گذشته را به خود اختصاص دادند. برخي از اين رخدادها با تمام اهميتشان دامنه اثر محدودي از خود به جاي نهاده و برخي پويايي جريانات دروني خود را حفظ نموده و گستره كلاني از ساختارها و فرآيندهاي نظام بين المللي را تحت تاثير قرار دادند.

وقوع انقلاب اسلامي در كنار فروپاشي اتحاد جماهير شوروي از جمله حوادثي است كه تاثير فوق العاده و شگفت آوري در وراي مرزها و نظام بين المللي برجاي گذارده و عناصر دروني نظام بين المللي را به شكل عميقي تحت تاثير قرار داده اند.

شكي نيست كه پس از فرار محمدرضا پهلوي از ايران و بازگشت امام خميني(ره) به كشور، بازيگران عرصه بين الملل (اعم از دولت ها، سازمان هاي بين المللي، شركت هاي چند مليتي و رسانه ها)، همه مجبور بودند اين واقعه بسيار بزرگ را در ساخت راهبردي و سياسي، به مثابه واقعيتي انكارناپذير باور كنند. در واقع پيروزي انقلاب اسلامي در ايران پيامدهاي مستقيم و غيرمستقيمي براي نظام بين المللي و عناصر و فرآيندهاي دروني آن داشت، چنانچه خروج ايران از اردوگاه غرب و تقابل اساسي با نظام بين المللي، تاثيرات عميقي بر معادلات منطقه اي وارد نمود كه بدون شك عامل بسياري از اين تاثيرات را مي بايست در ويژگي هاي منحصر به فرد اين انقلاب، چه در بعد نظري و چه در بعد اجرايي آن جستجو كرد.

● بازتاب انقلاب اسلامي بر دولت هاي اسلامي:

انقلاب اسلامي بر اين دولت ها كه عموماً پايگاه مردمي نداشته و وابستگي جدي به غرب و بويژه آمريكا داشتند، بطور كلي اثر و بازتابي منفي داشت. به عبارت ديگر هر دولتي كه در اثر اين تحول در ايران براي آينده خود احساس خطر بيشتري كرده است، بازتاب منفي انقلاب اسلامي بر آن دولت بيشتر بوده و عكس العمل هاي فوري اين دولت ها را نيز مي توان بر همين اساس تعبير كرد.

جالب آنكه در هر كشوري كه از اكثريت شيعيان برخوردار بوده و يا داراي اقليت نسبتاً چشمگيري از شيعيان بوده است، بخاطر هراس از شورش و خيزش مردمي، عكس العمل اين دولت ها تندتر بوده است، بطوريكه مثلاً رژيم بعثي عراق كه بر ملتي عمدتاً شيعه حكومت مي كرده با خصومتي وصف ناپذير با انقلاب اسلامي برخورد كرد و نهايتاً هم جنگي بيرحمانه را بر اين نظام نوپا تحميل نمود كه نه تنها طولاني ترين جنگ قرن بيستم شناخته شد بلكه خسارات جاني و مالي هنگفتي هم براي هر دو ملت برجاي گذارد.

به هرحال در تاثير انقلاب اسلامي بر دولت هاي اسلامي مي توان به جرات گفت كه اين دولت ها نه تنها استقبالي از انقلاب اسلامي به عمل نياوردند بلكه با نوعي برخورد منفي نسبت به اين پديده موضعگيري كردند و اين شرايط با وجود گذشت ۳۰ سال از پيروزي انقلاب اسلامي البته با درجات متفاوت همچنان ادامه دارد.

● تاثير انقلاب بر جهان اسلام و ملت هاي مسلمان

از آنجا كه انقلاب اسلامي يكي از مردمي ترين انقلاب ها بوده است، طبيعتاً توجه ملت ها را بيشتر به خود جلب نموده و آنها را تحت تاثير قرار داده است.

انقلاب اسلامي ايران به دليل جذابيت در شعارها، اهداف، روش ها، محتوا، سابقه و مشتركات ديني و تاريخي و شرايط محيطي منطقه اي و بين المللي، پديده اي اثرگذار در جهان اسلام بوده است. اكنون به طور موردي برخي از اين بازتاب ها را مرور مي كنيم.

۱) امروزه نه تنها علاقه مندان و شيفتگان انقلاب اسلامي كه دشمنان و مخالفين آن در اينكه پيروزي انقلاب اسلامي در ايران و سقوط رژيم ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهي در سال ۱۳۵۷، نقطه عطف مهمي در تاريخ تحولات سياسي - اجتماعي ايران و عرصه بين المللي بوده است اتفاق نظر دارند.

۲) اين انقلاب از سويي به نظام مستبد و وابسته شاهنشاهي در ايران پايان داده و نظامي بر پايه ارزش هاي اخلاقي و اسلامي مستقر نمود و از سوي ديگر توانسته به مدت ۳۰ سال با وجود همه مشكلات، توطئه ها و فشارهاي داخلي و خارجي دوام آورده، استحكام يافته و كارآيي خود را در دنياي مدرن شده مبتني بر سكولاريسم به اثبات برساند.

