دفتر دستاوردهای انقلاب
یکی از شگفتی‌های حاصل از انقلاب اسلامی این است که با وجود انواع دشمنی، توطئه و کارشکنی بیگانگان در مسیر توسعه و رشد جامعۀ انقلابی ایران، پیشرفت‌های ارزنده و تحسین‌برانگیز علمی و فنّی در کشور را شاهدیم.
توسعۀ آموزش و پژوهش، شکوفایی صنعتی، انقلاب نرم‌افزاری اسلامی، گسترش نشر و مطبوعات و کتاب‌خوانی، پیشرفت‌های حیرت‌آور در زمینۀ نانوتکنولوژی، تحولات عظیم در صنعت خودروسازی، پیشرفت‌های عظیم پزشکی، جایگاه ممتاز در عرصۀ سلول‌های بنیادی، دستیابی به فضا و فنّاوری ساخت و پرتاب ماهواره و… همگی برگ‌های زرینی از دستاوردهای انقلاب اسلامی در عرصۀ علم و فنّاوری‌اند که افق‌های روشن‌تری را نیز در مقابل ما خواهد گشود.
شرح بعضی از این دستاوردهای سترگ و ارزشمند را در مقالۀ زیر مطالعه خواهید کرد.
انسان، زندگی و رفتارهایش نمی‌تواند بی‌هدف باشد. هرکاری از سوی انسان حتی با ادعای بی‌هدف بودن خود باز دنبال هدفی است؛ به‌ویژه حرکت‌های جمعی و گروهی یا در ابعاد بزرگ‌تر که جامعه را فرا می‌گیرد قطعاً هدفی را دنبال می‌کند.
بی‌تردید میان صحت و اتقان یک اندیشۀ اجتماعی و کارآیی و توانایی نظام اجتماعی برآمده از آن در پاسخگویی به مسائل و مشکلات جامعه، رابطۀ مستقیمی برقرار است. از سویی دیگر، کارآمدی یا ناکارآمدی کارگزاران یک نظام در اجرای اهداف و آرمانهای آن، می‌تواند در کارآمد یا ناکارآمد به نظر آمدن آن نظام و به دنبال آن، درست یا نادرست به نظر رسیدن آن اندیشۀ اجتماعی، تأثیر مثبت یا منفی برجای گذارد. به‌هرحال این تناسب و ارتباط میان سه مقولۀ اندیشه، نظام و کارگزاران آن به گونه‌ای برقرار شده است که تفکیک میان آنها، به‌ویژه در برابر منتقدانش، چندان ممکن به نظر نمی‌رسد؛ ازهمین‌رو دفاع از یک اندیشۀ متعالی یا نظام سیاسی متقن، زمانی ممکن است که آن اندیشه یا نظام و کارگزاران آن، در عمل، درستی، توانمندی، کارآیی، کارآمدی و اثربخشی خود را اثبات کرده باشد.
انقلاب مردم ایران در سال ۱۳۵۷، که با پسوند اسلامی شناخته می‌شود، نیز از این قاعده مستثنا نبوده و از بدو تأسیس تاکنون و به‌رغم مشکلات بسیار، از جمله جنگ هشت سالۀ تحمیلی، توانسته است در مسیر پیشرفت و توسعه در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و به‌ویژه علمی قرار گیرد و این سخن مقام معظم رهبری که فرمود: «ما باید عقب‌ماندگی تاریخی دویست ساله را در مدت پنجاه سال جبران کنیم» محور تلاش خود قرار دهد.
با پیروزی انقلاب اسلامی و تدبیر سران نظام، با توجه به آموزههای دینی و ملّی و پشتوانۀ عظیم فرهنگی و علمی، سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در زمینۀ پیشرفت‌های علمی و علوم مختلف شد.
اکنون جمهوری اسلامی ایران از لحاظ علمی حرف اول را در منطقه می‌زند و در بعضی از علوم دیگر، از جمله فنّاوری هسته‌ای و سلول‌های بنیادی و علوم پزشکی، جزء کشورهای برتر دنیا محسوب می‌شود.
امسال سی‌امین سال پیروزی این انقلاب شکوهمند است. ملّت ما اکنون با پشت سر گذاشتن سه دهه مبارزه و جهاد، مصمم‌تر و امیدوارتر از گذشته، درصدد است مسیر انقلاب اسلامی را ادامه دهد تا فردایی بهتر را برای بشریت زمینه‌سازی نماید.
این نوشتار برای بررسی کارنامۀ علمی نظام جمهوری اسلامی تهیه و تنظیم شده است. مبنای ارزیابی و بررسی در آن، میزان دستیابی نظام به اهداف علمی بر اساس معیارها و شاخصهای متعارف و بومی ــ انسانی، اسلامی و ایرانی ــ توسعهیافتگی است.
۱ــ ایران اسلامی در مسیر توسعه
سال‌هاست که اصطلاحاتی مانند توسعه‌یافته، درحال‌توسعه، عقب‌مانده یا جهان سوم در دنیای سیاست مطرح است و هر یک از کشورها، متناسب با وضعیت خود، در یکی از این دسته‌بندی‌ها قرار گرفته‌اند و کشور ایران، به‌رغم تاریخی بسیار کهن و وجود دانشمندان بزرگی مانند ابن سینا، رازی، ابوریحان بیرونی و بسیاری از دیگر دانشمندان، از جمله کشورهایی به‌شمار می‌رفت که همواره جزء کشورهای جهان‌سومی تلقی می‌شد، تا جایی که تا چند سال قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی، نخست‌وزیر یکی از کشورهای استعمارگر، در پاسخ به خواستۀ افرادی که خواهان در دست گرفتن مدیریت صنعت نفت کشور توسط متخصصان داخلی بودند، گفت شما از ساخت یک لولهنگ (آفتابه) هم عاجزید چه برسد به ادارۀ صنعت نفت کشور.
صرف‌نظر از اینکه به‌کار بردن این واژه‌ها در مورد هر کشور چقدر بر واقعیت منطبق است و اصولاً فلسفۀ این دسته‌بندی چیست یا اینکه ریشۀ عقب‌ماندگی کشورها را باید در چه عواملی جستجو کرد، باید به این نکته توجه کرد که تعامل دولت‌ها و ملّت‌ها تأثیر بسیار مهمی در پیمودن مسیر توسعه دارد و به هر میزان این تعامل انسجام، وحدت، و هماهنگی بیشتری داشته باشد حرکت در این مسیر سرعت بیشتری خواهد داشت.
جمهوری اسلامی ایران نیز از معدود کشورهایی است که از این جهت در مطلوب‌ترین وضعیت قرار دارد و دولت اسلامی، در تعامل با ملّت، از بیشترین حمایت و همکاری مردمی برخوردار است و این موضوع نه تنها در تقویت و توسعۀ امنیت پایدار در برابر تهدیدات خارجی سهم اساسی داشته، بلکه شرایط لازم را برای تسریع در سیر توسعۀ همه‌جانبۀ کشور نیز فراهم نموده است.
البته این تفاهم و همکاری بدان معنا نیست که نظام ادارۀ کشور عاری از هر گونه عیب و نقص است، بلکه در بعضی از موارد نابسامانی‌ها و ناهنجاری‌های موجود، مانند فساد اداری، تورم و ضعف در نظارت‌ها، چنان رخ می‌نمایند که گاهی تمام پیشرفت‌های حاصل‌شده طی این سال‌ها را به‌طور کامل تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، اما درعین‌حال باید توجه کرد که اولاً بسیاری از مشکلات، مانند بیکاری، گرانی و تورم، از معضلاتی محسوب می شوند که به‌ویژه در یکی دو سال اخیر اکثر کشورهای جهان و حتی کشورهای اروپایی را به‌طور میانگین با نرخی بین ۱۲ تا ۲۷ درصد تحت تأثیر خود قرار داده‌اند و ثانیاً تشدید بخش بزرگی از این نابسامانی‌ها، که در سایر کشورها نیز به همین شکل یا به نوع دیگر وجود دارد، از اعمال فشارهای ظالمانه، از سوی بیگانگان، و همچنین عملکرد و رفتار و نیز همراهی خواسته یا ناخواستۀ عده‌ای از ما با خواسته‌‌های دشمنان این مرز و بوم ناشی می‌شود.
درهرحال در کنار این عامل بسیار مهم، یعنی حضور و تعامل مردم ــ که در پشتیبانی از نظام سهم اساسی دارد ــ سایر عوامل مادی و معنوی دیگر مانند: عوامل اقتصادی، علمی، سرزمینی، فرهنگی، سیاسی، حکومتی، فرامرزی و فضایی نیز وجود دارند که در مجموع آنها را قدرت ملّی می‌نامند.
