مردم و مجلس
سال گذشته به مناسبت روز گرامیداشت مجلس در مقاله ای تحت عنوان خانه خلق و عصاره ملت به صورت مختصر تاریخچه مجلس را در چهار دوره : آغاز مشروطه ، پس از استبداد صغیر ، دوره پهلوی و مجلس در نظرگاه امام بررسی كردیم. اینك به جاست كه به انتخابات مجلس شورای اسلامی در طول عمر 25 ساله انقلاب اسلامی و میزان مشاركت مردم در آنها بپردازیم. چنانكه می دانید از ابتدای انقلاب تاكنون انتخابات مجلس در هفت دوره برگزار شده كه آخرین آنها انتخابات مجلس هفتم در اسفند 1382 بود .
مجلس نماد اقتدار مردم است ، و برای مردمی كه تاریخی سراسر استبداد و دیكتاتوری را پشت سر گذاشته اند ،این نوع حكومت جدید كه متكی بر آراء تمام مردم و برخاسته از خود مردم و یا نخبگان آنان است می تواند منشا آثار حسنه و فراوان باشد. مجلس اشراف ، اعیان و یا بزرگان در طول تاریخ ما وجود داشته كه تنها به هنگامی كه شاه یا سلطان برای امری نیازمند مشورت بود می توانست به آنها رجوع كند ولی انحصار قدرت در دستان شاه و سختگیری های وی سبب می شد كه افراد شركت كننده در این مجالس از اظهار نظری مخالف با نظرات شاه بپرهیزند و تنها به تایید نظرات وی اكتفا نمایند . به این ترتیب چنین مجلسی كه به گفته امام خمینی "اهمّ امور" است در تاریخ كشور ما امر بی سابقه ای است كه مردم خود با آزادی و اختیار نمایندگان خود را برای مدت چهار سال برای تصدی امور قانونگذاری انتخاب نمایند.
در این نوشتار سعی داریم با نگاهی آماری به نامزدهای دوره های مجلس اول تا پنجم و همچنین به میزان آراء مجالس اول تا هفتم بپردازیم. در این نوشتار به پارامترهایی نظیر تعداد ، تفكیك جنسیتی ، سطح تحصیلات و گروه های شغلی نامزدها خواهیم پرداخت ، تا از این طریق مقایسه ای میان مشاركت مردمی در انتتخابات پنج دوره مجلس صورت گرفته باشد.
دوره مجلس
پارامترها دوره اول دوره دوم دوره سوم دوره چهارم دوره پنجم
تعداد داوطلبان مجموع 4527 1829 2271 3441 5883
مرد 4440 1798 2225 3363 5526
زن 87 31 46 78 357
سن حداقل 16 19 23 28 26
حداكثر 85 73 74 76 75
میانگین 37 38 39 39 41
تحصیلات خواندن و نوشتن 53 43 23 26 47
ابتدایی 192 156 172 137 231
راهنمایی 317 34 72 125 218
متوسطه 259 110 160 191 240
دیپلم 801 316 632 925 1180
فوق دیپلم 236 122 168 332 506
لیسانس 1377 418 561 1018 2083
فوق لیسانس 216 82 104 225 592
دكترا 314 70 52 156 425
حوزوی 462 478 327 360 361
فراوانترین گروه تحصیلی لیسانس حوزوی دیپلم لیسانس لیسانس
مشاغل قانونگذاران و مدیران 973 419 619 650 1010
متخصصان 149 723 26 154 1937
تكنسین ها و دستیاران 112 24 60 71 514
كارمندان امور اداری 1911 424 984 1461 1467
كاركنان خدماتی 360 98 331 668 422
كاركنان كشاورزی 230 39 35 66 89
صنعتگران 191 17 18 88 89
متصدیان ماشین آلات 51 19 22 34 70
كارگران ساده 144 18 47 101 78
سایر موارد 406 48 129 148 207
فروانترین گروه شغلی كارمندان امور اداری متخصصان كارمندان امور اداری كارمندان امور اداری متخصصان
تاریخ برگزاری انتخابات 24/12/1358 26/01/1363 19/01/1367 21/01/1371 18/12/1374
چنانكه مشاهده می شود در انتخابات مجلس اول پس از یك سال از پیروزی انقلاب اسلامی و رهایی مردم از یوغ استبداد ، میزان مشاركت مردم در انتخابات و استقبال آنان از ثبت نام برای نمایندگی مجلس قابل توجه است ، به طوریكه به جز مجلس پنجم در بین چهار دوره نخست انتخابات مجلس ، انتخابات مجلس اول دارای بیشترین میزان داوطلبان است . ولی همین استقبال از ثبت نام برای نمایندگی مجلس در دوره دوم به صورت قابل توجهی و به حدود یك سوم داوطلبان دوره اول تقلیل می یابد و دوباره در دوره های سوم و چهارم با افزایش تعداد داوطلبان روبرو هستیم ولی باز هم تعداد داوطلبان دوره چهارم مجلس از تعداد نخستین دوره كمتر است ، و این تعداد در دوره پنجم به بالاترین میزان خود در بین انتخابات مجلس پس از انقلاب می رسد . متاسفانه سایت وزارت كشور (http://www.moi.gov.ir) فاقد اطلاعات نامزدهای انتخابات مجلسین ششم و هفتم است لذا نمی توان بررسی كرد كه روند افزایش داوطلبان نمایندگی مجلس در این دو دوره اخیر نیز ادامه یافته است یا خیر ؟
میزان حداقل سن از انتخابات مجلس اول تا مجلس پنجم 10 سال افزایش ، حداكثر سن 12 سال كاهش و میانگین سن نسبی نیز در حدود چهار سال افزایش می یابد ، كه خود بیانگر افزایش آگاهی های مردم نسبت به قوانین انتخابات است كه حداقل سن را 30 و حداكثر آن را 75 سال تعیین می كند.
