سیاست فرانسه در قبال ایران در دوره سارکوزی

مقدمه
نیکلا سارکوزی از هنگام رسیدن به مقام ریاست جمهوری در ماه مه سال 2007 در سیاست خارجی فرانسه تغییرات چشمگیری به وجود آورد. مهم ترین ویژگی این تغییرات همسویی بیشتر با سیاست های دولت نومحافظه کار جورج بوش بود که بازتاب آن در مورد ایران سخت ترشدن مواضع فرانسه در قبال پرونده هسته ای ایران و نیز سایر سیاست های ایران بود. نوشتار حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که چه دلایل و انگیزه هایی رئیس جمهور فرانسه را به موضع گیری های تند علیه ایران واداشته است و دامنه تضادها و اختلافات دو کشور چه حوزه هایی را در برمی گیرد. به نظر می رسد تغییر رویکرد سیاست خارجی فرانسه در کنار تهاجمی شدن سیاست های دولت ایران نسبت به غرب سبب در پیش گرفتن مواضع تند در قبال ایران شده باشد.

زمینه های رویارویی میان ایران و فرانسه
در گذشته روابط ایران و فرانسه به رغم فرازونشیب های فراوان به ویژه در حوزه همکاری های تجاری و اقتصادی نسبتا مطلوب بود و در حوزه سیاسی نیز همواره راه برای چانه زنی در خصوص اختلافات دو کشور باز بود. مواضع نسبتا مستقل فرانسه از آمریکا این کشور را در موقعیتی ویژه برای همکاری با ایران قرار می داد. اما رویدادهایی که به ویژه در چهار سال گذشته در صحنه سیاست بین المللی و منطقه ای و نیز همچنین در سیاست داخلی دو کشور روی داد به رویارویی و تقابل بین دو کشور انجامید. در واقع به دنبال پایان جنگ سرد فضای ژئوپولیتیکی جهان به گونه ای شکل گرفت که سیاست های گلیستی دیگر نمی توانست پاسخگوی نیازهای فرانسه در جهت حفظ نفوذ و وجهه بین المللی این کشور باشد. از این رو سیاست خارجی فرانسه در دوره شیراک با نوعی انفعال روبه رو شده بود. از سوی دیگر از آنجا که سیاست خارجی ادامه سیاست داخلی است مشکلات اقتصادی و اجتماعی فرانسه که تا حدود زیادی به عقب ماندن آن کشور از قافله جهانی شدن و اصرار آن بر حفظ اصل هدایت گری در اقتصاد و نیز دولت رفاه مربوط می شد تغییر رویکرد در سیاست خارجی را ضروری کرده بود زیرا در شرایط جدید که فرانسه در پی روی آوردن به سیاست های نئولیبرالی بود به دست آوردن بازارهای بیشتر برای رهایی از ورطه بیکاری و رکود سیاست خارجی پرتحرک تری را می طلبید که قادر باشد میدان مانور بیشتری در اختیار فرانسه قرار دهد. از این رو سارکوزی پس از رسیدن به مقام ریاست جمهوری در مه 2007 به باز تعریف سیاست های گلیستی پرداخت و به سمت همسویی بیشتر با سیاست های آمریکا حرکت کرد. در واقع روی کارآمدن او نشانگر نوعی گسست از گذشته بود. سارکوزی برخلاف روسای جمهور سابق فرانسه به طبقه نخبگانی که از مدارس عالی فارغ التحصیل شده بودند تعلق نداشت و به ستایش از فرهنگ آمریکایی به ویژه درخصوص ارزش قائل شدن برای کار مشهور بود. همچنین وی به نزدیکی بیشتر با اسرائیل تمایل نشان داد. از نظر شیوه رهبری نیز سارکوزی شخصیتی اقتدارگرا از خود بروز داده است به گونه ای که امروزه در حوزه سیاست خارجی کاخ الیزه وزارت امور خارجه و بدنه کارشناسی آن را که همچنان تحت تاثیر سیاست های سنتی گلیستی قرار دارند کاملا تحت الشعاع قرار داده است به ویژه آنکه در کنار او شخصیتی مانند “ژان داوید لویت” نماینده سابق فرانسه در سازمان ملل متحد که به داشتن گرایش های طرفدار آمریکا معروف است به عنوان مشاور امنیت ملی قرار دارد.
