روزشمار انقلاب اسلامی
با وجود اینکه طی چند دهه گذشته، آثار گوناگونی درباره تاریخ معاصر و بهویژه حرکتهایی که به انقلاب اسلامی در ایران منجر شد، منتشر شده، همچنان ناگفتههایی از این تاریخ بر جای مانده است که برای نسلهای کنونی و همچنین آینده راهگشا خواهد بود. بنابراین، ضرورت یک حرکت پژوهشی که متکی بر برنامهریزیهای بنیادین و اساسی در این راستا باشد، احساس میشود، خاصه در زمینه تاریخ شفاهی این دوران از زبان آدمهایی که خوشبختانه هنوز در میان ما هستند و خود از نزدیک دستی در کار مبارزه داشتهاند. واحد تاریخ شفاهی وابسته به دفتر ادبیات اسلامی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی یکی از مراکزی است که بهصورت متمرکز در این زمینه فعالیت داشته و اهتمام و تمرکز خاصی روی حوادث تاریخی انقلاب در پانزده خرداد 42 و بعد از آن داشته است. میرزا باقر علیاننژاد یکی از محققان جوانی است که در سالهای اخیر فعالیتهای درخور اعتنایی در این حوزه داشته است و هماکنون نیز مسئولیت واحد تاریخ شفاهی پانزده خرداد حوزه هنری را برعهده دارد. به همین جهت پای صحبتهای او نشستیم تا از چندوچون فعالیتهای این واحد که در سالهای اخیر بسیار فعال بوده است، جویا شویم.
● بهعنوان اولین سؤال از شما میخواهم درباره موضوع فعالیت،اهداف و زمان شروع بهکار واحد صحبت کنید؟
تاریخ هر ملتی با فراز و نشیب فراوان همراه است. آگاهی و فهم عمیق با تحلیل علت و معلولهای تاریخی بهدست میآید. از این راه است که حقیقتهای تاریخی از میان واقعیتهای روی داده خودنمایی میکنند. در کشور ایران، مراکز متعددی به تولید منابع تاریخ معاصر ایران، بهویژه تاریخ دوران مبارزه مشغولند. یکی از آنها، واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی در این دفتر است. این واحد در نیمه اول 1371 در یکی از اتاقهای ساختمان مرکزی حوزه هنری تشکیل شد و در اواخر همان سال با تشکیل دفتر ادبیات انقلاب اسلامی زیرمجموعه آن قرار گرفت.
اهتمام واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی آن است که در کنار منابع دیگر، منبعی جدید و خواندنی ارایه نمایند. برای رسیدن به این مطلوب، قرار است تا موارد زیر نیز انجام میگیرد:
1- تشکیل بانک اطلاعات رایانهای برای سالهای 1357 – 1356 و 1343 – 1340؛
2- نگارش «روزشمار انقلاب اسلامی در دو مقطع 1357 – 1356 و 1343 – 1340؛
3- نگارش دایرهالمعارف انقلاب اسلامی (ویژه نوجوانان و جوانان)؛
4- فراهم آوردن امکانات لازم برای خدمتدهی به مراکز دانشگاهی و افرادی که به پژوهش و تحقیق در این زمینه میپردازند.
● در صورت امکان درباره هریک از زیرمجموعههای واحد تدوین توضیحات بیشتری بفرمایید؟
واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی از دو گروه تشکیل شده است:
1- گروه تدوین تاریخ انقلاب اسلامی: فعالیتهای این گروه برای نگارش تاریخ دو ساله 57 – 1356 در 1371 شروع شد. در 1376 نیز «طرح تحقیقاتی 15 خرداد 1342»، جهت نگارش تاریخ چهارساله 1343 – 1340، در دستور کار این واحد قرار گرفت و بدین ترتیب، مطالعات و تحقیقات دو مقطع حساس از تاریخ معاصر ایران آغاز شد. نتیجه این تحقیقات، تهیه حدود 400 هزار فیش تحقیقاتی از نشریات، کتابها، خاطرات، اسناد، منابع خارجی، بولتنهای محرمانه، اینترنت و... بود. در حال حاضر، حدود 300 هزار فیش در رایانه، با قابلیت جستوجوی کلیدواژهای، ثبت شده است و کار ثبت اطلاعات دیگر همچنان ادامه دارد.