نتایج بررسی علمی دو تن از محققان کشورمان که با مبنا قرار دادن ۸۷ عامل علمی و عمدتاً براساس گزارش نهادهای بین‌المللی در سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵٫م، ۱۳۹ کشور جهان را با هم مقایسه کرده‌اند، نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران تا آن تاریخ که هنوز بخش بزرگی از دستاوردهای جدید کشور، اعلام نشده بود، توانسته است در عامل علمی و فنّاوری با دوازده متغیر، در جایگاه چهل و چهارم، و در بین ۲۳ کشور منطقه، شامل کشورهای خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز، خلیج فارس و شبه قاره، در جایگاه دوم قرار گیرد. از نظر اقتصادی، با یازده متغیر، رتبۀ سی‌وهفتم جهانی و دوم منطقه‌ای به ایران تعلق داشته است.
از نظر اجتماعی با یازده متغیر، ایران در رتبۀ سی‌وپنجم جهانی و سوم منطقه قرار گرفته است. در عامل سرزمینی با یازده متغیر، ایران در ردیف ده کشور برتر جهان و دومین کشور منطقه ایستاده است. از نظر فرهنگی با هیجده متغیر، ایران رتبۀ بیست‌وششم جهانی و دوم منطقه‌ای را از آن خود ساخته است. در عامل سیاسی با چهارده متغیر، به‌رغم تأثیر منفی بعضی از گزارش‌های غیرواقعی کشورهای غربی، رتبۀ چهل‌وپنجم جهانی و اول منطقه‌ای به ایران اختصاص یافته است. در عامل فرامرزی، با سیزده متغیر، ایران نتوانسته جایگاهی بهتر از شصت‌وسوم جهانی و سوم منطقه‌ای برای خود کسب کند. در عامل نظامی با سیزده متغیر، رتبۀ سیزدهم جهانی و سوم منطقه‌ای به ایران تعلق دارد. در عامل فضایی با چهار متغیر، که عمدتاً به حوزۀ فعالیت‌های ماهواره‌ای و به زمانی قبل از اقدام دانشمندان ایرانی برای پرتاب اولین موشک ماهواره‌بر و پیوستن به جمع یازده عضو باشگاه فضایی جهان مربوط است، بین ۳۹ کشور دارندۀ این فنّاوری، در ردیف بیست‌وهفتم قرار گرفته است.[۱]
در مجموع عوامل نه‌گانۀ یادشده، جمهوری اسلامی ایران توانسته است در آن مقطع از زمان، بین ۱۳۹ کشور جهان، در رتبۀ بیستم جهانی و دوم منطقه‌ای، که رتبه‌های نسبتاً مناسبی است، قرار گیرد؛ البته همان‌گونه‌که در ادامۀ مقاله اشاره شده است، به‌رغم سنگ‌اندازی‌های بیگانگان، با پیشرفت‌های کسب‌شده در سال‌های اخیر، این جایگاه هم‌اکنون ارتقا یافته و ایران در موقعیت به مراتب بهتری قرار گرفته است.
مقام معظم رهبری دربارۀ تلاش دشمن برای جلوگیری از این سیر رو به رشد، بارها جوانان را خطاب قرار داده و در یکی از سخنرانی‌هایشان فرموده است: «جوانان عزیز! خودباوری و اعتمادبه‌نفس یک داروی فکری و روحی برای ملّت ایران است. مخاطب اصلی و اولی شما جوانان هستید.
آنی که (آن کسی که) ما به شدت نیازمند اعتمادبه‌نفس او هستیم، قشر جوان ماست. این قشر باید توصیه به اعتمادبه‌نفس را درست به گوش بشنود و از اعماق دل بپذیرد و در همۀ فعالیت‌های خود، آن را محور و ملاک عمل قرار بدهد. بیم آن هست که در عرصۀ جنگ نرم بین ما و دشمنانی که بسیار اصرار بر ادامۀ این نبرد دارند، این اعتمادبه‌نفس خدشه پیدا کند، تضعیف بشود، متزلزل بشود یا لااقل در حدی که ملّت ما نیاز دارد پیش نرود…، سه مانع را ممکن است دشمن طراحی کند: یکی پراکندن یأس، یکی منحرف کردن استعدادها و یکی هم برخورد سخت و خشن؛ یعنی تحمیل تهاجم نظامی. در مورد این مسئله اول که پراکندن نومیدی و یاس است، من اصرار دارم شما جوان‌ها بیشتر فکر کنید، تأمل کنید و نشانه‌هایش را ببینید. همین الان دارند این‌کار را می‌کنند، یک عده‌ای هم برای آنها و از زبان آنها و از حنجرۀ آنها به نفع آنها حرف می‌زنند».
در هر صورت اگر قرار باشد با نگاهی منصفانه به دستاوردهای انقلاب شکوهمند اسلامی از ابتدا تا به‌حال بنگریم، می‌توانیم به موضوعات فراوانی اشاره کنیم که بعضی از آنها از جمله موفقیت‌هایی محسوب می‌شود که سنگ بنای آنها به‌طور کامل پس از انقلاب اسلامی گذاشته شده و گسترش و توسعۀ سایر موارد نیز به حدی است که قیاس‌شدنی با دستاوردهای تمام پنجاه سال حکومت شاهنشاهی نیست و این در حالی است که درآمدهای نفتی کشور در آن سال‌ها نسبت به جمعیت کشور و بهای شاخص نفت تا قبل از سال ۱۳۸۶، چند برابر وضعیت پس از انقلاب بود و هزینۀ جنگ نیز به کشور تحمیل نشده بود.
بر این اساس به‌رغم تمام توطئه‌های خرد و کلان دشمنان، طی عمر پربرکت انقلاب، علیه نظام نوپای اسلامی، با مشاهدۀ این دستاوردهای عظیم، که در ذیل به گوشه‌هایی از آن اشاره شده است، با اتکا به «اراده و نبوغ ایرانی»، به فرمایش امام‌خمینی(ره) باید باور کنیم که «ما می‌توانیم».
توسعۀ علمی:
یکی از افتخارات غرورآفرین جمهوری اسلامی ایران، رشد روزافزون و حضور فعال کشور در عرصه‌های علمی است؛ به‌گونه‌ای که هم‌اکنون دانشمندان و پژوهشگران ایرانی در زمرۀ دانشمندان و پژوهشگران ممتاز جهان قرار گرفته‌اند.
دستیابی به فنّاوری و دانش کامل چرخۀ سوخت هسته‌ای و ساخت مجتمع عظیم یو.سی.اف اصفهان، مجتمع غنی‌سازی نطنز، کارخانۀ آب سنگین اراک و قرار گرفتن در ردیف پنج کشور برتر جهان در این زمینه و همچنین ورود موفقیت‌آمیز و هم‌زمان با سایر کشورهای پیشرفته به عرصۀ علوم جدید، مانند لیزر، بایو و نانوتکنولوژی (برای تقریب به ذهن باید یادآوری شود که قطر اتم محصولات تولیدشده از نانو یک هشت‌هزارم موی انسان است)، میکرو الکترونیک، ورود به علم ژنتیک و تولید اولین گوسفند و موش شبیه‌سازی‌شده، دستیابی به دانش فنّی استفاده از پلیمرهای گیاهی در صنایع بسته‌بندی، در جایگاه پنجمین کشور پس از امریکا، آلمان، انگلیس و ایتالیا، تنها بخش ناچیزی از افتخارات کسب‌شده در این زمینه است.
