علامه عسکری نادره ای که ظلم به تاریخ را آشکار کرد

تحریف زدایی از تاریخ اسلام و برملا کردن شخصیت های ساختگی تاریخ صدر اسلام، به منظور پاسخ گویی به اتهاماتی که برخی به شیعه نسبت می دهند و ارائه تصویری درست از این دوران، یکی از بزرگ ترین خدمت هایی بود که علامه سیدمرتضی عسکری به جهان اسلام کرد. علامه عسکری که سومین سالگردارتحال ایشان شب جمعه در قم برگزار شد، ۲۶شهریور۱۳۸۶ در سن ۹۴ سالگی دار فانی را وداع گفت.

تحلیل تاریخی علامه عسکری
حجت الاسلام مبلغی رئیس مرکز تحقیقات مجمع تقریب مذاهب اسلامی هم در گفت وگو با خراسان مهم ترین ویژگی علامه عسکری را دارا بودن قدرت و توانایی تحلیل تاریخ و پرداختن به تاریخ دانست و گفت: او از کسانی بود که پاسخ مسائل روز را با تحلیل تاریخ به دست می آورد.
وی با بیان این ویژگی علامه عسکری افزود: کسانی که در طول تاریخ موثر بوده و توانسته اند حرکتی را ایجاد کنند، کسانی بوده اند که به سراغ تاریخ با نگاه تحلیلی و با نگاه هدفمند رفته اند. گاهی ما تاریخ را به صورت تحلیلی و برای دست یابی به یک دغدغه پی گیری می کنیم و اگر این امر به صورت هدفمند و منظومه وار باشد، تاثیر آن هم ماندگار خواهد بود. وی با بیان این که اگر دیدگاه شخصیتی، چنین ویژگی هایی داشته باشد می تواند جریانی فکری ایجاد کند، افزود: ممکن است فردی که چنین توانایی و قدرتی دارد، نیت خیری داشته باشد یا این که نیت خاصی داشته باشد یا تحلیل درستی داشته باشد و یا تحریف کننده باشد. برای نمونه سلفی گری که یک جریان تاثیرگذار است و فضا را تا حدی عوض کرده است، به این علت به نسبت موفق بوده است که یک جریان تاریخ نگر و تحلیلی است هر چند اشتباه و غلط. یا اخباری گری در شیعه یک رویکرد تاریخی است که پایه گذاران آن هم مجموعه ای از دغدغه ها را تعریف کرده بودند و هم به سراغ تاریخ برای پاسخ به این دغدغه ها رفته بودند و هم نگاه تحلیلی در این مراجعه به تاریخ داشته اند. این بود که توانستند مدت ها، حرکت اجتهاد را متوقف کنند. یا ابن تیمیه که یک شخصیت موثر در تاریخ است، و البته شخصیتی است که دارای اشتباه های فراوان و اساسی است، ولی باز به دلیل همین رویکرد تاریخی توانست تاثیرگذار باشد و فضا را مدتی در اختیار بگیرد. این مدرس حوزه در ادامه یادآور شد: از سوی دیگر شخصیت هایی هم بوده اند که با رویکرد تاریخی خود، تاثیر مثبتی گذاشته اند و علامه عسکری از این افراد بود، او مورخ بود ولی نه یک مورخ ساده که صرفا تاریخ را به صورت فله ای و یا گزینشی ارائه کند و یا این که تاریخ را برای یک سری سوالات در خلاء انتخاب کند و یا این که چند سوال معدود را مورد توجه قرار دهد. علامه به صورت مداوم، درصدد شناخت تاریخ بود و آن قدر در این زمینه دقیق بود که گاه به طرح واژگانی می پرداخت که در تاریخ یا در صدر اسلام، مفاهیم و واژگان مطرح جامعه آن روز بودند، ولی در گذر تاریخ از بین رفته بودند.

