غائله گنبد به روایت امام جمعه و فرماندار اسبق گنبد
خاطرات مبارزانی که به طور مستقیم در کانون مبارزات انقلابی قرار داشته‌اند و از نزدیک وقایع مربوط به آن را مشاهده کرده‌اند، یکی از بهترین راه‌های شناخت انقلاب اسلامی به شمار می‌رود. به همین منظور مصاحبه‌ای با حجه‌الاسلام والمسلمین شیخ حسین عمادی (عماد) و مهندس حیدر جم در ارتباط با غائله گنبد صورت گرفت تا زوایایی از حوادث آن دوره مورد بررسی قرار گیرد.
حجت الاسلام والمسلمین شیخ حسین عمادی (عماد) در سال ۱۳۲۶ در شهرستان قم محلهٔ چهارمردان متولد گردید. ایشان یکی از روحانیون پرتلاش انقلاب اسلامی می‌باشد که با شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی با این نهضت همراه و همگام شد و با ایراد سخنرانی‌های متعدد برضد رژیم پهلوی به مبارزه پرداخت که در نتیجه با این فعالیت‌ها به زندان‌ها و تبعیدهای زیادی محکوم گردید. ایشان علاوه بر حضور مؤثر در دوران انقلاب اسلامی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز نقش مهمی در منطقهٔ گنبد و تثبیت انقلاب اسلامی در آن مناطق ایفا کردند. لازم به ذکر است که حجت‌الاسلام عمادی به عنوان نمایندهٔ مشترک نخست‌وزیر، ستاد عملیاتی قم و مسئول برگزاری رفراندوم در گنبد به ایفای نقش پرداختند.
***
با عرض سلام خدمت حضرتعالی و تشکر از اینکه مصاحبه را پذیرفتید. حاج آقا با توجه به اینکه حضرتعالی در سال ۱۳۵۹ از طرف حضرت امام به امامت جمعه گنبد منصوب شدید در سال ۱۳۵۸ به چه منظور در گنبد حضور داشتید؟
بسم الله الرحمن الرحیم. من هم خدمت شما و سایر خوانندگان محترم سلام عرض می‌کنم. اینجانب در سال ۵۷ که به شهرستانهای مختلف سفر می‌کردم تا حرکت ونهضت انقلاب را به مانند سایر نیروهای انقلابی به پیش ببریم به منطقه گنبد رفتم و یک سخنرانی مهیج در مسجد قائمیه ایراد و اولین مرگ بر شاه را در آن منطقه به راه انداختیم که به دنبال آن دستگیر وروانه زندان کمیته مشترک تهران شدم. به هرحال در فروردین ۵۸ به دیدن منسوبین واقوام همراه خانواده به گنبد آمدم وسوال کردم که آیا مقدمات رفراندوم انجام شده یا نه؟ به فرمانداری مراجعه کردم دیدم هیچ اقدام جدی صورت نگرفته است.
حاج آقا عمادی قبل از اینکه وارد چگونگی رفراندوم در شهرستان گنبد شویم، لطفاً موقعیت جغرافیایی و ساختار فرهنگی مذهبی گنبد را تشریح نمایید؟
در ابتدا برای اینکه حضرتعالی و سایر خوانندگان محترم در جریان قرار بگیرند که در مسایل گنبد اشراف دارم نیاز به یک مقدمه تاریخی و چگونگی ورود اینجانب به منطقه گرگان و گنبد می‌باشد. اینجانب در سال ۱۳۴۹جهت تبلیغات ماه مبارک رمضان به گنبد رفتم و دیدم که به هیچ وجه زمینه مبارزاتی وانقلابی وجود ندارد. اما در ارتباط با موقعیت جغرافیایی گنبد باید بگویم که شهر گنبد در زاویه نقشه قرار گرفته است و مردمی که در آنجا ساکن هستند اکثراً از جاهای دیگر کشور کوچ کرده‌اند و در آنجا مستقر شده‌اند و در واقع همه ایران در آنجا هست. اصفهانی، زابلی، همدانی، بلوچ، شیرازی، مشهدی، شاهرودی، سبزواری، اردبیلی، تبریزی، سرابی و... به منطقه ترکمن‌صحرا و گنبد آمده‌اند، حالا چرا به آنجا آمدند به دلیل اینکه آنجا قطب اقتصادی بوده است و سه محصول گندم، جو و پنبه کشت می‌شده است. مردم منطقه هم اکثر سنی هستند و متأسفانه شم سیاسی و انقلابی در آن مقطع نداشتند و این هم به دلیل آن بود که یک روحانی عالم و دردآشنا در آنجا نبود که مردم را با مسایل سیاسی آشنا کند و به آنها جهت بدهد. در گنبد در آن زمان بهائیت و انجمن حجتیه به شدت فعالیت می‌کردند و انجمن حجتیه که صد درصد با مبارزه انقلابی مخالف بود و اعتقاد داشتند که امام عصر می‌آید و کار را تمام می‌کند.