توسعۀ چشمگیر سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و بهره‌برداری گسترده از علوم رایانه‌ای در کشور، طراحی سیستم انتقال هم‌زمان صوت و تصویر در اینترنت و رشد ۷۰ درصدی انجمن‌های علمی، ساخت انواع روبات و کسب موفقیت‌های جهانی در مسابقات روبوتیک و قرار گرفتن ایران در ردیف پنج تا هشت کشور برتر روبوکاپ جهان، کسب موفقیت‌های جهانی در المپیادهای مختلف علمی، از جمله المپیادهای ریاضی، فیزیک، شیمی، کامپیوتر، و کسب مقام نخست جهانی در مسابقات علمی و اختراعات در سوئیس، کسب مقام دوم در نمایشگاه بین‌المللی اختراعات و ابتکارات در مسکو و همچنین افزایش ثبت اختراعات، که تقریباً به‌طور کامل پس از انقلاب آغاز شد و تا سال ۱۳۸۱ به پانصد مورد و پس از تأکیدهای مکرر مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت ایجاد نهضت نرم‌افزاری و تأکید مجدد در مردادماه سال ۱۳۸۵ برای تهیۀ نقشۀ جامع علمی کشور، با جهشی چشمگیر، به حدود شش‌هزار اختراع در سال ۱۳۸۶ رسیده است، بخش دیگری از این موفقیت‌ها به‌شمار می‌رود.[۲]
مجموعه این موفقیت‌ها سبب شده است که در هر سال میزان تولید علم در کشور به دو برابر برسد و در سال ۱۳۸۶ ایران در مقام کشور پنجم آسیا و اول منطقه در تولید علم و فنّاوری به‌ویژه در رشته‌های ریاضی، مکانیک، پلیمر، شیمی، مهندسی شیمی، فنّاوری نانو و پزشکی و رتبۀ دوازدهم ریاضی، سیزدهم کامپیوتر، هفدهم مکانیک، هیجدهم شیمی، پانزدهم نانو در جهان مطرح، و مرکز شبکۀ نانوتکنولوژی در میان کشورهای اسلامی شود (در رشتۀ نانو ایران در جایگاه اول در منطقه و جهان اسلام و پنجم در آسیا و بیست‌وپنجم در سطح جهان قرار گرفته است).[۳]
افزایش بی‌سابقۀ ظرفیت دانشگاه‌ها، که فقط در چند سال اخیر بیش از ۹۲ درصد رشد یافته، همراه رشد چشمگیر هیئت‌های علمی و همچنین افزایش تعداد دانشجویان، که از حدود دویست هزارنفر در قبل از انقلاب، به بیش از ۰۰۰/۳۰۰/۳ در بعد از انقلاب اسلامی در مقاطع و رشته‌های مختلف رسیده است (این مقدار برابر سطح آموزش عالی در کشورهای صنعتی است؛ یعنی سه‌هزار دانشجو به ازای هر یکصدهزار نفر) و علاوه بر آن پذیرش تعداد بسیاری دانشجوی خارجی در نظام آموزشی عالی، از دیگر مصادیق توسعۀ علمی کشور است.[۴]
رشد علمی و آموزشی:
موفقیت هرسالۀ دانش‌آموزان ایرانی در دستیابی به مقام‌های جهانی در المپیادهای علمی در رشته‌های مختلفی همچون فیزیک، ریاضی، شیمی، کامپیوتر و… در رقابت با کشورهای پیشرفتۀ علمی یکی از شواهد رشد و توسعۀ علمی کشور در سال‌های پس از انقلاب است. این موفقیت‌ها در رشته‌های مختلف المپیادهای دانش‌آموزان، از اولین سال حضور جوانان مستعد ایرانی، هرساله با پیشرفت بسیاری همراه بوده است.
از نظر رشد کمّی، درحالی‌که تعداد دانشجویان دانشگاه‌های کشور قبل از انقلاب، از مرز ۱۵۰ هزار نفر تجاوز نمی‌کرد، امروزه به حدود ۰۰۰/۴۰۰/۲ نفر رسیده است. کشوری که در سال ۱۳۵۶ با ۳۳ میلیون جمعیت، نیازمند ورود پزشک خارجی (ازکشورهای درحال‌توسعه‌ای همچون هند، بنگلادش، پاکستان و…) بوده هم‌اکنون با جمعیتی بیش از دو برابر (و در پی آن با نیازی بیشتر به پزشک) با مازاد پزشک روبه‌روست.[۵]
موفقیت بی‌نظیر دانشمندان ایرانی در تهیه، انجماد و نگهداری سلول‌های بنیادی جنینی، که پیش از آن در انحصار نُه کشور دنیا بود، درمان ناباروری، نارسایی قلب و تلاش برای ترمیم لوزالمعده برای تولید انسولین به منظور درمان بیماری قند (دیابت) برای اولین‌بار در جهان از اقدامات کم‌نظیر دانشمندان جوان ایرانی در عرصۀ مهندسی ژنتیک است. در عرصۀ علوم هسته‌ای، با وجود موانع و ممانعت کشورهای غربی و تحریم تجهیزات دو منظوره ــ دارای کاربرد مشترک در فعالیت‌ها و تحقیقات هسته‌ای صلح‌آمیز و غیر صلح‌آمیز ــ امروزه ایران به فنّاوری پیچیدۀ غنی‌سازی اورانیوم دست یافته و به جمع ده کشور دارای این فنّاوری نوین در جهان پیوسته است.
توسعۀ صنعتی کشور:
رشد صنعت در کشور نیز به حدی سریع بود که پس از ساخت شهرک‌های صنعتی در شهرهای مختلف، هم‌اکنون ساخت مجموعه‌ها و شرکت‌های صنعتی در روستاها نیز در دستور کار مسئولان کشور قرارگرفته است و درحال‌حاضر کمتر شهر بزرگی را می‌توان یافت که از وجود کارخانه‌های صنعتی بی‌بهره باشد.
علاوه بر افزایش تعداد کارخانجات باید به محصولات متنوعی مانند انواع لوازم خانگی و صنعتی که در این مجموعه‌ها تولید و حتی در بسیاری از موارد به خارج از کشور صادر می‌شود نیز اشاره کرد (فقط در بیست سال ابتدای انقلاب، رشد صادرات غیر نفتی کشور شصت برابر، یعنی ده برابر میانگین رشد سالانۀ ارزش واردات بوده است).
ساخت هواپیما و بالگرد سبک و نیمه‌سنگین (شخصی و عمومی) مانند هواپیمای مسافربری ایران ۱۴۰ با کاربری چندمنظوره و مطابق با آخرین استانداردهای روز دنیا، که برای اولین بار در تاریخ کشور رخ داده است، توسعۀ صنعت کشتی‌سازی و تولید انواع قایق، افزایش و توسعۀ کارخانجات خودروسازی با انواع خودروهای سبک و سنگین، ساخت و توسعۀ پالایشگاه‌ها و مراکز پتروشیمی در شهرهای مختلف کشور، از جمله در اراک، شیراز، تبریز، بندرعباس، اصفهان و… و ساخت حدود چهل کارخانۀ بزرگ نفت و گاز از ابتدای انقلاب اسلامی تا به‌حال، ساخت انواع نیروگاه‌های بادی، گازی، فسیلی و ساخت اولین نیروگاه هسته‌ای در بوشهر و اولین نیروگاه انرژی‌های زیرزمینی در اردبیل، افزایش و توسعۀ انواع کارخانجات لوازم خانگی و صنعتی، افزایش درخور توجه تولید فولاد، که پیش‌بینی می‌شود ایران را تا سال ۱۳۹۰ به یکی از کشورهای مطرح صادرکنندۀ این محصول تبدیل نماید، و ده‌ها مورد مشابه، از دیگر افتخارات صنعتی کشور به شمار می‌روند.
علاوه بر این، قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در ردیف چهارهمین کشور سازندۀ سد و دادن انواع خدمات فنّی، عمرانی و تخصصی در زمینه‌های مختلف به سایر کشورها نیز، برگ زرین دیگری است از کتاب پر افتخار انقلاب اسلامی ایران و این پیشرفت سایر بخش‌های کشور از جمله بخش نظامی را نیز شامل شده است.[۶]
۲ــ انقلاب اسلامی ایران؛ سرآغاز انقلاب نرم‌افزاری جهان اسلام
امروز دیگر همه باور دارند که سخت‌افزارهای جنگی در معادلات جهانی تعیین‌کننده نیستند و این قدرت نرم‌افزار و تفکر و علم است که تعیین‌کنندۀ معادلات مختلف جهانی است. انقلاب اسلامی ایران، پس از هشت سال دفاع مقدس، به‌خوبی به همۀ جهانیان نشان داد که تغییر نگرش انسان‌ها از خود و داشتن هدف الهی در زندگی بدون داشتن سخت‌افزارهای پیچیده چگونه می‌تواند ابرقدرت‌ها را به زانو دربیاورد تاجایی‌که در معادلات سیاسی ــ نظامی، پیروزی حزب‌الله لبنان بر ارتش تمام‌مسلح صهیونیسم نشان‌دهندۀ قدرت فکری حاکم بر ارتش حزب‌الله است.
انقلاب اسلامی ایران آغاز نوزایی جهان اسلام بود که تلقی مسلمانان را از خود، در دنیای کنونی و با وجود پیشرفت‌های عظیم غربی‌ها، تغییر داد. این انقلاب در مدتی کوتاه توانست کشوری تمام‌وابسته به دولت‌های غربی را بر روی پاهای خود استوار کند و به استقلال علمی، فکری و تجهیزاتی برساند. ایران، که کشوری وابسته به متخصصان غربی بود، اکنون خود تولیدکننده، سازنده و مخترع ابزارهای مختلف و گسترش‌دهندۀ علوم در بخش‌های حساس شده که کشف‌های عظیم جوانان این سرزمین در علوم هسته‌ای و دسترسی به علوم مختلف پزشکی از آن نمونه است.
