حفظ و نشر اندیشه امام یعنی‌حفظ نظام
انقلاب اسلامی ایران در قیاس با دیگر انقلابهای بزرگ جهان، بیش از هر عنوان دیگری صبغه فرهنگی داشت. رهبر انقلاب هم پیش از هر هویت دیگری، عنوان معلمی داشت. معلمی که در طول سالیان متمادی، شاگردان بسیار تربیت کرد و بار انقلاب بزرگ را در سراسر ایران بر شانه آنها نهاد. موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) هم شاید بیش از هر عنوان دیگری متصف به عبارتِ « نهاد فرهنگی » است. گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین محمد رضا حشمتی معاون فرهنگی موسسه با دو هدف انجام گرفت یکی بازخوانی فرهنگ دراندیشه امام و دیگری کارنامه فرهنگی موسسه امام. حجت‌الاسلام‌والمسلمین حشمتی در این مصاحبه از شخصیت فرهنگی امام خمینی و نگاه این رهبر بزرگ به مقوله فرهنگ و تربیت، اماکن فرهنگی منتسب به امام و برنامههای بیست ساله موسسه در حوزه فرهنگ سخن میگوید.
رهبر انقلاب اسلامی ایران، در کنار همه ابعاد شخصیتی خود، یک شخصیت بزرگ فرهنگی محسوب میشود دراندیشه ایشان مقوله فرهنگ و فعالیت فرهنگی چه جایگاهی دارد؟
حضرت امام فرهنگ را در جامعه اصل میدانند و میفرمایند اگر فرهنگ اصلاح شود مملکت اصلاح میگردد. البته امام برای تربیت نیروی انسانی تاکید زیادی دارند و خود ایشان نیز روی این مساله خیلی کار کردهاند. به نوعی میتوان گفت، تربیت نیروی انسانی از ابعاد مبارزاتی امام بود. از دیدگاه ایشان، باید جامعه برای کارهای بزرگ آماده شود. انقلاب اسلامی در جوهر خود از نوع انقلابهای فرهنگی جهان است. رهبر این انقلاب، بجای ابزار اسلحه از ابزار فرهنگ برای بسیج تودههای استفاده کرد.
این نگاه اکنون در حوزه فعالیت فرهنگی، چگونه باید عملیاتی شود؟
من نگاه فرهنگی امام را در این میبینم که افکار امام را به مردم معرفی کنیم و نسلی تربیت کنیم که اندیشههای امام در ذهن و جان آنها متبلور باشد. نسلی که به اسلام نابِ برخاسته ازاندیشه امام اعتقاد دارد و چارچوبهای اخلاقی و دینی را رعایت میکند. باید نسلی را تربیت کنیم که همانند رزمندگان جنگ تحمیلی و یاران دوران مبارزه، با اخلاق، عرفان،اندیشه فقهی و رفتار سیاسی امام آشنا باشند و بدانند که با اتکا به چنیناندیشهای میتوان نجاتبخش بشریت شد.
چه ضرورتی برای فعالیتهای فرهنگی در حوزه اندیشه و سیره امام خمینی وجود دارد؟
نظامی که با تفکر امام پایهریزی و با خون شهدا پایدار شده، برای ماندگاری خود، نیازمند حضوراندیشه متعالی بنیانگذار آن در تمام سطوح این نظام است. اگر نظام از چنیناندیشهای خالی شود چیزی از انقلاب باقی نمیماند. ما اعتقاد داریم طبق فرمایش مقام معظم رهبری، «این انقلاب بینام خمینی در هیچجای جهان شناخته شده نیست» بدون اندیشه امام، نظام جمهوری اسلامی معنایی نخواهد داشت. اگر مردم و مسوولان از ایناندیشه آگاهی نداشته باشند، برخلاف رای امام عمل میکنند و در نهایت کل نظام خدشه دار میشود. از مهمترین راههای ارائه اندیشه امام، فعالیتهای فرهنگی موثر و پایدار است.
اگر محوراندیشه امام عدالت است این عدالت در همه جای نظام باید متبلور شود. اگر نظریه ولایت فقیه مهم است باید با همان تفسیر امام اجرا شود. اگر احترام به معلم یک اصل است، باید در همه جای نظام به چشم بخورد، اگر مردم در پایهگذاری نظام نقش موثری داشتند، باید جایگاه همین مردم در تصمیمگیری تبیین شود. باید روش امام در برخورد با مسائل شناخته شده و اجرایی شود تا این نظام حفظ شده و استمرار شاید.
