بازخوانی روزنامه های 11 بهمن 1357 - نسیم از «بهشت زهرا» بوی آزادی می آورد...

به روز 11 بهمن ماه 1357 رسیده ایم. همه دنیا در انتظار بازگشت امام خمینی پس از 14 سال به وطن است. توجه همه شبکه ها و خبرگزاری های دنیا بر روی ایران و اتفاقات آن متمرکز شده است. روزنامه های ایران هم در این شرایط هر چند با حجم گسترده اخبار روبرو هستند اما با کمبود صفحه مواجه می باشند و این نکته ای است که در گاهی از اوقات روزنامه ها در پاسخ به درخواستهای فراوان مردمی در صفحات خود درج می نمایند.

روزنامه آیندگان در شماره 3277 در تیتر اول خود می آورد: «9 صبح فردا تهران است ... خمینی می آید ... دولت با درخواست ایرفرانس برای فرود در تهران موافقت کرد ... مراسم استقبال به دستور آیت الله خمینی ساده و دور از تشریفات انجام می شود ... از مردم تقاضا شد امروز در خیابان آیزنهاور تا میدان آزادی اجتماع نکنند». این روزنامه گفتگوی کوتاهی با دکتر مفتح اخبار را چنین تکمیل می نماید: «دکتر مفتح عضو کمیته برگزاری استقبال از حضرت آیت الله العظمی خمینی آخر وقت دیشب در یک گفتگوی تلفنی با آیندگان اطلاع داد رهبر انقلاب بامداد فردا (پنجشنبه) حدود ساعت 9 در فرودگاه تهران است.» و مسیر حرکت امام را چنین مشخص می نماید: «خیابان آیزنهاور - میدان 24 اسفند - خیابان شاهرضا - خیابان پهلوی - امیریه - بهشت زهرا است ...». روزنامه اطلاعات در شماره 15773 نیز از چنین تیتری استفاده می نماید: «9 صبح فردا، دیدار با امام در تهران ... فردا مردم تهران بزرگترین استقبال قرن را بر پا می کنند ... برای جلوگیری از هر گونه خطری اقدامات حفاظتی وسیعی صورت گرفته است». مدیر عامل تلویزیون هم در گفتگو با این روزنامه چنین می گوید: «مدیر عامل تلویزیون گفت به امید خدا مراسم استقبال امام خمینی از رادیو و تلویزیون پخش می شود». روزنامه کیهان نیز در شماره 10626 خود تیتر می زند: «امام خمینی: من یک طلبه ام، تشریفات را کم کنید ... امام صبح فردا در تهران است ... 50 هزار نفر از امام حفاظت می کنند ... مقررات استقبال فردا اعلام شد ... میلیونها نفر از سراسر کشور برای استقبال آمده اند ... امام خمینی در برابر دانشگاه و در بهشت زهرا سخنرانی می کند». کیهان به همین بسنده نمی کند و در «گزارش روز» خود در همان صفحه اول مطلب مفصلی درباره شرایط بهشت زهرا می نویسد: « نسیم از «بهشت زهرا» بوی خون و آزادی می آورد ... بهشت زهرا از زمان اعتصاب مطبوعات مهمترین کانون خبررسانی است ... در بهشت زهرا مایحتاج با نازل ترین قیمت به فروش می رسد و غرفه های کتاب نیز بر پاست.» اطلاعات در همین مورد خبر می دهد: «اولین هواپیمای حامل خبرنگاران و عکاسان و یکی از یاران امام خمینی امروز در تهران به زمین نشست» و در صفحه اول خود آخرین عکس امام در نوفل لوشاتو را چاپ می نماید و در زیر آن می نوسید: «آخرین عکس از امام خمینی که دیشب با تله فوتوی آسوشیتدپرس به تهران رسیده است. یک زن ایرانی در پاریس کودک خود را به حضور ایشان برده و امام بر سر کودک دست نوازش می کشد.» این روزنامه از سوی دیگر در صفحه 2 خود پیرامون «تدابیر فنی برای فرود سالم هواپیمای امام خمینی» می نویسد: «به منظور تدوین یک برنامه صحیح جهت بازگرداندن حضرت آیت الله العظمی خمینی به ایران که قرار است فردا وسیله یک هواپیمای جت بوئینگ متعلق به شرکت هوایی ایر فرانس انجام شود نمایندگان حضرت آیت الله خمینی با حضور روسای سازمان هواپیمایی کشوری ایران تشکیل جلسه دادند.» و این در حالی است که کیهان از وضعیت فرودگاه مهرآباد در زمان ورود امام می نویسد: «فرودگاه بر روی سایر هواپیماها بسته می شود». اما این روزنامه در صفحه 2 خود به نقل از رویترز می نویسد: «تهدید یک ناشناس: هواپیما را منهدم خواهم کرد ... فدراسیون بین المللی خلبانان خطوط هواپیمایی امروز اعلام داشت مردی در یک مکالمه تلفنی با این فدراسیون تهدید کرده که هواپیمای آیت الله خمینی را منهدم خواهد کرد.»