حاج‌آقا عمادی چه عللی باعث غائله و جنگ گنبد در سال ۵۸ گردید؟
همان‌طور که در صحبت‌هایم گفتم یک عامل را نمی‌شود در نظر گرفت و در واقع باید عوامل بسیار را کنار هم قرار دهیم تا به نتیجه برسیم. همان‌طور که ذکر شد در گنبد اقوام مختلف با فرهنگ‌ها و دیدگاه‌ها و عقاید مختلف جمع شده‌اند و یک فردی هم نبود که آنها را تغذیه فکری و سیاسی بکند و هر فرد سرگرم کار و خودش بود لذا اگر چریک‌های فدایی خلق آنجا آشیانه می‌کنند هیچ فردی توجه نداشته است. اگر کمونیست‌ها، حزب توده، بهایی‌ها در آنجا دست به فعالیت زدند به خاطر همان دنج بودن و مشغول بودن مردم به کار خویش بوده است. در کنار آن روحانیت اهل سنت در آن مقطع با وهابیت عربستان و پاکستان در ارتباط بودند و به ایجاد اختلاف شیعه و سنی در منطقه دست می‌زدند. در کنار این عوامل شاهپور غلامرضا، عبدالرضا، شمس، اشرف و محمدرضا پهلوی اصلاحات ارضی کرد و تمام زمین‌های مردم را در اختیار خودشان قرار داده بودند. در واقع مردم زمین‌هایشان را از دست داده بودند و حقشان پایمال شده بود. توده‌ای‌ها و چریک‌ها مردم منطقه را تحریک می‌کردند که بیایید از حکومت حقتان و زمینهایتان را بگیرید و به دنبال رویارویی مردم با حکومت بودند. من خودم چندین بار با آخوندهای ترکمن صحبت کردم متوجه شدم که چریک‌های فدایی خلق آنها را تحریک کرده‌اند. چریک‌ها هم‌چنین به ترکمن‌ها می‌گفتند که شما یک قوم هستید و باید تجزیه شوید و مستقل زندگی کنید درست همین کار را در کردستان و خوزستان مطرح می‌کردند. چریک‌ها می‌گفتند که ما در کنار شما هستیم و حمایتتان می‌کنیم لذا با هم متحد شدند. در این پروسه کمونیست‌ها نیز با چریک‌ها هم‌صدا شدند و به دنبال تجزیه آن منطقه بودند. جدای این عوامل یک عده عناصری نیز چون لیبرال‌ها هم قائل به دین منهای روحانیت بودند و اعتقاد داشتند حالا که انقلاب به پیروزی رسیده است روحانیت باید از حکومت کنار بروند و قدرت را به ما بسپارند. من در طول مدتی که در گنبد بودم با آنها درگیر شدم و بسیاری از آنها را تصفیه کردم. این عوامل در اکثر نهادهای دولتی نفوذ داشتند و به ترویج افکار خود می‌پرداختند که در مدت زمانی که در آنجا مستقر بودم به تصفیه آنها در آموزش وپرورش حتی در شهربانی و... پرداختم.
