اندیشه سیاسی امام در آیینه تحریر الوسیله

این تغییر رویه مخالفت و مبارزه سیاسی در مواضع مهمترین مخالف رژیم یعنی امام خمینی به وضوح قابل مشاهده است. ایشان تا قبل از قیام 15 خرداد، از در اصلاح وارد شده و به شاه نصیحت می کردند1. پس از این تاریخ امام خمینی (ره) نه تنها شخص محمد رضا شاه را قابل اصلاح نمی دانست بلکه رژیم تحت حاکمیت او یعنی رژیم مشروطه سلطنتی را نیز اساساً نفی نموده و تئوری جایگزینی برای آن طراحی کردند، نظریه سیاسی امام خمینی (ره) در این دوره تلاش برای برقراری حکومت اسلامی است. در ادامه به تحلیل کتاب "تحریر الوسیله" یکی از آثار فقهی ـ سیاسی ایشان که در این دوره تألیف یافته است پرداخته خواهد شد تا نظریه سیاسی امام در این برهه بیشتر تشریح گردد. اما قبل از آن اشاره به این نکته ضروری به نظر می رسد که تمامی آثار فقهی اصولی امام مربوط به این دوره از زندگی ایشان است یعنی دوره پس از 15 خرداد 1342 تا 1357.
تحریرالوسیله در اصل، تحریر کتاب " وسیله النجاه" اثر سید ابوالحسن اصفهانی است که در آغاز دوران تبعید و در استانبول به رشته تحریر در آمده است. مهم ترین مباحث این کتاب در حوزه فقه سیاسی به صورت خلاصه عبارت اند از 1) فروع تقلید 2) کتاب الصلاة 3) کتاب الزکات 4) کتاب الخمس 5) کتاب الامر با لمعروف و نهی عن المنکر 6) کتاب المکاسب و المتاجر 7) کتاب الوقف و اخواته 8) کتاب الحیاء الموات و المشرکات 9) کتاب القضاء 10) کتاب الحدود 11) کتاب القصاص 12) کتاب الدیات 13) البحث حول المسایل المستحدثه. ‏
از میان مباحث مذکور در کتاب تحریر الوسیله، کتاب امر به معروف و نهی از منکر مهم ترین مبحث در زمینه اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) در این دوره است، در این قسمت ایشان به بحث در مورد دو مسئله اساسی جامعه یعنی "امر به معروف و نهی از منکر" و "دفاع" می پردازد2 فتوایی که ایشان در این بحث مطرح کرده است بسیار بدیع و حائز اهمیت فراوانی است به طوری که می توان این مباحث را اولین قدم امام خمینی(ره) در بعد نظری در راستای مبارزه با استبداد رژیم پهلوی، استعمار خارجی و تلاش برای برقراری حکومت اسلامی دانست. ایشان در مبحث مذکور برای اولین بار رأی سیاسی خود را در قالب فتوا اعلام کرده است: "در عصر غیبت ولی امر و سلطان عصر (عج) نواب عام آن حضرت یعنی فقهای جامع الشرایط فتوی و قضا قائم مقام آن جناب در اجرای سیاست و سایر شئون امامت هستند. به جز ابتدا کردن به جهاد که مخصوص امام معصوم علیه السلام است"3 ‏
همچنین مسئله مهم قیام برای اداره امور از سوی فقیهان را واجب کفایی دانسته می نویسند: "بر نواب عالم امام علیه السلام واجب کفایی است که با داشتن بسط ید و ترس نداشتن از احکام جور به هر اندازه که ممکن است به امور نام برده {اجرای سیاسات و مسائل حکومتی و اموری که به عهده امامان (ع) است} قیام کنند. "4 ‏
و نیز کمک و مساعدت مردم را هم واجب کفایی می دانند: "بر مردم واجب کفایی است که فقیهان را در اجرای سیاسات و امور حسبیه ای که در عصر غیبت مختص به آنان است تا حد امکان کمک و مساعدت کنند و اگر امکان ندارد به مقداری که امکان دارد یاری دهند. "5 ‏

پی نوشتها:
1‏ - اشاره به سخنرانی تاریخی امام در روز عاشورای 1383 هـ، ق ( 13/3/1342 ) متن کامل سخنرانی امام خمینی (ره)، صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی(ره) ( بیانات، پیامها، مصاحبه ها، احکام، اجازات شرعی و نامه ها )، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام، چاپ اول، 1378 ) صص 241 - 240. ‏
2‏ - امام خمینی(ره)، تحریرالوسیله، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، (قم، دارالعلم، چاپ پنجم، 1376) ج 2 صص 341 - 284‏
3‏ - پیشین، جلد 2، ص 277. ‏
4‏ - همانجا. ‏
5‏ - همانجا. ‏