شورای امنیت و جمهوری اسلامی- بازخوانی ربع قرن مراودات

در این گزارش به هفده قطعنامه این شورا درباره موضوع ایران اشاره شده که از 13 آذر ماه 58 تا 11 بهمن ماه 69 صادر شده است. از مجموعه این قطعنامه‌ها، دو قطعنامه درباره تسخیر سفارت آمریکا، چهارده مورد درباره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و یک مورد هم درباره حمله ناو آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران است.
1ـ نخستین قطعنامه شورای امنیت که در مورد ایران صادر شد، قطعنامه 457 به تاریخ 4 دسامبر سال 1979 (13 آذر 1358) است که یک ماه پس از تسخیر سفارت آمریکا و گروگانگیری کارکنان آن، به وضعیت بحرانی به وجود آمده در روابط ایران و آمریکا اشاره کرده که امنیت جهانی را مورد مخاطره قرار می‌دهد. این قطعنامه که در مورد پرونده گروگانگیری بوده، ضمن اشاره به مفاد کنوانسیون «وین» درباره ارتباطات دیپلماتیک سال 1961 و همچنین کنوانسیون ارتباطات کنسولی سال 1963 تأکید کرده که طرفین بر پایه آنها باید به دیپلمات‌ها احترام بگذارند. در این قطعنامه، از ایران خواسته شده برای حل مسائل باقی‌مانده با آمریکا، بین خودشان به صورت صلح‌آمیز اقدامات لازم را انجام دهند.
2ـ در تاریخ 31 دسامبر 1979 (30 آذر 1358) بر پایه تقاضای نماینده آمریکا در شورای امنیت، جلسه شورا تشکیل و قطعنامه شماره 461 صادر می‌شود که در آن، ضمن تکرار مفاد قطعنامه 457، از دبیرکل خواسته می‌شود شخصا به ایران سفر کند و همچنین از شورا می‌خواهد که در تاریخ 7 ژانویه 1980 جلسه‌ای بگذارد و عدم تبعیت ایران از قطعنامه‌ها را مشخص کند تا شورا بتواند بر اساس مواد 39 و 41 منشور سازمان ملل متحد عمل کند.
پس از این دو قطعنامه، دیگر شورای امنیت، قطعنامه‌ای درباره ایران برای موضوع گروگانگیری صادر نکرد.
3ـ نخستین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد جنگ ایران و عراق در 28 سپتامبر 1980 (6 مهر 59 و هفت روز پس از حمله عراق به ایران) صادر و در آن از طرفین درخواست شد، از زبان تهدید علیه یکدیگر استفاده نکنند و اختلافات خود را از راه مسالمت‌آمیز حل و فصل و همچنین به تعهدات خود بر اساس منشور سازمان ملل متحد عمل کنند.
4ـ قطعنامه بعدی شورای امنیت، دو سال بعد در تاریخ 12 جولای 1982 (21 تیر 61) به شماره 514 صادر شد. در این قطعنامه، ضمن اشاره به بیانیه دبیرکل در تاریخ 5 نوامبر 1980، ضمن دعوت از نماینده عراق برای شرکت در جلسه شورای امنیت، از طرفین خواسته شده بود سریعا به عملیات نظامی پایان بدهند، آتش‌بس را برقرار کرده، به مرزهای بین‌المللی برگردند و یک تیم از بازرسان بین‌المللی سازمان ملل بر این موارد نظارت کند. همچنین از کشورها خواسته شد که مشارکت بیشتری در این زمینه داشته باشند.
5ـ سومین قطعنامه در تاریخ 4 اکتبر 1982 (12 مهر 61) به شماره 522 صادر شد. در این قطعنامه ضمن درخواست برای عمل به قطعنامه‌های پیشین در بند سوم آن، از عراق که یک طرف قضیه بوده و قطعنامه پیشین را به رسمیت شناخته بود و نیز ایران، خواسته شد که قطعنامه‌ها را به رسمیت بشناسند و به آن عمل کند.
6ـ قطعنامه 540 در تاریخ 15 اکتبر 1983 (23 مهر 62) صادر شد. در این قطعنامه نیز خواسته شده بود که طرفین با توجه به کنوانسیون ژنو (1949) حملات نظامی به اهداف غیرنظامی و شهرها را متوقف کنند و همچنین آزادی کشتیرانی و تجارت آزاد در دریاها را به رسمیت بشناسند و از حمله به ترمینال‌های تجاری و اهداف غیرنظامی خودداری کنند.