پیشرفت‌های عظیم ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بسیاری از مسلمانان را به فکر علت‌های این پیشرفت‌ها انداخته که سبب بیداری مسلمانان در جهان اسلام گشته و روحیۀ خودباوری را دوباره به جهان اسلام برگردانده است. امروز دیگر بمب‌های هسته‌ای، شیمیایی و میکروبی جوابگو نیست و عامل تغییر در جهان به شمار نمی‌رود. بمب انقلاب اسلامی ایران سه دهه پیش منفجر شد و انفجاری عظیم در دل ملّت‌ها پدید آورد و دنیا را تکان داد. امروز مرکز این تفکر نرم‌افزاری قوی در جهان، قم است؛ البته شهر قم در عرصه‌های گوناگونی فعالیت می‌کند، ولی عرصۀ نرم‌افزاری و تولید علم آن نمایان‌تر است.
مردم ایران به‌خوبی به یاد می‌آورند که شهر قم، قبل از انقلاب، یکی از شهرهای محروم ایران به شمار می‌رفت، اما اکنون به پیشرفته‌ترین تجهیزات علمی، پژوهشی و ارتباطی مجهز است و انواع نرم‌افزارهای اسلامی و افکار نو اسلامی و راهکارهای دینی برای مسلمانان جهان در همین شهر تولید و در تمام دنیا منتشر می‌شود. امروز برای همه مشخص است که بین اندیشه‌های مختلف، اندیشۀ شیعی تنها عامل مبارزه با استکبار و استثمار در جهان است. این اندیشه تا کنون توانسته است در برابر ماشین‌های جنگی عظیم صهیونیسم ایستادگی کند و آنها را به عقب‌نشینی وا دارد. سخن گفتن از وحدت مسلمانان و بیداری جهان اسلام، که امروز مطرح می‌شود، یکی از تحولات ناشی‌شده از انقلاب اسلامی ایران است که شکل تازه‌ای از زندگی سیاسی و علمی را به جهانیان معرفی کرد.
۳ــ کتاب و کتاب‌خوانی قبل و بعد از انقلاب
با فرا رسیدن سی‌امین سالگرد انقلاب اسلامی، نگاهی به وضعیت کتاب و کتاب‌خوانی در کشور و مقایسۀ شاخصهای قبل و بعد انقلاب اسلامی در این بخش از دیگر اقدامات مهمی است که پیشرفت ایران را طی این چند دهه نشان می‌دهد.
عمده‌ترین شاخصهای مورد بررسی در این پژوهش عبارت‌اند از: آمار نشر کتاب، تعداد عناوین، شمارگان، عناوین موضوعی، کتابخانه‌های عمومی، تعداد کتاب‌فروشی‌ها، تعداد ناشران و… . آمارها نشان می‌دهد که اغلب این شاخص‌ها طی سال‌های بعد از انقلاب، با در نظر گرفتن رشد جمعیت و سایر تحولات، رشد چشمگیری داشته است.
طرح بعضی رهنمودهای مقام معظم رهبری و اقدامات انجام‌شده طی این سال‌ها و نیز برنامه‌های در دست اقدام در حوزۀ کتاب و کتاب‌خوانی از دیگر مواردی است که در این قسمت پژوهش به آن توجه شده است.
قبل از انقلاب اسلامی جامعه و در رأس همه دولت، به کتاب و رفع مشکلات آن به‌طور جدی توجه نمی‌کرد. ازآنجاکه فقط ۴۵ درصد مردم باسواد بودند، میزان مطالعه در حد بسیار پایینی قرار داشت و تولید و نشر کتاب نیز بسیار محدود بود. در آموزش و پرورش قبل از انقلاب اسلامی بیش از ۷۵ درصد کودکان واجب‌التعلیم، را در مدارس ثبت‌نام نمی‌کردند، ولی هم‌اکنون نزدیک به ۹۹ درصد از آنها ثبت‌نام می‌شوند و اگر پراکندگی جمعیت و تنوع زیستی را درنظر بگیریم، کشور به موفقیت‌های خوبی دست یافته است.[۷]
تعداد دانشجویان قبل از انقلاب ۱۷۵هزار نفر بود (۵۱/۰ درصد جمعیت کل کشور) که هم‌اکنون این تعداد به ۵/۳ میلیون نفر (۵ درصد کل جمعیت کل کشور) افزایش یافته است.
تعداد کتابخانه‌های عمومی در کشور قبل از انقلاب اسلامی فقط ۲۵ واحد اعلام شده است.
در آن زمان در بسیاری از رشته‌ها، دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری دایر نبود. تعداد کتاب‌های منتشرشده قبل از انقلاب اسلامی سالیانه، دو هزار عنوان بود که این عناوین هم بیشتر کتاب‌های رمان و ادبی را شامل می‌شد و به‌جز در بعضی از دوره‌ها از ورود به حوزه‌های اجتماعی و مسائل جامعه به دور بود.
افزایش بیش از اندازۀ جمعیت در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی و مشکلات ناشی از جنگ تحمیلی، محاصره و بحران اقتصادی، فرار سرمایه‌ها و تخصص‌ها و بعضی مسائل دیگر سبب شد مشکلات نشر کتاب تشدید گردد و فرصتی برای رفع آنها برای دست‌اندرکاران عرصۀ فرهنگ باقی نماند. تعداد ناشران در سال ۱۳۵۵ به رقم ۱۲۷ ناشر در تهران و ۵۶ ناشر در شهرستان‌ها محدود می‌شد. با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، نسل جدیدی از ناشران پا به عرصه گذاشتند. این نسل جوانانی بودند که با پدیدۀ کتاب‌های «جلد سفید» به بازار کتاب ملحق شدند. اینها عموماً کارکنان شاغل در کتاب‌فروشی‌های سابق بودند که در عمل، با چاپ کتاب‌های ممنوعه و نسخه‌های سانسورنشدۀ آنها، عطش جوانان به خواندن این کتابها را فروکش می‌کردند. بعدها همین افراد، با انگیزه‌های آرمان‌خواهانه برای پیشبرد اهداف سیاسی، پس از گرفتن جواز نشر از وزارت ارشاد، در جایگاه ناشران جدید پا به عرصۀ چاپ و نشر کتاب گذاشتند.[۸]
رویکرد مثبت به کتاب و کتاب‌خوانی پس از انقلاب اسلامی:
پس از انقلاب اسلامی، به تناسب رشد سوادآموزی (بیش از۸۴ درصد)، افزایش رشته‌های دانشگاهی و افزایش تعداد دانشجویان در سطوح عالی تحصیلی، تأکیدهای فراوان بر افزایش آگاهی و سطح علمی در آموزههای دینی، تأکید بر علم و فنّاوری برای رسیدن به خودکفایی، لزوم توجه به مطالعه و کتاب‌خوانی را بیش‌ازپیش نمایان کرد. تعداد عناوین کتاب‌های منتشرشده از دو هزار عنوان در سال‌های قبل از انقلاب به ۵۳ هزار عنوان در سال‌های پس از انقلاب رسیده، درحالی‌که جمعیت کشور طی این مدت حداکثر دو برابر شده است. جامعه‌ای که روزبه‌روز میزان افراد باسواد آن افزایش می‌یابد و سطح تحصیلاتش رشد جهشی دارد، به صورت طبیعی نیازش به کتاب و کتاب‌خوانی بیشتر می‌شود. با افزایش میزان باسوادی، تعداد دانشجویان و دانش‌آموختگان سطوح عالی، نیاز به مطالعۀ کتاب‌های گوناگون و حتی کتاب‌های غیر درسی روز به روز افزایش می‌یابد.
سیاست دولت‌های پس از انقلاب عمدتاً بر توسعۀ فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی، رفع مشکلات و موانع صنعت چاپ و نشر و حمایت از نشر کتاب متمرکز شدند. شواهد نشان می‌دهد که مردم، با افزایش معلومات عمومی خود، علاقۀ بیشتری به مطالعه نسبت به قبل نشان می‌دهند؛ به‌ویژه در سال‌های اخیر که با تأکیدها و رهنمودهای خاص رهبر معظم انقلاب اسلامی این سیر شتاب بیشتری به خود گرفته است.
دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی در مورد کتاب:
۱ــ اولویت دادن به کارهای فرهنگی، به‌ویژه فرهنگ آموزشی، در تخصیص بودجه: «در کار فرهنگی نباید مسئلۀ پول و بودجه، یک مشکل عمده به حساب آید؛ به این معنا که مشکلات و نقایص فرهنگی را در ردیف نیازهای بودجه‌ای و در آخرهای لیست قرار ندهیم، بلکه در اول‌های لیست، اگر نگوییم در ردیف اول، قرار بدهیم. اگر درست فکر کنیم این به صرفۀ اقتصادی مملکت هم هست؛ یعنی از اینکه بودجه و امکانات بیشتر را به کارهای فرهنگی، به‌ویژه فرهنگ آموزشی متوجه کنیم، کشور زیان نخواهد کرد؛ زیرا که خود این برای آیندۀ کشور، تولید امکانات می کند»؛[۹] ۲ــ تولید کتاب خوب در عرصه‌های مختلف فکری: «ما در زمینۀ کتاب چند تکلیف مهم به عهده داریم: «یک تکلیف این است که کتاب خوب تولید کنیم و در صحنه‌ها و عرصه‌های فکری مختلف، کتاب به‌وجود آوریم… یعنی کل کشور و طبقۀ اهل فرهنگ چنین تکلیفی دارند»؛[۱۰] ۳ــ اولویت دادن به تولید کتاب‌های کیفی مناسب برای عموم مردم و افزایش قدرت انتخاب آنان: «ما الآن در زمینه‌های گوناگون دچار کمبود کتابیم؛ البته حجم کتاب بالا رفته است…، ولی باز هم کتاب کیفی کم داریم. منظورم کتاب علمی متخصصان نیست، نه، همین کتاب‌هایی را که عامۀ مردم احتیاج دارند بدانند؛ چه کتاب‌هایی در بخش‌های مختلف دینی از عقاید و تاریخ و دین و امثال آن گرفته، چه کتاب‌های سیاسی و کتاب‌های مربوط به مسائل اجتماعی و مسائل تاریخی»؛[۱۱] ۴ــ توجه به جنبه‌های هنری و زیبایی آثار چاپی: «به مسئلۀ هنر و زیبایی خیلی اهمیت بدهید، نگویید اهمیتی ندارد. در چاپ، در حروفچینی، در صفحه‌بندی، در چگونگی آرایش و نقطه‌گذاری مطالب و تنظیم صفحات و ایجاد فاصله‌های مناسب باید دقت کرد. حتی با انتخاب حروف زیبا، شما می‌توانید تأثیر بیشتری برای مطلب و فکر خود تدارک ببینید»؛ ۵ــ نیازسنجی در تولید کتاب و جهت‌یابی به سمت پیشرفت دانش و نوآوری و خلاقیت در عرصۀ فکری؛ ۶ــ اهمیت ویژه به قالب و محتوا در کنار هم؛ ۷ــ ترویج کتاب‌خوانی و تبدیل آن به فرهنگ عمومی و نه در انحصار قشری خاص؛ ۸ــ افزایش تیراژ کتابها؛ ۹ــ برقراری ساعت کتاب‌خوانی در برنامۀ درسی دانش‌آموزان برای نهادینه کردن فرهنگ کتاب‌خوانی: «وزارت آموزش و پرورش حتماً باید بررسی کند و ببیند چه کار می‌تواند بکند،… ساعت کتاب‌خوانی در مدارس بگذارند تا دانش‌آموزان با فرهنگ کتاب‌خوانی آشنا شوند».[۱۲]
وضعیت نشر کتاب پس از انقلاب اسلامی:
نگاهی به آمارهای پس از انقلاب نشان می‌دهد که در بسیاری از شاخصهای مرتبط با کتاب و نشر رشد خوبی داشته‌ایم. آنچه از این ارقام برمی‌آید عناوین کتاب های منتشرشده در هر سال افزایش داشته؛ به‌طوری‌که در مهرماه ۱۳۸۳، معاون طرح و برنامه وزیر ارشاد، در مراسمی در گیلان گفته بود: ازآنجاکه در ایران سالیانه بیش از ۳۷هزار عنوان کتاب با مجموع شمارگان ۱۸۰ میلیون جلد به چاپ می‌رسد، ایران در زمینۀ تولید کتاب، یکی از ده کشور اول دنیاست. این در حالی است که تیراژ کتابها پس از یک دورۀ رشد، رو به کاهش گذاشته است. عده‌ای علت کاهش تیراژ کتابها را پایین بودن سطح مطالعه در جامعه و در نتیجه استقبال نکردن از کتاب‌های چاپ‌شده می‌دانند. عده‌ای دیگر معتقدند مشکلات اقتصادی مردم سبب شده است که کتاب را از سبد خرید خانواده حذف کنند و بسیاری از مردم برای مطالعه حوصله و فراغت کافی نداشته باشند و همچنین توسعۀ دانش الکترونیک و اینترنت و ماهواره سبب شده است این ابزارها جانشین کتاب شوند، اما به نظر مدیر کل مراکز و روابط فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد میزان مطالعه در میان مردم افزایش یافته است؛ زیرا هر سال و هر ماه بر میزان تقاضای چاپ کتاب از سوی نویسندگان و ناشران افزوده می‌شود و این بدین معناست که اگر این کتابها متقاضی نداشته باشند، باید عرضه هم کاهش پیدا کند، حال‌آنکه عرضۀ کتاب افزایش پیدا کرده است.
بررسی وضعیت کتاب و نشر قبل و بعد از انقلاب اسلامی و مقایسۀ تطبیقی بعضی از شاخص‌ها نشان می‌دهد که طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی، با رویکرد مثبت نظام به کتاب و کتاب‌خوانی و بازنگری در وضعیت گذشته و رفع کاستی‌ها در حوزۀ چاپ و نشر و ترویج کتاب‌خوانی، که به‌ویژه در فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز بر آن بسیار تأکید شده، موجبات رشد اغلب شاخص‌ها فراهم آمده و علاوه بر رشد کمّی، بسیاری از شاخصهای کیفی نیز رشد چشمگیری داشته؛ به‌گونه‌ای‌که بیشترین گرایش جوانان در این سال‌ها به موضوعات مذهبی، تاریخی و ادبی بوده است. اقداماتی که در حوزۀ چاپ و نشر به منظور تسهیل شرایط برای تولیدکنندگان آثار و عرضۀ مناسب‌تر کتاب انجام شده و نیز طرح‌هایی که برای ترویج کتاب و کتاب‌خوانی و سهولت دسترسی مردم به کتاب اجرا گردیده، آیندۀ بسیار روشن‌تری را فراروی جامعه قرار می‌داد.
۴ــ نانوتکنولوژی و دستاوردهای آن
خواص مواد در مقیاس نانو با خواص آنها در مقیاس‌های بزرگ‌تر متفاوت است و خواص جدیدی که در این مقیاس ظاهر می‌شود، فرصت‌های جذابی را در اختیار محققان عرصه‌های مختلف علم و فنّاوری قرار می‌دهد.
کنترل این خواص جدید در مقیاس نانو و توانمندی تولید مواد و ابزارهای جدید مبتنی بر این خواص را فنّاوری نانو می‌گویند.
این فنّاوری به تولید محصولاتی با دوام‌تر، سبک‌تر، ارزان‌تر و با کارایی بیشتر منجر خواهد شد و ازآنجاکه چنین مواردی مورد توجه تمام صنایع هستند، فنّاوری نانو سبب تحول اساسی در اغلب صنایع خواهد شد و بازاری که تا سال ۲۰۱۴ برای آن پیش‌بینی می‌شود بالغ بر ۲۶۰۰ میلیارد دلار خواهد بود.[۱۳]
با توجه به اهمیت اقتصادی فنّاوری نانو، به‌طور تقریب بیشتر کشورهای جهان، توجه ویژه‌ای به آن کرده‌اند و بسیاری از آنها برنامه‌ای ملّی برای بهره‌گیری اقتصادی از این فنّاوری دارند. کشور ما نیز همگام با کشورهای پیشرو، به اهمیت این فنّاوری پی برده و در مسیر توسعۀ آن حرکت کرده است.
نخستین اقدام در این زمینه، تشکیل کمیته‌ای مطالعاتی در دفتر همکاری‌های ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۸۰ و سپس تبدیل آن به ستاد ویژۀ توسعۀ فنّاوری نانو در سال ۱۳۸۲ بوده است.
این ستاد که نمایندگانی از وزارتخانه‌های نفت، صنایع، جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و علوم، تحقیقات و فنّاوری را در بر می‌گیرد، زیر نظر معاون اول رئیس‌جمهوری (و اکنون معاون علم و فنّاوری رئیس‌جمهوری) فعالیت می‌کند و وظیفۀ تعیین سیاست‌های کلّی برای توسعۀ فنّاوری نانو در کشور و پیگیری برای اجرا شدن این سیاست را بر عهده دارد.
مطالعات و برنامه‌ریزی‌های ستاد، به تصویب سند راهبردی ده‌سالۀ توسعۀ فنّاوری نانو، موسوم به راهبرد آینده، در هیئت دولت در تاریخ ۲ مرداد ۱۳۸۴ منجر شد و شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۳۸۵، ضمن تأکید بر اجرای دقیق این سند، سیاست‌ها و راهبردهای توسعه و ارتقای این فنّاوری را تصویب کرد.
مأموریت این سند، دستیابی ایران به جایگاه مناسب در بین پانزده کشور برتر فنّاوری نانو و تلاش برای ارتقای این جایگاه به منظور توسعۀ اقتصادی کشور است.