در پیش گرفتن چنین سیاست هایی سبب شد تا رویارویی و برخورد در حوزه های مختلف میان ایران و فرانسه شکل بگیرد. ازجمله در خصوص پرونده هسته ای ایران سارکوزی مواضع تندتری نسبت به دولت قبلی فرانسه در پیش گرفت و بارها بر خطرناک بودن ایران اتمی تاکید نمودند. هرچند که دولت شیراک نیز با طرح مسئله هسته ای ایران قبلا درصدد برآمده بود تا از آن به عنوان محملی برای ترمیم روابط آسیب دیده فرانسه با آمریکا در نتیجه مخالفتش با حمله آمریکا به عراق استفاده کند. همچنین قدرت گرفتن حزب الله لبنان به دنبال ناکامی اسرائیل در جریان نبرد تابستان 2006 منافع سنتی فرانسه را در لبنان به خطر انداخت. این در شرایطی بود که فرانسه به دنبال از دست دادن پایگاه نفوذ خود در عراق مایل نبود که حوزه نفوذ سنتی خود در لبنان را نیز در معرض خطر ببیند.
علاوه بر این دولت جدید فرانسه به رهبری نیکلا سارکوزی دست به تحرکاتی در منطقه خلیج فارس و گسترش همکاری های نظامی اقتصادی و فرهنگی با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس زد که نقطه اوج آن توافق فرانسه با امارات متحده عربی درخصوص ایجاد یک پایگاه نظامی در این کشور بود. فرانسه به عنوان کشوری که همچنان و با وجود ابزارها و امکانات محدود خود قصد نقش آفرینی در معادلات بین المللی را دارد خود را ناگزیر از آن می دید که در منطقه حساس خلیج فارس و در نزدیکی آب های ایران حضوری نظامی هرچند نمادین داشته باشد. این سیاست ها و تحرکات برای فرانسه می توانست میدان مانور بیشتری در جهت تامین منافع آن کشور فراهم آورد. به ویژه آنکه با توجه به دورشدن ایران از اعراب فرانسه می توانست با بزرگ نمایی خطر ایران به منافع سیاسی و اقتصادی چشمگیری در این منطقه دست پیدا کند.
همچنین اتخاذ این رویکرد جدید این فرصت را برای فرانسه فراهم می ساخت که بااستفاده از اهرم آمریکا به نفوذ خود در داخل اتحادیه اروپا بیفزاید.

رویکرد جدید دولت اوباما و واکنش فرانسه
با روی کارآمدن باراک اوباما در ژانویه 2009 و طرح برنامه خروج نیروهای نظامی آمریکا از عراق و قرارگرفتن افغانستان در صدر اولویت های سیاست خارجی او به منظور مقابله با القاعده و طالبان و ریشه کن کردن تروریسم وی گفت وگوی مستقیم و بدون پیش شرط با ایران را به عنوان کلید حل مشکلات مزبور اعلام کرد.
ایران باتوجه به موقعیت ژئوپولیتیکی خاص خود تنها کشوری است که می تواند در دستیابی به این اهداف به دولت اوباما یاری برساند. نفوذ ایران در میان شیعیان و نیز اکراد عراق و همچنین امکانات لجستیکی که ایران می تواند برای انتقال تجهیزات و ملزومات نظامی و غیرنظامی به افغانستان در اختیار نیروهای ناتو قرار دهد به ویژه اینک که پایگاه هوایی آمریکا در قرقیزستان تعطیل شده و راه های مواصلاتی از طریق پاکستان به دلیل قدرت گیری طالبان در آن کشور امن نیست می تواند برای آمریکا بسیار ارزشمند باشد.
اینها همه می تواند دلایلی محکم برای ضرورت گفتگو با ایران در اختیار آمریکا بگذارند. در برابر این رویکرد جدید دولت اوباما مبنی بر آغاز گفتگوها با ایران سارکوزی همچنان مواضع تند خود را در قبال ایران حفظ کرد. ابتدا هنگامی که اوباما برای نخستین بار در جریان مبارزات انتخاباتی اش ایده شروع گفتگوها بدون پیش شرط را مطرح کرد سارکوزی این موضع را ناپخته و نسنجیده قلمداد کرد و به دنبال تصدی مقام ریاست جمهوری آمریکا توسط اوباما سارکوزی اعلام کرد: “من قویا امیدوارم رئیس جمهور جدید آمریکا آقای اوباما در هرگونه تماس و گفت وگوی مستقیم با ایران موضع سخت و محکمی در برابر برنامه هسته ای ایران اتخاذ کند”. وی در ادامه به اوباما توصیه کرد که برای شروع گفتگوها با ایران تا انتخابات رئیس جمهوری این کشور صبر کند.

