مدارس ايرانيان در عراق
در جواب مرقومه مورخه دهم عقرب 1301-2124/2806 آن وزارت جليله معروض ميدارد اينكه از اوضاع معارف عراق عرب و مدارس ايرانيان اينجا استفسار فرموده و نظريات اين ژنرال قونسولگري را راجع به پيشرفت مدارس ايرانيان و تربيت اطفال ايراني خواستهاند جواباً خاطر اولياي آن وزارت جليله را مستحضر ميدارد كه بعد از اعلان مشروطيت يعني از سنة يك هزارو سيصد و بيست و پنج و بيست و شش هجري يك حس وطنخواهي و معارف پروري در بعضي از ايرانيان مقيمين عراق عرب توليد شده به تشويق و ترغيب مرحوم آخوند اعليالله مقامه و آقاميرزا مهدي آيتاللهزاده خراساني كه مشوق حقيقي بودند يك باب مدرسه به نام مدرسه علوي در نجف تأسيس كرده و در تحت مراقبت و نظارت خود آقاميرزامهدي آيتاللهزاده اداره ميشد و بعد از آن از طرف ايرانيان كربلاي معلي كه به رقابت اين مدرسه يك مدرسه به نام مدرسه حسيني تأسيس و هر دو مدرسه به جمعآوري اعانات و مساعدات آقايان علما اداره ميشد و بعد از افتتاح اين دو مدرسه يك مدرسه هم از طرف ايرانيان كاظمين به اسم مدرسه اخوت ايرانيان در كاظمين باز شده و اين مدرسه بر ساير مدارس برتري داشت و علت آن هم اين بود كه اولاً به بغداد نزديك بود و ثانياً مدير آن حاجميرزاعلياكبر اهرابي كه از تجار ايراني و شخص لايق و قابلي است و تمام اوقات خود را صرف پيشرفت امور مدرسه مينمود، بوده است چنانكه شاگرداني كه از مدرسه او بيرون آمدهاند فعلاً در مدارس محلي بينالنهرين با حقوق كافي معلمي ميكنند. بعد حاجميرزاعبدالرحيم بلبله بادكوبه كه از تلاميذ مرحوم آخوند بود مدرسه ديگري به نام مدرسه مرتضوي در نجف باز كرد ولي اين مدرسه بيشتر از سه سال دوام نكرد و در سنه يك هزار و سيصد و سي و هفت هجري نيز بنا به اظهار و تقاضاي ايرانيان بغداد اداره ژنرال قونسولگري مدرسه[اي] به اسم مدرسه شرافت ايرانيان بغداد تأسيس نمود و چون عايدات آن خيلي كم و كفايت مخارج آن را نميكرد ناچار تفصيل به وزارت جليله عرض و به تصويب وزارت معارف امري صادر شد كه تمبر يك قراني به اسم تمبر خيريه ترتيب دهد و بر هر تذكره الصاق و يك قران اضافه بر وجه تذكره دريافت شود و از آن تاريخ تاكنون از همان قرار معمول و مدرسه مزبوره اداره ميشود. در سفر اول تشرف بندگان اعليحضرت اقدس همايون شاهنشاهي ارواحنا فداه به عتبات عاليات يك باب مدرسه ديگري هم به نام نامي بندگان اعليحضرت اقدس شهرياري ارواحنا فداه در كربلاي معلي باز شده كه سر هم رفته در عراق عرب پنج مدرسه ايراني داير است به مناسبت قرب خاك عراق عرب به حدود پشتكوه عدة زيادي از اكراد پشتكوه به بغداد آمده در اينجا اقامت و به حمالي مشغولند و به واسطه طول مدت اقامت آنها در اينجا رفته رفته زبان مادري خود را فراموش كرده كه ژنرال قونسولگري سابقاً درصدد برآمده بود كه يك باب مدرسه به نام افتخار ايرانيان براي تربيت اطفال آنها باز كند ولي چون اداره كردن آن خيلي مشكل بود موقتاً صرفنظر نمود ولي اين مدارس اميدبخش نيست زيرا نه پرگرامي دارد و نه كتابهاي فارسي كلاسيكي دارد كه اطفال را به زبان فارسي تعليم و تدريس كنند و نه عايدي درستي كه بتوان آن مدارس را به خوبي اداره كرد. در هر حال تمام اين مدارس به واسطه نداشتن عايدي در حال نزعاند و ممكن است تا يك سال ديگر بسته شوند و به عقيدة فدوي بهتر است كه خود دولت اداره اين مدارس را در عهده گرفته و مراقبت تامه را نسبت به آنها به عمل آورد. براي اينكه دولت بتواند اين كار را به خوبي از عهده برآيد اولاً لازم است كه دولت علّيه براي هر يك از اين مدارس اقلاً سالي يك هزار و دويست تومان مقرر و جزو بودجة وزارت معارف منظور گردد و فقط يك نفر مدير كل كه از طرف وزارت معارف معين شود ميتواند تمام اين مدارس را اداره كند و نظر به اينكه عتبات عاليات مركز علم و علماي اعلام است شخص مدير بايد از هر جهت آراسته و كامل باشد و تمام اين مدارس را از روي پروگرام وزارت معارف اداره كند و البته ژنرال قونسولگري هم لازمه همراهي را چنانكه حالا هم ميكند درباره اين مدارس و تشويق و ترغيب اهالي به عمل خواهد آورد. در هر حال بر اولياي دولت علّيه لازم است كه توجهي درباره اين مدارس بفرمايند كه بالاخره بسته نشده و اسباب سرشكستگي براي ايرانيان فراهم نشود. مجدداً معروض ميگردد كه خانههاي اين مدارس تماماً كرايه است مگر خانه مدرسه كاظمين كه زمين آن را والدة سلطان محمدشاه آقاخاني به مدرسه تبرع كرده و عمارت آن هم از پول اعاناتي است كه جمع شده است.