تاریخچه حضور رهبری در دانشگاه‌های تهران
"من پیشنهاد می‌كنم كه آقای آقا سیدعلی آقا بیایند، خامنه‌ای... ایشان بیایند به‌جای آقای مطهری. بسیار خوب است ایشان، فهیم است، می‌تواند صحبت كند، می‌تواند حرف بزند."1 این‌ها سخنان امام خمینی است خطاب به دانشجویانی كه بعد از شهادت استاد مطهری به دیدار ایشان آمده بودند تا امام از میان شخصیت‌های آن روز كشور و اطرافیان‌شان كسی را به آنان معرفی كنند تا جای شهید مطهری را به‌عنوان یك فقیه و اسلام‌شناس آگاه به مسایل روز و علوم جدید برای آنان پر كرده و شبهات عقیدتی و پرسش‌های سیاسی آنان را در آغازین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی پاسخ دهد.
البته آیت‌الله خامنه‌ای پیش از پیروزی انقلاب هم با دانشجویان و دانشگاهیان مرتبط بودند. علاوه بر حضور در محافل دانشجویی و ایراد سخنرانی، ایشان جلسات منظم تفسییر در مسجد كرامت مشهد برگزار می كردند كه حاضران در این جلسات عمدتاً طیفی از دانشجویان بودند.
َ
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم ایشان حضور مستمری در دانشگاه داشتند. سخنرانی، مناظره، جلسات پرسش و پاسخ هفتگی متناوب در دانشگاه های مختلف و دیدار و ارتباط مستمر با مجموعه‌ها و گروه های دانشجویی از جمله نشانه‌های حضور گسترده آیت‌الله خامنه‌ای در دانشگاهها بود. این حضور به قدری پر رنگ بود كه گروه فرقان و منافقین به‌عنوان ترتیب دهندگان طرح ترور آیت‌الله خامنه‌ای، ابتدا دانشگاه تهران را به این دلیل كه آیت‌الله زیاد به آن‌جا رفت و آمد می‌كردند به‌عنوان مكان اصلی ترور ایشان در نظر گرفته بودند كه بعد از ناكامی، سخنرانی ایشان در مسجد اباذر را به‌عنوان محل بعدی برای ترور ایشان انتخاب كردند. [گزارش ترور آیت‌الله خامنه‌ای را از این‌جا بخوانید]
این ارتباط با محیط‌های دانشجویی و دانشگاهها علی رغم مشغله زیاد در دوران ریاست جمهوری ایشان باز هم ادامه یافت. دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرسٰ صنعتی شریف و علم و صنعت از جمله دانشگاه‌هایی بودند كه در دوران ریاست جمهوری حضور آیت‌الله را به خود دیده بودند.
دیدار با دانشجویان، اساتید، نخبگان و پژوهشگران كه هرساله به مناسبت های مختلف و دفعات گوناگون انجام می‌شد، از جمله این مجاری ارتباطی است. علاوه بر این ره‌بّر معمولا به اجلاس‌های سالانه تشكل‌های دانشجویی فراگیر مثل انجمن اسلامی دانشجویان(دفتر تحكیم وحدت)، جامعه اسلامی دانشجویان، جنبش عدالت‌خواه دانشجویی و بسیج دانشجویی پیام‌هایی می‌دهند و نقطه نظرات خود را در خصوص فعالیت‌های جنبش دانشجویی مطرح می‌كنند.
هرچند حضور مستقیم آیت‌الله خامنه‌ای در دانشگاه ها كمتر از دوران قبل شده اما باز هم ایشان به دانشگاه‌های مختلف رفته و دیدارهایی را با دانشجویان برگزار كرده‌اند. حضور ایشان در دانشگاه‌های افسری امام علی(ع) ارتش و امام حسین(ع) سپاه پاسداران معمولا به طور سالانه بوده است. در سفرهای استانی هم ایشان همواره دیدار با دانشجویان استان را دربرنامه‌های خود داشته‌اند.
