انتقادات صريح ساواك از چاپ مقاله توهين‌آميز
صبح روز 19 دي ماه تظاهرات اوج گرفت و معترضان ضمن راهپيمايي، در منازل آيات عظام گرد آمده و به استماع سخنراني‌هاي تاييدآميز آنان مي‌پرداختند. (سند شماره 2)
بعدازظهر روز 19 دي ماه جمعيت 10 هزار نفري كه در آن زمان بي‌سابقه بود از مدرسه خان، تظاهرات خويش را آغاز كردند و رژيم براي مقابله با سيل جمعيت به گلوله روي آورد و جمع كثيري را شهيد و مجروح نمود. (سند شماره 3)
ساواك كه در مقابل اين حركت عظيم، حيران و سرگردان شده بود، در گزارش‌هاي خود به تقبيح عمل زشت روزنامه اطلاعات پرداخت و آن را «بزرگترين اشتباه»، «بي‌تناسب‌ترين اقدام» و «جرقه‌اي در انبار باروت» خواند. (سند شماره 4)
در چنين شرايطي، از سوي مراجع عظام، مجالس ترحيم براي بزرگداشت شهدا برگزار شد (سند شماره 5) و گروه‌هاي مختلف مردم همچون اصناف و بازاريان با تعطيل بازار و شركت در مجالس ختم، همبستگي خويش را با جنبش انقلابي و اسلامي ملت ايران ابراز داشتند.
سند شماره 1
آغاز اعتراضات
روز جاري بازار قم به پشتيباني از تظاهرات روز گذشته روحانيون تعطيل گرديد و آيت‌الله شريعتمداري كه درمسجد اعظم مشغول تدريس گرديده بود در اواخر درس وي عده‌اي طلبه و افراد ناشناس در حدود 300 نفر به مسجد اعظم ريخته و به وي اعتراض نمودند كه بايد درس را تعطيل كنيد لذا شريعتمداري هم كه اين اقدام را اهانتآميز تلقي نمود با ناراحتي درس را تعطيل نمود و ساير آيات نيز به درس حاضر نگرديدند. در حال حاضر حدود 500 نفر در مسجد اعظم و صحنين اجتماع نمودند و انجام تظاهرات از جانب آنان متصور است. هر نوع اتفاقي متعاقبا به استحضار خواهد رسيد.
رئيس سازمان اطلاعات و امنيت قم معيني
گيرنده: آقاي دبيري گوينده: زند وكيلي
ساعت: 30/10 روز 19/10/36 [25]
سند شماره 2
اوج‌گيري تظاهرات
تعداد جمعيت متظاهرين از ساعت 30/10 رو به تزايد و تا ساعت 00/11 به حدود 5 هزار نفر رسيد. در اين وقت جمعيت به طور آرام به طرف خيابان ارم حركت كرده به منزل شيخ هاشم آملي [لاريجاني] و از آنجا به منزل علامه طباطبايي و سپس به مدرسه اميرالمومنين و بعد به منزل وحيد خراساني رفته و از آنان خواستار اتحاد و اقدام در زمينه جلوگيري از هر نوع توهين از خميني گرديدند كه هر يك از افراد فوق‌الذكر در زمينه لزوم اتحاد بين روحانيون و دفاع از روحانيت مطالبي عنوان نمودند بخصوص ناصر مكارم شيرازي در مدرسه اميرالمومنين در همين زمينه سخنراني تحريك آميزي ايراد كرده.
جمعيت فوق به صورت اجتماع، خيابان ارم را به طرف بازار طي كرده وارد بازار شدند و از درب ديگر بازار خارج، عده‌اي وارد مسجد امام شده و عده‌اي در خيابان پراكنده گرديدند.
اين تظاهرات به احتمال قريب به يقين از ساعت 00/15 به بعد نيز مجددا شروع خواهد شد. هرگونه اتفاقي متعاقبا به استحضار خواهد رسيد.