در جمع‌بندی غائله گنبد باید گفت که مسأله ترکمن و غیرترکمن، شیعه و سنی جزء صغری قضیه بود و مسائل دیگر چون حضور گروهک‌هایی چون چریک‌های فدایی خلق، حزب توده، مارکسیست‌ها، پیکار، طوفان، آرمان مستضعفین، مجاهدین خلق (منافقین)، عدم آشنایی افراد منطقه با جریانات سیاسی و گروهک‌ها، عدم حضور یک روحانی متعهد و آشنا به مشکلات مردم، حضور فئودال‌ها و درباریان و استثمار مردم از عوامل جنگ بود.
پس از شروع جنگ گنبد واکنش مردم منطقه چگونه بود؟
پس از آغاز درگیری، شهر از کنترل خارج گردید و صدای تیراندازی متناوب به گوش می‌رسید و به جز گروهک‌های درگیر و آمبولانس‌ها که زخمی‌ها را به بیمارستان می‌رساندند فرد دیگری در خیابان‌ها دیده نمی‌شد. در واقع در ۵ فروردین ۵۸ جنگ گنبد شروع شد. اینجانب ستاد عملیاتی در مسجد عسگریه (میدان ۱۷ شهریور فعلی) را تشکیل دادم. مردم سنگربندی کردند. این مسجد در ابتدای شهر قرار داشت و هرگاه نیرو از تهران، شاهرود، علی‌آباد، مشهد می‌آمد در آنجا سازماندهی و از آنجا امدادرسانی می‌شد. در این زمان همه مغازه‌ها تعطیل بود، نان و مواد غذایی نبود، بلکه از شهرهای مختلف می‌رسید، مردم از راه‌های فرعی به گنبد می‌آمدند. دارو و لوازم جراحی را به بیمارستان برای مداوای مجروحین می‌فرستادیم. من هم با قم و تهران و مشهد به صورت جدی در ارتباط بودم و گزارش‌ها را منعکس می‌کردم. در این زمان کمیته تهران وکمیته مشهد و کمیته قم اینجانب را به عنوان نماینده از صدا وسیما اعلام نمودند و دولت موقت هم مراتب را تایید کرد.
حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین عمادی در ارتباط با رفراندوم مطالبی را اگر به خاطر دارید بفرمایید؟
در روزهای قبل از برگزاری رفراندوم به فرمانداری گنبد مراجعه کردم، دیدم در خصوص مسألهٔ انتخابات فرماندار بسیار ضعیف برخورد کرده است. حال آن‌که یک روز بیشتر به انتخابات باقی نمانده بود، حتی صندوق آراء هم تهیه نکرده بودند. به سرعت از جعبه‌های میوه صندوقی تهیه کردیم و در آن پارچه پیچیدیم و آماده رأی‌گیری ساختیم. باخبر شدم که ترکمن‌ها هم موضوع تجزیه را مطرح کرده‌اند و درصدد تشکیل حکومت خودمختار هستند. در روز رأی‌گیری جنگ شروع شد. در حالی که جنگ در محل غربی ترکمن‌ها بود، ما صندوق‌ها را در محل‌های شرقی و شمالی شهر مستقر کردیم. تیراندازی شدت گرفت، خبر از کشته شدن افراد بود، اما مردم به پای صندوق‌های رأی حاضر شدند و رأی دادند. من هم در شهر حین سرکشی به صندوق‌ها به اطلاعیهٔ چریک‌های فدایی خلق در تحریم رفراندوم و تهدید مردم به حضور در رفراندوم بود. در هر حال کوشش و همت این بود که آن روز رأی‌گیری انجام گیرد. بحمدالله رأی‌گیری انجام شد و در پایان صندوق‌ها را جمع‌آوری کردند و ما آرا را شمارش و صورت جلسه کردیم. فقط از بخش شیعه، شمار ۳۰۱۵۱ رأی آمد که ما صورت‌جلسه کردیم و به تهران اعلام نمودیم.
واکنش دولت موقت نسبت به حوادث گنبد چه بود؟
آنها هم دوپهلو حرف می‌زدند. در آن زمان یک هیأت اعزامی از تهران به گنبد برای بررسی حوادث آمد و من با آنها صحبت می‌کردم ولی هرچی که آنها می‌گفتند من به آنها اعتماد نمی‌کردم و فقط اخبار و حوادث را با تهران و قم هماهنگ می‌کردم و طبق آن عمل می‌کردم. هم‌چنین دولت موقت چند هواپیمای جت به منطقه فرستاد و از فراز شهر گنبد مانور می‌دادند که هدفشان ترس در دل مخالفان رژیم در شهر بود.