تهران
جدای از این‌ها آیت‌الله خامنه‌ای در طول سال‌های رهبری‌شان 6 دیدار از دانشگاه‌های مهم كشور داشته‌اند. تهران، تربیت مدرس، امیركبیر، شریف، بهشتی و علم وصنعت دانشگاه‌هایی هستند كه تا به حال میزبان رهبر انقلاب بوده‌اند و البته گاهی هم دانشجویان بعضی دانشگاهها به دیدار رهبر آمده‌اند مثل دیدار عید غدیر سال 1384 دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع) با رهبر.
فضای دانشگاه ها در سال‌های 71 و 72 به گونه‌ای بود كه این تصور القاء می‌شد كه وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت معتقد است كه دانشجو باید كار علمی كند و كمتر سیاسی باشد. اما رهبر در یك موضع گیری جالب در قبال فضای دانشگاهها فرمودند: "خدا لعنت كند آن دستهایى را كه تلاش كرده‌اند و مى‌كنند كه قشر جوان و دانشگاه ما را غیر سیاسى كنند."2
البته سوء برداشت‌هایی كه در این‌باره صورت گرفت و فضای دانشگاهها را ملتهب كرد، رهبر انقلاب را وا داشت تا دوباره معنای این واژه را توضیح دهند. ایشان درست دو سال بعد در توضیح عبارت فوق بیان می‌كنند: "بنده یك وقت عرض كردم دانشگاهها باید سیاسى باشند و دانشجو باید سیاسى باشد. معناى این حرف آن است كه دانشجو باید قدرت تحلیل سیاسى داشته باشد تا جبهه‌بندی‌هاى دنیا را بشناسد؛ تا بفهمد امروز دشمن كجاست و از كجا و با چه ابزارى حمله مى‌كند. این، براى شما لازم است. اگر شما تلاش سیاسى، كار سیاسى، مطالعه و مباحثه‌ى سیاسى نداشته باشید، این توانایى را پیدا نمى‌كنید. البته توجّه داشته باشید كه دشمن از همین امر استفاده نكند. دشمن با كمال هوشیارى ایستاده است. امیرالمؤمنین علیه‌الصّلاةوالسّلام فرمود: "و من نام لم ینم عنه"؛ مراقب باشید كه اگر شما غفلت مى‌كنید، دشمن از شما غفلت نمى‌كند. دشمن با كمال هوشیارى مراقب است."3
البته علی‌رغم هشدار رهبری باز هم افراط‌های زیادی در محیط‌های دانشگاهی و دانشجویی صورت می‌گرفت كه نتیجه‌ای جز دور شدن دانشجویان و دانشگاهها از رسالت اصلی‌شان نداشت. آیت‌الله خامنه‌ای در اولین حضورشان در دانشگاهها در دوران رهبری باز هم در این باره تذكر داده و فرمودند: "من سه، چهار سال قبل از این گفتم كه دانشجویان بایستى سیاسى شوند؛ و بعد هم علیه كسانى كه دانشگاه را از سیاست دور كردند، تعبیر تندى كردم. یك سال بعد از آن، یا همان وقت‌ها، در یك اجتماع دانشجویى گفتم كه اشتباه نكنید؛ من كه مى‌گویم فعّالیت سیاسى، معنایش این نیست كه فعالیت سیاسى حتماً باید علیه دولت، علیه مسؤولان و علیه نظام باشد. بعضى از بدخواهان، فعالیت سیاسى را این‌گونه تعبیر مى‌كنند. فكر مى‌كنند فعّالیت سیاسى، یعنى سیاسی‌كارى! این، یك نوع سیاسی‌كارى و یك نوع تقلّب است كه آدم تصوّر كند فعّالیت سیاسى در دانشگاه، فقط با بد گفتن و با فحّاشى كردن و با اهانت كردن به این و آن حاصل مى‌شود؛ نه. فعّالیت سیاسى، براى پیدا شدن قدرت تحلیل در دانشجوست."4
اولین حضور رهبر برای دیدار با دانشجویان یكی از دانشگاه‌های تهران در دانشگاه تهران بود. آیت‌الله خامنه‌ای در تاریخ 22 اردیبهشت 1377 در دانشگاه تهران حضور یافتند تا این دیدار اولین دیدار رسمی ایشان از یكی از دانشگاه‌های مهم كشور در قامت رهبر برای دیدار با دانشجویان و اساتید آن دانشگاه نام بگیرد.