از سوی دیگر ورود امام به کشور واکنش های گوناگونی را بر انگیخته است. کیهان به نقل از روزنامه های پاریس می نویسد: «با ورود امام شورای انقلاب تشکیل می شود» و در خبری دیگر در صفحه آخر از قول «نزیه رئیس کانون وکلا» اعلام می کند: «قانون اساسی جمهوری اسلامی مبتنی بر 3 اصل آزادی، استقلال و عدالت اجتماعی می باشد ... صاحب نظران درباره این طرح نظر می دهند و در نهایت به رای مردم گذاشته می شود.» اطلاعات از زاویه دیگری به بازگشت امام می نگرد در صفحه 2 می آورد:  «خشم شدید در محل اطرافیان شاه ... از دیشب در میان اطرافیان شاه ایران در مراکش ناراحتی و عصبانیت شدیدی حکمفرما شده است. مشاوران شاه با دقت فوق العاده جریان حوادث ایران و بازگشت قریب الوقوع آیت الله خمینی را تعقیب می کنند.» و این در حالی است که آیندگان از پیک نیک! خانواده سلطنتی در مراکش خبر می دهد: «گردش خانوادگی شاه در مراکش ... شاه ایران و خانواده اش دوشنبه گذشته شام را در کوه های اطلس صرف کردند. این نخستین باری است که شاه از یک هفته پیش که وارد مغرب شد، از انزوا خارج می شود.» و بالاخره اطلاعات به نقل از رادیو لندن تحلیلی را در آستانه ورود امام خمینی چاپ می کند: «صف بندی گروهها در تهران چگونه است؟ ... چنین پیداست که آن کشور مراحل ابتدایی یک جنگ داخلی را طی می کند.»

با همه این اوصاف در پایتخت ایران اتفاقات دیگری هم در روز 11 بهمن در حال وقوع است. ابتدا آیندگان در صبح از رویکرد ارتش نسبت به امام خمینی می نویسد: «ارتش تغییر رژیم را جز از راه های قانونی نمی پذیرد ... ارتش ایران اخطار کرده است که اگر آیت الله خمینی سیستم حکومتی را به شیوه ای غیر از راه های مبتنی بر قانون اساسی تغییر دهد، ساکت نخواهد نشست.» و به نقل از روزنامه پراودا ارگان حزب کمونیست شوروی می آورد: «ژنرال آمریکایی معاون شورای سلطنت است» و ادامه می دهد: «روزنامه پراودا ارگان حزب کمونیست شوروی نوشت هویزر معاون فرماندهی نیروهای امریکا در اروپا در رهبری یک کودتا از سوی رهبران نظامی که از محمد رضا شاه دستور می گیرند به عنوان معاون شورای سلطنت عمل می کند ... هویزر اوائل ژانویه وارد تهران شد ... این در واقع بدین معناست که هویزر، حکومت و رهبران بلند پایه نظامی ایران مسئول خونریزی هر روز خیابانهای تهران و سایر شهرها هستند.» همین خبر کافی است تا قدرت نمایی ارتش در صبح روز 11 بهمن روزنامه های عصر را به واکنش وا دارد. اطلاعات می نویسد: «حرکت وسایل سنگین نظامی و شایعه کودتا در تهران ... ... بعضی از واحدها سرود خوانان حرکت می کردند. هلی کوپترهای بزرگ نیز به طور دسته جمعی در آسمان تهران به پرواز در آمدند که هدف حرکت آنها هم روشن نبود ... بلافاصله در یک تماس تلفنی که با آقای نخست وزیر گرفته شد وی گفت این امر یک نقل و انتقال عادی نظامی است.» و کیهان هم در گزارش مشابه ای می آورد: « شایعه کودتا ناگهان در همه جا پیچید ... نقل و انتقال وسیع تانک و نیروهای مسلح در تهران ... ارتش اعلام کرد نقل و انتقال امروز عادی است» اطلاعات همچنین پیام آیت الله طالقانی به ارتشیان را چاپ می نماید: «برادران ارتشی به روی مردم تیغ نگشایید ... شما قاطبه ارتش از سرباز، درجه دار و افسر موقعیت خود را باید سخت بشناسید و به صفوف ملت بپیوندید.»

