امام خمینی(ره) و شناخت قرآن در نگرش امام خمینی(ره)؛
عقل نه تنها ادراک می‌کند و حقیقت امور را در می‌یابد؛ یعنی از طریق تفکر و تعقل، صاحب عقل به آگاهی و شناخت می‌رسد، امام خمینی(ره) به یک منبع شناخت دیگر که منبع معرفتی بیرونی و در عین حال یقینی برای انسان به شمار می‌رود، قائل است. زیرا منابع شناخت درونی، انسان را به تنهایی کافی نمی‌داند و به نقصان ادراک انسان، با اتکای صرف به این سه منبع اذعان دارد. به عنوان مثال، به عدم امکان شناخت چیستی رابطه هستی با حق، اشاره می‌کند و عقل انسان را از درک ماورای طبیعت و بسیاری از امور دیگر نظیر روح عاجز می‌داند. این منبع اساسی، وحی الهی است که به وسیله انبیاء، از جانب خداوند برای انسانها فرستاده می‌شود و آرمان اصلی آن، ایجاد معرفت برای بشر، بویژه شناخت حق تعالی و سایر حوزه‌هایی است که عقل بشر، بدون ارجاع به وحی، امکان دسترسی به آنها را ندارد. با این مقدمه تلاش داریم تا دیدگاه ایشان درباره واسطه معرفت وحیانی یا قرآن کریم را مورد بررسی قرار دهیم.
امام خمینی (س) درباره عظمت و اهمیت قرآن می‌فرماید: "بدان ای عزیز که عظمت هر کلام و کتابی یا به عظمت متکلم و کاتب آن است و یا به عظمت مطالب و مقاصد آن است و یا به عظمت مرسل الیه و حامل آن است و یا به عظمت وقت ارسال و کیفیت آن است و بعضی از این امور ذاتاً و جوهراً در عظمت دخیل است و بعضی عرضاً و یا به واسطه و بعضی کاشف از عظمت است و جمیع این امور که ذکر شد در این صحیفه نورانیه متکلم آن و منشی و صاحب آن؛ پس آن عظیم مطلق است که جمیع عظمت‌های متصوره در ملک و ملکوت و تمام قدرتهای نازل در غیبت و شهادت و شمه‌ای از تجلیات عظمت فعلی آن ذات مقدس است و حق تعالی با تجلی به عظمت برای احدی ممکن نیست، تجلی کند و از پس هزاران حجب و سرادقات تجلی کند. چنانچه در حدیث است: "ان الله سبعین الف حجاب من نور و ظلمه لوکشفت لا حرقت سبحات وجهه دونه".
همانا خداوند هفتاد هزار حجاب است از نور و ظلمت و اگر آن حجابها کنار رود سبحات روی او، جز او را خواهد سوخت. (بحارالانوار، ج 55، ص 45)
عظمت رسول وحی و واسطة ایصال، پس آن جبرئیل امین و روح اعظم است که پس از خروج رسول اکرم (ص) از جلباب بشریت و توجه دادن شطر قلب را به حضرت جبروت متصل به آن روح اعظم شود و آن یکی از ارکان اربعة دار تحقق بلکه اعظم ارکان و اشرف انواع آن است، چه آن ذات شریف نورانی ملک موکل علم و حکمت و صاحب ارزاق معنویه و اطعمه روحانیه است و از کتاب خدا و احادیث شریفه، تعظیم جبرئیل و تقدم او بر دیگر ملائکه استفاده شود.
و اما عظمت مرسل‌الیه و متحمل آن؛ پس آن قلب تقی نقی احمدی جمعی محمدی است که حق تعالی به جمیع شئون ذاتیه و صفاتیه اسمائیه و افعالیه بر آن تجلی نموده و دارای ختم نبوت و ولایت مطلقه است و اکرم بریه و اعظم خلیفه و خلاصة کون و جوهرة وجود و عصارة دار تحقق و لبنة اخیره و صاحب برزخیت کبری و خلافت عظمی است.
و اما حافظ و نگاهبان آن ذات مقدس حق جل جلاله است چنانچه فرماید در کریمة مبارکه" انا نحن نزلنا الذکر و اناله لحافظون". (حجر / 9)
و اما شارح و مبین آن، ذوات مطهره معصومین (ع) از رسول خدا (ص) تا حجت عصر عجل‌الله فرجه که مفاتیح وجود و مخازن کبریا و معادن حکمت و وحی و اصول معارف و عوارف و صاحبان مقام جمع و تفضیل‌اند.
و اما وقت وحی لیله‌القدر است، که اعظم لیالی (خیر من الف شهر) و نورانی‌ترین ازمنه و فی‌الحقیقه وقت وصول ولی مطلق و رسول ختمی مرتبت صلی‌الله علیه و آله است".
ایشان در باب هدف ازنزول این کتاب بزرگ الهی می‌فرمایند: "این کتاب بزرگ الهی که از عالم غیب الهی و قرب ربوبی نازل شده و برای استفادة ما مهجوران و خلاص ما زندانیان سجن طبیعت و مغلولان زنجیرهای پیچ در پیچ هوای نفس و آمال به صورت لفظ و کلام درآمده از بزرگترین مظاهر رحمت مطلقة الهیه است که ما کور و کرها از آن به هیچ وجه استفاده نکرده و نمی‌کنیم. پیش اهل معرفت، این کتاب شریف از حق‌تعالی به مبدئیت جمیع شئون ذاتیه و صفاتیه و فعلیه و به جمع تجلیات جمالیه و جلالیه صادر شده و دیگر کتب سماویه را این رتبت و منزلت نیست. این کتاب شریف صورت احادیث جمع جمیع اسماء و صفات و معرفت تمام مقدس حق به تمام شئون و تجلیات است. به عبارت دیگر این صحیفة نورانیه صورت "اسم اعظم" است، چنانچه انسان کامل نیز اسم اعظم است".
