ماجرای کوی دانشگاه چگونه آغاز شد؟

در طول تاریخ هر قوم یا کشوری قطعاً مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... به هر دلیلی بعضاً منجر به فساد سیاسی و آشوب اجتماعی می گردد. در تاریخ جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب نیز «حادثه کوی دانشگاه تهران در تیر ماه 1378» می تواند یکی از حوادث قابل توجه باشد که دشمنان داخلی و خارجی با همکاری و همفکری یکدیگر می خواستند نظم کشور را مختل کرده و حرکت را به نفع خودشان به آخر برسانند. (1) این حادثه از جنبه ها و دیدگاههای مختلفی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. جناحهای سیاسی آن زمان هر کدام در پی انتساب جریانات و خشونتهای کوی دانشگاه به طرف مقابل بوده اند.
اما ماجرا از آنجا آغاز شد که در تیرماه 1378، کمیسیون فرهنگی مجلس پنجم، طرحی را با عنوان «اصلاحیه قانون مطبوعات» در چهار بند به تصویب رساند که مواد آن عبارت بودند از:
الف) ممنوعیت فعالیت مطبوعاتی برای عوامل بیگانه، اعضای گروهک های تروریستی و ضدانقلاب، جاسوسان، وابستگان و سردمداران رژیم طاغوت و...
ب) منع شدن مطبوعات کشور از دریافت کمک مالی از کشورهای بیگانه
ج) ضمانت اجرایی برای مقابله با افراد دولتی یا غیردولتی که نشریات را برای چاپ مطلب یا مقاله ای زیر فشار قرار داده یا آنها را وادار به سانسور نمایند. (در قانون مطبوعات با تأکید بر آزادی بیان و قلم و برای پیشگیری از اعمال قدرت مسئولان بر مطبوعات، تصریح شده بود که اگر مطبوعات دولتی یا غیردولتی از این ماده تخلف کنند به حکم دادگاه از خدمات دولتی منفصل و یا تعزیر خواهند شد».
د) لزوم التزام عملی مدیران مسئول و صاحبان امتیاز نشریات به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
با تصویب این طرح بسیاری از مطبوعات و روزنامه های کشور سعی در بهره برداری جناحی از این مصوبه کردند. همزمان با ارسال اصلاحیه قانون مطبوعات به هیأت رئیسه مجلس، مجمع روحانیون مبارز با صدور اطلاعیه ای که در روزنامه ایران 12 تیر 78 به چاپ رسید، اعلام کرد: «طرحی توسط تعدادی از نمایندگان مجلس در دستور کار مجلس قرار گرفته که فقط تحدید کننده مطبوعات است و سایه استبداد را بر فضای مطبوعات کشور می گستراند. اعمال محدودیت و ممنوعیت همان طور که در گذشته نتیجه ای مطلوب در پی نداشته، اینک نیز چنین دستاوردی نخواهد داشت». (2)
همچنین روزنامه نشاط در تاریخ 13 تیر با انتشار بیانیه شورای شهر تهران و سردبیر 10 نشریه دوم خردادی نسبت به طرح این اصلاحیه در مجلس هشدار داد. (3)
روزنامه سلام هم در 15 تیر یعنی یک روز مانده به مطرح شدن اصلاحیه در صحن علنی مجلس، اقدام به انتشار سند محرمانه منتسب به وزارت اطلاعات نمود و با تیتر درشت نوشت: «سعید اسلامی پیشنهاد اصلاح قانون مطبوعات را داده است». (4) لازم به ذکر است که محتوای طرح امامی مربوط به کل امور فرهنگی کشور بوده و مطبوعات تنها بخشی از آن را شامل می شد. (5) هدف نه رسالت اطلاع رسانی مطبوعاتی بلکه حساس کردن مصوبه ای بود که باید در مجلس تصویب می شد. به نوعی این مطلب روزنامه سلام جنگی روانی در جهت مخدوش کردن ذهنیت افکار عمومی نسبت به مسأله بوده است.
به صحنه آوردن مدیر مسئول روزنامه سلام ـ آقای موسوی خوئینی ها ـ با هدف ایجاد هزینه ای غیرقابل پرداخت و در نتیجه عدم تصویب اصلاحیه قانون مطبوعات صورت پذیرفت، اما با شکایت وزارت اطلاعات و تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، پرونده اتهامی وی به دادگاه ویژه روحانیت ارجاع داده شد و با احتساب حکم تعلیقی سال 1372، روزنامه سلام تا تعیین تکلیف نهایی تعطیل شد.
