حملات شيميايي عراق در عمليات والفجر8(فتح فاو)

به نظر بسياري از كارشناسان نظامي و پزشكاني كه در جريان اين عمليات در منطقه حضور داشتند و به كيفيت و وسعت بمباران هاي شيميايي عراق آشنايي و اشراف كامل دارند؛ «همه رزمندگاني كه در عمليات والفجر 8 در منطقه فاو حضور داشتند، به نوعي مورد هدف گاز هاي شيميايي قرار گرفته و به اصطلاح «شيميايي» شدند».
در عمليات والفجر 8 در بهمن و اسفند 1364 گاز عصبي «سارين» به شكل بي سابقه اي توسط عراق استفاده شد.
اين عامل شيميايي تا خاتمه جنگ به عنوان يكي از موثرترين گازهاي ناپايدار جنگي، موقعيت خود را حفظ نمود.
در اين مرحله از حملات شيميايي عراق كه همزمان با عمليات فتح «شبه جزيره فاو»آغاز شد، گاز اعصاب و خصوصاً سارين به عنوان اصلي ترين سلاح شيميايي مورد استفاده قرار گرفت.
لازم به ذكر است كه گاز خردل نيز به دفعات توسط هواپيما و توپخانه ها انجام گرفت كه به شرح آن خواهيم پرداخت.
در روزهاي ششم و يازدهم بهمن 1364 عراق حملات شيميايي معدودي در خاك ايران انجام داد، مقامات كشورمان ضمن اطلاع به سازمان ملل اعلام كردند كه در صورت بي تفاوتي سازمان ملل و ديگر مجامع بين المللي در مورد عدم كنترل عراقي ها، بايد نگران حملات بزرگ شيميايي عراق و مصدومين فراوان درآينده باشيم.
لازم به ذكر است؛ يك هفته قبل از شروع عمليات فاو، چندين رزمنده اي كه مشكوك به آسيب شيميايي بودند توسط نيروهاي امداد بهداري از منطقه به اورژانس بيمارستان شهيد «بقايي» در حومه شهر اهواز منتقل شدند.

در معاينات پزشكي كه از آنها به عمل آمد، ثابت گرديد كه در فاصله چندكيلومتري آنها بمباران شيميايي صورت گرفته و ساعتي بعد باعث ناراحتي چشمي آنها شده است.
عمليات والفجر 8 و حملات شيميايي عراق
در تاريخ 20/11/64 ساعت 22:10 عمليات بزرگ فاو( والفجر8 ) آغاز شد.
فاو منطقه اي نيمه باتلاقي و پر از گياهان و نيزارهاي بلند و نخلستان هايي خصوصاً در حاشيه هاي مجاور آب بود. با توجه به محدود بودن منطقه و امكان پايداري بيشتر عوامل شيميايي، مسلم بود كه به حملات شديد شيميايي عراق به وقوع خواهد پيوست