ستاد ویژۀ توسعۀ فنّاوری نانو، پس از تصویب سند راهبرد آینده، با جدیت تمام در مسیر اجرای آن حرکت کرده و تولید ثروت از فنّاوری نانو را سرلوحه برنامه‌های خود قرار داده است.
۵ــ نگاهی به تحولات صنعت خودروسازی
افزایش حدود ده برابری تولید خودرو، سیر تحول در صنعت خودروسازی از مونتاژکاری تا صادرات با نشان ملّی، صادرات به ۳۹ کشور دنیا، تولید ۷۳ نوع خودرو و تبدیل شدن به هیجدهمین خودروساز دنیا فقط بخشی از دستاوردهای این صنعت پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.[۱۴]
با وجود گذشت حدود یک قرن از ورود اولین خودرو به کشور، رویکرد اصلی به صنایع خودروسازی به مفهوم صنعتی و امروزی آن از سال ۱۳۳۶، با تأسیس اولین کارخانۀ مونتاژ خودرو به صورت محدود، آغاز گردید و به‌تدریج توسعه یافت. با نگاه به پیشینۀ صنعت خودروسازی در کشور و سیر رشد آن، سه دورۀ متمایز در گذشته و دو دوره نیز در حال و آینده می‌توان برای آن در نظر گرفت: ۱ــ دورۀ شکل‌گیری صنعت مونتاژ از سال ۱۳۳۶ تا ۱۳۵۹: این دوره عمدتاً دوران شکل‌گیری صنعت مونتاژ خودرو در ایران بود و صنایع خودروسازی توسط بخش خصوصی و با همکاری شرکت‌های خارجی و با هدف سودآوری تأسیس شد؛ ۲ــ دورۀ پس از انقلاب شکوهمند اسلامی و سپس دوران جنگ تحمیلی از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۷۱: این دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شد و در بدو آن صنایع خودوسازی ملّی گردید و اهداف و مبانی آن در چهارچوب اهداف جمهوری اسلامی ایران تبیین شد که به دلیل وقوع جنگ تحمیلی و مشکلات ناشی از آن، صنعت خودروسازی دچار رکود شدید گردید؛ ۳ــ شکوفایی و توسعۀ صنعت خودروسازی با هدف خودکفایی از سال ۱۳۷۱ تا سال ۱۳۸۲: در این دوره، پس از پایان جنگ و تصویب قانون خودرو، برنامۀ خودکفایی و افزایش ساخت داخل در سرلوحۀ برنامه‌های خودروسازی قرار گرفت؛ به‌گونه‌ای‌که در پرتو آن سایر مسائل از قبیل کیفیت، مصرف سوخت، آلایندگی و حتی قیمت تا حدودی در حاشیه قرار گرفتند؛ ۴ــ رقابتی شدن صنعت خودرو با هدف ایجاد و توسعۀ فرصت‌های صادراتی از سال ۱۳۸۲ تا سال ۱۳۸۴: در دورۀ حاضر برنامۀ تعیین‌شدۀ کشور در عرصۀ خودروسازی، رقابت‌پذیر شدن صنعت خودرو و حضور در عرصۀ رقابت بین‌المللی و تولید محصول با استانداردهای بین‌المللی با هدف ایجاد و توسعۀ فرصت‌های صادراتی است؛ ۵ــ جهانی شدن صنعت خودرو با هدف رهبری بازار منطقه از سال ۱۳۸۴ به بعد: برنامۀ آتی صنایع خودروسازی کشور، جهانی شدن صنعت خودرو ایران در کنار خودروسازان بزرگ جهان و ورود به بازارهای جهانی با نشان ملّی است.
خودروسازی از اجزای مهم و لاینفک تجارت و صنعت جهانی است. صنعت خودرو، به دلیل ارتباط با بیش از شصت صنعت دیگر، به «لوکوموتیو صنایع» مشهور است. در ساخت خودرو، مجموعه‌ای از تکنولوژی رشته‌های مختلف صنعتی (فلزی، پلاستیک، شیمیایی، پارچه، عایق، شیشه، الکترومکانیک، برق، الکترونیک، متالورژی و…)، طراحی، مدیریت و اقتصاد به‌کار رفته است. این صنعت یکی از شاخصهای توسعهیافتگی است.
تولید صنعت خودروسازی ایران در این سال با رشد در خور توجه ۷/۱۰ درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه بوده است. ایران، از نظر حجم تولید خودرو، در جهان رتبۀ هیجدهم و از نظر میزان رشد نیز رتبۀ هیجدهم را داراست.
اگرچه ایران عضو سازمان تجارت جهانی نیست، از ظرفیت‌های بالایی برای توسعۀ صنعت خودروسازی خود برخوردار است. از هر ده نفر در ایران فقط یک نفر خودرو دارد و به‌علاوه این کشور نیروی کار ماهر بسیار زیادی را در خود جای داده است. همچنین علاقه برای داشتن خودرو در ایران بسیار بالاست.
۶ــ سلول های بنیادی
خوشبختانه همگام با پیشرفت‌های اخیر دنیا در زمینة سلول‌های بنیادی، در کشور ما نیز به این موضوع توجه شده و چند مرکز پژوهشی و دانشگاهی، از جمله پژوهشکدۀ رویان و دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تربیت مدرس، در این زمینه، تحقیقاتی انجام داده‌اند.
پژوهشکدة رویان:
پژوهشکدۀ علوم سلولی و ناباروری رویان، یکی از مراکز تحقیقاتی وابسته به جهاد دانشگاهی کشور است که در زمینة بهداشت باروری و ناباروری و علوم تولیدمثل فعالیت می‌کند. این مرکز در کنار فعالیت‌های درمانی و سرویس‌دهی به زوج‌های نابارور، بخش اصلی فعالیت‌های خود را در حوزة امور پژوهشی و آموزشی متمرکز کرده و در قالب چندین گروه تخصصی در زمینة علوم باروری و تولیدمثل تحقیق می‌کند. محققان این پژوهشکده در کنار موفقیت‌هایی، نظیر تولد اولین مورد نوزاد با استفاده از جنین منجمد در ایران (سال ۱۳۷۵) و تولد اولین نوزاد حاصل از روش ICSI با استفاده از اسپرم منجمدشدة یک فرد بیضه‌برداری‌شده (سال ۱۳۷۸)، اخیراً توانستند با کشت و تکثیر نخستین رده از سلول‌های بنیادی جنینی انسان (بن‌یاخته‌های جنینی) در ایران (سال ۱۳۸۲) به فنّاوری تولید سلول‌های بنیادی جنین انسان دست پیدا کنند.
سخنان مقام معظم رهبری در بازدید از پژوهشکدۀ رویان:
عملکرد بخش درمان ناباروری پژوهشکدۀ رویان از نظیر کمّی و کیفی در حد معیارهای جهانی است و توان رقابت با بهترین مراکز درمانی جهان را دارد. مقام معظم رهبری از این بخش دیدن نموده‌اند. در این بازدید که با توضیحات مسئولان بخش‌های مختلف همراه بود اعلام شد: تاکنون حدود هفتادهزار زوج ایرانی در این مرکز تشکیل پرونده داده و تحت درمان قرار گرفته‌اند و صدها زوج نابارور خارجی نیز در این مؤسسه درمان شده‌اند.
رهبر انقلاب اسلامی، پس از این بازدید، در جمع مسئولان، دانشمندان و محققان پژوهشکدۀ رویان و مراکز جهاد دانشگاهی سراسر کشور، با اشاره به حرکت علمی مبارکی که در چند سال اخیر در کشور آغاز شده و در میان اهل علم گسترش یافته است، خاطرنشان نمود: «هدف از حضور در پژوهشکدۀ رویان اقدامی نمادین به منظور تجلیل از حرکت علمی عظیم و گستردۀ جاری در کشور و قدردانی از همۀ محققان و دانشمندان، به‌ویژه محققان پژوهشکدۀ رویان و جهاد دانشگاهی، است».
ایشان پژوهشکدۀ رویان را مرکزی موفق و نتیجه‌ای درخشان از ترکیب «علم، ایمان و تلاش» دانست و با گرامیداشت یاد و خاطرۀ مرحوم دکتر سعید کاظمی آشتیانی افزود: «این مرحوم، با ایمان، تلاش پیگیر و خستگی‌ناپذیر و مدیریت موفق خود توانست مؤسسه‌ای علمی به‌وجود آورد که در بافت آن، ’تحقیق علمی جدی همراه با ایمان و تقوا‘ مورد توجه کامل قرار گرفته است».
