شهر خاطره‌هاي ماندگار از طهران تا تهران

پدرها و مادرهاي ما حتما تهران 30 سال پيش را به ياد دارند. كوچه‌هاي باريك و پيچ در پيچ، محله‌هاي قديمي با خانه‌هاي كلنگي و حياط‌داري كه هنوز جايشان را به آپارتمان‌ها و برج‌هاي سر به فلك كشيده نداده بودند، خيابان‌ها و معابر خلوتي كه در آن اثري از ازدحام خودروها و ساعت‌ها زنداني شدن مردم در راه‌بندان نبود، شهري بيگانه با واژه نامانوس ترافيك سنگين.
مردمي كه سوار شدن به تاكسي‌هاي نارنجي و اتوبوس‌هاي دوطبقه قرمز و سبز قديمي را به داشتن خودروي شخصي ترجيح مي‌دادند، اتوبوس‌هاي دوطبقه‌اي كه سوار شدن بر آنها و تماشاي خيابان‌ها از طبقه بالايشان هيجان‌انگيزترين سرگرمي كودكان بود، مسافراني كه هميشه از ميله‌هايش آويزان بودند و چقدر با همين دوطبقه‌ها مسافت‌هاي طولاني اين سر تا آن سر شهر را با كرايه‌هاي يك قراني طي مي‌كردند.
خورشيد بهمن ماه هنگامي كه بر اين شهر تازه از بند استبداد رها شده تابيد، تهران رنگي دوباره به خود گرفت و اين شهر آن چهره مغموم و غبارآلودش را به كناري نهاد و گام در راهي گذاشت كه امروز 30 سال از آن دوران مي‌گذرد.
حالا اين روزها سيماي شهرمان با گسترش شهر و تحولات دروني آن و همزمان با رشد عمودي و افقي ساختمان‌ها و فضاهاي شهري و دگرگوني روابط انساني و رفتارهاي جمعي، جلوه‌‌هايي تازه‌ گرفته است.
حالا كه ديگر سال‌هاي سوار شدن اتوبوس‌هاي دوطبقه و تاكسي‌هاي نارنجي در خيابان‌هاي خلوت و جمع‌وجور و قدم زدن در كوچه پس‌كوچه‌هاي تنگ و باريك شهرمان سپري شده، تهران چند صدهزار نفري تبديل به كلانشهري 12 ميليوني شده كه هر گوشه آن را چشم مي‌اندازي، برج‌ها و ساختمان‌هاي سر به فلك كشيده‌اي را مي‌بيني كه خانه‌هاي قديمي با آن حياط‌هاي پر از دار و درخت را بلعيده‌اند. خيابان‌ها و معابر خلوت شهرمان سال‌هاست كه جاي خود را به بزرگراه‌ها، اتوبان‌ها و خيابان‌هايي مملو از خودرو داده است و ترافيك همان واژه نامانوس 30 سال پيش كه در پس سال‌ها امروز در قالب معضلي بزرگ و لاينحل خود را به مسوولان و شهروندان اين شهر شناسانده است.
اما با اين وجود وقتي امروز پس از گذشت 30 سال از آن روزهاي به يادماندني به گذشته مي‌نگريم به وضوح مشاهده مي‌كنيم كه اگرچه هنوز تا رسيدن به شرايط ايده‌آل فاصله‌هايي احساس مي‌شود، اما اين واقعيتي است كه شهر و شهرنشيني از آن روزها تاكنون دچار تحولات اساسي و انكارناپذيري شده كه بخش عمده‌اي از آن در اثر اقدامات، طرح‌ها و پروژه‌هاي ريز و درشتي است كه در سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب‌اسلامي با جديت از سوي مسوولان و متوليان امر در حوزه‌هاي مختلف عمراني، ترافيكي و خدمات شهري به اجرا گذاشته شده است.
اگرچه اشاره به تمام اقدامات و برنامه‌هاي صورت گرفته در حوزه شهري از گنجايش اين گزارش و حوصله خوانندگان خارج است، اما تلاش مي‌كنيم در فرصت پيش آمده اشاره‌اي هرچند محدود به گوشه‌اي از مهم‌ترين اقدامات و فعاليت‌هاي صورت گرفته در حوزه شهري و شهرنشيني داشته باشيم.
توسعه فضاهاي فرهنگي، اجتماعي و ورزشي
با توجه به كمبود سرانه 10 ميليون متر مربعي فضاهاي فرهنگي، مذهبي و ورزشي در شهرها با تخصيص اعتبارات ويژه در سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي 2 ميليون مترمربع از اين كمبودها در پايتخت برطرف شد. همچنين تهيه طرح جامع توسعه فضاهاي فرهنگي، احداث مجموعه‌هاي ورزشي و 500 زمين چمن مصنوعي در تهران اكثرا در مناطق جنوبي شهر و در شهرهاي ديگر كه اين مجموعه‌هاي ورزشي در مناطق محروم احداث مي‌شد از جمله اين اقدامات است. احداث يادمان‌هاي مختلف، افتتاح پروژه‌هاي بزرگ سينمايي، همچنين با‌‌سرمايه‌گذاري‌هاي صورت گرفته 696 مجموعه جديد ورزشي تنها در شهر تهران به مجموعه‌هاي موجود اضافه شده است.