ظلم تاریخ به تاریخ
حجت الاسلام مبلغی در ادامه یادآور شد: علامه عسکری در زمینه تحریف تاریخ توسط تاریخ و آشکار کردن چگونگی این تحریف تلاش زیادی داشت. چنان که او ۱۵۰ صحابی جعل شده را شناسایی و اسطوره و داستان های تحمیل شده زیادی را در تاریخ معرفی کرد. لذا یکی از شاخصه های چنین شخصیت هایی این است که در مراجعه به تاریخ، گاه فرازهایی را که دیگران به سادگی از آن ها گذشته اند، به دقت بازنگری می کنند و در آن ها چیزهایی می بینند که دیگران قدرت دریافت چنان ظرافت هایی را ندارند و گاه توقفگاه آن ها همین مسائلی است که دیگران به سادگی از کنار آن ها می گذرند. علامه عسکری هم چنین شخصیتی داشت و خیلی از مسائلی را که دیگران به آن ها توجه نداشتند بازخوانی و بررسی می کرد.

مولفه های اصلی اندیشه علامه عسکری
مبلغی در ادامه چهار مولفه را برای مطالعات علامه عسکری ذکر کرد و در توضیح آن ها گفت: مولفه اول این بود، که موضوع مورد مطالعه ایشان یک موضوع معاصر بود و یک بعد تازه ای داشت. مولفه دیگر این بود که موضوع مورد بحث ایشان جنبه تاریخی داشت و رویکرد ایشان تاریخی بود. سوم این که نگاه ایشان در این مطالعات جنبه قرآنی داشت و چهارم این که این مطالعات دارای بعد حدیثی نیز بود. لذا بیشتر مباحث مطرح شده توسط ایشان دارای این چهار مولفه است که طبعا جمع این مولفه ها خود یک هنر و یک توانایی است؛ چنان که بسیاری فقط ممکن است به سراغ قرآن بروند و قرآن را در خلاء تفسیر می کنند و یا حدیث را اگر چه با دقت زیاد ولی بریده از تاریخ بررسی می کنند. از این نظر، علامه عسکری یک رفت و برگشت مداوم بین زمان معاصر و زمان گذشته داشت. چنین رفت و برگشتی دقت بالایی می خواهد آن هم اگر با هدف معنا کردن آیه و حدیث و برای پاسخ گفتن به یک نیاز صورت گیرد. دلیل این امر هم این است که کمتر کسی است که آثار علامه را مطالعه کرده باشد ولی زبان به تحسین نگشوده باشد. لذا درباره اهل دقت بودن علامه اجماعی در میان سطوح مختلف اهل فکر دیده می شود. چه حوزوی و چه دانشگاهی، چه سنتی و چه روشنفکر، چه نجف و چه قم و چه شیعه و چه سنی، در موارد زیادی نگاه تحسین آمیزی نسبت به کارهای علامه دارند و نوعا اذعان می شد که وی اهل دقت است.

میراث فکری علامه
حجت الاسلام مبلغی درباره میراث فکری علامه عسکری برای نسل جوان گفت: در این زمینه اول ما باید با خروجی های فکر ایشان آشنایی پیدا کنیم و دوم این که روش مطالعه تاریخ را از ایشان بیاموزیم. در واقع ما باید یک نهضت مطالعه تاریخ را در حوزه های علمیه ایجاد کنیم، زیرا بدون تاریخ نمی شود پاسخ همه پرسش ها را داد؛ همچنین بدون تاریخ نمی شود توفیق کافی در تبیین آموزه های دینی داشت و تاثیر عمیق و ماندگاری گذاشت؛ ولی هر کس که مولفه های یاد شده را داشته، توانسته است که به قدر وسع خود اثرگذار هم باشد.

اهل گفت وگو
یکی دیگر از ویژگی های علامه عسکری، این بود که وی اهل گفت وگو بود. حجت الاسلام مبلغی با بیان این نکته افزود: یک محقق و عالم امروزی نمی تواند اهل گفت وگو نباشد. البته باید گفت وگو را با تمام وجود درک کرد و آن را یک نهاد مستقل به شمار آورد و یک امر ریشه دار در نهاد انسان دانست. حتی باید آن را یک امر بدیهی تلقی کرد و به تمام آداب گفت وگو تن داد و به آن ملتزم بود. چه از باب ادبیات گفت وگو و چه از بعد برخورد با طرف مقابل و تنظیم صحبت در مقابل طرف دیگر و استفاده از سخنان و دوری از جدل مگر در شرایط مناسب. این ها مولفه های گفت وگوست و علامه عسکری اهل گفت وگو بود و گفت وگوهای موفقی هم داشت.
حجت الاسلام مبلغی یادآور شد: هنر این است که گفت وگو در مجامع علمی مختلف صورت بگیرد و نه از راه دور. هنر این است که سنی در فضای شیعی حرف خود را بزند و گفت وگو کند و شیعه برود در فضای سنی حرف خود را بزند. علامه کسی بود که در الازهر، گفت وگو می کرد، بدون استفاده از هیچ گونه ادبیات زننده یا تحریک کننده و آن ها هم توجه می کردند.