از کتابهای منتشر شده در این گروه، میتوان به انتشار ده جلد کتاب «روزشمار انقلاب اسلامی» (از 1/1/1356 تا 22/10/1357) و «کتابشناسی انقلاب اسلامی» و دو جلد کتاب «روزشمار 15 خرداد» (1/1/1340 – 31/6/1340) اشاره کرد. در حال حاضر، نگارش مجلدات بعدی کتابهای «روزشمار انقلاب اسلامی» و «روزشمار 15 خرداد» ادامه دارد. منابع و اطلاعات جمعآوری شده در این گروه، در زمینه تاریخ انقلاب اسلامی با توجه به شناسایی منابع در داخل و خارج کشور و گستردگی منابع فیشبرداری شده (حدود 2000 عنوان کتاب داخلی و خارجی، 200 عنوان نشریه داخلی و خارجی، بولتنهای محرمانه خبرگزاری پارس، بولتنهای محرمانه رادیو و تلویزیون ملی ایران، اسناد ساواک، خاطرات واحد تاریخ شفاهی، اینترنت و...) در ایران منحصر بهفرد است.
از منابع مذکور در هشت موضوع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، خارجی، تظاهرات، نظامی و احزاب و نیز از منابع جدیدی هم که در حال حاضر درباره تاریخ انقلاب اسلامی در مراکز مختلف منتشر میشود، فیشبرداری شده است که در بانک اطلاعات رایانهای این واحد ذخیره میشود.
2- گروه دایرهالمعارف انقلاب اسلامی (ویژه نوجوانان و جوانان): در 1379 با تشکیل گروه دایرهالمعارف اسلامی برای آشنایی گروه سنی دوره دبیرستان با مفاهیم، شخصیتها و حوادث انقلاب اسلامی، شورای عالی دایرهالمعارف انقلاب اسلامی تشکیل و حدود 870 مدخل جدید انتخاب شد. مداخل انتخابی در دوره زمانی 1340 تا 1380 قرار دارند و علاوه بر این، تعدادی مدخل نیز در ارتباط با دفاع هشت ساله مردم ایران بهدلیل مقارنت با مفاهیم انقلاب اسلامی به مجموعه افزوده شد. همچنین مدخلی که به ایران ربط دارد، ولی در محدوده زمانی 1340 تا 1380 قرار ندارد، مانند: حافظ، سعدی، امیرکبیر، انقلاب مشروطه و... نیز انتخاب شد. اسامی مهم جهان اسلام نیز مانند نام امامان و شهرهای مقدس اسلامی نیز از مداخل انتخابی این دایرهالمعارف است. شیوه نگارش مقالات به نوعی است که خواندن متن آنها برای نوجوانان جذاب باشد و آنان با تاریخ معاصر ایران آشنا شوند. جلد اول «دایرهالمعارف انقلاب اسلامی» شامل 260 مقاله (از حرف آ تا ث) در قطع رحلی بهصورت رنگی بهچاپ رسید. این کتاب در اولین جشنواره کتاب امام خمینی و انقلاب اسلامی از سوی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی بهعنوان کتاب برگزیده در بخش تاریخ انقلاب معرفی و مورد تقدیر قرار گرفت. جلد دوم این کتاب در مرحله نگارش است.
● با توجه به اینکه عمدهترین محور مصاحبه ما موضوع 15 خرداد است، استدعا دارم ضمن اشاره به زمینهها، بستر رویدادهای مربوط به قیام 15 خرداد 1342، بفرمایید که واحد تدوین چه پژوهشهایی را انجام داده یا در حال انجام آن است؟
برای روشن شدن این زمینهها باید به دوران پس از رحلت آیت ا... بروجردی (1340) پرداخت که شاه در تلاش بود تا مرجعیت شیعه را از ایران خارج کند که در این امر موفق نشد و یا اعتراضهایی که به غصب املاک مردم بهعنوان اصلاحات ارضی شد و همچنین موضعگیری حضرت امام در برابر لایه انجمنهای ولایتی و ایالتی و سخنرانی ایشان که در تأکید بر لزوم لغو این لایحه در جمع طلاب و بازاریان انجام گرفت و پس از ایشان تعداد دیگری از آیات عظام مخالفت خود را با این لایحه اعلام کردند.
