امام خمینی الگوی مصرف صحیح برای کارگزاران دولت و اقشار ملت

مراجعه به اندیشه ها و روشهای عملی امام خمینی این واقعیت را به اثبات می رساند که این پیشوای الهی در همه موضوعات از جمله “مصرف گرایی صحیح” و نیز در میان جنبه های مختلف مصرف ناصحیح به اسراف در تغذیه” دیدگاه و رفتارهای درس آموز و راهگشایی دارند که همه آنها دارای نقش الگویی می باشد.
در اندیشه های امام خمینی اسراف یک “رذیله” نامیده می شود که در کنار سایر رذایل اخلاقی در تقابل و تعارض با فضایل اخلاقی قرار دارند. (1) به تعبیر دیگر اسراف از موانع بزرگ رشد و کمال معنوی و دنیایی انسان است زیرا رذیله ای است که در زندگی خاکی ظهور پیدا می کند و در نهایت به دلیل از بین بردن نعمت های الهی به بن بست ذلت و فلاکت منتهی می شود و از جنبه معنوی دست انسان را از نیل به حیات افلاکی و رستگاری اخروی کوتاه می گرداند. (2)
از دیدگاه امام خمینی چنانچه نعمت های الهی به نحو مطلوب و در همه مراتب شکرگزاری شود اسراف در انواع و اقسام خود از جمله اسراف در تغذیه به وجود نمی آید. (3)
در اندیشه امام خمینی شکر و سپاس عبارت است از قدردانی از نعمت های منعم و این معنی در مملکت قلب به گونه ای ظاهر می شود و در زبان به گونه ای و نیز در جوارح به نحوی دیگر و این قدردانی به معرفت منعم و نعمت او حاصل خواهد گشت (4).
مشکل اساسی اسراف کنندگان این است که اولا در مرتبه نازله ای از شکر  یعنی شکر زبانی باقی می مانند و از شکر و سپاس عملی هیچ نمی دانند. ثانیا نه معرفت و شناختی نسبت به “منعم” که ذات مقدس و مطلق حضرت احدیت است دارند و نه معرفت و شناختی نسبت به “نعمت” که چسان براساس نیازهای گوناگون انسان خلق شده و در اختیار انسان قرار گرفته است. طبیعی است که اسراف کاران برای اصلاح الگوی مصرف خود باید از جهل و غفلت به در آیند و به معرفت و شناخت برسند تا ترک اسراف را نه به صورت پذیرش یک توصیه ـ که البته این پذیرش نیز مقطعی خواهد بود که بر اساس شناخت و بینشی عمیق و ژرف که ریشه در فکر و جان می دواند و استحکام می یابد پذیرا گردند.
حضرت امام خمینی با این نگرش محوری و مبنایی به اسراف می نگرند و آن را برای جامعه انسانی خطر می دانند.
حضرت امام خمینی در نگاهی کلان به موضوع اسراف در تغذیه این معضل را “جهانی” می دانند و عامل اصلی آن را قدرت های بزرگ سرمایه داری دنیای استکبار که در نهایت این سیاست را نهادینه به نفع خود و وابستگانشان و کاربردی می کنند و کشورهای دیگر را به سمت و سویی می برند که: “اکثریت قریب به اتفاق گرسنگان در حسرت یک لقمه نام بسوزند و بمیرند و گروهی اندک هم از پرخوری و اسراف و تعیش ها جانشان به لب آید” (5)
حضرت امام خمینی علاوه بر افکار و اندیشه های راهگشا و مبنایی در نفی اسراف و از جمله اسراف در تغذیه در سیره و رفتار خویش در همه مراحل زندگی با هرگونه اسرافکاری مقابله می کردند.
آن اسوه و الگوی بزرگ اخلاق و عرفان همواره به اعضای خانواده خویش سفارش می کردند که به اندازه غذا درست کنند تا اضافه نیاید. (6)
همچنین با مشاهده اسراف در هر جا و به هر اندازه به شدت ناراحت می شدند و از آن جلوگیری می کردند. (7) و از دیدگاه آن پیشوای الهی به هیچ وجه قابل قبول نبود که غذایی حتی اندک به سطل زباله ریخته شود زیرا همین امر نشان می داد که در آماده کردن غذا اندازه گیری و محاسبه رعایت نشده است. (8)
حضرت امام خمینی که دارای نظمی شگفت انگیز بود برای جلوگیری از اسراف در تغذیه جدول منظمی تهیه و براساس آن همه خرجهای بیت خویش را کنترل می نمود و به این وسیله از اسراف به شدت جلوگیری می کرد.