در آن روزها فضای دانشگاه تهران ملتهب بود و كشمكش‌هایی بین بسیج دانشجویی و انجمن اسلامی بر سر مسایل جاری كشور وجود داشت و قرار بود بسیج دانشجویی در آن روز تجمعی را برگزار كند. رهبر در سخنانشان در جمع دانشجویان دانشگاه تهران به این نكته اشاره كرده و فرمودند: "من نكته‌ى كوتاهى را درباره‌ى امروز كه به این‌جا آمدم، بگویم. من تقریباً از یك هفته پیش تصمیم گرفتم كه به این‌جا بیایم؛ اما آن را به كسى نگفتم. حتّى در دفترم هم فقط یكى، دو نفر مى‌دانستند و هیچ‌كس نمى‌دانست. دیشب من اطّلاع پیدا كردم كه امروز چند گروهِ دانشجویى بنا دارند اجتماعات تشكیل دهند و سخنرانى كنند. گفتم، از آنها خواهش شد كه امروز تأخیر بیندازند و اجتماع نداشته باشند، تا ما بتوانیم این برنامه را انجام دهیم. پیغام دادند، آنها هم برنامه‌هایشان را تعطیل كردند."5
علاوه بر پاسخ به سوالات متعدد و گوناگون دانشجویان در قالب جلسه پرسش و پاسخ، از جمله مطالبی كه رهبر انقلاب در این دیدار مطرح كردند، بیان خاطراتی جالب از حضورشان در دانشگاه تهران بود كه یكی مربوط به دوران ستم‌شاهی و دیگری مربوط به آغازین روزهای پیروزی انقلاب در سال 1358 بود.
فارغ‌التحصیلان خوش‌بخت
چهار ماه بعد دیدار دوم رهبر از یك دانشگاه هم انجام شد و آن حضور ایشان در مراسم فارغ التحصیلی جمعی از دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس بود كه البته همراه با جلسه پرسش و پاسخ دانشجویان از رهبر هم بود. آیت‌الله خامنه‌ای روز پنج‌شنبه (12 شهریور) در اجتماع دانش‌آموختگان دانشگاه تربیت مدرس حضور یافتند. ایشان در سخنانی پیرامون مسایل روز و از جمله معنا و مفهوم آزادی و همچنین شان و وظیفه مطبوعات به ایراد سخن پرداختند و در پایان سخنانشان به تعدادی از سؤالات مكتوب دانش‌آموختگان و دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس پاسخ گفتند.6
گفتنی است یك روز بعد از این دیدار در روز 15 شهریور 77، تشكل‌های اسلامی دانشگاه تربیت مدرس با انتشار بیانیه‌ای از حضور رهبر انقلاب در این دانشگاه قدردانی كردند.7
ربات‌ها
دیدار بعدی رهبر انقلاب تقریبا یك سال بعد بود؛ اول آذر 1378 این‌بار دانشگاه صنعتی شریف میزبان رهبر شده بود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای صبح روز اول آذر 78 ضمن بازدید از دانشگاه صنعتی شریف با اساتید و دانشجویان این دانشگاه دیدار و گفتگو كردند.
رهبر در بدو ورودشان به دانشگاه صنعتی شریف و بعد از آشنایی با اساتید و مسولین دانشگاه از رقابت میان ربات‌های فوتبالیست ساخته شده توسط دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف دیدن كرده و بعد از آن نیز در جمع دانشجویان حاضر در مسجد این دانشگاه شركت كردند.
