آیت ا... مشکینی فقیهی وارسته و مبارز

وی در سال ١٣٠٠ هجری شمسی در یکی از روستاهای شهر خیاو آذربایجان که بعدها نام آن به مشکین شهر تغییر یافت در خانواده ای روحانی به دنیا آمد و مقدمات علوم دینی را نزد پدر فراگرفت. پس از مرگ پدر و به سفارش وی برای تحصیل علوم دینی به شهرستان اردبیل سفر کرد و مقداری از صرف و نحو را در آنجا فراگرفت. سپس برای ادامه تحصیلات علوم دینی به شهر قم رفت. آیت الله علی مشکینی، رئیس فقید مجلس خبرگان رهبری، هشتم مرداد ماه سال ١٣٨٦ مطابق با ١٥ رجب ١٤٢٨ه. ق به علت بیماری دار فانی را وداع گفت و پیکر پاک آن عالم ربانی پس از تشییع در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد. بزرگداشت این عالم ربانی که در مدت ٦٠ سال تدریس در حوزه علمیه قم طلاب و فضلا ومجتهدان زیادی را تعلیم و به نظام اسلامی تحویل داد انگیزه ای شد تا در گفت وگو با حجت الاسلام نوراللهیان، به ویژگی های شخصیتی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی آیت الله مشکینی بپردازیم. حجت الاسلام نوراللهیان که خود از شاگردان آیت الله مشکینی بوده است با بیان این که ایشان حق بسیار زیادی بر گردن خراسانی ها دارد می گوید: در سال های قبل از انقلاب حضور آیت الله مشکینی در مشهد چه به صورت اختیاری و چه اجباری مایه آرامش و دلگرمی همه چهره ها و شخصیت های برجسته انقلابی، مردم انقلابی مشهد و طلاب جوان بود، ایشان با هدف زیارت مرقد مطهر حضرت رضا(ع) به مشهد مشرف می شدند و تدریس دروس اخلاق را نیز معمولا در پایین خیابان مشهد و منزل سیدمحمدرضا سعیدی و همچنین آقایان طباطبایی ارائه می دادند ضمن آن که منزل آیت الله اردبیلی نیز پایگاه دیگری برای ایشان بود، به هر صورت جایگاه این عالم فقید در مشهد به گونه ای بود که در مباحث دروس حوزوی و اخلاقی به ایشان تکیه می شد. وی درباره حضور اجباری آیت الله مشکینی در مشهد هم توضیح می دهد: در بسیاری از زمان ها ایشان به صورت اجباری و تحت الحفظ به مشهد و یا کاشمر انتقال داده می شدند هرچند در میان شهرهایی که ایشان به آن جا تبعید شده بود کاشمر تنها جایی بود که ایشان از فشارها و بی پروایی ها و حتی بی اعتنایی هایی که به ایشان می شد گلایه داشت و در گلایه های خود می فرمود در آن جا و در داخل حجره کوچک هم به من اجازه یک زندگی راحت علمی نمی دادند و شهربانی به عناوین مختلف ایجاد مزاحمت و فشار می کرد، انتقال مکرر از زندانی به زندان دیگر و تحت تعقیب بودن وی از دشواری های زندگی ایشان بود که بخشی از آن در خراسان سپری شد اما بهترین خاطرات آیت الله مشکینی ساعاتی بود که وی در جوار حرم امام رضا(ع) بودند و ایشان سخت به خادمی حضرت افتخار می کردند. نوراللهیان به بخشی دیگر از زندگی آیت الله مشکینی در دوره پس از انقلاب اشاره می کند و می گوید: بعد از پیروزی انقلاب برخی از علمای آن زمان مشهد به محضر امام پیامی ارسال کردند و در آن پیام درخواست کردند که از آیت الله مشکینی برای مدیریت و زعامت حوزه علمیه مشهد دعوت به عمل بیاید و وی به مشهد عزیمت کند، اما این امر حاصل نشد زیرا ایشان از همان ابتدای انقلاب به جز دوره اول، رئیس همه ادوار مجلس خبرگان شدند. وی درباره شخصیت بزرگ و خصوصیات فردی آیت الله مشکینی نیز اظهار