جریان دوم خرداد که بخش هایی از آن تجدیدنظرطلب نام گرفته بودند با اعلام حکم توقیف روزنامه سلام دچار غافلگیری شدند و به هشدار و تهدید روی آوردند. روزنامه های موسوم به دوم خردادی ها در اقدامی هماهنگ، تعطیلی روزنامه سلام را مهمترین سوژه خبری خود قرار دادند و ازآن به عنوان «اقدامی غیرقانونی»، «مقابله با دولت» و «مخالفت با توسعه سیاسی» یاد کردند. روزنامه نشاط با عبارت معناداری در زیر تصویر مدیر مسئول روزنامه سلام نوشت: «آیا محافظه کاران هزینه به صحنه آوردن آقای موسوی خوئینی ها را محاسبه کرده اند؟» (6) و روزنامه صبح امروز با مدیر مسئولی سعید حجاریان، در نخستین روز توقیف روزنامه سلام تصریح کرد: «باید به یاد داشته باشیم که بازی دموکراسی، اگرچه بازی نامیده می شود، ولی اگر قواعد آن را پذیرفتیم، دیگر بازی نیست. رأی مردم به جمهوری اسلامی، رأی به دموکراسی است و اگر این قاعده چه در مطبوعات و چه در انتخابات در هم شکسته شود، آنگاه سیاست ورزی به پایان می رسد». (7)
هماهنگی روزنامه های پنجشنبه 17 تیر در اختصاص تیترها و سرمقاله های خود به عواقب غیرقابل پیش بینی و کنترل توقیف روزنامه سلام، نشان از آن داشت که یک تیم پشت پرده، هدایت این جریان را برعهده دارد؛ چرا که خبر توقیف روزنامه سلام ساعت 10 شب اعلام گردید و آن زمانی بود که اکثر روزنامه می بایست با انجام مراحل نهایی، صفحات روزنامه ها را به چاپخانه می فرستادند تا در توزیع فردا صبح خود دچار مشکل نشوند. روز پنجشنبه 17 تیر، 10 روزنامه زنجیره ای با تیترهایی چون «محدودیت مطبوعات خشم مردم را شعله ور خواهد کرد»، «زمان حامل حوادث خشونت بار است»، «نظام باید هزینه های سنگینی بپردازد»، «دانشجویان ساکت نخواهند نشست»، «ورود به قلعه چپ گرایان یک ریسک خطرناک برای محافظه کاران است»، «مقابله با دولت و مخالفت با توسعه سیاسی» و «پایان سیاست ورزی»، درصدد القای فضای بحرانی و ناآرامی به جامعه برآمدند تا در همان شب علیرضا نوری زاده، مفسر رادیو بی بی سی در تقدیر از عملکرد مطبوعات اصلاح طلب بگوید: «ما باید سرافراز باشیم که پرچمداران جامعه مدنی در ایران یعنی نشریات نشاط، صبح امروز، خرداد، همشهری و ایران، مراکز قدرت را نشانه رفته اند و با زیر سؤال بردن مشروعیت و مقبولیت نظام اسلامی، چالشی جدی فراروی حاکمان اسلامی گشوده اند». (8)
حادثه 18 تیر در حالی رقم خورد که رسانه های غربی نیز از هفته ها قبل زمینه چینی هایی را به انجام رسانده بودند. نشریه آمریکایی «میدل ایست اکونومیک دایجست» در هفتم تیر 1378 نوشته بود: «بیشتر ناظران در تهران بر این اعتقادند که تابستان امسال شاهد یک آزمون حیاتی قدرت و حتی شاید دور نهایی رویارویی جدی بین جناح محافظه کار و اصلاح گرایان خواهد بود. اصلاح طلبان یک تابستان سیاسی داغ را در پیش روی دارند تا جناح محافظه کار را از میدان مبارزه خارج نمایند.»
«گری سیک»، مشاور امنیت ملی در دولت های کارتر و ریگان و از مسئولان سازماندگی عناصر ضدانقلاب و تجدیدنظرطلب ایرانی، در اظهاراتی اعلام کرده بود: «برای آنها که خواستار توسعه سیاسی هستند زمان بسیار خطرناک است. در طی دو سال گذشته علی رغم وجود حمایت تبلیغاتی و فیزیکی، این افراد در نگاه داشتن خود، شجاعت به خرج داده اند و شجاعت آنها در روزهای آینده به نمایش گذاشته خواهد شد.»
