منابع شناخت از دیدگاه امام خمینی (ره)

از جمله مهم ترین مبانی اندیشه ‌های یک اندیشمند، مبانی معرفت‌ شناسی او می‌باشد که بیان کننده طرز نگرش او به مسئله شناخت و منابع و مبانی و صحت و سقم آن است. منابع معرفتی هر اندیشمندی به منزله ارکان اولیه شناخت ‌شناسی او محسوب می‌ گردد. هر اندیشمندی، شناخت و معرفت خویش را از منابعی اخذ می ‌کند که وجود این منابع معرفتی جهت تداوم تولید معرفت، جنبه حیاتی دارد. بی ‌تردید حضرت
امام خمینی نیز به عنوان یک اندیشمند واجد منابع معرفتی ‌ای بوده است وشناخت خویش را با بهره ‌گیری از این منابع، اخذ کرده است.
"در نگرش امام خمینی (ره)؛ وحی، فطرت، قلب، عقل و حس انسان به عنوان منابع شناخت مطرح شده است. او همچون سایر علمای مسلمان معتقد است، حس انسان مُدرک است، اما کافی نیست و نقصان ادراک حسی به وسیله عقل جبران می ‌شود. عقل نه تنها ادراک می ‌کند و حقیقت امور را در می ‌یابد؛ یعنی از طریق تفکر و تعقل، صاحب عقل به آگاهی و شناخت می ‌رسد، عقل همراه با اختیار انسان به او قدرت گزینش و انتخاب می‌ دهد و در نتیجه انسان اراده می‌ کند و با اراده خود بر می‌ گزیند. آنگاه به آنچه گزینش کرده است، به وسیله قلب ایمان می ‌آورد. بر این اساس ادراک عقلی، مقدمه شهود قلبی است و این هر دو مکمل یکدیگرند".
تجربه که در اصل برآیند ترکیب عقل و حس می ‌باشد، نیز مد نظر امام خمینی (ره) بوده و از آن به عنوان یکی از منابع شناخت و آگاهی نام برده است. اشاره به تجربه ‌های تاریخی به عنوان منبع مهم شناخت و تحلیل مسائل گوناگون در گستره تاریخ، از این جهت قابل توجه است. ‏
این در حالی است که امام خمینی (ره) به یک منبع شناخت دیگر که منبع معرفتی بیرونی و در عین حال یقینی برای انسان به شمار می ‌رود، قائل است. زیرا منابع شناخت درونی، انسان را به تنهایی کافی نمی ‌داند و به نقصان ادراک انسان، با اتکای صرف به این سه منبع اذعان دارد. به عنوان مثال، به عدم امکان شناخت چیستی رابطه هستی با حق، اشاره می ‌کند و عقل انسان را از درک ماورای طبیعت و بسیاری از امور دیگر نظیر روح عاجز می‌ داند. این منبع اساسی، وحی الهی است که به وسیله انبیاء، از جانب خداوند برای انسان ها فرستاده می ‌شود و آرمان اصلی آن، ایجاد معرفت برای بشر، به ویژه شناخت حق تعالی و سایر حوزه ‌هایی است که عقل بشر، بدون ارجاع به وحی، امکان دسترسی به آن ها را ندارد. ‏
‏"در صورت اتصال ادراک و شناخت فطری و طبیعی انسان یعنی عقل و حس و قلب با ادراک و شناخت ماورای طبیعی یعنی وحی، شناخت انسان کامل می‌ شود و به همه ابعاد وجود، معرفت می ‌یابد و از نظر او انسان های کامل، مانند پیامبران و امامان معصوم، مصداق بارز دارنده این نوع معرفت هستند". ‏
با این توضیح اجمالی، منابع معرفتی که در اندیشه حضرت امام به عنوان فقیهی اصولی و متکلمی شیعی مهم و مؤثر بوده ‌اند، را می توان عقل و حس و قلب و وحی برشمرد. ناگفته پیداست که "اجماع" که جزء منابع معرفتی است، می ‌تواند ذیل "عقل" بحث شود، چه اینکه "اجماع" به گونه‌ای عقل جمعی و اتفاق نظر علمای جهان اسلام (شیعه) است.

منابع: ‏
روح‌الله خمینی، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره)، 1371‏
امام خمینی، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره)، چاپ ششم، 1376.
امام خمینی، چهل حدیث، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ چهاردهم، 1376‏
امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1377‏
امام خمینی، تفسیر سوره حمد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ دوم، 1375‏
یحیی فوزی، اندیشه سیاسی امام خمینی، قم: دفتر نشر معارف، 1384‏