رئيس سازمان اطلاعات و امنيت قم معيني
سند شماره 3
آغاز تظاهرات
5664/21 ه 19/10/36 [25]
از ساعت 16:00 جاري جمعيت تظاهركنندگان حدود 10 هزار نفر در مدرسه خان و مسجد اعظم و صحنين، اجتماع و در مسير خيابان صفائيه حركت نمودند. ابتدا به منزل شيخ حسين نوري در خيابان بيگدلي رفته و از آنجا خارج، شروع به تظاهرات و دادن شعارهاي مضره نمودند. ضمنا در مسير خيابان مبادرت به شكستن شيشه بانك‌ها و حمله به حزب رستاخيز و شكستن شيشه و درب و پنجره و اتومبيل‌هاي كاركنان آن نمودند و از آنجا به چهارراه ارم آمده به طرف كلانتري يك حمله‌ور و اتومبيل پليس را در جلو كلانتري با سنگ شكستند. در اينجا پليس مجبور به تيراندازي شده و در اين ماجرا 2 نفر طلبه در اثر اصابت گلوله كشته شده و يك نفر بچه در اثر ازدحام فوت شده و 4 نفر پليس و 3 نفر از تظاهركنندگان نيز مجروح گرديده‌اند كه در بيمارستان بستري مي‌باشند.1
اوضاع در اين ساعت ناآرام، و احتمال حوادث ديگري متصور است. ضمنا آيات مقيم قم در نظر دارند امشب در منزل شريعتمداري تجمع نموده و در اين خصوص مذاكره و تصميماتي اتخاذ نمايند كه نتيجه مذاكرات آنان بموقع به استحضار خواهد رسيد .
رئيس سازمان اطلاعات و امنيت قم معيني
ساعت: 30:19 روز 19/10/36 [25]
1. سندي ديگر، تعداد شهدا را 5 نفر و مجروحان را 9 نفر اعلام كرده است.
سند شماره 4
جرقه در انبار باروت
موضوع: تظاهرات قم
در ساعت 5/7 بعد از ظهر روز دوشنبه 19/10/36 [با] يكي از فضلاي حوزه علميه قم... ملاقات كردم. نام اين روحاني آقاي دوزدوزاني است. نامبرده اظهار داشت چرا اجازه مي‌‌دهند چنين مطالبي در روزنامه‌ها نوشته شود چه عاملي سبب شده كه نوشتن اين‌گونه مطالب ضرورت پيدا كرده است.
دوزدوزاني گفت كه تعجب من دراين است كه چرا اجازه داده‌اند چاپ شود. نويسندگان اين‌گونه مطالب دشمن مملكتند يا اين كه بايد گفت دوستان نادانند. نتيجه يك مقاله بي‌ارزش و اهانتآميز باعث شده كه شهري دو روز در آشوب و بلوا باشد و شهر به حال تعطيل درآيد.
نظريه شنبه: تعطيل شهر و تظاهرات قم به خاطر مقاله‌اي بود كه در شماره 15506 روزنامه اطلاعات به قلم احمد رشيدي مطلق تحت عنوان «ايران و استعمار سرخ و سياه» نوشته شده بود. من نمي‌دانم چاپ اين مقاله به دستور و با اجازه بوده يا اين كه خودسرانه نوشته شده است؟ اگر دستگاه‌ها اطلاع داشته و اجازه چاپ داده‌اند بايد بگويم بزرگترين اشتباه را كرده‌اند زيرا چاپ اين مقاله در هنگامي كه مملكت چندي است در گوشه و كنار آن آشوب و سر و صدا است بي‌تناسب‌ترين چيزي بود كه ممكن است باشد. مقاله روزنامه مانند جرقه‌اي در انبار باروت، انفجار داشت و من هر چه فكر كردم نتوانستم تناسب آن را با امروز در نظر بگيرم.1
خميني به درست و نادرست از يك محبوبيت خوبي برخوردار است و بيشتر مراجع روحاني با خميني نظر خوبي ندارند اما به علت محبوبيت او جرات ابراز مخالفت نداشته‌اند.