بر مبنای جدول تنظیمی امام اعضای دفتر ایشان موظف بودند چه در خریدها و چه در تهیه غذا و خوراک بر مبنای آمار افراد بیت امام و نیازهای غذایی آنها عمل کنند و هر روز گزارش آن را به ایشان عرضه بدارند. هرگاه امام تغذیه خانواده را منطبق با جدول نمی یافت پی گیری می کرد و توضیح می خواست. (9)
این زندگی و سیره و روش پیشوا و رهبریست که یک انقلاب بزرگ و حیرت انگیز را با قدرت و توان بالای خود به پیروزی و ثمر رساند و بسیار سریع از محدوده ایران به گستره وسیع جهان اسلام به رهبری و ساماندهی نهضت پرشور اسلامی پرداخت و با بنیان نهاد نظام نوین جمهوری اسلامی ایران طرحی تازه در جهان در انداخت و راهی پرفروغ برای دست یابی به نظام سیاسی و حکومتی سالم و رهایی بخش برای کشورهای مسلمان نشین گشود.
این رهبر الهی در حالی اینگونه دقیق و مراقب زیست می نمود که اگر می خواست می توانست از بهترین امکانات زندگی و لذیذترین و کمیاب ترین طعام ها استفاده کند و همچون همه رهبران سیاسی جهان از ثروت های سرشار گردآمده در مرکز حکومت خویش عالی ترین بهره وری ها را به عمل آورد. لکن او پیرو پیشوای متقین و امام آزادگان و زمامدار بزرگ حکومت اسلامی حضرت علی بن ابیطالب (ع) است که وقتی از حضور یکی از کارگزاران حکومتی اش در محفل ثروتمندان و سرمایه داران آگاه می شود نامه ای خطاب به او می نگارد و به شدت از عملکردش انتقاد می کند و از تکرار چنین مشی و روشی نهی می کند و سپس در باره خود اینگونه متذکر می شود که: “من اگر می خواستم می توانستم از عسل پاک و از مغز گندم و بافته ای ابریشم برای خود غذا و لباس فراهم آورم اما هیهات که هوای نفس بر من چیره گردد.” (10)
و نیز به این حقیقت تصریح می نماید که: “آیا به همین رضایت دهم که مرا امیرالمومنین بخوانند و در تلخی های روزگار با مردم شریک نباشم و در سختی های زندگی الگوی آنان نگردم” (11)
حضرت امام خمینی بارها و بارها ـ چه در دوران پانزده ساله تبعید در نجف و چه پس از پیروزی انقلاب ـ در مواجهات گوناگون و با مشاهده کوچک ترین اسراف و زیاده روی در مصرف از جنبه های مختلف ضمن حرام و معصیت اعلام کردن و جلوگیری از تکرار آن به این واقعیت نیز تصریح کرده اند که من باید همچون فقیرترین افراد جامعه زندگی کنم و در سختی ها و تنگناها و رنج ها با آنان شریک و سهیم باشم.
این اعتراف یکی از افرادی است که سال های طولانی شاهد سیره و روش آن پیشوای الهی بوده است:
“سطح زندگی امام از نظر تغذیه اسکان استفاده از وسایل شخصی و دیگر امور زندگی از افراد طبقه سه جامعه هم پایین تر بود. و با این که ایشان رهبر یک حکومت بودند و یک شخصیت سیاسی و جهانی داشتند اما حاضر نبودند حتی کوچک ترین قدمی در جهت بسط زندگی شخصی شان بردارند.” (12)
واقعیت های مزبور این پیام را به همه رهبران و زمامداران حکومت اسلامی در تمام اعصار و زمان ها انتقال می دهد که در اوج قدرت سیاسی و با در اختیار داشتن همه امکانات اقتصادی در تشکیلات حکومت و دولت باید چه در زندگی شخصی و چه در سیره و روش رهبری و زمامداری از همه جنبه ها و جلوه های اسراف از جمله اسراف در تغذیه اجتناب کنند تا علاوه بر این که طبق تعالیم و دستورالعمل های اسلام مبنی بر گناه کبیره بودن اسراف و وجوب ترک آن به عنوان یک عمل حرام از این آفت و آسیب و معصیت بزرگ پرهیز نمایند برای توده های مردم جامعه نیز الگوی مناسب در دوری از اسراف و گرایش به “مصرف صحیح” گردند.

پاورقی:
1 ـ اربعین حدیث اثر امام خمینی موسسه تنظیم و نشر آثار امام ص 391
2 ـ همان مدرک ص 182
3 ـ شرح حدیث جنود عقل و جهل اثر امام خمینی موسسه تنظیم و نشر آثار امام ص 182
4 ـ همان مدرک ص 185
5 ـ صحیفه امام موسسه تنظیم و نشر آثار امام ج 20 ص 340
6 ـ ستاره ای که درخشید خاطراتی از زندگی امام خمینی به کوشش مرتضی نظری نشر اسپید ج 2 ص 56 و 57
7 ـ همان مدرک ج 1 ص 96
8 ـ آیینه حسن خاطراتی از ویژگی های ممتاز امام خمینی در امور فردی و اجتماعی موسسه تنظیم و نشر آثار آثار امام ص 191
9 ـ همان مدرک ص 56
10 ـ نهج البلاغه نامه 45
11 ـ همان منبع
12 ـ آیینه حسن ص 56