لطفاً درباره اندیشه چریک‌های فدایی خلق توضیح دهید؟
قبل از پیروزی انقلاب من با اکثر گروه‌ها و جریانات مخالف شاه که یک هدف و مقصد داشتند و آن سقوط و سرنگونی شاه بود ارتباط داشتم. در آن زمان‌ها با هم کار می‌کردیم برای سرنگونی رژیم شاه که بدان نائل آمدیم. اما پس از سقوط شاه آنها تغییر مواضع دادند و خطمان عوض شد و ارتباطمان قطع شد. آن زمان دریافتمان این بود که چریک‌ها نسخه دوم مارکسیست‌ها و توده‌ای‌ها هستند با یک تفاوت که مارکسیست‌ها حمله مسلحانه جزء برنامه‌شان نبود ولی چریک‌ها مشی مسلحانه داشتند. آنها براساس استدلال‌هایی که داشتند می‌گفتند مارکسیسم باید حاکم باشد و محورهای تز، آنتی‌تز و سنتز مطرح بود و افراد را جذب می‌کردند و تبلیغات زیادی داشتند.
حاج‌آقا درباره بولتن‌های تبلیغاتی چریک‌های فدایی خلق بفرمایید؟
بولتن‌هایی که توسط چریک‌ها چاپ می‌شد محدود به دو الی سه صفحه بود. در آن بولتن‌ها بیشتر به گزارشات درگیری‌ها و راهکارهای مبارزاتشان می‌پرداختند. در واقع تمام اعلامیه‌ها و نشریات چریک‌ها توسط دفتر تبلیغاتی سازمان به زبان ترکی تهیه و چاپ و بین ترکمن‌ها پخش می‌شد.
غائله گنبد چگونه به پایان رسید؟
با توجه به گزارشات اینجانب و فرماندار وقت دولت به اعزام نیرو پرداخت و نیروهای انقلابی از کمیته‌های مشهد، گرگان، علی آباد، شاهرود به کمک آمدند و ارتش هم با اعزام فانتوم و پرواز در سطح پایین و شکستن صوت، نیروهای مخالف عقب‌نشینی کردند و توافق نامه‌ای هم تنظیم شد وپس از آن بازار‌ها باز ومردم به شادمانی پرداختند.
مصاحبه با مهندس حیدر جم
مهندس حیدر جم در سال ۱۳۰۹ در شهرمیانه از توابع آذربایجان شرقی در یک خانواده متولد شد. دوران کودکی و تحصیلات تا ششم ابتدایی را در میانه سپری کرد. ایشان در سال ۱۳۲۷ به عنوان معلم به استخدام اداره فرهنگ (آموزش و پرورش) درآمد و از سال ۱۳۲۹ وارد خدمت در نیروی هوایی ارتش گردید. مهندس جم در سال ۱۳۳۸ در دانشکده صنعتی امیر کبیر (پلی تکنیک) پذیرفته و ضمن تحصیل در دانشگاه از دانشجویان دانشکده افسری نیز محسوب می‌شد. ایشان بعداز فراغت از تحصیل در سال ۱۳۴۲ با مدرک فوق لیسانس در رشته مهندسی برق الکترونیک فارغ التحصیل شد و در سازمان صنایع نظامی ارتش به فعالیت پرداخت و درسال ۱۳۴۷ تا ۱۳۴۸ به مدت ۱۵ ماه برای طی دوره تکمیلی مخابرات به کشور انگلستان اعزام گردید در سال ۱۳۵۳ بازنشسته شدند.
با پیروزی انقلاب مهندس جم به انقلابیون پیوست و به فعالیت‌های خویش در جهت تثبیت نظام مقدس جمهوری اسلامی پرداخت. ایشان در سال ۱۳۵۹ به دستور آقای میرسلیم معاون سیاسی وزارت کشور جهت رسیدگی به امور گنبد گاووس به این شهر اعزام و در حدود یک سال به سمت فرمانداری مشغول به کار گردید و در برخورد با عوامل نفوذی و جلوگیری از ناهنجاری‌های گنبد و جذب ترکمن‌ها تلاش بسیاری را انجام داد.