مقام معظم رهبری تأکید نمود: «پژوهشکدۀ رویان زمینه‌ها و قابلیت‌های فراوانی برای پیشرفت بیشتر دارد و این مرکز در واقع سلول بنیادی حرکت علمی کشور است؛ همان‌گونه‌که هر دانشمند و محقق معتقد به ترکیب ’علم و ایمان‘ نیز چنین ظرفیتی را دارد». رهبر انقلاب اسلامی، جهاد دانشگاهی را مولود مبارک انقلاب اسلامی و جزء معدود رویش‌های اصلی انقلاب دانستند و با اشاره به ترکیب جهاد و دانشگاه در نام این مرکز تأکید کرد: «جهاد دانشگاهی یعنی جهاد و مبارزۀ هدفمند، هوشمندانه، عاقلانه و دشمن‌شکن در مسیر آرمان‌ها، آن هم در برترین و والاترین سطوح؛ یعنی علم و دانشگاه». ایشان خاطرنشان نمود: «جهاد دانشگاهی از ابتدا براساس دین و تقوا شکل گرفت و باید هویت جهادی و ایمانی و انقلابی آن همچنان حفظ و تقویت شود».
رهبر انقلاب اسلامی علم و تحقیق را رمز واقعی و کلید قطعی پیشرفت و رسیدن کشور به نقطۀ مطلوب خواند و افزود: «فراگیری علوم و دانسته‌های دیگر کشورها و ملّت‌ها، مقدمۀ حرکت در عرصۀ بسیار وسیع علم و تحقیق است و به‌هیچ‌وجه نباید در این حد متوقف شد». ایشان، با انتقاد از نظام سلطۀ حاکم بر جهان، افزود: «جایگاه و نقش کشورها و ملّت‌ها در نظام بین‌الملل باید براساس استعداد و ظرفیت علمی آنها باشد، اما در وضع کنونی، به علت تلاش برخی قدرت‌ها برای انحصاری کردن علم، و نیز زورگویی مستکبران، جهان به دو بخش ’پیشرفته و عقب‌مانده‘ و ’سلطه‌گر و سلطه‌پذیر‘ تقسیم شده است که این وضع باید تغییر یابد».
مقام معظم رهبری، مهم‌ترین عامل را در تغییر نظام سلطۀ حاکم بر جهان، حرکت و تلاش علمی ملّت‌ها دانست و افزود: «در این مسیر، ملّت ایران می‌تواند، با توجه به تاریخ، فرهنگ و سابقۀ علمی خود و استعداد درخشانش، نقش ویژه‌ای ایفا کند». ایشان کمک به مراکز و «طرح‌های علمی، تحقیقاتی و فنّاوری» را وظیفۀ دولت و دستگاه‌های مسئول برشمرد و خاطرنشان کرد: «باید میل و اشتیاق به تحقیق و پژوهش، در محیط‌های علمی، موج بزند که البته تحقق این مهم با توصیه و دستور ممکن نیست، بلکه تدبیر و کمک وزارتخانه‌های مربوط، بخش‌های مسئول در برنامه‌ریزی فرهنگی کشور و تلاش صاحبان فکر و اندیشه را می‌طلبد». ایشان، با تأکید بر توأم بودن علم و دین، فرمود: «علم جدا از دین، همان‌گونه‌که در رفتار برخی کشورها آشکار است، در نهایت به ساخت جنگ‌افزارهایی مانند بمب اتم، و به وسیله‌ای برای زورگویی تبدیل می‌شود، اما با علم توأم با دین و ’تلاش علمی برای خدا و در راه خدا‘، می‌توان به توفیقات پایداری دست یافت که دستاوردهای جهاد دانشگاهی نمونه‌ای از آن است».
ایشان در پایان بار دیگر از همۀ دانشمندان و محققانی که در هر نقطه از کشور برای پیشرفت و توسعۀ علمی میهن جهاد و تلاش می‌کنند، قدردانی کرد.[۱۵]
۷ــ دستاوردهای نظام سلا‌مت
توسعۀ پزشکی:
پیشرفت در بخش پزشکی نیز به قدری گسترده بوده که حیرت جهانیان را برانگیخته و سبب تغییرات اساسی در وضعیت بهداشت و درمان کشور شده است، به‌گونه‌ای‌که بخش درمان نه تنها توانسته تقریباً تمام نیازهای خود را در زمینه‌های مختلف تأمین نماید، بلکه هم‌اکنون ایران اسلامی به کشوری مهم در صدور خدمات و محصولات پزشکی تبدیل شده و بیش از ۹۵ درصد از چهار هزار قلم داروی مصرفی در کشور را در داخل تولید، و فقط در سال ۱۳۸۶ بیش از هفتاد میلیون دلار دارو نیز به خارج از کشور صادر کرده است.
همچنین طی این مدت، دانشمندان کشورمان موفق شده‌اند مواد و داروهایی را تولید کنند که یا در سطح جهان سابقۀ قبلی نداشته یا تولید آنها فقط در انحصار چند کشور خاص بوده است. ساخت اولین داروی ضددیابت در جهان، تولید اسپرم از مغز قرمز استخوان زنان، ساخت پوست مصنوعی، ساخت داروی کنترل ایدز، ساخت داروی سرطان پوست، درمان ضایعات نخاعی، قلبی، کبدی، عروقی و چشمی با استفاده از سلول‌های بنیادین، طی مراحل نهایی بیش از سی قلم داروی بیماری‌های صعب‌العلاج، کار بر روی بیش از صد طرح تحقیقاتی نانوتکنولوژی و ساخت قوی‌ترین چسب بافتی جهان با ترکیبی از فنّاوری نانو و چسب بافتی هوشمند با عنوان نانو گیو (nano give)، ساخت حداقل چهار داروی بیوتکنولوژی از جمله اریترو پولتین، آنها اینتروون، استرپتوکیناز، gcsf و اینترفون بتا در حالی انجام شد که تعداد کل این داروها در جهان حدود ۳۵ تا چهل مورد بود و قبل از این موفقیت، تکنولوژی آن، فقط در اختیار دو کشور قرار داشت؛ بنابراین این تولیدات نمونه‌های دیگری از موفقیت‌های کسب‌شده در این بخش است.
همچنین دستیابی به دانش کشت و انجماد سلول‌های بنیادین، که تاکنون فقط در اختیار نُه کشور جهان بوده است، قرار گرفتن در ردیف سه کشور تولیدکنندۀ محصولات پزشکی بیوتکنولوژی، قرار گرفتن در ردیف کشورهای برتر پیوند قلب و قرنیه و کلیه (قبل از انقلاب در مجموع فقط پنجاه مورد پیوند کلیه در کشور انجام شد که پس از انقلاب این امر به بیش از هفده‌هزار مورد رسیده است)، کسب تجارب ارزشمند برای مقابله با بیماری‌های ناشی از عوامل شیمیایی، از جمله موفقیت‌های بی‌نظیر دانشمندان علوم پزشکی کشور به شمار می‌رود.
ظرفیت‌های انسانی:
پزشکان، مهم‌ترین عامل در مدیریت تخصیص منابع بخش سلا‌مت محسوب می‌شوند و سهمی اساسی در میزان اثربخشی و کارآیی خدمات بهداشتی و درمانی دارند. تعداد پزشکان در آستانۀ پیروزی انقلاب اسلامی (۱۳۵۶) ۴۲۸/۱۳ نفر بوده که طی سال‌های ۱۳۵۶ تا ۱۳۸۰ حدود ۵/۵ برابر شده است.[۱۶]
باید توجه کرد که طی دهۀ ۱۳۵۰ تعداد بسیاری از پزشکان خارجی در ایران مشغول فعالیت بوده‌اند که به تدریج هم‌زمان با افزایش ظرفیت پذیرش دانشگاه‌های علوم پزشکی و در نتیجه افزایش عرضۀ نیروی انسانی، تعداد آنها کاهش یافته و طی سال‌های اخیر به صفر رسیده است.[۱۷]
۸ ــ هوا ــ فضا و فنّاوری اطلاعات
اولین ماهوارۀ بومی ایران، توسط پرتابگر صددرصد ساخت داخل، اوایل سال ۱۳۸۶ در مدار قرار گرفت. تکنولوژی ساخت و پرتاب ماهواره از جمله فنّاوری‌های فوق پیشرفته محسوب می‌شود که درحال‌حاضر در اختیار چند کشور معدود دنیاست. دستیابی به این تکنولوژی مدرن از جمله آمال و اهداف بسیاری از کشورهاست که ایران، با اتکا به نیروی متخصص و پژوهشگران و محققان تلاشگر و دلسوز خود، به آن نایل شده است. ورود ایران به کلوپ فضایی دلیلی برای ارتقای سطح دانش ایران در عرصۀ فضایی است. تصویب سند ملّی توسعۀ فضا، برای همگامی با سند چشم‌انداز توسعه، گامی بسیار بلند به منظور اعتلا و رشد علمی کشور محسوب می‌شود.