در کنار این رخدادها باید به رفراندوم برای انقلاب سفید و شاه و ملت و همچنین لایحه کاپیتولاسیون اشاره داشت که همگی با اعتراض شدید امام(ره) همراه بود و به مبارزات ایشان شکل بارز و جهتداری بخشید.
پس از شروع نگارش مجموعه روزشمار انقلاب اسلامی، در 1376 به فکر تهیه منابع برای نگارش روزشمار 15 خرداد 1342 افتادیم. در مرحله اول ما باید یک مقطع زمانی مناسب را برای این طرح پژوهشی انتخاب میکردیم. با مراجعه به کتابها و منابع و گفتوگو با اشخاصی که متخصص دوره تاریخی دهه 40 بودند، مقطع زمانی 1340 تا 1343 را انتخاب کردیم تا به عوامل و زمینههای قیام 15 خرداد، خود واقعه 15 خرداد و پیامدهای آن بپردازیم.
● جناب آقای علیاننژاد لطفا درباره «روزشمار 15 خرداد» که در مجموعه شما در حال تدوین است، توضیح دهید؟
ما پس از انتخاب مقطع زمانی 1340 تا 1343 به شناسایی منابع برای فیشبرداری پرداختیم و در کتابخانههای تهران بیش از 2000 عنوان کتاب و 2000 عنوان نشریه شناسایی کردیم. سپس با بهکارگیری گروهی پژوهشگر از این منابع در موضوعات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، نظامی و... کار فیشبرداری انجام دادیم. حاصل کار، حدود 250 هزار فیش تحقیقاتی شد. علاوهبر منابع داخلی از منابع خارجی نیز استفاده کردیم و مواردی که ضروری به نظر میرسید، پس از ترجمه، فیشبرداری و به بانک اطلاعات افزودیم. همچنین از خاطرات جمعآوری شده در واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی نیز بهره بردیم.
تمامی فیشهای تهیه شده کدگذاری رایانهای شد و هماکنون حدود 150 هزار فیش مربوط بهطرح پژوهش 15 خرداد 1342 با قابلیت جستوجوی رایانهای وارد شبکه واحد تدوین شده است و هماکنون ورود باقیمانده فیشها (حدود 100 هزار فیش) ادامه دارد. پس از آنکه از اکثر منابع شناسایی شد، فیشبرداری صورت گرفت، از سال 1382 نگارش «روزشمار 15 خرداد» آغاز شد و تاکنون دو جلد از این روزشمار (جلد اول: 1/1/1340 – 31/3/1340، جلد دوم: 3/4/1340 – 31/6/1340) به چاپ رسیده است و مجلدات 3، 4 و 5 در مرحله نگارش قرار دارد.
البته همزمان، منابع جدید که توسط مراکز تاریخنگاری و پژوهشی درباره حوادث این دوران به چاپ میرسد، نیز شناسایی و فیشبرداری شده است و به بانک اطلاعات افزوده میشود. علاوهبر این فعالیتها، عکسهای تاریخی مربوط به این دوران (اشخاص، تظاهرات، ...) نیز برای استفاده در کتابهای منتشره، جمعآوری شده و در بانک تصاویر موجود است.
پیشبینی میشود که نگارش روزشمار 15 خرداد (1340 – 1343) در 16 جلد کتاب به پایان برسد. همچنین پس از ورود کامل فیشها به رایانه امکان پژوهشهای موضوعی نیز فراهم خواهد شد.
● از توضیحات شما سپاسگذاریم.
