دیدگاههای امام خمینی درباره برداشت های متفاوت از موضوع انتظار فرج حضرت امام (ره)

در یکی از بیانات خود برداشت های متفاوتی که از موضوع «انتظار فرج» شده دسته بندی کرده و به شرح زیر مورد نقد و بررسی قرار می دهند:

1 ـ دیدگاه کسانی که تکلیف مردم در زمان غیبت را تنها دعا برای تعجیل فرج حضرت حجت (عج) می دانند:
«بعضی ها انتظار فرج را به این می دانند که در مسجد در حسینیه و در منزل بنشینند و دعا کنند و فرج امام زمان (عج) را از خدا بخواهند. اینها مردم صالحی هستند که یک همچون اعتقادی دارند. بلکه بعضی از آن ها را که من سابقا می شناختم بسیار مرد صالحی بودند یک اسبی هم خریده بودند یک شمشیری هم داشت و منتظر حضرت صاحب (عج) بود. اینها به تکالیف خودشان هم عمل می کردند و نهی از منکر هم می کردند و امر به معروف هم می کردند لکن همین دیگر غیر از این کاری از شان نمی آمد و فکر این مهم که یک کاری بکنند نبودند». (1)

2 ـ دیدگاه دوم بسیار شبیه به دیدگاه اول است با این تفاوت که در دیدگاه دوم به طور کلی وظیفه ای که هر فرد مسلمان نسبت به جامعه خود دارد به فراموشی سپرده شده و حتی از امربه معروف و نهی ازمنکر هم غفلت شده است:
«یک دسته دیگری بودند که انتظار فرج را می گفتند این است که ما کار نداشته باشیم به این که در جهان چه می گذرد بر ملت ها چه می گذرد بر ملت ما چه می گذرد به این چیزها ما کار نداشته باشیم ما تکلیف های خودمان را عمل می کنیم برای جلوگیری از این امور هم خود حضرت بیایند و کاری به کار آن چه در دنیا می گذرد یا در مملکت خودمان می گذرد نداشته باشیم. اینها هم یک دسته ای مردمی بودند که صالح بودند.» (2)
امام (ره) در ادامه بیاناتشان به نقد و بررسی دو دیدگاه یاد شده پرداخته و می فرمایند:
«ما اگر دستمان می رسید قدرت داشتیم باید برویم تا ظلم ها و جورها را از عالم برداریم تکلیف شرعی ماست منتها ما نمی توانیم این که هست که حضرت عالم را پر می کند از عدالت نه شما دست بردارید از این تکلیفتان نه این که شما دیگر تکلیف ندارید». (3)

3 ـ سومین برداشت از مفهوم انتظار فرج برداشت کسانی است که به استناد برخی روایات می گویند: حضرت قائم (ارواحناله الفدا) زمانی ظهور می کنند که دنیا پر از فساد و تباهی شده باشد پس ما نباید در زمان غیبت با انحراف ها و مفاسدی که در جامعه وجود دارد مقابله کنیم بلکه باید جامعه را به حال خود بگذاریم تا به خودی خود زمینه ظهور حضرت فراهم شود. امام در این باره می فرمایند:
«یک دسته ای می گفتند که خوب باید عالم پر از معصیت بشود تا حضرت بیاید. ما باید نهی ازمنکر نکنیم امربه معروف هم نکنیم تا مردم هر کاری می خواهند بکنند. گناه ها زیاد بشود تا فرج نزدیک بشود». (4)

4 ـ دیدگاه چهارم این است که ما نه تنها نباید جلوی معاصی و گناهانی که در جامعه وجود دارد بگیریم بلکه باید به آن ها دامن هم بزنیم تا زمینه ظهور حجت (عج) هر چه بیشتر فراهم شود:
«یک دسته از این بالاتر بودند می گفتند: باید دامن زد به گناه ها دعوت کرد مردم را به گناه تا دنیا پر از جور و ظلم بشود و حضرت (عج) تشریف بیاورند. این هم دسته ای بودند که البته در بین این دسته منحرف هایی هم بودند اشخاص ساده لوح هم بودند. منحرف هایی هم بودند که برای مقاصدی به این دامن می زدند». (5)
حضرت امام دو دیدگاه اخیر (سوم و چهارم) را به شدت مورد انتقاد قرار داده و در ادامه سخنانشان می فرمایند:
«یعنی خلاف ضرورت اسلام خلاف قرآن نیست این معنا که ما دیگر معصیت بکنیم تا حضرت صاحب بیاید! حضرت که تشریف می آورند برای چه می آیند برای این که گسترش بدهند عدالت را برای این که حکومت را تقویت کنند برای این که فساد را از بین ببرند. ما برخلاف آیات شریفه قرآن دست از نهی ازمنکر برداریم دست از امر به معروف برداریم و توسعه بدهیم گناهان را برای این که حضرت بیایند. حضرت بیایند چه می کنند حضرت می آیند می خواهند همین کارها را بکنند. الان دیگر ما هیچ تکلیفی نداریم دیگر بشر تکلیفی ندارد بلکه تکلیفش این است که دعوت کند مردم را به فساد!». (6)