حضرت امام بعد از نشان دادن اهمیت و عظمت کتاب با اعتقاد به "تبیان کلی شی‌ء" بودن قرآن می‌فرمایند: "مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت، در طول تاریخ گذشته و آینده از برکات سرشار این کتاب مقدس است... از تمامی علمای اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم که از کتاب مقدسی که تبیان کلی شی‌ء است و صادر از مقام جمع الهی به قلب نور اول و ظهور جمع‌الجمیع تابیده است غفلت نفرمائید این کتاب آسمانی، الهی که صورت عینی و کتبی جمعی اسماء و صفات و آیات و بینات است و از مقامات غیبی آن دست ما کوتاه است، وجود اقدس جامع (من خوطب به) از اسرار آن کسی آگاه نیست و به برکت آن ذات مقدس و به تعلیم او خلص اولیای عظام دریافت آن نموده‌اند و به برکت مجاهدات و ریاضت‌های قلبیه خلص اهل معرفت به پرتوی از آن به قدر استعداد و مراتب مسیر بهره‌مند شده‌اند و اکنون صورت کتبی آن که به لسان وحی بعد از نزول از مراحل و مراتب بی‌کم و کاست بدون یک حرف کم و زیاد به دست ما افتاده است، خدای نخواسته مبادا که مهجور شود".
امام خمینی (س)، ضمن دعوت به بهره‌گیری از معارف بلند قرآن، به تفکر و تأمل در آن توصیه کرده، می‌فرماید: "بدان، همان‌طور که از برای کتاب تدوین الهی به اعتباری هفت بطن هست و به توجیه دیگر، هفتاد بطن که جز خدا و پایداران در علم، کسی را از آن بطون آگاهی نیست و آن معانی را حس نمی‌کنند، مگر کسانی که از حدث‌های معنوی و اخلاق پست و بد، پاک و پاکیزه بوده و با فضایل علمی و عملی آراسته باشند و هر کس به هر مقدار که منزه‌تر و مقدس‌تر است، تجلی قرآن بر او بیشتر و خط و نصیبش از حقایق قرآن فراوان‌تر خواهد بود. پس ای مسکین کتاب پروردگارت را قرائت کن و بالا برو و آن را با تفکر و تأمل بخوان و در قشر و ظاهر آن متوقف نباش و خیال مکن که کتاب آسمانی و قرآن نازل شده ربانی به جز این قشر و صورت نیست، چه آنکه بر صورت توقف کردن و در عالم ظاهر معتکف شدن و به مغز و باطن تجاوز نکردن، مرگ است و هلاکت". ایشان در ادامه می‌فرمایند: "عارف کامل، کسی است که ظاهر و باطن کتاب را قرائت کند و در صورت و معنایش و تفسیر و تأویلش تدبر نماید که ظاهر بدون باطن و صورت بدون معنا، مانند پیکری است بدون روح و دنیایی است بدون آخرت.
همان گونه که باطن را به جز از رهگذری ظاهر نمی‌توان به دست آورد، زیرا دنیا کشتزار آخرت است. پس کسی که فقط ظاهر را بگیرد و در همان جا بایستد تقصیر کرده و خود را معطل نموده است و آیات و روایات بسیاری نیز بر رد آن است که دلالت دارد بر اینکه تدبیر در آیات‌الله و تفکر در کتاب الهی و کلماتش را نیکو پیش گیرد، بدون آنکه به ظاهر نگاه کند، خودش از صراط مستقیم گمراه و دیگران را نیز گمراه خواهد نمود و کسی که ظاهر را برای وصول به حقایق بگیرد و نگاهش به آیینه برای دیدن جمال محبوب باشد، اوست که راه مستقیم را پیموده و قرآن را همچنان که شاید تلاوت نموده و از آنان که از ذکر رب اعراض کرده‌اند، نخواهد بود و خداست که به حقیقت کتابش داناست".
تفکر، تأمل و تعقل در آیات الهی چنان مورد تأکید حضرت امام است که ایشان تفکر در قرآن را جزء آداب مهم تلاوت آن برمی‌شمارد. "و دیگر از آداب مهمه آن تفکر است و مقصود از تفکر آن است که از آیات شریفه جستجوی مقصد و مقصود کند و چون مقصد قرآن، چنانچه خود آن صحیفه نورانیه فرماید، هدایت به سبل سلامت است و اخراج از همه مراتب ظلمات است به عالم نور و هدایت به طریق مستقیم. باید انسان به تفکر آیات شریفه، مراتب سلامت را از مرتبه دانیه آن که راجع به قوای ملکیه است تا منتهی‌النهایه آن که حقیقت قلب سلیم است به تفسیری که از اهل بیت(ع) وارد شده که ملاقات کند حق را در صورتی که غیر حق در آن نباشد".
تفکر و به کارگیری عقل در تلاوت قرآن چنان مورد توجه حضرت امام (س) است که نیل به مقام متقین و مقامات بالاتر را از نتایج آن می‌داند. "معلوم است کسی که تفکر و تدبر در معانی قرآن کرد، در قلب او اثر کند و کم کم به مقام متقین رسد". و در جایی دیگر می‌فرماید: "در قرآن کریم، این سرچشمه فیض الهی تدبر کن، هر چند صرف خواندن آن که نامة محبوب است، به شنوده محبوب، آثاری دلپذیر دارد. لکن تدبر در آن انسان را به مقامات بالاتر و والاتر هدایت می‌کند".