تاریخ انتشار در سایت: ۲۴ شهریور ۱۳۸۸
منبع: / هفته نامه / پنجره / 1388 / شماره 4 ۱۳۸۸/۰۰/۰۰
نقش ها
گفت و گو کننده : مهدی رحیمی
گفت و گو شونده : میرزا باقر علیاننژاد
عناوین
/ مطالعات اجتماعی / انقلاب / انقلاب های جهان / انقلاب اسلامی ایران
روزشمار انقلاب اسلامی
با وجود اینکه طی چند دهه گذشته، آثار گوناگونی درباره تاریخ معاصر و بهویژه حرکتهایی که به انقلاب اسلامی در ایران منجر شد، منتشر شده، همچنان ناگفتههایی از این تاریخ بر جای مانده است که برای نسلهای کنونی و همچنین آینده راهگشا خواهد بود. بنابراین، ضرورت یک حرکت پژوهشی که متکی بر برنامهریزیهای بنیادین و اساسی در این راستا باشد، احساس میشود، خاصه در زمینه تاریخ شفاهی این دوران از زبان آدمهایی که خوشبختانه هنوز در میان ما هستند و خود از نزدیک دستی در کار مبارزه داشتهاند. واحد تاریخ شفاهی وابسته به دفتر ادبیات اسلامی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی یکی از مراکزی است که بهصورت متمرکز در این زمینه فعالیت داشته و اهتمام و تمرکز خاصی روی حوادث تاریخی انقلاب در پانزده خرداد 42 و بعد از آن داشته است. میرزا باقر علیاننژاد یکی از محققان جوانی است که در سالهای اخیر فعالیتهای درخور اعتنایی در این حوزه داشته است و هماکنون نیز مسئولیت واحد تاریخ شفاهی پانزده خرداد حوزه هنری را برعهده دارد. به همین جهت پای صحبتهای او نشستیم تا از چندوچون فعالیتهای این واحد که در سالهای اخیر بسیار فعال بوده است، جویا شویم.
● بهعنوان اولین سؤال از شما میخواهم درباره موضوع فعالیت،اهداف و زمان شروع بهکار واحد صحبت کنید؟
تاریخ هر ملتی با فراز و نشیب فراوان همراه است. آگاهی و فهم عمیق با تحلیل علت و معلولهای تاریخی بهدست میآید. از این راه است که حقیقتهای تاریخی از میان واقعیتهای روی داده خودنمایی میکنند. در کشور ایران، مراکز متعددی به تولید منابع تاریخ معاصر ایران، بهویژه تاریخ دوران مبارزه مشغولند. یکی از آنها، واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی در این دفتر است. این واحد در نیمه اول 1371 در یکی از اتاقهای ساختمان مرکزی حوزه هنری تشکیل شد و در اواخر همان سال با تشکیل دفتر ادبیات انقلاب اسلامی زیرمجموعه آن قرار گرفت.
اهتمام واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی آن است که در کنار منابع دیگر، منبعی جدید و خواندنی ارایه نمایند. برای رسیدن به این مطلوب، قرار است تا موارد زیر نیز انجام میگیرد:
1- تشکیل بانک اطلاعات رایانهای برای سالهای 1357 – 1356 و 1343 – 1340؛
2- نگارش «روزشمار انقلاب اسلامی در دو مقطع 1357 – 1356 و 1343 – 1340؛
3- نگارش دایرهالمعارف انقلاب اسلامی (ویژه نوجوانان و جوانان)؛
4- فراهم آوردن امکانات لازم برای خدمتدهی به مراکز دانشگاهی و افرادی که به پژوهش و تحقیق در این زمینه میپردازند.
● در صورت امکان درباره هریک از زیرمجموعههای واحد تدوین توضیحات بیشتری بفرمایید؟
واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی از دو گروه تشکیل شده است:
1- گروه تدوین تاریخ انقلاب اسلامی: فعالیتهای این گروه برای نگارش تاریخ دو ساله 57 – 1356 در 1371 شروع شد. در 1376 نیز «طرح تحقیقاتی 15 خرداد 1342»، جهت نگارش تاریخ چهارساله 1343 – 1340، در دستور کار این واحد قرار گرفت و بدین ترتیب، مطالعات و تحقیقات دو مقطع حساس از تاریخ معاصر ایران آغاز شد. نتیجه این تحقیقات، تهیه حدود 400 هزار فیش تحقیقاتی از نشریات، کتابها، خاطرات، اسناد، منابع خارجی، بولتنهای محرمانه، اینترنت و... بود. در حال حاضر، حدود 300 هزار فیش در رایانه، با قابلیت جستوجوی کلیدواژهای، ثبت شده است و کار ثبت اطلاعات دیگر همچنان ادامه دارد.
