شاعره ای که با پند ماندگار شد

پروین اعتصامی که نام اصلی او ‘رخشنده ‘است در بیست و پنجم اسفند ۱۲۸۵ هجری خورشیدی در تبریز پا به عرصه گیتی نهاد، او در کودکی همراه پدرش اعتصام الملک به تهران آمد و در این شهر ساکن شد. به سبب شخصیت ادبی و علمی اعتصام الملک ، خانه آنها محل رفت و آمد اشخاصی همچون حاج سید نصرالله تقوی، علی اکبر دهخدا و بهار بود و پروین زیر نظر پدر و در چنین محیطی علمی و ادبی تربیت شد، به بلوغ فکری و فرهنگی رسید و با افکار و شخصیت نخبگان ادب عصر خود آشنا شد.
او مقدمات فارسی و عربی را نزد پدر آموخت و در مدرسه‌ اناثیه آمریکایی تهران به تحصیل مشغول شد. در سن هجده سالگی از آن مدرسه فارغ التحصیل و مدتی نیز در همان جا تدریس کرد.
پروین با پسر عموی پدر که افسر شهربانی بود، ازدواج کرد اما پس از مدت کوتاهی از او جدا شد و به خانه پدر بازگشت.
دیوان پروین نخستین بار در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به چاپ رسید چون تا آن زمان پدرش اجازه چاپ آن را به او نمی داد. پروین با انتشار دیوانش در جامعه به عنوان شاعری معروف شناخته شد هرچند اهل فضل و ادب نیز از قبل با اشعارش در مجله‌ بهار که به همت پدر وی انتشار می‌یافت، آشنا بودند.
در این زمان وزارت معارف وقت درجلسه شورای عالی معارف به پیشنهاد اداره انطباعات آن وزارت خانه، اعطای نشان درجه‌ سوم علمی را به پروین تصویب کرد و آن را برای پروین فرستاد و او با سمت کتابدار دانشسرای عالی به استخدام وزارت معارف در آمد.
آنچه از مضامین و معانی اشعار پروین می‌توان درباره خلقیات و روحیات او استنباط کرد، دلبستگی عمیق وی نسبت به پدر، استعداد وافر، شوق فراوان به آموختن علم و دانش، پاکی و پاکدامنی، روحیه ظلم ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران، حمایت، ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستمدیدگان است.
دیوان پروین باتوجه به مفاهیم معنوی و بیان حقایق الهی و دارا بودن ویژگی پند، اندرز و توصیه به خردمندی و نکوهش ، کبر، غرور، نخوت و ظلم و نفرت از فقر، تبعیض و همدردی با مظلومان، بینوایان و رنج دیدگان، از امتیازی خاص در بین مردم و اهل ادب برخوردار است.
تعداد اشعاری که پروین در آنها سخت‌ترین انتقاد‌ها را بر شاهان وارد می‌کند و از ظلم و ستم اغنیا و قدرتمندان، درد و رنج محرومان یاد می‌کند، به اندازه‌ای زیاد است که مایه‌ حیرت می‌شود.
او فقر را در شعر ‘تیره بخت’ و زیر سوال بردن مشروعیت دولت وقت را در شعر ‘شکایت پیرزن’ به تصویر می کشد . شاید به همین دلیل که اشعار پروین بیشتر رنگ سیاسی – اجتماعی و انتقادی دارد، بعضی از منتقدان، شعر او را شعر ‘سیاست و اخلاق’ نامیده اند.
سرانجام پروین اعتصامی در سوم فرودین ۱۳۲۰ هجری خورشیدی در آستانه‌ی سی و پنج سالگی، بیمار شد و در شانزدهم همان ماه بر اثر ابتلا به حصبه، به دیار باقی شتافت و در مقبره خانوادگی در صحن حضرت معصومه (س) در قم، در کنار پدر به خاک سپرده شد.
پس از درگذشت پروین هیچ مراسم رسمی دولتی برای وی برپا نشد، فقط دوستان و علاقه‌مندان پروین به مناسبت نخستین سالروز درگذشتش در فروردین ۱۳۲۱ مجلس یادبودی برای وی برپا کردند و با سرودن اشعاری نسبت به سکوت و بی‌مهری دوران استبداد در حق پروین واکنش نشان دادند.
روز ۲۵ اسفند ،تاریخ تولد پروین اعتصامی، در تقویم جمهوری اسلامی به عنوان روزبزرگداشت این شاعر ناصح، ثبت شده است.