امروزه، در ضرورت معرفیاندیشههای امام تشکیکی وجود ندارد اختلاف در این است که چه کسانی باید ایناندیشه را معرفی کنند؟
در راس کسانی که میتوانند امام را معرفی کنند، مقام معظم رهبری است و پس از ایشان، یاران و نزدیکان امام هستند. در کنار اینها به توصیه امام خمینی، موسسهای قانونی، مسوولیت حفظ، نشر و نظارت بر این امر را برعهده دارد. ماموریت موسسه در این مورد از یک طرف سلبی است و از طرف دیگر ایجابی. سلبی برای هشدار به کسانی که بخواهند امام را واژگونه معرفی کنند و ایجابی برای حمایت از نشر کتاب، پایاننامه، مقاله، نشریه و تهیه فیلم و... است.
بهطور خلاصه، موسسه در کجای نظام جمهوری اسلامی قرار دارد؟
موسسه در جمهوری اسلامی، جایگاهی مهم و استراتژیک دارد اهمیت این جایگاه مهم آنجا آشکار میشود که بدانیم حفظ نظام وابسته به حفظ و نشراندیشه امام است. نمیتوان از این ماموریت مهم شانه خالی کرد. این ماموریت افتخاری است برای همه کسانی که به نوعی با موسسه ارتباط دارند.
مهمترین ماموریتها و شرح وظایف معاونت فرهنگی موسسه تنظیم و نشر در چه حوزهای است؟
مدیریت و نظارت بر مجموعههای منتسب به امام از مهمترین وظایف ما است که عبارتند از: مجموعه بیت امام در خمین و قم، نجف، حرم مطهر، مجموعه جماران، محل سکونت امام در دربند، بیمارستان بقیهالله و مکان سخرانی امام در بهشتزهرا، محل شهادت پدر امام در جاده اراک و همچنین اقامتگاههای ایشان در نوفللوشاتو و بورسای ترکیه.
در مورد زادگاه امام زیستگاه نخستین ایشان صحبت کنید؟
مجموعهای فرهنگی – تاریخی با قدمت بیش از صد سال متعلق به جد، پدر و خانواده امام خمینی است. با توجه به اینکه حیات امام از تولد تا جوانی در این مکان گذشته است، ارزش ویژهای برای علاقهمندان امام دارد. این مجموعه اخیرا بازسازی شده و از سوی سازمان میراث فرهنگی بهعنوان اثر تاریخی ثبت شده است. در کنار این بنای ماندگار تاریخی، مجموعه فرهنگی هنری خمین با زیربنای مسقف به متراژ پنج هزارمترمربع، برای اجرای برنامههای فرهنگی ساخته شده است که در سال جاری به بهرهبرداری میرسد.
بیوت مراجع در تحولات سیاسی صد سال اخیر از جایگاه خاصی برخوردار بودهاند، درخصوص جایگاه تاریخی بیت امام در قم و وضع فعلی آن توضیح دهید؟
بیت امام در قم، بخش مهمی از زندگی امام و مبارزات ملت ایران را تداعی میکند. این مجموعه کانون مبارزان مسلمان ایران بود که حتی بعد از تبعید امام، توسط حاج سیداحمد آقا و یاران امام، کارکرد مبارزاتی خود را حفظ کرد. در حال حاضر این مجموعه به صورت موزه درآمده است. قرار است طرح میدان روحالله برای توسعه این مجموعه اجرا شود این طرح بزرگ فرهنگی در حال حاضر در مرحله مطالعه و بررسی است.
شاید هیچ مکان دیگری در طول صد سال اخیر شهرت جهانی جماران را کسب نکرده است مدیریت حسینیه و بیت امام در اختیار شما است. از جماران بگویید؟
حسینیه و بیت امام در جماران محل رجوع بسیاری از دولتمردان خارجی، سیاستمدارن، خبرنگاران و بازدیدکنندگان مختلف از سراسر جهان است. صفا و سادگی خاص این مجموعه باعث جذب هزاران نفر در سال به اینجا میشود. در کنار این مجموعه، نگارخانه جماران، مورد توجه ویژه علاقهمندان قرار دارد. سالانه برنامههای متنوع فرهنگی متناسب بااندیشه و سیره امام در این مکان معنوی اجرا میشود.
از روزی که بنیانگذار نظام دار فانی را وداع گفت مرکز معنوی بزرگی در جنوبیترین نقطه تهران در میان مراکز زیارتی کشور جای گرفت. مرقد بیش از هر بعد دیگری، هویت فرهنگی دارد دیدگاه شما چیست؟ از برنامههای در این حرم امن بگویید.