از کتابهای منتشر شده در این گروه، میتوان به انتشار ده جلد کتاب «روزشمار انقلاب اسلامی» (از 1/1/1356 تا 22/10/1357) و «کتابشناسی انقلاب اسلامی» و دو جلد کتاب «روزشمار 15 خرداد» (1/1/1340 – 31/6/1340) اشاره کرد. در حال حاضر، نگارش مجلدات بعدی کتابهای «روزشمار انقلاب اسلامی» و «روزشمار 15 خرداد» ادامه دارد. منابع و اطلاعات جمعآوری شده در این گروه، در زمینه تاریخ انقلاب اسلامی با توجه به شناسایی منابع در داخل و خارج کشور و گستردگی منابع فیشبرداری شده (حدود 2000 عنوان کتاب داخلی و خارجی، 200 عنوان نشریه داخلی و خارجی، بولتنهای محرمانه خبرگزاری پارس، بولتنهای محرمانه رادیو و تلویزیون ملی ایران، اسناد ساواک، خاطرات واحد تاریخ شفاهی، اینترنت و...) در ایران منحصر بهفرد است.
از منابع مذکور در هشت موضوع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، خارجی، تظاهرات، نظامی و احزاب و نیز از منابع جدیدی هم که در حال حاضر درباره تاریخ انقلاب اسلامی در مراکز مختلف منتشر میشود، فیشبرداری شده است که در بانک اطلاعات رایانهای این واحد ذخیره میشود.
2- گروه دایرهالمعارف انقلاب اسلامی (ویژه نوجوانان و جوانان): در 1379 با تشکیل گروه دایرهالمعارف اسلامی برای آشنایی گروه سنی دوره دبیرستان با مفاهیم، شخصیتها و حوادث انقلاب اسلامی، شورای عالی دایرهالمعارف انقلاب اسلامی تشکیل و حدود 870 مدخل جدید انتخاب شد. مداخل انتخابی در دوره زمانی 1340 تا 1380 قرار دارند و علاوه بر این، تعدادی مدخل نیز در ارتباط با دفاع هشت ساله مردم ایران بهدلیل مقارنت با مفاهیم انقلاب اسلامی به مجموعه افزوده شد. همچنین مدخلی که به ایران ربط دارد، ولی در محدوده زمانی 1340 تا 1380 قرار ندارد، مانند: حافظ، سعدی، امیرکبیر، انقلاب مشروطه و... نیز انتخاب شد. اسامی مهم جهان اسلام نیز مانند نام امامان و شهرهای مقدس اسلامی نیز از مداخل انتخابی این دایرهالمعارف است. شیوه نگارش مقالات به نوعی است که خواندن متن آنها برای نوجوانان جذاب باشد و آنان با تاریخ معاصر ایران آشنا شوند. جلد اول «دایرهالمعارف انقلاب اسلامی» شامل 260 مقاله (از حرف آ تا ث) در قطع رحلی بهصورت رنگی بهچاپ رسید. این کتاب در اولین جشنواره کتاب امام خمینی و انقلاب اسلامی از سوی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی بهعنوان کتاب برگزیده در بخش تاریخ انقلاب معرفی و مورد تقدیر قرار گرفت. جلد دوم این کتاب در مرحله نگارش است.