قابلیت گسترش روابط در آینده
با این حال در صورت هرگونه رفع تنش میان ایران و آمریکا و متعاقب آن رفع تحریم ها فرصت های جدیدی برای فرانسه و نیز سایر کشورهای اروپایی جهت سرمایه گذاری در صنایع نفت و گاز ایران و نیز گسترش مبادلات تجاری با ایران فراهم خواهد آمد. ایران علاوه بر اینکه بازاری بزرگ برای کالاهای صنعتی کشورهای اروپایی است با داشتن ظرفیتی معادل 320 میلیارد بشکه نفت و گاز بزرگ ترین ذخایر هیدروکربوری جهان را در اختیار دارد و می تواند منبع بالقوه ای برای تامین انرژی مورد نیاز کشورهای اروپایی و به ویژه اروپای شرقی در شرایطی باشد که بزرگ ترین تامین کننده انرژی آنها یعنی روسیه از سلاح انرژی به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده می کند. از این رو دورنمای سرمایه گذاری در صنایع نفت ایران و همکاری با ایران جهت احداث خطوط لوله انتقال نفت و گاز که با رفع و یا کاهش تنش میان ایران و آمریکا می تواند جنبه عملی تری نیز به خود بگیرد برای اروپاییان بسیار جذاب است. در فرانسه نیز شرکت های نفتی مانند توتال و نیز سایر صاحبان صنایع به ویژه صنایع خودروسازی که قبلا سرمایه گذاری های قابل توجهی در ایران صورت داده اند با اطمینان بیشتری به فعالیت های خود در ایران ادامه خواهند داد به ویژه در شرایطی که آنها نگران از دست دادن بازارهای خود در نتیجه بحران مالی و اقتصادی جهانی هستند که ضربات شدیدی به بانک ها و صنایع به ویژه صنایع خودروسازی وارد کرده و دولت فرانسه را ناگزیر به اعطای کمک مالی به شرکت های معظم خودروسازی آن کشور یعنی پژو و رنو کرده است. لازم به ذکر است که بنابر آخرین ارقام ایران چهارمین تولیدکننده بزرگ اتومبیل های پژو در جهان پس از فرانسه مالزی و اسپانیا بوده است. ایران 245 808 دستگاه اتومبیل پژو در سال 2007 تولید کرد که 8 درصد کل تولیدات این شرکت را تشکیل می دهد.
این درحالی است که در عکس العمل نسبت به سیاست های تند فرانسه علیه ایران چندی پیش وزیر صنایع ایران اظهار داشت: “ما همواره در قرارداد با شرکت های خارجی منافع سیاسی و اقتصادی کشورمان را در نظر می گیریم و اگر لازم باشد فرانسوی ها را از بازار ایران بیرون می کنیم”.
با این حال نباید از این نکته غافل شد که فرانسه همچنان خواهان ادامه و حتی گسترش همکاری های اقتصادی خود با ایران است اما در عین حال مایل است ارکان انتقادات سیاسی خود از ایران را محفوظ بدارد.

حوزه های برخورد میان دو کشور
همان گونه که قبلا ذکر شد یکی دیگر از سیاست های فرانسه نزدیکی این کشور با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و عقد قراردادهای تسلیحاتی هسته ای و اقتصادی پرسود با آنها و تاسیس پایگاه نظامی در امارات متحده عربی بوده است که می توان آن را نوعی دادن اطمینان خاطر به این کشورها در برابر هرگونه تهدیدی از جانب ایران تلقی کرد. درخصوص مسئله هسته ای فرانسه همچنان این مسئله را مهمترین بحران بین المللی می داند.
سارکوزی طی سخنانی که در 8 دسامبر 2008 به مناسبت شصتمین سالگرد صدور اعلامیه جهانی حقوق بشر ضمن زیر سئوال بردن رهبران ایران درخصوص داشتن صلاحیت لازم برای نمایندگی مردم ایران در واکنش به طرح مسئله هولوکاست از جانب آنها ابراز داشت که “ما باید آنچه را که احتمالا جدی ترین بحران بین المللی به شمار می رود حل کنیم یعنی بحران ناشی از حرکت ایران به سوی بمب هسته ای”. در واکنش به این سخنان وزیر خارجه ایران از شرکت در کنفرانس بازسازی افغانستان در پاریس امتناع کرد.