سه روز پس از آغاز عمليات و استقرار نيروها درمنطقه فاو، پاتك هاي سنگين عراق شروع شد كه طي آن عراقي ها ازامكانات متنوعي از جمله تسليحات شيميايي استفاده نمودند.
پس از گذشت حدود دو ماه و نيم جنگ تمام عيار و طاقت فرسا در زمين، هوا و دريا، عمليات به اتمام رسيد و با استحكام خطوط دفاعي ايران درمنطقه «كارخانه نمك»، براي مدتي طولاني آرامش نسبي بر شبه جزيره فاو حاكم شد.
در روزهاي اول عمليات، به دليل بارندگي هاي شديد و بي وقفه و هواي ابري، پرواز هواپيماي عراقي به ندرت صورت مي گرفت. كادر درماني اورژانس هاي شيميايي در اين روزها به آماده نمودن اورژانسهاي و كمك به درمان مجروحين عادي عمليات پرداختند تا اينكه انتظار به سر آمد.
شروع حملات شيميايي 23/11/64
روز چهارشنبه 23بهمن، حملات شيميايي عراق با گاز هاي اعصاب و به مقدار كمتري با خردل و سيانيد به صورت بمباران هوايي آغاز شد و سپس توپخانه عراق نيز در حملات شيميايي فعال شد.
اگر چه ساعت شروع حملات شيميايي را برخي گزارشها 10 صبح ذكر كرده اند، ولي مهمترين بمبارانها حدود ساعت 5 بعد از ظهر انجام شد كه يكي از طولاني ترين بمبارانهاي شيميايي در تاريخ جنگ بود.
حدود 32 فروند هواپيما به صورت گروه هاي كوچك و هماهنگ منطقه را به مدت يك ساعت مورد بمباران شيميايي قرار دادند.
پس از گذشت مدت كوتاهي، غلظت سموم شيميايي و خصوصا گازهاي اعصاب در منطقه بالا رفت. بعضي از رزمندگان به دليل نزديكي به محل بمباران توسط تركش بمب هاي شيميايي و همچنين بمب هاي عادي زخمي شدند و از اين راه سموم وارد بدنشان شد.
در زمان حمله شيميايي نسيم ملايمي مي وزيد و درجه حرارت 20 درجه سانتيگراد بود و با توجه به پوشش گياهي مناطق بمباران شده، پايداري عوامل شيميايي افزايش يافته بود.
گلوله باران هاي شيميايي با توپ خردل در روزهاي بعد نيز باعث تداوم آلودگي محيط شد.
عراقي ها علاوه بر هواپيما در مواردي نيز از هلي كوپتر جهت پرتاپ سلاح شيميايي استفاده كردند..
در صبح و بعد از ظهر 24 بهمن ماه، علاوه بر فاو منطقه آبادان نيز هدف دو حمله سنگين شيميايي قرار گرفت كه طي آن 20 نفر از رزمندگان به شهادت رسيدند

تعداد مصدومين شيميايي عمليات فاو كه در روز اول 2500 نفر اعلام شده بود طي دو روز بعد (با توجه به پايداري گاز خردل) تا 8500 نفر افزايش يافت.
تعداد زيادي از مصدومين شيميايي به اورژانس شيميايي حضرت فاطمه (س) در نزديكي بيمارستان صحرايي منتقل شدند.
سيستم ويژه درمان مصدومين شيميايي در عمليات فاو با حدود11 اورژانس صحرايي، يك اورژانس مركزي و تعدادي سالن بزرگ نقاهتگاهي در منطقه جنوب به مدت حدود 3ماه به شدت فعال بود.
در شهرهاي پشت جبهه و خصوصا تهران بسياري از بيمارستان ها پذيراي مصدومين متوسط و وخيم گاز خردل بودند. هماهنگي از اورژانسهاي خط مقدم تا بيمارستانهاي پشت جبهه به قدري چشمگير بود كه مورد تحسين متخصصين تيم سازمان ملل متحد قرار گرفت.

آنها طي گزارش مورخ 12 مارس1986 كه پس از بازديد از مناطق جنگي جنوب ايران منتشر نمودند چنين نوشتند:

«كوششهاي زيادي جهت رسيدگي به وضعيت مصدومين شيميايي به عمل آمده بود. درمانهاي انجام گرفته كاملا صحيح و مناسب بودند. كيفيت كار مسئولين درمان اين مصدومين بسيار بالا بود و مصدومين با حداكثر دلسوزي و مواظبت مورد معالجه قرار مي گرفتند، همچنين اسراي مصدوم عراقي نيز با حداكثر مراقبت و احترام درمان مي شدند».

در روزهاي بعد تا آخر بهمن و نيز هفته اول اسفند حملات شيميايي همچنان ادامه يافت. مسئولين كشور طي نامه هاي متعددي شوراي امنيت سازمان ملل را در جريان جزئيات حملات عراق گذاشته و در خواست اعزام تيم كارشناسي جهت بررسي حادثه نمودند.

با اصرار مسئوولين كشور، سرانجام تيم كارشناسان سازمان ملل در تاريخ 8/12/64 وارد تهران شد و روز بعد در اهواز، آبادان و بيمارستان صحرايي به بررسي شواهد حملات شيميايي عراق پرداخت.