● با توجه به اینکه عمدهترین محور مصاحبه ما موضوع 15 خرداد است، استدعا دارم ضمن اشاره به زمینهها، بستر رویدادهای مربوط به قیام 15 خرداد 1342، بفرمایید که واحد تدوین چه پژوهشهایی را انجام داده یا در حال انجام آن است؟
برای روشن شدن این زمینهها باید به دوران پس از رحلت آیت ا... بروجردی (1340) پرداخت که شاه در تلاش بود تا مرجعیت شیعه را از ایران خارج کند که در این امر موفق نشد و یا اعتراضهایی که به غصب املاک مردم بهعنوان اصلاحات ارضی شد و همچنین موضعگیری حضرت امام در برابر لایه انجمنهای ولایتی و ایالتی و سخنرانی ایشان که در تأکید بر لزوم لغو این لایحه در جمع طلاب و بازاریان انجام گرفت و پس از ایشان تعداد دیگری از آیات عظام مخالفت خود را با این لایحه اعلام کردند.
در کنار این رخدادها باید به رفراندوم برای انقلاب سفید و شاه و ملت و همچنین لایحه کاپیتولاسیون اشاره داشت که همگی با اعتراض شدید امام(ره) همراه بود و به مبارزات ایشان شکل بارز و جهتداری بخشید.
پس از شروع نگارش مجموعه روزشمار انقلاب اسلامی، در 1376 به فکر تهیه منابع برای نگارش روزشمار 15 خرداد 1342 افتادیم. در مرحله اول ما باید یک مقطع زمانی مناسب را برای این طرح پژوهشی انتخاب میکردیم. با مراجعه به کتابها و منابع و گفتوگو با اشخاصی که متخصص دوره تاریخی دهه 40 بودند، مقطع زمانی 1340 تا 1343 را انتخاب کردیم تا به عوامل و زمینههای قیام 15 خرداد، خود واقعه 15 خرداد و پیامدهای آن بپردازیم.
● جناب آقای علیاننژاد لطفا درباره «روزشمار 15 خرداد» که در مجموعه شما در حال تدوین است، توضیح دهید؟
ما پس از انتخاب مقطع زمانی 1340 تا 1343 به شناسایی منابع برای فیشبرداری پرداختیم و در کتابخانههای تهران بیش از 2000 عنوان کتاب و 2000 عنوان نشریه شناسایی کردیم. سپس با بهکارگیری گروهی پژوهشگر از این منابع در موضوعات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، نظامی و... کار فیشبرداری انجام دادیم. حاصل کار، حدود 250 هزار فیش تحقیقاتی شد. علاوهبر منابع داخلی از منابع خارجی نیز استفاده کردیم و مواردی که ضروری به نظر میرسید، پس از ترجمه، فیشبرداری و به بانک اطلاعات افزودیم. همچنین از خاطرات جمعآوری شده در واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی نیز بهره بردیم.
تمامی فیشهای تهیه شده کدگذاری رایانهای شد و هماکنون حدود 150 هزار فیش مربوط بهطرح پژوهش 15 خرداد 1342 با قابلیت جستوجوی رایانهای وارد شبکه واحد تدوین شده است و هماکنون ورود باقیمانده فیشها (حدود 100 هزار فیش) ادامه دارد. پس از آنکه از اکثر منابع شناسایی شد، فیشبرداری صورت گرفت، از سال 1382 نگارش «روزشمار 15 خرداد» آغاز شد و تاکنون دو جلد از این روزشمار (جلد اول: 1/1/1340 – 31/3/1340، جلد دوم: 3/4/1340 – 31/6/1340) به چاپ رسیده است و مجلدات 3، 4 و 5 در مرحله نگارش قرار دارد.
البته همزمان، منابع جدید که توسط مراکز تاریخنگاری و پژوهشی درباره حوادث این دوران به چاپ میرسد، نیز شناسایی و فیشبرداری شده است و به بانک اطلاعات افزوده میشود. علاوهبر این فعالیتها، عکسهای تاریخی مربوط به این دوران (اشخاص، تظاهرات، ...) نیز برای استفاده در کتابهای منتشره، جمعآوری شده و در بانک تصاویر موجود است.
پیشبینی میشود که نگارش روزشمار 15 خرداد (1340 – 1343) در 16 جلد کتاب به پایان برسد. همچنین پس از ورود کامل فیشها به رایانه امکان پژوهشهای موضوعی نیز فراهم خواهد شد.
● از توضیحات شما سپاسگذاریم.