بدون شک یکی از علاقه های روزنامه های کشور به بحث استعفای نمایندگان از نمایندگی مجلس شورای اسلامی باز می گردد. آیندگان در این باره می نویسد: «نمایندگان پیش از تسلیم استعفا به مجلس، به روزنامه ها اطلاع می دهند ... 32 نماینده مجلس استعفا دادند» اطلاعات هم می آورد: «172 نماینده هنوز می گویند پارلمان را ترک نمی کنیم: رقم نمایندگان مستعفی بالا می رود» و در صفحه 7 می آورد: «تا آخر وقت امروز تعداد استعفا کنندگان به 32 نفر رسیده است.» اما واکنش کیهان به این مسئله گونه دیگری دارد: «عده ای از نمایندگان بنا به مقتضیات روز استعفا می دهند ... پیش از آنکه استعفا نامه خود را تسلیم دفتر مجلس کنند و رسید دریافت دارند تلفنی به روزنامه اطلاع می دهند و علت استعفای خود را نیز «مقتضیات روز و خواست موکلان خود» می دانند.»

روزنامه ها در این روز به پوشش حوادث روز قبل تهران و شهرستان ها نیز می پردازند. آیندگان می نویسد: « تهران دیروز آرام بود ... گروه های مردم در نقاط مختلف شهر ... به راهپیمایی پرداختند ...» این روزنامه در تایید آرامش تهران عکسی را به چاپ می رساند و در پایین آن توضیح می دهد: « دیروز در چند نقطه خیابان آیزنهاور، عده ای در وسط خیابان آتش افروختند و به وسیله نرده های آهنی و وسایل دیگر، راه بندان ایجاد کردند. چند کودک و نوجوان، مشغول بازی کردن با آتش هستند.» اطلاعات هم می نویسد: «با آنکه سه روز از آتش زدن «شهر نو» می گذرد هنوز خانه ها در آتش می سوزد و عده ای وسایل خانه ها را پس از خروج در خیابان های اطراف آن به آتش می کشند ... مرکز تجمع تظاهر کنندگان همچنان مقابل دانشگاه تهران است که گروهی از روحانیون در مسجد آن دست به تحصن زده اند ... امروز برای بستن خیابانهایی که به شاهرضا و آیزنهاور ارتباط پیدا می کند و در مسیر حرکت امام خمینی است از طرف مردم اقدام شد و گروهی نیز به تمیز کردن خیابان آیزنهاور که از دیروز بسته شده است پرداختند ... روحانیت مبارز و دهها هزار نفر از مردم امروز در دانشگاه یک بار دیگر اراده استوار خود را برای به پیروزی رساندن انقلاب نشان دادند. روحانیون متحصن در حالی که مشت های گره کرده خود را به هوا بلند کرده بودند به یک راهپیمایی در داخل دانشگاه پرداختند و کشتار چند روز اخیر و اقدامات عناصر مشکوک را محکوم کردند ... روحانیون متحصن در بیانیه ای آتش سوزی ها و کارهای تخریبی را محکوم کردند و آن را کار عناصر ساواک دانستند.» این در حالی است که آیت الله طالقانی هم به آتش زدن قلعه شهر نو واکنش نشان می دهد و همه روزنامه ها آن را بازتاب می دهند: « آیت الله طالقانی حمله به روسپی خانه تهران را محکوم کرد ... آیت الله طالقانی دیروز در اطلاعیه ای حمله به روسپی خانه تهران را کار عمال رژیم دانست و از تمام مردم با ایمان خواست که تسلیم توطئه ها نشوند.»