5 ـ آخرین دیدگاهی که حضرت امام (ره) در بیانات خود بدان می پردازد دیدگاه کسانی است که هر اقدامی برای تشکیل حکومت در زمان غیبت را خلاف شرع دانسته و عقیده دارند که این عمل با نصوص روایات مغایر است:
«یک دسته دیگری بودند که می گفتند که هر حکومتی در زمان غیبت محقق بشود این حکومت باطل است و برخلاف اسلام است. آن ها مغرور بودند آن هایی که بازیگر نبودند مغرور بودند به بعضی روایاتی که وارد شده است بر این امر که هر علمی بلند شود قبل از ظهور حضرت آن علم علم باطل است آن ها خیال کرده بودند که نه هر حکومتی باشد در صورتی که آن روایات که هرکس علم بلند کند علم مهدی به عنوان مهدویت بلند کند. حالا ما فرض می کنیم که یک همچون روایاتی باشد آیا معنایش این است که ما تکلیفمان دیگر ساقط است». (7)
حضرت امام خمینی رحمه الله در ادامه کلامشان به نتایج چنین دیدگاهی پرداخته و می فرمایند:
«این که می گویند حکومت لازم نیست معنایش این است که هرج و مرج باشد. اگر یک سال حکومت در یک مملکتی نباشد نظام در یک مملکتی نباشد آن طور فساد پر می کند مملکت را که آن طرفش پیدا نیست. آنی که می گوید حکومت نباشد معنایش این است که هرج و مرج بشود همه هم (دیگر) را بکشند همه به هم ظلم بکنند برای این که حضرت بیاید حضرت بیاید چه کند برای این که رفع کند این را این یک آدم اگر سفیه نباشد اگر مغرض نباشد اگر دست سیاستی این کار را نکرده باشد که بازی بدهد ماها را که ما کار به آن ها نداشته باشیم آن ها بیایند هر کاری بخواهند انجام بدهند این باید خیلی آدم نفهمی باشد». (8)
ایشان در ادامه نیز چنین می گویند:
«اینهایی که می گویند که هر علمی بلند بشود.... خیال کردند که هر حکومتی باشد این برخلاف انتظار فرج است اینها نمی فهمند چه دارند می گویند. اینها تزریق کردند بهشان که این حرف ها را بزنند نمی دانند دارند چی چی می گویند حکومت نبودن؛ یعنی این که همه مردم به جان هم بریزند بکشند همه را بزنند همه را از بین ببرند برخلاف نص آیات الهی رفتار بکنند. ما اگر فرض می کردیم دویست تا روایت هم در این باب داشتند همه را به دیوار می زدیم برای این که خلاف آیات قرآن است. اگر هر روایتی بیاید که نهی از منکر را بگوید نباید کرد. این را باید به دیوار زد. این گونه روایت قابل عمل نیست و این نفهم ها نمی دانند دارند چه می گویند». (9)
حضرت امام رحمه الله در پایان بررسی دیدگاه های یاد شده دیدگاه خود را در باب مفهوم انتظار فرج را به صراحت مطرح کرده و می فرمایند:
«البته این پر کردن دنیا را از عدالت این را ما نمی توانیم بکنیم اگر می توانستیم می کردیم اما چون نمی توانیم بکنیم ایشان باید بیایند. الان عالم پر از ظلم است شما یک نقطه هستید در عالم عالم پر از ظلم است ما بتوانیم جلوی ظلم را بگیریم تکلیفمان است. ضرورت اسلام و قرآن تکلیف ما کرده است که باید برویم همه کار را بکنیم اما نمی توانیم بکنیم. چون نمی توانیم بکنیم باید او بیاید تا بکند اما ما باید فراهم کنیم کار را فراهم کردن اسباب این است که کار را نزدیک بکنیم کار را همچو بکنیم که مهیا بشود عالم برای آمدن حضرت (عج)». (10)
آری انتظار در قاموس و فرهنگ امام خمینی رحمه الله مفهومی جز آمادگی فردی و اجتماعی برای برپایی دولت کریمه حضرت ولی عصر(عج) ندارد و این همان است که در فرهنگ شیعی بدان اشاره شده و در روایات معصومین علیهم السلام از آن سخن به میان آمده است.
این جاست که هر پژوهش گر منصفی بر نقش عظیم حضرت امام خمینی رحمه الله در احیای اندیشه و فرهنگ انتظار اذعان نموده و اقرار خواهد کرد که هیچ حرکتی در طول قرون گذشته به اندازه حرکت رهایی بخش امام رحمه الله در زمینه سازی ظهور حضرت حجت (عج) تاثیر نداشته است. (11)

پاورقی:
1 ـ صحیفه نور ج 20 ص 196
2 ـ همان مدرک.
3 ـ همان مدرک ص 197
4 و 5 ـ همان مدرک ص 196
6 تا 10 ـ همان مدرک ص 197
11 ـ گفتمان مهدویت موسسه فرهنگی انتظار نور دفتر تبلیغات اسلامی قم ص 119 ـ113