توسعه حمل‌ونقل عمومي، ضرورتي انكارناپذير
در كشور ما نيز پس از پيروزي انقلاب مسوولان و بويژه متوليان امور شهري با درك اهميت حمل‌ونقل عمومي به عنوان ضرورتي انكارناپذير همواره طي سال‌هاي مختلف توسعه و تجهيز ناوگان حمل‌ونقل عمومي بويژه در بحث اتوبوسراني و تاكسيراني را در جهت پاسخگويي به نيازهاي شهروندان در سفرهاي درون شهري مورد توجه جدي قرار دادند كه در اين ميان ورود و راه‌اندازي سيستم‌هاي جديد حمل‌و‌نقلي همچون مترو نقطه عطفي در كارنامه فعاليت 30 ساله انقلاب به شمار مي‌رود ضمن اين‌كه در كنار اين موارد طي سال‌هاي اخير ورود سيستم ريلي ديگري به نام منوريل به عنوان گزينه بعدي حمل‌ونقلي در دستور كار جدي مسوولان شهري قرار گرفته است.
اگرچه شهرهاي كشور و بخصوص تهران 30 سال پيش از نظر جمعيت و خودرو به هيچ وجه قابل مقايسه با تهران درندشت اين روزگار نيست، اما گويي در آن دوره نيز مسوولان همواره با پيش‌بيني تغيير و تحولات جمعيتي طي سال‌هاي آينده كه منجر به افزايش توان خريد خودروهاي شخصي، افزايش سفرهاي درون شهري و به طبع عدم پاسخگويي ناوگان حمل‌ونقل عمومي در سال‌هاي بعد مي‌شد، بحران ترافيك و معابر قفل شده از ازدحام خودروها را دور از انتظار ندانسته و از همان سال‌هاي نخستين پيروزي انقلاب توسعه حمل‌ونقل عمومي را در سياست‌ها و برنامه‌ريزي مرتبط با طرح‌هاي جامع شهري در دستور كار قرار مي‌داده‌اند.
ارتقاي كمي و كيفي ناوگان تاكسيراني
ناوگان تاكسيراني شهر تهران كه آن روزها شايد به هزار هم نمي‌رسيد، امروز پس از 30 سال تنها به بيش از 40 هزار تاكسي گردشي و خطي رسمي افزايش يافته است.
اين در حالي است كه طي چند سال اخير با جلب مشار كت بخش خصوصي در قالب 38 شركت با بيش از 6410 دستگاه خودرو تجهيز ناوگان تاكسيراني همچنان روند صعودي به خود ديده است.
راه‌اندازي تاكسي‌هاي ويژه بانوان براي اولين بار در كشور از ديگر اقدامات ارزنده در حوزه حمل‌ونقل عمومي است كه با استقبال بي‌نظير بانوان در شهرهايي كه اين خدمت در آنها ارائه مي‌شود، مواجه شده است.
اتوبوسراني، سهم اول در حمل‌ونقل عمومي
در تهران 30 سال پيش بيشترين سهم جابه‌جايي مسافران را اتوبوس‌هاي دوطبقه سبز و قرمز قديمي با كرايه‌هاي يك قراني و مسيرهاي طولاني به عهده داشتند و اگرچه آن روزها حجم مسافران اتوبوس‌ها به حدي نبود كه از شدت جمعيت در آستانه انفجار باشند، اما داشتن رتبه اول در جابه‌جايي مسافران در سفرهاي درون شهري موجب مي‌شد كه مسوولان شهري اولويت اول تجهيز ناوگان حمل‌ونقل عمومي را به اتوبوس‌ها بدهند.
احداث مترو، برگ زرين در كارنامه انقلاب
بي‌شك راه‌اندازي و اجراي سيستم حمل‌ونقلي مترو در كشور يكي از مهم‌ترين اقدامات نظام جمهوري اسلامي ايران در دوره 30 ساله انقلاب شكوهمند اسلامي و برگ درخشاني در كارنامه نظام به شمار مي‌رود.
مترو در كلانشهرها به معني كاهش آلودگي هوا، كاهش بار ترافيكي و پايان گره‌هاي كور حمل‌ونقل شهري است. مترو در طراحي‌هاي شهري مانند جاده‌اي است كه احداث مي‌شود و در آينده منشأ توسعه پيرامون خود مي‌شود. رفتن به زيرزمين به منزله استفاده از يك ثروت دست‌نخورده و ايجاد كريدورهاي جديد حمل‌ونقلي و كمك به محيط زيست و ارائه خدمات مطلوب به شهروندان است.