در تحلیل آمار مقاطع تحصیلی و مقایسه میان دوره های مختلف مجلس ، می توان دوره دوم مجلس را یك استثنا در نظر گرفت به طوری كه از دوره سوم به بعد با سیر صعودی در تعداد كاندیداها و در نتیجه در تفكیك آماری مقاطع تحصیلی آنها دیده می شود ولی در دوره دوم به جز در مقطع تحصیلی حوزوی در دیگر مقاطع كاهش چشمگیری نسبت به دوره اول به چشم می خورد و دوره های اول ، چهارم و پنجم در فراوان ترین گروه تحصیلی – لیسانس - با یكدیگر مشتركند .
در زمینه تحلیل آمار گروه های شغلی در دوره دوم یك استثنا دیده می شود ، و آن افزایش گروه شغلی متخصصان در برابر كاهش چشمگیر در تمام گروههای شغلی است ؛ در دوره های سوم و چهارم نسبت به دوره دوم كاهش چشمگیری در این گروه شغلی (متخصصان ) وجود دارد به طوری كه تعداد داوطلبان در این گروه شغلی در دوره چهارم به یك پنجم تقلیل می یابد ، دوره دوم ( با حداقل تعداد داوطلبان ) و دوره پنجم ( با حداكثر تعداد داوطلبان ) در فراوان ترین گروه شغلی - متخصصان - با یكدیگر اشتراك دارند و دوره های اول ، سوم و چهارم در فروانترین گروه شغلی كاركنان امور اداری با یكدیگر مشتركند . تعداد داوطلبان گروه قانون گذاران در دوره اول قابل توجه است به طوری كه دومین گروه با بیشترین فراوانی است ولی در دوره دوم تعداد كاندیداها در این گروه به نصف تقلیل می یابد و مجدداً در دوره های سوم تا پنجم روند صعودی این گروه را شاهدیم.
در دوره پنجم علیرغم افزایش در تمام گروه های شغلی با كاهش یك سومی تعداد داوطلبان در گروه شغلی كارگران ساده و كاركنان خدماتی روبرو هستیم. كه ممكن است دال بر تخصصی شدن چهره مجلس باشد.متاسفانه سایت وزارت كشور و همچنین سایت شورای نگهبان و مركز پژوهش های مجلس فاقد چنین اطلاعاتی درباره منتخبین مردم در مجالس اول تا هفتم است، لذا نمی توان میان سن ، جنس ، سطح تحصیلات و گروه های شغلی نامزدهای انتخابات مجلس و منتخبین مجلس رابطه ای برقرار كرد و دریافت كه در هر دوره اقبال مردم به كدامیك از گروهها بیش از سایرین بوده و در طول عمر 25 ساله انقلاب و انتخابات در این مدت چه تغییراتی صورت گرفته است . در این جا لازم است به میزان آراء ماخوذه در طول انتخابات مجلس نیز نظری بیافكنیم.
پارامترها
دوره های مجلس شمار واجدین رای دادن میزان آراء ماخوذه درصد مشاركت
دوره اول 20857391 10875969 14/52
دوره دوم 24143498 15607306 64/64
دوره سوم 27986736 16714281 72/59
دوره چهارم 32465558 18767042 81/57
دوره پنجم 34716000 24682386 1/71
دوره ششم 38726431 26082157 35/67
دوره هفتم 46351032 23438030 57/50
در طول انتخابات مجلس در طی عمر انقلاب اسلامی ، بیشترین میزان مشاركت را به ترتیب در انتخابات مجلسین پنجم و ششم می یابیم و كمترین آنها را نیز به ترتیب در انتخابات مجلس هفتم و اول .
میزان مشاركت مردم در انتخابات به عومل متعددی بستگی دارد كه بررسی آنها نه در حوصله این نوشتار كوتاه است و نه در تخصص نگارنده . بلكه مسئولیت آن متوجه جامعه شناسان و مسئولان است كه بدون یك سویه نگری و پرده پوشی ، به علل فراز و فرودهای مشاركت مردم در انتخابات مجلس بنگرند چراكه مجلس خانه ملت است و مرجع امید او . خانه ای كه ملت ایران امیدوار است وكلایش امنیت ، آزادی ، سرافرازی ، اقتدار ، رفاه و سربلندی اش را تامین كنند و حقوق اش را به رسمیت شناسند و از تضییع آن جلوگیری كنند . مجلس با رای مردم شكل می گیرد ، از مردم قدرت می یابد ، و باید همّ و غم خود را مصروف مردم سازد.