«دستور تخلیه آمریکایی ها از ایران صادر شد ... هزار هزار با هواپیماهای نظامی می گریزند» این خبر اطلاعات در مورد رفتن آمرکاییهای مقیم ایران است که آیندگان آن را چنین توضیح می دهد: «به همه وابستگان آمریکا در تهران ابلاغ شد ... دستور خروج همه امریکاییان از ایران صادر شد ... این دستور در پی حمله به سه آمریکایی صورت گرفت. این دستور در پی تیراندازی به یک سرگرد نیروی هوایی آمریکا در تهران و کتک زدن دیوید مک گافی کنسول آمریکا و یکی از کارکنان آمریکایی شرکت هلیکوپتر سازی بل در اصفهان صادر شد.» کیهان هم در مورد رابطه ایران و آمریکا خبری را به این شرح در صفحه اول می آورد: « خرید تسلیحاتی ایران از آمریکا کاهش می یابد ... وزارت دفاع آمریکا دیروز اعلام کرد دولت ایران به خاطر فلج شدن اقتصاد این کشور در پی آن است که خریدهای تسلیحاتی خود از امریکا را با 12 میلیارد دلار (84 میلیارد تومان) می رسد کاهش دهد.»

در این روز آیندگان اطلاعیه پزشکان درباره رد بخشنامه شهربانی را چاپ می کند: «سازمان ملی پزشکان و دندان پزشکان دیشب بار دیگر اعلام کرد که افراد کادر و پرسنل شهربانی را مانند دیگر کارکنان نیروهای سه گانه و مثل دیگر هموطنان در شبکه درمانی و بهداشتی کشور می پذیرد و معالجه می کند. اعلامیه حکایت از آن دارد که دیروز در تهران بخشنامه ای از سوی شهربانی کل کشور صادر شده و در آن به ماموران شهربانی گفته شده است که چون پزشکان آنان را به عنوان بیمار نمی پذیرند منحصرا به درمانگاه ها و بیمارستان های شهربانی و ارتش مراجعه کنند.» همین روزنامه از اشغال سفارت ایران در دانمارک نیز خبر می دهد: «پایان اشغال سفارت ایران در کپنهاگ ... گروهی از تظاهر کنندگان ایرانی که سفارت این کشور را در کپنهاگ اشغال کرده بودند پس از 8 ساعت به اشغال سفارت پایان دادند و با شادمانی اعلام داشتند سفیر و کارکنان سفارت جانب آنها را گرفتند و نسبت به آیت الله العظمی خمینی قهرمان قیام ضد شاه در ایران ابراز وفاداری کردند ... تظاهر کنندگان گفتند در نظر گرفته بودند عکس های آیت الله خمینی را جایگزین عکسهای شاه بکنند ولی بعد دریافتند حتی یک عکس شاه در سفارت وجود ندارد.»