این مجموعه بسیار عظیم فرهنگی و زیارتی ازجمله طرحهای ملی کشور است که اکنون زیارتگاه عاشقان خمینی از سراسر جهان است. اجرای برنامههای روزانه، هفتگی، ماهانه و سالیانه مختلف ازجمله تجدید میثاق سازمانها و گروهها در ایام مختلف سال، برنامههای بزرگداشت دهه فجر و از همه مهمتر برنامههای بزرگداشت ارتحال امام از این جمله است. در این میان حضور همه ساله میلیونها عزادار در سالگرد بزرگداشت امام(س) در این مکان معنوی بزرگترین گردهمایی ملی ایرانیان است. ایجاد مراکزی چون کتابخانه امام خمینی، موزه امام خمینی و... و همچنین تاسیس حوزه علمیه امام خمینی در جوار حرم مطهر ازجمله پروژههایی هستند که در آینده نزدیک مورد بهرهبرداری قرار میگیرند.
در مورد مجموعههای خارج از مرزهای جمهوری اسلامی ایران بگویید؟ نجف عراق، بورسای ترکیه و نوفل لوشاتوی فرانسه در چه وضعیتی هستند؟
مجموعه نجف با توجه به اقامت و تدریس درازمدت امام در آن و همچنین شهادت حاج آقا مصطفی خمینی از اهمیت بیشتری برخوردار است. این مجموعه توسط موسسه خریداری شده است و اکنون در حال بازسازی است پس از بازسازی مورد بهرهبرداری فرهنگی قرار خواهد گرفت.
موسسه همچنین مجموعه نوفل لوشاتو را خریداری کرده و هماکنون در این مکان، دانشجویان ایرانی مقیم فرانسه، برنامههای متنوع فرهنگی و هنری در ایام سالگرد ارتحال امام و 12 بهمن اجرا میکنند. در بورسای ترکیه، واحدی که امام خمینی در آن به مدت یک سال سکونت داشتند، تخریب شده و به ساختمان چند طبقه تبدیل شده است. بنا است با رایزنیهای انجام شده، در این محل، بنای یادبودی از امام خمینی نصب شود.
آقای حشمتی! معاونت فرهنگی علاوه بر مدیریت اماکن منتسب به امام، در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی برنامههای گستردهای دارد. در این مورد از فعالیتهای فرهنگی مشترک موسسه و جهاد دانشگاهی صحبت کنید.
راهاندازی مجموعه فرهنگی امام و انقلاب اسلامی در جهاد دانشگاهی ازجمله پروژههای موفقی بود که موسسه با همکاری جهاد دانشگاهی انجام داد. اجرای جشنوارههای سالیانه طریق جاوید موج بزرگی از امامشناسی در میان دانشجویان ایجاد کرده است. از لحاظ آماری تاکنون بیش از شش هزار دانشجو در شش دوره جشنواره، شرکت کردهاند. سخنرانی شخصیتهای مختلف، یاران امام و ارائه مقالات در این جشنوارهها به همراه اردوهای سالانه و انتشار کتب و بروشورهای مختلف به شناساندن امام کمک زیادی کرده است.
گویا با دانشگاه آزاد اسلامی هم فعالیتهای فرهنگی مشترکی دارید؟
سالانه همایشهای متعدد یک روزه یا دو روزه در واحدهای مختلف داشگاه آزاد در سراسر کشور داریم که تعداد آنها در طول 20 سال از 200 همایش متجاوز است. این همایشها آثار و برکات زیادی داشته است آخرین همایش از این دست، همایش تبییناندیشه فرهنگی اجتماعی امام خمینی در دانشگاه آزاد اسلامی قشم بود که با سخنرانی اساتید آشنا بهاندیشههای امام از تهران و اساتید دانشگاه آزاد اسلامی قشم برگزار شد و مورد استقبال دانشجویان قرار گرفت.
از برنامههای خود در دانشگاههای سراسری بگویید.
در دانشگاههای سراسر کشور، همایشهای متعددی در مورد امام خمینی برگزار میشود که موسسه یا به صورت همکار یا به صورت مجری در آنها حضور دارد. ازجمله این همایشهای موفق، همایش دور روزه تبییناندیشههای سیاسی امام خمینی در دانشگاه گیلان در اردیبهشت 86 بود که سخنرانیهای ارائه شده در آن بازتاب وسیعی در فضای فرهنگی کشور داشت. علاوه بر برگزاری همایش، مسابقات فرهنگی و هنری متعدد در دانشگاههای سراسر کشور برگزار میشود که از مسابقات کتابخوانی از وصیتنامه و کتاب حدیث بیداری از آن جملهاند. انجام مسابقات گستردهتر و اینترنتی کردن آن از برنامههای فرهنگی موسسه در این بخش است.