از جمله مطالب جالب توجهی كه از سوی رهبر در جلسه با دانشجویان دانشگاه شریف مطرح شد، تعریف ویژه‌ای بود كه ایشان از جنبش دانشجویی و ماهیت آن ارائه دادند و فرمودند: "جنبش دانشجویى - یا به همان تعبیر درست‌تر: بیدارى دانشجویى - چیز جدیدى نیست؛ یك چیز مخصوص ایران هم نیست؛ چون همان‌طور كه گفتیم، متعلّق به محیط دانشگاه است. این بیدارى، خصوصیاتى دارد؛ انگیزه‌هایى در آن هست و نتایجى بر آن مترتّب مى‌شود. اگر این خصوصیات را درست بشناسیم، مى‌تواند به‌عنوان یك منبع غنى و سرشار و فیاض براى آن كشور و آن محیط و آن جامعه به‌كار گرفته شود؛ اما اگر درست شناسایى نشود، ممكن است تضییع شود. مثل ثروتى كه شما از وجود و یا از كاربرد آن اطّلاع ندارید. بدتر از این، آن ثروتى است كه شما كه صاحبش هستید، اطّلاع ندارید؛ اما یك دزد و یك دغل اطّلاع دارد كه زیر این مخفیگاه، این گنج هست؛ كاربردش هم این است. لذا او مى‌آید و استفاده مى‌كند و این دیگر مى‌شود خسارت فوق خسارت! یكى از فرایض اوّلیه‌ى اوّلاً خودِ دانشجو، ثانیاً مجموعه‌ى مدیرانِ دانشجویان و دانشگاهها و ثالثاً مجموعه‌ى مدیران كشور، شناسایى این پدیده‌ى ذاتاً دانشجویى است؛ یعنى بیدارى دانشجویى، یا جنبش دانشجویى، یا حركت دانشجویى."8
دو دیدار
دیدار رهبر انقلاب با دانشجویان دانشگاه امیركبیر كه چهارمین دیدار از این نوع دیدارها بود كه حدود یكسال بعد یعنی در 9 اسفند 79 انجام شد. آیت‌الله خامنه‌ای در آغاز ورود به دانشگاه صنعتی امیركبیر با حضور در یادمان شهدای این دانشگاه با قرائت فاتحه یاد این عزیزان را گرامی داشتند. دانشگاه صنعتی امیركبیر با تقدیم 89 شهید نخستین دانشگاهی بود كه در دوران دفاع مقدس برای حفظ كیان نظام اسلامی و تمامیت ارضی كشورمان به جبهه‌های نبرد نیروی رزمنده اعزام كرد.9
آیت‌الله خامنه‌ای همچنین از نمایشگاه نمونه‌ای از طرح‌های تحقیقاتی، صنعتی و كاربردی دانشگاه صنعتی امیركبیر دیدن كردند. هنگام بازدید ایشان محققان و طراحان درباره‌ی چگونگی طراحی، ساخت و كاربرد این طرح‌ها در بخش‌های علمی و صنعتی توضیحاتی بیان كردند.10
از جمله مهم‌ترین مطالب مطرح شده در این دیدار از سوی رهبر انقلاب تأكید ایشان بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم در مراكز دانشگاهی و آموزشی بود كه برای اولین‌بار در دیدار با دانشجویان دانشگاه صنعتی امیركبیر مطرح شد.11
كمتر از دو هفته بعد این‌بار رهبر میزبان دانشجویان بود تا به سؤالاتی كه از جلسه‌ی پرسش و پاسخ با دانشجویان امیركبیر باقی مانده بود پاسخ دهد. حسینیه امام خمینی(ره) میزبان امیركبیری ها بود تا به سنت ایرانی ها دید و بازدید رهبر را پاسخ گویند. از نكات جالب توجه این دیدار تاكید رهبر بر به كار بردن نام امیركبیر به جای پلی‌تكنیك كه نامی غربی است و همچنین تأكید مجدد ایشان بر بحث تولید علم و جنبش نرم‌افزاری بود.