ما سالیان سال از عرصۀ فضا فاصله داشتیم و غایب این میدان بودیم، اما پس از انقلاب به تدریج اقداماتی در این زمینه آغاز شد و در یک دهۀ گذشته، این امر شتاب بی‌سابقه‌ای به خود گرفت؛ به‌گونه‌ای‌که کارهای پرارزشی طی این مدت انجام شده است. ما، با طی مسیری میان‌بر و ایجاد فرصت‌های دانش و فنّاوری در یک دهۀ اخیر، خود را به چنان مرتبه‌ای رسانده‌ایم که نام ایران در فهرست کشورهای حاضر در فضا ثبت شده است.
داستان پرتاب ماهواره به فضا در کشورمان از سال ۱۳۵۶ آغاز شد و اکنون حتی بعضى از کارکنانى که دو دهۀ قبل دوره‌هاى تخصصی را براى ماهوارۀ ایرانى گذرانده بودند بازنشسته شده‌اند. این طرح پس از انقلاب، تا سال ۱۳۶۵ متوقف ماند، تا اینکه در این سال، با وجود تحریم‌هاى اقتصادى، ایران موفق شد سه مدار را براى سه ماهوارۀ خود ثبت کند. هم‌اکنون سه نقطۀ مداری بین‌المللی ۲۶، ۳۴ و ۴۷ درجۀ شرقی در اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات (ITU) به نام ایران ثبت شده است و براساس برنامۀ چهارم توسعه، ایران باید هرسال یک ماهواره به فضا پرتاب کند.
پس از پرتاب ماهوارۀ کاملاً ایرانی امید با موشک فضاپیمانی سفیر که سبب حیرت و شگفتی جهانیان گردید، ایران در موقعیت برتر منطقه‌ای قرار گرفت و در واقع نخستین کشور منطقه و شانزدهمین کشور جهان است که راه‌هاى ورود به فضا و استفاده از آن را براى سهولت در ارتباطات آموخته است و به نوعی باید گفت خبر دستاوردهای هوافضای کشور ممکن است سبب نگرانی‌های بعضی از کشورها، به‌ویژه رژیم اشغالگر قدس، شود که احتمال می‌دهد ایران درصدد است از توانایی موشکی خود برای اهداف نظامی استفاده کند.[۱۸]
سند ملّی توسعۀ فضا:
سند ملّی توسعۀ فضا یکی از اتفاقات کم‌نظیر در عرصۀ توسعۀ دانش کشور است و با هدف مشخص کردن مسیرهای توسعه، حضور در فضا برای کل کاربرانی که باید از عرصۀ فضا برای اجرای وظایف و مأموریتشان در کشور استفاده کنند تصویب شده است. این سند انتقال صوت، تصویر و اطلاعات با استفاده از ظرفیت فضا از طریق وزارت ارتباطات و فنّاوری اطلاعات و سازمان صداوسیما، کاربردهای سنجش از راه دور، هواشناسی و سایر زمینه‌های استفاده از فضا را در دستور کار دارد و به دور از موازی‌کاری یا انجام‌دادن کارهای تکراری برنامه‌ای کلان و درازمدت را دنبال می‌کند.
براساس سند چشم‌انداز، می‌خواهیم کشور ما مقام اول علمی و فنّاوری را در منطقه داشته باشد و با توجه به اینکه بالاترین جایگاه و مرتبۀ فنّاوری درحال‌حاضر فضاست، هوا ــ فضا یکی از محورهای تأکیدی در سیاست‌های کلّی نظام محسوب می‌شود که رهبر معظم انقلاب آن را ابلاغ نموده است. دولت باید برای حضور درعرصه‌های کلان و راهبردی برنامه‌ریزی کند و تصدی‌گری را به مردم واگذارد. بر همین اساس در سند ملّی توسعۀ فضایی کشور، فرصتی برای مشارکت بخش خصوصی در طرح‌های فضایی پیش‌بینی شده است. سند چشم‌انداز فرصتی است برای شکوفایی در عرصۀ ملّی و سند توسعۀ ملّی فضا، هماهنگ با آن، به منظور شکوفایی استعداد و ظرفیت‌های ملّی برای رسیدن به نظامی برتر و تأثیرگذار طراحی شده است.
۹ــ انرژی هسته‌ای در ایران
استفاده از انرژی هسته‌ای در دوران سلطنت محمدرضاشاه پهلوی مطرح شد و با ایجاد سازمان انرژی اتمی ایران طرح راکتور اتمی بوشهر و مشارکت مالی ایران در طرح‌های فنّاوری سوخت اتمی فرانسه آغاز گردید.
در سال ۱۳۵۳٫ش / ۱۹۷۴٫م، سازمان انرژی اتمی ایران (A.F.O.I) تأسیس، و دکتر اعتماد به ریاست آن منصوب شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال۱۳۵۷ این مقوله متوقف شد. جنگ ایران و عراق به تغییر موضع کشورهای غربی، که مخالف این انقلاب بودند، منجر شد و مساعدت آنها را برای تکمیل این طرح ناممکن ساخت. شرکت آلمانی کا.و.او، که پیمانکار این طرح بود، هنگامی که فقط ۱۵ درصد به تکمیل آن باقی مانده بود، از ادامۀ کار سر باز زد.
در بحبوحۀ جنگ ایران و عراق و کمبود شدید منابع نیرو در کشور، ایران با روی آوردن به اسپانیا و ژاپن کوشید طرح بوشهر را تکمیل کند که البته موفقیت‌آمیز نبود، سپس قراردادی با روسیه برای کامل کردن کار نیروگاه بوشهر امضا شد که کار آن هنوز ادامه دارد و چند بار زمان پایان طرح به تعویق افتاده است. شایان ذکر است که ایران در سال ۱۹۵۸٫م، به عضویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (I.A.E.A) درآمد.
ایران در سال ۱۹۶۸٫م، پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (N.P.T) را پذیرفت و در سال ۱۹۷۰٫م، آن را در مجلس شورای ملّی به تصویب رساند.
اگرچه ایران از دیدگاه قوانین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین از نظر پیمان‌‌نامۀ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای حق تحقیق و استفادۀ صلح‌آمیز از فنّاوری هسته‌ای را دارد، کشورهای غربی به رهبری امریکا تلاش پیگیری را آغاز کرده‌اند که ایران را برای همیشه از هرگونه استفاده از فنّاوری انرژی هسته‌ای منع کنند، اما با وجود همۀ این تلاش‌ها در آوریل ۲۰۰۶٫م، ایران اعلام کرد که موفق شده است اورانیوم را به میزان ۵/۳ درصد غنی سازد.
نتیجه:
با گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی و با توجه به تحریم‌های بین‌المللی امریکا علیه ایران، تلاش و همّت دانشمندان ایرانی به جهانیان و به‌ویژه کشورهای عربی حوزۀ خلیج همیشگی فارس نشان داد که هر کشوری که به نیروهای بومی خود اتکا کند و آموزههای دینی و اسلامی را سر لوحۀ کارهای خود قرار دهد به جایگاه‌های رفیع علمی نائل خواهد آمد.
تحریم‌های بین‌المللی، شاید سرعت پیشبرد اهداف علمی را کمی پایین آورد، سبب شد که تمامی این پیشرفت‌ها صد درصد بومی و بدون کمک از هیچ کشور خارجی باشد.
با تلاش و کوششی که غیورمردان ایرانی در عرصۀ جهاد علمی از خود نشان داده‌اند، در آینده‌ای نزدیک دور شاهد خواهیم بود که کشور عزیزمان در رتبه‌های بالای علمی قرار خواهد گرفت و از کشورهای پیشرو در علوم مختلف خواهد بود.
پی‌نوشت‌ها
[۱]ــ روزنامه کیهان، ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۷
[۲]ــ همان‌جا.
[۳]ــ همان‌جا.
[۴]ــ روزنامه کیهان، ۵ خرداد ۱۳۸۷
[۵]ــ همان‌جا.
[۶]ــ پایگاه اطلاع‌رسانی دستاوردهای انقلاب اسلامی: www.dastavardha.com
[7]ــ حداد عادل در بازدید از بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران
[۸]ــ مصاحبه با بنیان‌گذار انتشارات مروارید، روزنامه شرق، مرداد ۱۳۸۳
[۹]ــ بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای عالی شورای انقلاب فرهنگی، آذر ۱۳۶۸ برگرفته از سایت بیانات ایشان.
[۱۰]ــ همان‌جا.
[۱۱]ــ همان‌جا.
[۱۲]ــ مصاحبۀ خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از دهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران.
[۱۳]ــ www.spac.ir، ش ۲۴۶
[۱۴]ــ روزنامه اطلاعات، سه‌شنبه ۲۳ بهمن ۱۳۸۶
[۱۵]ــ همان‌جا.
[۱۶]ــ www.spac.ir، شنبه ۵ مرداد ۱۳۸۷، ش ۱۲۲۷۵
[۱۷]ــ همان‌جا.
[۱۸]ــ http://www.itiran.com/?type=article&id=9110