در ارتباط با موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی و مذهبی گنبد توضیح بفرمایید؟
منطقه ترکمن‌صحرا منطقه وسیعی است که از شمال به روسیه از غرب به گرگان، از شرق به بجنورد و از جنوب به شاهرود منتهی می‌شود. از شهرهای این منطقه می‌توان به رامیان، آزادشهر، کلاله، مینودشت، مراوه‌تپه اشاره نمود. جمعیت منطقه ترکمن‌صحرا در اوایل انقلاب ۵۰۰ هزار نفر بود که مرکز شهرستان گنبد می‌باشد. در گنبد بیش از نصف اهالی از نژادهای مختلف: فارس، ترک، بلوچ و بقیه از‌نژاد ترکمن می‌باشند. سرزمین خانات آسیای مرکزی زیستگاه و خاستگاه اولیه ایلات ترکمن است. بخش عمده این سرزمین بیابانی بی‌آب و علف به نام «قره‌قوم» است که صحرایی است بی‌پایان که در آن جز دهشت چیزی یافت نمی‌شود و در زمستان سرمای سخت و برف هولناک و در تابستان گردبادهای مهیب و شن‌های متراکم به کیفیت وحشتناک عبور از این وادی خاموشان را دچار مخاطره می‌سازد. در واقع ترکمن‌ها که برمبنای اقتصاد قبیله‌ای زندگیشان به احشام بسته بود، در جستجوی آب و مرتع برای شتر‌ها، اسب‌ها و دام‌های خود به حرکت افتادند و کوچ از سرزمین مادری به اطراف و اکناف را آغاز کردند. در سال‌های قرن چهارم هجری سه قبیله بزرگ ترکمن یعنی یموت، گوکلان، تکه در حدود استرآباد (گرگان) و خراسان ساکن شدند. به مرور نیز اقوام دیگر از آذری‌ها، بلوچ‌ها، زابلی، شاهرودی و خراسانی‌ها به این منطقه مهاجرت کرده و ساکن شدند. در واقع می‌توان گفت گنبد مثل یک کشور کوچک با انواع و اقسام قومیت‌ها است و اگر بگوییم که ضدانقلاب جای خوبی را برای پیاده کردن اهداف خود پیدا کرده بود نشان از دقت آنها در مسایل سیاسی و اجتماعی منطقه ترکمن‌صحرا بود. اما درباره تعداد آبادی‌ها می‌توان گفت که در آن زمان (سال ۵۸) بیش از ۴۰۰ پارچه آبادی در ترکمن‌صحرا وجود داشت که بیشتر ترکمن‌نشین بودند. شغل اصلی مردم کشاورزی است ولی شکار، دامپروری، ماهیگیری، قالی‌بافی نیز رایج است. کشت آن بیشتر به صورت دیم می‌باشد. تولیدات عمده منطقه ترکمن‌صحرا گندم، جو، پنبه، دانه‌های روغنی مانند آفتابگردان است.
درباره دین و مذهب ترکمن‌ها می‌توان گفت که مسلمان هستند ولی اکثراً حنفی مذهب هستند. زبان آنها نیز ترکمنی است و یکی از کتاب‌های مهم آنها که مثل شاهنامه فردوسی است و در مراسم‌های خود استفاده می‌کنند کتاب مختوم قلی است.
