توجه به شیوه تفکر شهید مطهری سودمند‌تر از پی‌گیری آرای اوست
محمد فنایی اشکوری معتقد است هر چند استاد مطهری آرای جدید و بدیعی دارد که قابل توجه و بحث است
اما برای علاقه‌مندان به فلسفه، توجه به شیوه تفکر فلسفی و فلسفه‌پژوهی استاد سودمند‌تر از پی‌گیری آرای فلسفی اوست.
محمد فنایی اشکوری، دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ، در گفت‌وگو با سرویس اندیشه خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، در مورد شخصیت شهید آیت‌الله مطهری گفت: مطهری یک نقطه عطف در تفکر و ادبیات فلسفی در ایران است. پیش از او آثار فلسفی بسیار تخصصی بوده و در محدوده اقلیت بسیار کوچکی مورد توجه واقع می‌شد. البته شرایط زمانی دوره مطهری با پیشینیان متفاوت بوده و در زمان او زمینه‌ها و امکانات توجه عمومی به فلسفه بسیار مساعدتر بود، اما تأثیر شیوه او در طرح مباحث فلسفی در این باب ممتاز است.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: یکی از ویژگی‌های شهید مطهری تنوع و گستردگی موضوعاتی است که او درباره آن‌ها اندیشیده است. این تنوع هم در موضوعات فلسفی و هم در موضوعات غیر فلسفی چشم‌گیر است. هر موضوعی را که او احساس می‌کرد بحث درباره آن به نفع دین است مورد توجه و پژوهش قرار می‌داد. هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، دین‌شناسی، انسان‌شناسی، روانشناسی، اخلاق، فقه، حقوق، تاریخ، اقتصاد، اجتماع و انقلاب برخی از موضوعاتی هستند که شهید مطهری درباره آن‌ها قلم زده و سخن رانده است.
مؤلف «نیایش عارفان» یکی از ویژگی‌های شهید مطهری در نگارش فلسفه را زبان فارسی دانست، خاطرنشان کرد: گرچه در میان آثار پیشینیان نیز به آثار فارسی برمی‌خوریم، اما زبان علمی حاکم در حوزه‌های علمیه اسلامی و از جمله ایران، زبان عربی بوده است و سنت غالب در فلسفه‌نگاری نیز به همین زبان بوده است. مهم‌ترین آثار فلسفی اسلامی از آغاز تا به امروز به زبان عربی بوده است، با این‌که اکثر پدیدآورندگان این آثار فارسی‌زبان بوده‌اند و چون آشنایان با زبان عربی در ایران محدود بوده‌اند طبیعتا جز عده اندکی به این آثار روی نمی‌آوردند.
این مدرس حوزه علمیه قم با بیان این‌که در همه جا فلسفه به دشواری و پیچیدگی معروف است، تصریح کرد: حتی فلاسفه‌ای که در طول تاریخ در ایران آثارشان را به زبان فارسی نوشته‌اند از دشواری فهم آن‌ها چندان نکاسته‌اند. یکی از ویژگی‌های مطهری در تبیین مباحث فلسفی وضوح بیان او است. قریحه ذاتی و تجربه تدریس و القای مباحث فلسفی در محیط‌های مختلف حوزوی و دانشگاهی و عمومی به او توانائی فوق‌العاده‌ای در بیان واضح مباحث دشوار فلسفی داده بود. او حتی گاهی در منابری که برای مردم عادی کوچه و بازار سخن می‌راند مباحث عمیق فلسفی را به صورت قابل فهمی طرح می‌کرد بدون این‌که از دقت و اتقان مطلب بکاهد.
این مدرس حوزه و دانشگاه از خدمات شهید مطهری به تفکر اسلامی را طرح مباحث نو و کوشش برای یافتن پاسخ‌های اسلامی به آن دانست و اظهار کرد: مباحثی همچون فلسفه اخلاق، فلسفه تاریخ و انسان‌شناسی به شکلی که امروزه مطرح است و مطهری مطرح می‌کند در فلسفه اسلامی بی‌سابقه است. او چون اسلام را با مقتضیات زمان هماهنگ می‌داند و خود این بحث را به نحو عمیقی طرح کرده است، به این سنخ مباحث کشیده می‌شود و می‌کوشد روایتی اسلامی از این مباحث جدید را ارائه دهد. او این شیوه را در مباحث دینی غیر فلسفی نیز بکار می‌گیرد.
فنایی با اشاره به این‌که طرح تطبیقی مباحث فلسفی از دیگر ویژگی‌های فلسفه‌ورزی شهید مطهری است، گفت: او به جهت آشنایی با برخی از فلسفه‌های غربی از کسانی است که نخستین قدم‌ها را در طرح تطبیقی مباحث فلسفی برداشته است. مطهری به نحو مبسوطی ابعاد مختلف مکتب مارکسیسم از ماتریالیسم دیالیکتیک و ماتریالسم تاریخی تا اقتصاد و سیاست مارکسی را تجزیه و تحلیل و نقادی کرده و مسائل مختلف آن را با دیدگاه‌های اسلامی مقایسه کرده است.
وی خاطرنشان کرد: در شرح اصول فلسفه به ویژه در مباحث مربوط به معرفت، آرای برخی فلاسفه غربی و مکتب‌های عقلی و تجربی غرب را متعرض شده است. همچنین در دروسی که برای برخی اساتید و مترجمان فلسفه غرب القاء کرد و تحت عنوان شرح مبسوط منظومه پس از شهادت وی انتشار یافت، استاد مطهری به بررسی آرای برخی از فلاسفه غربی همچون هیوم، کانت و هگل پرداخته است. او در آثار مختلفش اندیشه‌های فلاسفه غربی از یونان باستان تا فیلسوفان معاصر را مورد بحث و نقد قرار داده است.
این محقق حوزه علمیه قم با اشاره به این‌که بی‌شک استاد مطهری تأثیرگزارترین متفکر در حوزه تفکر و پژوهش دینی در ایران معاصر است، تأکید کرد: به جرأت می‌توان گفت که کمتر تحقیق و تأملی در حوزه دین می‌توان یافت که رد پایی از تفکر، روش و ادبیات مطهری را در آن نتوان مشاهده کرد. و این سخنی است که در باب هیچ فرد دیگری نمی‌توان صادق دانست.
این محقق حوزه علمیه قم تأکید کرد: اهتمام او به عقلانیت و روش عقلانی در فهم و تفسیر معارف دینی و دفاع از آن در برابر هجوم اندیشه مادی، او را به سوی تفکر فلسفی سوق می‌داد. از نظر وی اساسا ضعف عقلانیت از علل عمده در گرایش به مادی‌گری است، وی به ظرفیت اسلام و پیروزی آن در میدان بحث عقلانی سخت ایمان داشت.
وی در پایان این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: به نظر بنده هر چند مطهری آرای جدید و بدیعی دارد که قابل توجه و بحث است، اما برای علاقه‌مندان به فلسفه توجه به سیره فلسفی استاد مطهری، شیوه تفکر فلسفی و فلسفه‌پژوهی او سودمند‌تر از جستجو در آراء فلسفی اوست. سیره فلسفی وی می‌تواند چراغی باشد برای دوست‌داران اندیشه که افق‌های پیش روی خود را روشن‌تر ببینند و با سرعت و دقت بیشتری گام‌های نو را بردارند.