اطلاعات نیز در صفحه آخر خود می نویسد: «به کلیه جرائد قبل از سال 34، امتیاز نشر داده می شود» و در خبر دیگری در صفحه 2 می آورد: «شروع پروازهای هما منتفی شد ... کارکنان هما امروز اعلام کردند که همچنان به اعتصاب خود ادامه می دهند ... مقدمات (پرواز انقلاب) به پاریس در روز چهارشنبه 4/11/57 از هر لحاظ فراهم شده بود ولی کارشکنی و تخریب هواپیماهای آماده شده و محاصره نظامی فرودگاه مانع از آن شد که این پرواز انجام گردد.» و این در حالی است که کیهان در صفحه 4 خبر می دهد: «پسر بختیار در ایام بسته بودن فرودگاه به خارج پرواز کرد» احمد مصدق پسر دکتر مصدق نیز در این روز اعلام می کند: «اجرای وصیت دکتر مصدق به عهده خانواده اوست» آیندگان در این باره می نویسد: «این اطلاعیه در واقع واکنشی بود درباره دکتر بختیار که در زمینه انتقال آرامگاه دکتر مصدق به مقبره شهدای 30 تیر سخن گفته بود ...»

واکنش نسبت به صحبت های بختیار و مخالفت با او در روزنامه های ایران همچنان ادامه دارد. در روز 11 بهمن مهمترین مخالف دکتر بختیار بدون شک جبهه ملی است. این جبهه ابتدا در روزنامه آیندگان تکذیبیه ای دارد: «جبهه ملی ایران خبر نقل شده از قول خبرگزاری ها مربوط به هشدار نمایندگان جبهه ملی ایران در مورد بازگشت آیت الله العظمی خمینی و این که بازگشت ایشان به تهران احتمالا منجر به جنگ خیابانی خواهد شد را شدیدا تکذیب نموده و آن را بی اساس اعلام می دارد» و پس از آن کیهان به نقل از خبرنامه این جبهه می آورد: «آقای بختیار می خواهید جای فروغی را بگیرید ... اینک نیز از مواد و مفهوم لوایحی که دولت بختیار در همین زمینه ها (انحلال ساواک و تعقیب و مجازات خطاکاران) می گذراند احساس صداقت و صمیمیت نمی شود و جز پرده پوشی جنایات و اغفال و سرگرم کردن مردم نتیجه ای به دست نخواهد آمد.» و این همان مطلبی است که در یادداشت بلندی در صفحه 4 اطلاعات با عنوان « بختیار 57 در نقش فروغی 20!» اشاره شده است.

در فضای بین المللی نیز انقلاب ایران واکنش هایی را به همراه داشته است. آیندگان می نویسد: «لیبی ادعا کرد به انقلاب ایران کمک مادی می دهد ... محمد القاسم الزاوی در مصاحبه ای با روزنامه کویتی الرای العالم گفت معمر قذافی رهبر لیبی یکی از نخستین کسانی بود که انقلاب ایران را که نیرومندترین و واقعی ترین انقلاب ها در منطقه است، پیش بینی کرده بود. وی گفت ما با افتخار به همه جهان اعلام می کنیم که به همه جنگجویان راه آزادی در سراسر جهان از جمله در انقلاب ایران کمک مادی، اخلاقی و سیاسی می دهیم.» و اطلاعات می نویسد: «علی عبدالله صالح رئیس جمهوری یمن شمالی تاکید کرد که کشورش از هر تصمیمی که ملت ایران درباره سرنوشت خود بگیرد پشتیبانی خواهد کرد.» روزنامه ها به نقل از خبرگزاری های خارج از کشور بر دو نکته مهم دیگر نیز تاکید می کنند: «بحران ایران روی مذاکرات صلح مصر و اسرائیل اثر منفی می‌گذارد ... جهان عرب نگران سقوط شاه است»

و بالاخره این روز در حالی به پایان می رسد که آیندگان در پایین عکسی که کامیون سوخته حاوی آبجو را نشان می دهد می نویسد: «بعدازظهر دیروز، تظاهر کنندگان در سی متری موضع دیگری را تصرف کردند، یک آبجو سازی که انتظار حمله را می کشید!» و در این شرایط حاکم بر کشور و در حالی که همه در حال رفتن از ایران هستند روزنامه اطلاعات خبر جالبی را به چاپ می رساند: «سفیر جدید انگلستان در ایران آقای جان الکساندر نوبل گراهام سی . ام . جی امروز وارد تهران شد.»