۳) انقلاب ايران به چند قرن خمودگي و انحطاط جامعه و تمدن اسلامي خاتمه داده و موجبات بيداري و احياگري اسلامي را با محوريت بازگشت به ايدئولوژي و مكتب اسلام فراهم آورد، به گونه اي كه بازار همه ايسم هاي وارداتي را كساد نموده و نوعي شيفتگي بازگشت به افكار و انديشه هاي اسلامي را به وجود آورد. چنانچه پس از اين انقلاب، دولت هاي كشورهاي اسلامي به درجات متفاوت احساس كرده اند كه براي بقاء خود نيازمند نوعي مشروعيت ديني و مردمي هستند و هر دولت به شكلي براي رفع اين نياز واكنش نشان داده است. بنابراين امروزه نهضت هاي آزاديبخش غير اسلامي در جهان اسلام رنگ باخته و در عوض نهضت هاي اسلامي اصولگرا به سرعت رشد كرده، قدرت يافته و در واقع حرف اول را در تحولات سياسي- اجتماعي معاصر منطقه مي زنند.

۴) انتقال شيعيان از حاشيه به مركز ثقل جهان اسلام، گرايش محققين و اسلام شناسان به شناخت بيشتر تشيع، گرايش غير مسلمانان و حتي مسلمانان اهل سنت به مكتب تشيع، ايجاد روحيه انقلابي و در واقع الگوبرداري از انقلاب اسلامي در مقابله با استكبار جهاني و پيدايش امواجي از اسلام سياسي در ميان شيعيان كه خواهان بخشي يا تمام قدرت و حكومت هستند، از جمله ديگر بازتاب هاي انقلاب اسلامي بر ملتها مي باشد.

● بازتاب انقلاب اسلامي بر كشورهاي خليج فارس:

به طور كلي انقلاب ايران در دو زمينه بر كشورهاي خليج فارس اثر گذار بوده است:

۱) قلمرو عقيدتي و فكري

۲) قلمرو رواني و سياسي

آموزه هاي انقلاب اسلامي بر حكومت هاي سني منطقه خليج فارس تقريباً اثر چنداني نداشته و جاذبه عقيدتي و فكري احياگري اسلامي ايران بيشتر در جوامع شيعي بوده است كه يا در اقليت و يا اكثريت تحت سيطره اهل سنت بوده اند.

● جمع بندي و نتيجه گيري:

به طور كلي دستاوردها و بازتاب هاي سي ساله انقلاب اسلامي ايران در حوزه كشورهاي خليج فارس را مي توان به شرح زير بيان كرد:

۱) ريشه هاي عميق عقيدتي، سوابق مبارزاتي اسلام گرايان با استبداد و استعمار از مهمترين زمينه هاي اثرپذيري كشورهاي حوزه خليج فارس از انقلاب اسلامي است.

۲) مطرح شدن مجدد اسلام به عنوان مكتب عمل و زندگي، احياي جنبش ها و تشكيلات سابق اسلامگرايان، انزواي مكاتبي چون سوسياليسم و ناسيوناليسم، احيا و اعتلاي نام ايران و تشيع و تاسيس تشكيلات نوين از جمله مهمترين آثار انقلاب اسلامي اين منطقه مي باشد.

۳) گسترش جنبش هاي اسلامي- دانشجويي، رونق مساجد، نمازهاي جمعه و جماعت، توجه به كتابخواني به ويژه كتاب هاي ديني، رواج نماد هايي مانند تصاوير امام، آرم جمهوري اسلامي ايران، شعارهاي قرآني و مذهبي از يك سو و موضع گيري و مخالفت هاي وسيع دولتمردان اين منطقه در قبال انقلاب اسلامي و همگرايي و اقدامات مشترك اين دولت ها در مقابل اسلام گرايي از مهمترين شاخص هاي توجه به انقلاب اسلامي بوده است.

۴) حداقل تاثير انقلاب اسلامي در اين حوزه، ايفاي نقش شتاب زا براي توسعه و تشديد جنبش ها بوده است.

۵) وهابيت، سنت، تجدد، غرب زدگي و نوسان ايران بين حالت دولتي و حالت انقلابي از مهمترين موانع تاثير انقلاب اسلامي بوده است.

۶) انقلاب اسلامي بصورت ارادي يا طبيعي از راه اقدامات محدود فرهنگي توسط سفارتخانه ها و ساير مراكز فرهنگي، اخبار رسانه هاي ملي و بين المللي، كتاب ها و نشريات گوناگون، و اتباع عراق، بحرين و كويت كه نقش مهمي در انتقال انقلاب اسلامي ايفا كردند، در حوزه خليج فارس بازتاب يافته است.