در كشور ما نيز در سال 1337 اولين طرح جامع تهران توسط كارشناسان بين‌المللي طراحي شد و آنها تهران را با جمعيت ميليوني تصور كردند و در سال 1354 اولين عمليات حفاري مترو در ايستگاه ميرداماد آغاز و پس از پيروزي انقلاب اسلامي به دليل پاره‌اي مشكلات متوقف شد.
اما در سال 1365 مجددا فعاليت اجرايي مترو پس از يك دوره توقف كامل به دليل جنگ تحميلي آغاز شد و بتدريج امتيازهاي چشمگير صنعت مترو در سيستم حمل‌ونقل عمومي و مزاياي موثر و مثبت آن در سفرهاي شهري دولتمردان را بر آن داشت كه در سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي بتدريج اما با سرعت علاوه بر تصويب 8 خط مترو در تهران احداث اين سيستم حمل‌ونقلي در كلانشهرهاي كشور همچون شيراز، تبريز، اصفهان، كرج، مشهد و.. را دنبال كنند.
در سال 1374 قرارداد براي خريد تجهيزات ثابت و متحرك خطوط 1، 2 و 5 منعقد شد.
در سال 1377 افتتاح و بهره‌برداري از قطار سريع‌السير تهران كرج صورت گرفت. در سال 1378 افتتاح و بهره‌برداري از بخش غربي خط 2، از ايستگاه تهران (صادقيه) تا ايستگاه امام خميني (ره)‌ اتفاق افتاد.
سال 1380 افتتاح و بهره‌برداري از نيمه شمالي خط يك از ايستگاه ميرداماد تا ايستگاه علي‌آباد مهم‌ترين اتفاقي بود كه در متروي تهران به وقوع پيوست و يك‌سال پس از آن ايستگاه علي‌آباد تا حرم مطهر به طول 8/10 كيلومتر به بهره‌برداري رسيد.
در سال 1382 بهره‌برداري از بخش شرقي خط 2، از ايستگاه امام خميني(ره) تا بهارستان به طول 2 كيلومتر و 2 ايستگاه.
بهره‌برداري از ايستگاه ايران‌خودرو در خط 5 و يك سال پس از آن افتتاح خط 5 از ايستگاه كرج تا گلشهر به طول 10 كيلومتر روي داد.
سال‌هاي 84 و 85 سال‌هاي موفق و پركاري براي مسوولان شركت متروي تهران بود؛ چرا كه در اين دوره تعداد زيادي از ايستگاه‌ها در خطوط مختلف مترو با همت مسوولان آن به بهره‌برداري رسيد.
بهره‌برداري از ايستگاه چيتگر در خط 5، بهره‌برداري از ايستگاه باقرشهر درخط 1، افتتاح و بهره‌برداري از پايانه فتح‌آباد، افتتاح نيمه شرقي خط 2 به طول 9 كيلومتر و بهره‌برداري از ايستگاه‌هاي دانشگاه علم و صنعت، سرسبز و شهيد مدني در سال 84، بهره‌برداري از ايستگاه‌هاي سبلان و دروازه شميران، بهره‌برداري از ايستگاه‌هاي نظام‌آباد و گلبرگ، بهره‌برداري از ايستگاه اتمسفر و بهره‌برداري از ايستگاه امام حسين(ع) در سال 1385.
سال 1386 بهره‌برداري از ايستگاه اكباتان و بهره‌برداري از ايستگاه شهدا.
و در نهايت در سال 1387 بهره‌برداري از خط 4 متروي تهران به طول 5/2 كيلومتر از ايستگاه دروازه شميران تا فردوسي صورت گرفت.
تا پايان سال گذشته ظرفيت مترو در جابه‌جايي مسافران هر روز به يك ميليون و 650 هزار نفر رسيده است كه پيش‌بيني مي‌شود با افتتاح ساير خطوط اين ظرفيت به رقم چشمگيرتري ارتقا يابد.
اكنون نيز مسوولان متروي تهران با سرعت اجراي ديگر خطوط مصوب در كريدور متروي تهران را بر اساس طرح جامع در دستور كار قرار داده‌اند.
تكميل و توسعه خطوط يك تا قيطريه و 2 تا چهارراه تيرانداز از جمله برنامه‌هاي آينده متروي تهران است و بسياري از شهرهاي كشور نيز به تبعيت از موفقيت اين سيستم حمل‌ونقلي در جابه‌جايي مسافر راه‌اندازي و توسعه مترو را به عنوان يكي از سيستم‌هاي حمل‌ونقل عمومي دنبال مي‌كنند.