جناب آقای مهندس حیدر جم همان‌طور که مستحضر هستید درباره چگونگی شکل‌گیری غائله گنبد در فروردین‌ماه سال ۵۸ توسط گروه‌ها و جریان‌های سیاسی چون سازمان چریک‌های فدایی خلق، دولت موقت، نیروهای نظامی، شورای ستاد خلق ترکمن و... علل و عوامل مختلفی مطرح شده است. از دیدگاه حضرتعالی که ناظر و شاهد در حوادث گنبد بودید چه علل و عواملی باعث این حادثه گردید؟
بله، همان‌طور که جنابعالی فرمودید علل و عوامل مختلفی در به وجود آمدن جنگ اول در گنبد نقش داشت. ولی در واقع علت اصلی، انواع قومیت‌ها در منطقه بود که نیروهای ضدانقلاب و در رأس آن حزب توده و عوامل چریک‌های فدایی خل از آن به نحو احسن بهره‌برداری سیاسی کردند و به آشوب‌خیزی در منطقه پرداختند. از علت‌های دیگر نیز مسأله زمین بود. این مسأله ریشه تاریخی دارد. رژیم پهلوی برای پراکنده ساختن ترکمن‌ها عده‌ای از آنها را از بین برد و عده‌ای دیگر را به مناطق مختلف تبعید کرد و بسیاری از زمین‌های آنها را غصب کرد و به اشخاصی مانند هژبر یزدانی، شاهپور غلامرضا، اشرف پهلوی، سرلشکر مزین و سایر درباریان وابسته واگذار کرد. به این ترتیب هم مخالفان خود را پراکنده ساخت و هم با تقسیم زمین‌ها بین خانواده و نزدیکان خویش ترکمن‌ها را به کارگری گرفت و برای تثبیت موقعیت خود سعی در بی‌فرهنگ نگاه داشتن آنها نمود. بدین ترتیب توده‌های دهقانان ترکمن که در اثر تجاوزات پهلوی‌ها زمین‌های خود را از دست داده بودند، آواره شهر‌ها شدند. رجال و سرمایه‌داران وابسته به درباره به ویژه از طریق سرلشکر مزین هزاران هکتار اراضی کوچک را از خرده‌مالکان و دهقانان خرده‌پا متصرف شدند و صد‌ها روستایی خرده‌پای ترکمنی که نسبت به این تجاوزات شاکی بودند از سوی مراجع دولتی و نظامی و ساواک به عنوان اخلال‌گر و مخالف شاه دستگیر و شکنجه شدند.
همان‌طور که ذکر کردم از جمله علل اصلی مشکلات گنبد مسئله زمین و فئودال‌های آن منطقه بود. بلافاصله پس از پیروزی انقلاب فئودال‌ها که مدت‌ها ظلم و ستم بر مردم داشتند از کشور فرار کردند و عده‌ای نیز چون حزب توده و چریک‌ها به تحریک مردم و ایجاد اختلافات پرداختند و آگاهانه با دامن زدن به اختلافات قومی و مذهبی و تحریک ترکمن‌ها که زمینه فکری، مادی و فرهنگی را به دلیل ستم‌های رژیم گذشته و تا حدودی عملکرد اشتباه برخی از ارگان‌های اجرایی داشتند جنگ را ایجاد کردند. من در مقاله‌ای در روزنامه کیهان در ارتباط با حوادث آن دوره نوشتم که ترکمن‌ها با انقلاب هماهنگی کامل دارند و اعلام بیعت کردند و در واقع همین‌طور هم بود اما در مقابله با من سازمان حزب توده و چریک‌های فدایی به شدت دست به تبلیغات و فعالیت زدند و با عناوین مختلف در شب‌نامه‌ها و بولتن‌های خود چون جم آتش‌افروز است، جم ضدخلق ترکمن و... مطلب نواشتند و ماهیت واقعی خود را نشان دادند. آقای حمیدیان یکی از این عوامل چریکی فدایی بود که از عوامل فرخ نگهدار در منطقه بود. به هر حال بخش عمده‌ای از خواست‌های ترکمن‌ها حل مسأله زمین و بازپس گرفتن اراضی از دست رفته از سرمایه‌داران و وابستگان رژیم سابق و تقسیم عادلانه آن اراضی میان خودشان را تشکیل می‌داد.