كوبيدن خميني بايد در شرايط مناسبي صورت گيرد. به عقيده من در جريان قتل [مرحوم آيت‌الله] شمس‌آبادي مي‌شد به نحو مطلوب، خميني و دارودسته‌اش را لجن مال كرد و اعمالشان را ننگين و وابسته به خميني نمود كه قتل طبق دستور انجام شده است. به هر صورت مسائلي از اين قبيل ... شرايط زماني آن بايد تشخيص داده شود. آنچه مي‌توان گفت اين است كه دوست و دشمن از چاپ مقاله انتقادي و اهانتآميز روزنامه اطلاعات راضي نيستند.
نظريه يكشنبه: اكثريت قريب به اتفاق اهالي قم، دولت را مسبب اصلي بروز اين اغتشاشات مي‌‌دانند. شراره
نظريه دوشنبه: درج مطالبي در روزنامه‌ها راجع به خميني و اصولا روحانيت، اصلح است كه با بررسي بيشتر صورت گيرد تا بهانه‌اي به دست عوامل ناراحت داده نشود؛ در ضمن ماهيت واقعي خميني و طرفداران او به اكثريت مردم نشان داده شود. پارسا
نظريه سه‌شنبه: با تاييد نظرات يكشنبه و دوشنبه به استحضار مي‌رساند قريب به اتفاق طلاب علوم ديني و مذهبيون گرايش شديدي به خميني داشته، درج اين چنين مطالب در روزنامه‌ها تاثيري زيادي روي اين عده مي‌گذارد و در نتيجه حوادث اخير قم را به وجود مي‌آورد. رهبر
سند شماره 5
بسم‌الله الرحمن الرحيم
و من قتل مظلوما فقد جعلنا لوليه سلطانا
حادثه خونين قم و تبريز و مصائبي كه بر مردم مسلمان در راه حمايت از اسلام و قرآن و پشتيباني از جامعه روحانيت وارد گرديد و عموم مومنين را عزادار ساخت تاريخ فراموش نمي‌كند و پرونده آن مورد رسيدگي نسل‌هاي آينده قرار مي‌گيرد و درس عبرتي براي آنها خواهد بود. واقعه تبريز سند عيني و زنده درك و شعور و همبستگي ملت مسلمان با علماي اعلام و انزجار و تنفر از استكبار و استعلاء است. تهمت كمونيستي و ماركسيستي و آشوب‌طلبي به مردم متدين و اصلاح‌طلب و تعقيب و تبعيد و به زندان انداختن آنها مصداق اين آيه كريمه است: و من يكسب خطيئه او اثما ثم يرم به بريئا فقد احتمل بهتانا و اثما مبينا. براي تجليل از ارواح مقتولين تبريز و طلب مغفرت براي آنها و همدردي با مردم متدين آذربايجان صبح پنجشنبه بيستم ماه ربيع‌الثاني سال 1398 هجري در مسجد اعظم قم مجلس ترحيم تشكيل مي‌شود. ان‌شاءالله تعالي.
انتظار مي‌رود مومنين در نهايت نظم و آرامش در اين مجلس و مجالسي كه در شهرستان‌ها منعقد مي‌شود شركت فرمايند و نظر به اين كه دشمنان درصدد هستند مطالب و اعتراضات منطقي روحانيت و ملت را وارونه جلوه دهند، لازم است از هر گونه اقدامي كه بهانه به دست آنان بدهد خودداري نمايند. اعلاء كلمه دين و فتح و نصرت اسلام و مسلمين را در تمام جبهه‌ها از خداوند متعال مسئلت دارم.
17 ربيع‌الثاني 1398 ه.
محمدرضا الموسوي الگلپايگاني
اسناد اين بخش از منابع زير اتخاذ شده است:
- تاريخ سياسي 25 ساله ايران، جلد دوم
- اسناد انقلاب اسلامي، مجلدات اول و چهارم
- انقلاب اسلامي به روايت اسناد ساواك، جلد دوم