اين تيم طي4 روز اقامت در ايران گزارش مفصلي از مصدومين شيميايي و بمبارانهاي شيميايي عراق تهيه نمود.

دراين گزارش به آمار 12 هزار نفر مصدوم بستري شده در بيمارستانهاي اهواز و تهران اشاره شده است، اما مسلماً تعداد مصدومين شيميايي چند برابر اين رقم بوده است، زيرا غالب موارد خفيف و متوسط مسموميت با عوامل اعصاب به علت شلوغي اورژانس هاي و نقاهتگاهها ثبت نمي شدند.

علي رغم تعداد زياد مصدوم شيميايي نيازمند به بستري شدن، كه در همان زمان بيش از مجروحين عادي جنگ بودند، از كل 64 شهيد شيميايي يك ماهه اول عمليات 25 نفر در منطقه جنگي شهيد شدند كه اكثرا قبل از رسيدن به اورژانس و در اثر عوامل اعصاب و سيانيد به طور گروهي به شهادت رسيدند. 39 نفر ديگر به علت مسموميت با خردل به تدريج در بيمارستان هاي اهواز، تهران و خارج از كشور به شهادت رسيدند.

هيات سازمان ملل در معاينه مصدومين بيمارستانهاي بقيه الله (عج) و لبافي نژاد و نقاهتگاه آزادي تهران و نيز بيمارستان شهيد بقايي و نقاهتگاه سيد الشهداء اهواز بستري بودند به اين نتيجه رسيد كه اكثرا آنها با گاز خردل مسموم شده اند.

پس از استقرار خطوط دفاعي ما در منطقه فاو، عراقي ها سلسله عملياتي را تحت عنوان دفاع متحرك در جبهه هاي جنوب و غرب آغاز نمودند و در موارد متعدد براي تسهيل دسترسي به اهداف خود از سلاح شيميايي استفاده نمودند كه مهمترين آنها عبارتند از:

ارتفاعات شاخ شميران 16/1/65

ارتفاعات سومار 22/1/65

ارتفاعات لولان در غرب اشنويه 5/2/65

فكه و شرهاني 5/2/65

ارتفاعات حاج عمران 24/2/65

اشغال شهر مهران 27/2/65

پس از اشغال شهر مهران عراق اعلام كرد كه مهران را به ايران باز مي گردانيم به شرط آن كه فاو را پس بگيريم.

در اين تهاجم عراق به دفعات از سلاح شيميايي استفاده كرد. در گزارش يكي از خبر گزاريها چنين آمده است:

600 نفر از مجروحين بمباران شيميايي منطقه عملياتي مهران ديشب و امروز تحت درمان قرار گرفتند. حال 15نفر از اين عده وخيم است. هواپيماهاي عراقي روز گذشته محل تجمع نيروها در منطقه صالح آباد واقع در 15 كيلو متري مهران را بمباران كردند. چند تن از مجروحان گفتند تعداد بمب ها به قدري زياد بود كه تمام منطقه را پوشاند وفرصت استفاده از ماسك براي ما فراهم نشد.

حملات شيميايي عراق به منطقه مهران عمدتاً با عوامل اعصاب و در موارد كمتري با گاز خردل صورت گرفت.



تحقيق و تنظيم؛ حسين علوي، هيات تحريريه سايت قربانيان سلاح هاي شيميايي.

منابع:

1- پدافند شيمايي، دكتر علي اكبر مشفق، انتشارات دانشگاه شيراز، بهمن ماه سال 1365.

2- دكتر عباس فروتن، جنگ شيمايي عراق و تجارب پزشكي آن، دانشگاه بقيه الله سال 1382 3- عباس عقل مند، مروري بر تاريخ تحولات فناوري سلاح هاي نظامي، تهران، موسسه انتشارات اميركبير، 1380.

4- علي پورحسن، عراق، سلاح هاي شيميايي و جنگ تحميلي، نشريه سلام، به مناسبت بزرگداشت هفته دفاع مقدس، 2/7/1377.