جالب اینکه فرانسه خود ازجمله کشورهایی بود که در سال های پیش از وقوع انقلاب اسلامی در برنامه هسته ای ایران مشارکت) AREVA (کنسرسیوم اروپایی غنی سازی اورانیوم و از شعبات شرکت فرانسوی آروا) Eurodif (داشت و 10 درصد از سهام اورودیف تعلق به ایران داشت و قرار بود که ایران حق خریداری 10 درصد از تولیدات آن را داشته باشد که امروزه با وجود محفوظ بودن سهم ایران در این کنسرسیوم فرانسه از تعهد خود مبنی بر فروش سوخت هسته ای به ایران سرباز می زند.
از سوی دیگر در منطقه خاورمیانه سیاست های دو کشور به ویژه در لبنان با یکدیگر اصطکاک منافع پیدا کرده است. حمایت ایران از حزب الله موازنه قوا در این کشور را برهم زده و موقعیت جبهه 14 مارس را که مورد حمایت فرانسه قرار داشت تضعیف کرده است. امروزه دامنه تقابل بین دو کشور ابعاد بسیار وسیعی یافته به گونه ای که به مسائلی مانند نفوذ ایران در جزیره کومور از مستعمرات سابق فرانسه و ابراز نگرانی عمیق وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران نسبت به خشونت ژاندارمری فرانسه در سرکوب تظاهرات گوادولوپ که به قتل یکی از فعالان حقوق بشر منجر شد نیز تسری پیدا کرده است.

نتیجه گیری
فرانسه که زمانی با مواضع نسبتا مستقل خود در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی در قبال آمریکا به عنوان عنصری توازن بخش در معادلات بین المللی و به ویژه در روابط با کشورهای جهان سوم که خود را در معرض تهدیدات امپریالیستی از جانب آمریکا می دیدند نقش آفرینی می کرد به دنبال روی کارآمدن سارکوزی در مه 2007 در کنار آمریکا و همسو با سیاست های این کشور قرار گرفت. این تغییر جهت گیری در سیاست ها به ویژه در قبال ایران و مسئله هسته ای آن نمود بیشتری داشت. همکاری فرانسه با آمریکا در قبال مسئله هسته ای ایران که در ابتدا در دوره ریاست جمهوری شیراک به عنوان محملی برای التیام روابط آسیب دیده میان آمریکا و فرانسه به دنبال تهاجم آمریکا به عراق در سال 2003 مطرح بود با شرایطی که در منطقه خاورمیانه شکل گرفت و با اشتیاق دولت جدید فرانسه برای نقش آفرینی بیشتر در مسائل بین المللی و منطقه ای با حرکت در سایه آمریکا صورت جدی تری به خود گرفت. در شرایط جدید فرانسه ایران را به عنوان چالشی می دید که منافع آن کشور را در پهنه وسیعی از لبنان گرفته تا افغانستان مورد تهدید قرار می دهد. جهت گیری جدید سیاست خارجی فرانسه و نیز اتخاذ سیاست های رادیکال از جانب دولت ایران نسبت به غرب و طرح مسائلی مانند هولوکاست سبب شده تا دامنه تضاد و اختلافات بین دو کشور در حوزه های مختلف گسترش پیدا کند. حال با روی کارآمدن باراک اوباما و رویکرد جدید او مبنی بر تعامل مستقیم با ایران باید منتظر بود ودید که فرانسه تا چه اندازه در سیاست های قبلی خود تجدید نظر خواهد کرد. برخی از صاحب نظران معتقدند که فرانسه چندان از عادی سازی روابط آمریکا با ایران باتوجه به اینکه آمریکا یک رقیب جدی اقتصادی برای آن کشور در ایران خواهد بود و برخی از فرصت هایی که هم اینک در منطقه خلیج فارس نصیب فرانسه شده است از رهگذر تقابل ایران و آمریکا به دست آمده خشنود نخواهد شد. آنها در این میان به قرارداد شرکت توتال برای توسعه میادین نفتی جزیره سیری به دنبال خروج شرکت آمریکایی کونکو از مذاکرات برای انعقاد قرارداد در این حوزه براساس قانون موسوم به داماتو در سال 1996 و نیز تسلط تقریبا انحصاری فرانسه بر صنایع خودروسازی در ایران در غیاب شرکت های آمریکایی و نیز پایگاه نظامی فرانسه در امارات اشاره می کنند و بر این باورند که بهترین حالت برای فرانسه خارج شدن روابط ایران و آمریکا از مرحله بحرانی و در عین حال حفظ فاصله این دو کشور از یکدیگر است. با این همه صرف نظر از این پیشداوری ها آنچه مسلم است عبارت از این می باشد که فرانسه و نیز سایر کشورهای بزرگ اتحادیه اروپا مایل اند در حل مسائل بین المللی ایران در کنار آمریکا حضور فعال داشته باشند.