آیا مشابه این برنامهها را در حوزههای علمیه هم اجرا میکنید؟
جشنواره سالانه و سراسریاندیشه جاوید طرحی است که مورد استقبال وسیع طلاب قرار گرفته است این طرح در قالب، کتابخوانی، پایاننامه، مقاله، تالیف کتاب، نقاشی، خط و... به مرکزیت حوزه علمیه قم و در 50 شهر کشور برگزار میشود. در دومین دوره این جشنواره بیش از هشت هزار نفر شرکت داشتند که 500 نفر از آنان، بهعنوان برگزیده رشتههای مختلف جشنواره معرفی شدند.
علاوه بر فعالیتهای فرهنگی در دانشگاهها و مدیریت اماکن منتسب به امام، برنامههای دیگری هم دارید؟
ازجمله فعالیتهای مهم حضور در نمایشگاههای مختلف است. موسسه در طول 20 سال فعالیت خود، در نمایشگاههای کتاب، مطبوعات، رسانههای دیجیتال و... در مقیاسهای منطقهای، ملی و بینالمللی شرکت داشته است و بهطور متوسط هر ساله بهعنوان یکی از موسسات برتر نمایشگاهها شناخته شده است. میانگین انتشار دو کتاب در هفته و حضور فعال در نمایشگاه کتاب، علاوه بر استقبال بینظیر بازدیدکنندگان، جوایز زیادی را به ارمغان آورده است. تاکنون دهها کتاب موسسه بهعنوان اثر برتر موفق شده و انتشارات موسسه نیز بارها به عنوان ناشر برتر شناخته شده است.
موسسه یکی از مهمترین مراکزی است که در حوزه بسیار حساس کودکان و نوجوانان فعالیت میکند. درخصوص انتشار نشریات دوست صحبت کنید چقدر موفق بودهاید؟
تیراژ بالای نشریات دوست نشان از موفقیت موسسه در حوزه کودک و نوجوان است. تاکنون بیش از یک میلیون جلد از این مجلات در طول هشت سال به فروش رفته است. آشنایی کودکان و نوجوانان با امام واندیشههای ایشان، دغدغه بزرگی بود که نشریات دوست به آن جامه عمل پوشاندند. برگزاری نشستها و گردهماییهای مختلف با اولیا و مربیان و همچنین با متخصصان حوزه کودک و برآورد نظرات و پیشنهادات آنان، ما را بر ادامه انتشار نشریات دوست و گسترش آن، مصصم کرده است. بسیاری از متقاضیان در شهرستانها از محدودیت تیراژ این مجلات گلایه دارند.
آیا میخواهید فعالیتهای فرهنگی خود را در حوزههای گفته شده گسترش بدهید؟ آیا علاوه بر آن، در فکر ورود به حوزههای دیگر هم هستید؟
تاکنون زیرساختهای فعالیت فرهنگی خوب چیده شده و موسسه مخاطبان خود را در حوزههای مختلف پیدا کرده است گسترش این فعالیتها، منوط به تخصیص اعتبارات بیشتر است. دولت باید عنایت بیشتری به این مساله بکند. این اعتبارات میتواند از محل تبصره ماده 108 قانون برنامه سوم توسعه یا از طریق تصویب قانون در مجلس تامین شود.
در آینده چه رویکردی را در فعالیتهای فرهنگی دنبال خواهید کرد؟ برای کیفیتر شدن برنامههای خود، فکر میکنید؟
ما به کیفی بودن و علمی بودن فعالیتهای فرهنگی تاکید داریم. تلاش داریم دامنه فعالیتها را به استانها، سازمانهای مختلف ازجمله آموزش و پرورش گسترش دهیم. سعی میکنیم برای کیفی شدن فعالیتها، برنامههای خود را مورد نظرسنجی و اثرسنجی قرار دهیم. البته برای پیش از اجرای هر برنامه ای، به توان مالی و امکانات خود توجه میکنیم. برنامههای بزرگتر و کیفیتر از نظر علمی و محتوایی در توان موسسه است امام از نظر اجرایی نیازمند اعتبار متناسب است که تنها در صورت تامین آن اعتبارات میتوان به اجرای چنین برنامههایی پرداخت.