پس از شروع این حوادث، واکنش مردم و دولت موقت نسبت به این حوادث چه بود؟
پس از آغاز درگیری‌ها زدوخورد به خیابان‌های اصلی کشیده شد و گروه‌های متخاصم روی بام‌ها و مغازه‌ها سنگر گرفتند. مغازه‌ها و ادارات تعطیل شد و مردم جرأت بیرون آمدن از خیابان را نداشتند. در این زمان پاسگاه‌های ژاندارمری نیز مورد حمله و دستبرد قرار گرفت. در واقع پاسگاه‌هایی که در غرب شهرستان قرار داشت توسط نیروهای ضدانقلاب چریک‌های فدایی مورد حمله قرار گرفت و سلاح‌های آن را به غنیمت بردند. اما پاسگاه‌های دادلی، مراوه‌تپه، کرند، گلی‌داغ توسط نیروهای مردمی و انقلابی تخلیه شد و به مراوه‌تپه سلاح‌ها آورده شد. چریک‌ها در آن زمان می‌گفتند که شیعه‌ها می‌خواهند سنی‌ها را بکشند و به اختلافات فرقه‌ای دامن می‌زدند. به طور کلی می‌توان گفت که ترکمن‌ها به خاطر نظریه خاص مذهبی‌‌شان آدم‌های سیاسی نیستند. هر مسأله‌ای که پیش می‌آمد می‌گفتند که تقدیر الهی است و در حقیقت چریک‌ها از این موضع استقبال کرده و در درون ترکمن‌های ستاد آنها نفوذ کردند و به آنها سلاح می‌دادند و متأسفانه عده‌ای از آنها فریب خورده و جذب سازمان شدند.
پیش از این نیز از سوی نخست‌وزیر هیأتی اعزامی وارد گنبد شدند تا از طریق مذاکره با طرفین درگیر در گنبد تلاش خود را به پایان دادن زدوخوردهای شهر آغاز کنند. من نیز که از طرف مهندس غرضی مأموریت داشتم که از وضعیت گنبد گزارش تهیه کنم این کار را انجام دادم و گزارشی را به سپاه، وزارت کشور و نخست‌وزیر دادم.
درباره کشته‌شدگان و مجروحین حوادث گنبد گزارش‌های ضدونقیضی ذکر شده است. تعداد حقیقی چقدر بود؟
بنده اطلاع دقیق و مستندی از تعداد مجروحین و تلفات حادثه در ذهن ندارم.
با توجه به اینکه در ۱۰ فروردین رفراندوم برای انتخاب نوع نظام صورت گرفت لطفاً درباره چگونگی برگزاری رفراندوم و حوادث به وجود آمده بفرمایید؟
ضدانقلاب بسیار سران ترکمن و مردم منطقه را تهدید می‌کرد که در انتخابات رفراندوم شرکت نکنند. حتی رادیوهای بیگانه و در رأس آنها بی. بی. سی اعلام کرد که ترکمن‌ها رفراندوم را تحریم کرده‌اند اما در حقیقت ترکمن‌ها و مردم گنبد در رفراندوم شرکت کردند و بنده نیز طی ملاقاتی که با سران طوایف ترکمن داشتم آنها اعلام حمایت و پیروی از رفراندوم را اعلام کردند و من نیز مذاکرات و مصاحبه‌های خود با آنها را در آن زمان به رادیو دادم که پخش شد. هم‌چنین از صندوق‌هایی که بازدید می‌کردم ترکمن‌ها نیز در صفوف رأی‌گیری حضور داشتند. در واقع این حرف که آنها در رفراندوم شرکت نکردند شبهه‌ای بود که توسط سران چریکی فدایی خلق و عناصر منافق زده می‌شد.
غائله گنبد چگونه به پایان رسید؟
بین سران ترکمن و اعضای اعزامی هیأت دولت جلسه‌های متعددی برگزار شد و خواسته‌های طرفین مطرح گردید که در نتیجه فرمان آتش‌بس و ترک مخاصمه در ۱۴ فروردین بسته شد و ارتش امنیت گنبد را در دست گرفت. متن توافقنامه ترک مخاصمه که بین نیروهای درگیر در گنبد با حضور ترکمن‌ها انجام شد شامل انتقال سریع مجروحین به بیمارستان‌ها و عقب‌نشینی کامل طرفین از سنگر‌ها و مواضع دفاعی خود و پاکسازی شهر و هم‌چنین حفظ نظم شهر برعهده ارتش بود. با اعلام خبر توافقنامه ترک مخاصمه از رادیو مردم به خیابان ریخته و شادی کردند. و در واقع این چریک‌های فدایی خلق و حزب توده و کمونیست‌ها بودند که دست به توطئه زدند و قصد به راه انداختن جنگ داخلی را به منظور ضربه زدن به انقلاب داشتند که موفق نشدند.