من هم راضی نیستم
دیدار بعدی ره‌بَر در تاریخ 22 اردیبهشت 1382 و از دانشگاه شهید بهشتی انجام شد. در این دیدار رهبر هم برای اساتید و دانشجویان در دو جلسه مجزا سخنرانی كردند و بعد هم به سؤالات تقریباً مفصل دانشجویان در جلسه‌ی پرسش و پاسخ، جواب گفتند. از نكات جالبی كه در سوال‌های دانشجویان مطرح شد ملاك انتخاب دانشگاهها توسط رهبر برای حضور بود كه ایشان پاسخ گفتند: "بنده سال‌هاست كه با دانشگاهها ارتباط دارم و به همه‌ى دانشگاهها رفته‌ام؛ به دانشگاه شما هم چند بار آمده‌ام، كه آن زمان شما دانشجو نبودید. با دوستانى كه با دانشگاهها ارتباط دارند، مشورت مى‌كنیم و هر دانشگاهى كه نرفته باشیم، مى‌رویم. من به دانشگاه تهران، تربیت مدرّس، صنعتى شریف، امیر كبیر و دانشگاه امام حسین رفته‌ام و بالأخره حالا نوبت دانشگاه شهید بهشتى شد؛ ان‌شاءاللَّه خداوند قبول كند. بنده دوست دارم همچنان‌كه از دوره‌ى جوانى با قشر دانشجو ارتباط داشته‌ام -نه ارتباط صورى، بلكه واقعاً ارتباطگیرى داشته‌ام؛ حرف مى‌زدم، حرف مى‌شنیدم، مباحثه مى‌كردم، تعلیم مى‌دادم، یاد مى‌گرفتم- و تا الآن هم ادامه دارد، این ارتباط تا هر وقت كه زنده هستم، با جماعت جوان و دانشجو قطع نشود."12
رهبر همچنین در پاسخ به سؤالی درباره وضعیت مبارزه با مفاسد اقتصادی هم فرمودند: "من خصوصى به شما عرض مى‌كنم: نه! واقعاً من از آنچه اتّفاق افتاده، راضى باشم؟ نه، كمتر از آن حدّى است كه بنده را خشنود و راضى كند؛ اما انصافاً تلاش كردند. در جلسه‌اى كه اخیراً با مسؤولان قواى سه‌گانه داشتیم، به آنها گفتم دو سال گذشت. قوّه‌ى قضاییه و قوّه‌ى مجریه گزارش فعالیت‌هاى خود را آوردند. حجم فعالیت‌ها خوب است -در این نمى‌شود تردیدى داشت- ستادى هم تشكیل داده‌اند كه نسبتاً فعال است؛ لیكن آن مقدارى كه بنده را راضى كند، نیست."13
جوانان یقیناً خواهند دید
آخرین دیدار رهبر از دانشگاه‌های تهران تقریباً یكسال پیش برگزار شد و رهبر در تاریخ 24 آذر 87 به دانشگاه علم و صنعت رفتند. در این دیدار رهبر جلسات جداگانه‌ای با اساتید و دانشجویان دانشگاه داشتند و به ایراد سخن پرداختند. از جمله مطالب جالب توجه در این دیدار سخنان رهبر درباره شخصیت جاویدالنشان حاج احمد متوسلیان بود كه به‌عنوان یكی از سرداران دانشگاه علم و صنعت تصویر بزرگی از وی بر روی سن سالن محل سخنرانی رهبر به چشم می خورد.