شخصیت تقریبی
رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: از این نظر که علامه اهل گفت وگو بود باید شخصیت او را یک شخصیت تقریبی هم به شمار آورد؛ چون گفت وگو اگر نیمی از تقریب نباشد، بدون شک سهم مهمی در تقریب دارد و با گفت وگو بخش های زیادی از اهداف تقریب محقق می شود. علامه از آن جا که به دنبال وحدت امت اسلامی بود، ابعاد دیگری را هم از تقریب مدنظر داشت.

اصلاح گری
حجت الاسلام مبلغی یکی دیگر از ویژگی های علامه عسکری را ویژگی اصلاح گری ایشان دانست و در این باره گفت: علامه عسکری به دنبال اصلاح حوزه های علمیه هم بود و از آن جا که فرزند زمان خود بود، دائما در تردد بود. گاه به نجف، سامرا، بغداد و گاه به خارج از جهان تشیع می رفت. دائما در سفر بود و تا توانایی داشت درصدد بود که با سفرهای خود در حوزه های مختلف حرکت هایی را بنیان بگذارد. در واقع مسافرت های زیاد وی همیشه هدفمند انجام می شد و در دوره های مختلف با وجود محدودیت هایی که در گذشته داشت به ویژه در تاسیس موسسه یا نهاد علمی، ولی باز هم ایشان از پای ننشست. وی نظام حوزه را یک نظام قابل اصلاح می دانست و در پی این بود که تحولی در حوزه ها ایجاد کند.

آثار برجسته علامه
حجت الاسلام مبلغی در پاسخ به این سوال که اثر برجسته علامه کدام است؟ گفت: خود علامه به کتاب «معالم المدرستین» توجه داشت، چون این اثر تحلیلی بود نسبت به یک مسئله حساسی که امروزه هم مطرح است. ایشان ادبیات شیعه و سنی را در این باره مرور می کند و واژه مدرسه (مکتب) را برای هر دو به کار می برد و می دانیم که واژه مدرسه، واژه احترام آمیزی است. یعنی وی حداقل می پذیرد که طرف مقابل هم «مدرسه»(مکتب) است. وی سپس درباره خصایص دو مدرسه بحث می کند و نظر می دهد.
البته در این جا باید به کتاب «ابن سبا» اشاره کرد که در این کتاب ایشان توانسته است، اسطوره شناسی و یک ظلم به تاریخ را آشکار کند. وی در واقع توانست این مسئله را تبیین کند و لذا، این کتاب ایشان خیلی پرآوازه و پرسروصدا بود. یا بحث دیگر ایشان درباره صحابه ای بود که واقعیت خارجی نداشتند و این کتاب هم بازتاب هایی داشته و تأملاتی را برانگیخت.

موضوع محوری در آثار علامه عسکری
مبلغی در پاسخ به این پرسش که موضوع محوری آثار ایشان چیست گفت: مهم ترین موضوع در آثار ایشان بررسی ظلم هایی است که بر شیعه رفته است و مطالعات ایشان متمرکز بر همین موضوع بود. چون بسیاری از شبهاتی که درباره شیعه مطرح شده، خاستگاه تاریخی و نتیجه تحریف و ظلم به تاریخ بوده است. به همین دلیل مطالعات ایشان بر کشف و رفع این ظلم ها متمرکز بود. البته ایشان بر وحدت اسلامی هم بسیار تاکید داشت و همین امر یکی دیگر از محورهای کارها و فعالیت ایشان بود.