«ایلینا روزلهتین»، عضو جمهوری خواه مجلس نمایندگان آمریکا در جمع مراسم راهپیمایی منافقین در 31 خرداد 1378 اعلام کرده بود: «تنها راه حل باقیمانده برای تغییر در ایران، تغییر حکومت مذهبی است. شما هدفی درست، یعنی سرنگونی حکومت اسلامی را دنبال می کنید.» و «گری هاکرمن» سخنران دیگر این مراسم خاطرنشان کرد: «زمان آن فرا رسیده که وزارت خارجه آمریکا با حمایت مستقیم از نهضت ملی ایران، سرنگونی حکومت اسلامی را پیگیری کند». (9)
با شروع درگیری های کوی دانشگاه تهران که با تحریک و رهبری برخی عناصر پشت پرده صورت گرفت، جریانهای سودجو وارد عرصه شدند. برخی عناصر کهنه کار ضد انقلاب که در صدد بودند تا بین دانشجویان و مردم و دولت تقابل ایجاد کنند، نیروهای خود را در پوشش دانشجو و مردم عادی وارد صحنه کردند. (10)
در واقع اعتراض خشونت آمیز به جریانی قانونی (مصوبه مجلس) نمی توانست بدون زمینه چینی و هدایت برنامه ریزی شده باشد.
در درون دانشگاه نیز برخی جریانهای وابسته به خارج از آن با سوء استفاده از روحیه انتقادی دانشجویان و بزرگ کردن جریانهای روز به آتش وقایع دامن زدند. دفتر تحکیم وحدت که به ابزار دست و بازوی اجرایی جریان دوم خرداد تبدیل شده بود، در حوادث تیر 78 نقش مؤثری را ایفا کرد. این تشکل غافل از رسالت مستقل خود در زمینه فعالیت های دانشجویی در حادثه کوی دانشگاه تا توانست به تشنج دامن زد. (11)
البته نباید از اهمال و کم کاری های برخی سازمانهای مسؤول مثل نیروی انتظامی و شورای تامین استان تهران در نحوه برخورد با این حادثه نیز غافل ماند. چرا که رفتار برخی عوامل این ارگانها نیز بر وخامت اوضاع افزود و سیر حوادث را به گونه ای که طراحان آن انتظار داشتند، پیش برد.
با توجه به این تجربه تلخ می توان چنین نتیجه گیری کرد که بحران های سیاسی- اجتماعی مثل بحران 18 تیر 1378 به مثابه هشداری برای مسؤولان و دست اندرکاران جمهوری اسلامی است تا همواره آگاه باشند که دشمن در کمین کوچکترین جریانات نشسته است تا با سوء استفاده از روحیه جوان و انقلابی قشر دانشجو در جهت منافع خود بهره برداری نماید.
مشارکت سیاسی در جوامع در حال گذار براحتی می تواند دستخوش بهره برداری ها و سوء استفاده های حزبی و جناحی قرار بگیرد، چرا که در این گونه جوامع کارکردهای حزبی تا حد زیادی با گروکشی سیاسی و با تخریب رقیب جریان می یابد.
اتخاذ راه حل های مسالمت آمیز در رقابت های سیاسی و فرهنگ سازی گسترده در بین اقشار مختلف جامعه برای تعامل سازنده با دولت می تواند جلوی سوء استفاده ها و بهره برداری های داخلی و خارجی را بگیرد.

پی نوشت ها:
1 - احمد قدیریان و صادق ظاهر، حادثه کوی دانشگاه تهران، تهران: انتشارات دفاع، 1381، ص 8
2 - روزنامه ایران، 12 تیر 13782
3 - روزنامه نشاط، 13 تیر 13783
4 - روزنامه سلام، – روزنامه سلام، 15 تیر 13784
5 - حادثه کوی دانشگاه تهران، - احمد قدیریان، همان، ص 134. 5
6 - همان، ص 142. 6
7 - روزنامه صبح امروز، 17 تیر 1378. 7
8 - احمد قدیریان، همان، ص 143. 8
9 - http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8604160513
10- روزنامه کیهان، 30 تیر 1378، ص 7. 10
11 - روزنامه کیهان، 3 مرداد 1378، ص 2. 11