از جمله نكات جالب توجه دیگر كه رهبر در سخنرانی در جمع دانشجویان علم و صنعتی بر آن تأكید داشتند یكی بحث تولید علم بود و دیگری هم بحث رسالت‌های جنبش دانشجویی. رهبر در این‌باره گفتند: "عرض كردیم كه كشور باید به عزت علمى برسد. هدف هم باید مرجعیت علمى باشد در دنیا؛ همین طور كه بارها عرض كرده‌ایم. یعنى همین‌طور كه شما امروز ناچارید براى علم و دست‌یابى به محصولات علمى به دانشمندانى، به كتاب‌هایى مراجعه كنید كه مربوط به كشورهاى دیگرند، باید به آن‌جا برسیم كه جوینده‌ى دانش، طالب علم، مجبور باشد بیاید سراغ شما، سراغ كتاب شما؛ مجبور باشد زبان شما را یاد بگیرد تا بتواند از دانش شما استفاده كند. هدف باید این باشد. این یك آرزوى خام هم نیست. این چیزى است كه عملى است. این‌جایى هم كه ما امروز از لحاظ علمى و فناورى قرار داریم، این هم یك روزى جزو آرزوهاى خام به حساب مى‌آمد... این یك كار چندساله است. این كار چندساله با شدت، با حدت، با پیگیرى تمام، با امید بایستى دنبال شود و ان‌شاءاللَّه به نتایجى خواهد رسید. یقیناً روزى خواهد رسید كه شما ببینید مرجعیت علمى یافتن دانشگاه‌هاى ایران و دانشمندان ایران چیز دور از دسترسى نیست؛ خیلى نزدیك به شماست. شما جوان‌ها یقیناً این را خواهید دید؛ من تردیدى ندارم."14
ایشان همچنین درباره جنبش دانشجویی فرمودند: "جریان دوم كه آن مسأله‌ى آرمان‌خواهى است در دانشگاهها - كه در زبان متعارف به او گفته می‌شود جنبش دانشجویى - در كشور ما تاریخ بسیار جالبى دارد. این را از این جهت می‌گویم و رویش تكیه می‌كنم كه این حركت باید ادامه پیدا كند و این چیزى نیست كه بتواند متوقف بشود؛ چون كشور در شرائطى است و نظام جمهورى اسلامى، ساخت و ویژگى‌ها و مختصاتى دارد كه حتماً جنبش دانشجوئى در كنارش بایستى حضور داشته باشد. این جنبش دانشجوئى در كشور ما در تاریخِ ثبت شده و شناخته شده‌ى خود، همیشه ضد استكبار، ضد سلطه، ضد استبداد، ضد اختناق و بشدت عدالت‌خواه بوده است. این ممیزات جنبش دانشجوئى ما از روز اول است تا امروز. اگر كسى مدعى جنبش دانشجوئى باشد، اما این ممیزات را نداشته باشد، صادق نیست. دست جنبش دانشجوئى نمی‌تواند در دست كسانى باشد كه در فلسطین قتل‌عام می‌كنند، در عراق جنایت می‌كنند، در افغانستان مردم را از دم تیغ می‌گذرانند؛ این جنبش دانشجوئى نیست. جنبش دانشجوئى خصلت و خاصیتش در كشور ما لااقل این‌جور است -شاید در خیلى از كشورهاى دیگر هم باشد- كه ضد استكبارى، ضد سلطه، ضد دیكتاتورى و طرفدار عدالت است. شروع این حركت یا مقطع شناخته‌شده‌ى این حركت، همین 16 آذر است."15
منابع:
1. صحیفه‌ی امام، جلد 8، صفحه‌ی 138
2. بیانات در دیدار دانش‌آموزان و دانشجویان به مناسبت روز ملى مبارزه با استكبار- 12/08/1372
3. بیانات در دیدار دانش‌آموزان و دانشجویان - 10/08/1374
4. 22 اردیبهشت 77 – بیانات در جلسه پرسش و پاسخ در دانشگاه تهران
5. 22اردیبهشت 77 – بیانات در جلسه پرسش و پاسخ در دانشگاه تهران
6. روزنامه كیهان - شنبه 14 شهریور 77
7. روزنامه كیهان- 16 شهریور 77
8. روزنامه كیهان - اول آذر 78
9. روزنامه كیهان - اسفند 1379
10. همان
11. 9 اسفند 1379 - بیانات و پرسش و پاسخ در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتى امیر كبیر
12. 22 اریبهشت 1382 - بیانات در جلسه‌ى پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه شهید بهشتى
13. همان
14. 24 آذر 87 - دیدار اساتید و دانشجویان در دانشگاه علم و صنعت
15. همان