7ـ در قطعنامه 582 که در تاریخ 24 فوریه 1986 (5 اسفند 64) صادر شد، از طرفین جنگ خواسته شد ضمن خودداری از به کارگیری گازهای شیمیایی و سمی و سلاح‌های کشتارجمعی، اقدام به مبادله اسرا و با کارکنان سازمان ملل همکاری کنند. همچنین در مورد به کارگیری بمب‌های شیمیایی بر اساس پروتکل ژنو 1925 و ممنوعیت به کارگیری این نوع از بمب‌ها و همچنین به قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت عمل کنند.
8ـ قطعنامه 588 مورخ 8 اکتبر 1986 (16 مهر 65) در این قطعنامه از دو کشور درخواست می‌شود که به قطعنامه پیشین، یعنی 582 در 24 فوریه 1986 در مورد انجام مذاکرات صلح با همدیگر به توافق برسند.
9ـ قطعنامه 598 که در تاریخ 20 جولای 1987 (29 تیر 66) صادر شد، در آن درخواست آتش‌بس و برگشتن به مرزهای بین‌المللی شده و دیگر آن‌‌که به کلیه مفاد قطعنامه‌های پیشین عمل شود. همچنین دو طرف با توجه به اصولی که در منشور سازمان ملل آمده است، به توافق دست یابند و نیز خسارات وارده به هر دو طرف، توسط یک تیم بازرسی و کارشناسان مشخص شود.
10ـ قطعنامه 612 در مورخ 9 می 1988 (19 اردیبهشت 67)، صادر شد. در این قطعنامه با اشاره به ممنوعیت به کارگیری سلاح‌های شیمیایی مطابق تعهدات کشورها در زمینه پروتکل ژنو، از کشورها خواسته شده که در زمینه موارد شیمیایی و ارسال آنها به دو کشور محافظت بیشتری کنند.
11ـ قطعنامه 616 به تاریخ 20 جولای 1988 (29 تیر 67) درباره پرواز هواپیمای ایران‌ایر و هدف قرار گرفتن آن توسط ناو آمریکایی «وینسنت» در آب‌های خلیج فارس و همچنین همکاری ایران و آمریکا با سازمان جهانی هواپیمایی با توجه به کنوانسیون 1944 شیکاگو صادر شد.
این قطعنامه بر پایه درخواست دولت ایران پس از مراجعه به سازمان جهانی هواپیمایی صادر شد که به شورای امنیت نیز ارسال شده بود.
12ـ قطعنامه 620 در تاریخ 26 آگوست 1988 (4 شهریور 67) در ارتباط با به کارگیری سلاح‌های شیمیایی در جنگ ایران و عراق و تخطی از تعهدات و وظایفشان با توجه به توافقنامه ژنو مورخ 17 ژوئن 1925 و امکان استفاده دوباره از این نوع سلاح‌ها و نقض قوانین بین‌المللی صادر و همچنین از کشورهای جهان خواسته شد که نسبت به ارسال مواد و تجهیزات شیمیایی به دو کشور، کنترل بیشتری داشته باشند. این در حالی است که دقت در جلوگیری و ارسال گزارش مجدد به کارگیری کنترل سلاح‌های شیمیایی در جنگ بین دو کشور انجام شده بود.
13ـ قطعنامه 631 مورخ 8 فوریه 1989 (19 بهمن 67)، از دو طرف درخواست می‌کند که مفاد قطعنامه 598 را به اجرا بگذارند و مأموران سازمان ملل هم پس از هفت ماه و 22 روز تعویض شوند.
14ـ قطعنامه 642 در تاریخ 29 سپتامبر 1989 (7 مهر 68) در مورد اجرای فوری قطعنامه 598 و نیز تمدید مدت اقامت مأموران سازمان ملل متحد در عراق صادر شد.
15ـ قطعنامه 651 مورخ 29 مارس 1990 (9 فروردین 69) در ارتباط با تمدید مهلت اقامت مأموران سازمان ملل متحد تا تاریخ 30 سپتامبر 1990 و همچنین اجرای موفقیت‌آمیز قطعنامه 598 صادر شد.
16ـ قطعنامه 671 به تاریخ 27 سپتامبر 1995 راجع به تمدید مدت مأموران سازمان ملل تا تاریخ 30 نوامبر 1990 به درخواست مدیرکل سازمان ملل صادر و همچنین از مدیرکل درخواست ارسال یک گزارش در ارتباط با وضعیت نیروهای نظامی دو کشور و مشاهدات مأموران سازمان ملل متحد شده است.
17ـ در قطعنامه 685 به تاریخ 31 ژانویه 1991، تصمیم گرفته شد که مأموریت بازرسان سازمان ملل تا 21 فوریه 1991 تمدید شود و همچنین درخواست شد آینده گروه بازرسان و نیز توصیه‌های مورد نظر دبیرکل‌ طی یک گزارش ارسال شود.