داشت: آیت الله مشکینی سخت به مبانی قرآن و اسلام پایبند بود و برای احیای قرآن تلاش ٧٠ ساله داشت، وی بسیار بی اعتنا به دنیا بود و همواره از ساده ترین لباس و غذا و مسکن برخوردار بود. وی در منطقه خاک فرج قم که منطقه ای قدیمی و غیرپیشرفته در این شهر است در خانه ای محقر زندگی می کرد، خانه ای که در زمان رژیم گذشته همواره به وسیله پلیس و نیروی امنیتی تحت مراقبت بود. وی اضافه می کند: آیت الله مشکینی در زندگی متواضع بود، ایشان خود خریدهای منزل را انجام می داد و در عین حال در زمان بحث و استادی نیز با دانشی سرشار پاسخ گوی مسائل جامعه و شاگردان می شد به نحوی که بزرگ ترین کرسی تدریس از آن این استاد فقید و فقیه بود، بیش از هزار نفر در درس های وی حاضر می شدند و هر هفته پنج شنبه قبل از ظهر کلاس درس اخلاق استاد برپا بود. وی خاطرنشان می کند: ایشان با نگاهی معنوی به دنیا نگاه می کرد، وی همواره در حال خشیت و به فکر قیامت و اصلاح نفس و تهذیب اخلاق و خودسازی بود. حمایت با صلابت از اندیشه های امام و استواری در برابر سختی ها و شکنجه ها از دیگر ویژگی های آیت الله مشکینی است که نور اللهیان به آن اشاره می کند و ادامه می دهد: حاصل فعالیت ها و تدریس استاد در ٦ دهه از زندگی تربیت طلبه های مجتهد و صاحب رساله است. همان گونه که بسیاری از شخصیت های بزرگ حوزه از شاگردان آیت الله مشکینی هستند. حجت الاسلام نوراللهیان همچنین از اعتمادی می گوید که بین آیت الله مشکینی، امام(ره)، حوزه علمیه و رهبر انقلاب از آغاز تا آخرین روز عمر بود و خاطرنشان می کند: رئیس فقید مجلس خبرگان رهبری در همه برهه ها و در همه شرایط هرچه که انجام داد و هر آن چه که در هر زمانی لازم بود را در راستای وفای به عهدی که به امام و انقلاب داشتند تجربه کردند. وی می گوید: ایشان شخصیتی والا، پرثمر، آزاداندیش و عاشق خدمت به اسلام و مکتب اهل بیت پیامبر بود. فعالیت های قرآنی آیت الله مشکینی نیز موضوع دیگری بود که نوراللهیان درباره آن توضیح می دهد: در زمانی که برخی این تصور غلط را در میان مسلمانان شایعه می کردند که قرآن شیعیان متفاوت از قرآن اهل تسنن است و درزمانی که قیمت خرید قرآن در خارج از کشور برای مسلمانان و علاقه مندان به اسلام، بسیار بالا بود، آیت الله مشکینی به چاپ قرآن در تیراژ بالا، با کیفیت مطلوب و قیمت بسیار پایین همت گماردند و چاپخانه و مرکز «الهادی» و قرآن هایی که به طور گسترده در خارج از کشور در اختیار علاقه مندان قرار گرفت، حاصل چنین تلاشی بود. وی ادامه می دهد: این قرآن ها، در بهترین کاغذ و جلد و بدون هیچ گونه غلطی با هدیه ناچیز ٩٠٠- ٨٠٠ تومان چاپ و به کشورهای تاجیکستان و افغانستان ارسال می شد و ایشان بسیار حساس بودند که مبادا قرآن کالایی تجاری شود و کشورهایی مانند کشورهای آسیای مرکزی که فقیر هستند بتوانند از آن استفاده کنند از این رو صدهزار نسخه از این قرآن ها به این کشورها ارسال می شد تا به این روش راه تهمت هایی که به شیعیان زده می شود هم بسته شود. وی همچنین خاطرنشان می کند: آیت الله مشکینی از احیاگران حوزه های علمیه بودند و در تنقیح متون حوزوی تلاشی جدی و پی گیر داشتند و در تاسیس و راه اندازی فعالانه حوزه های علمیه در شهرهای کوچک و بزرگ نقشی چشمگیر و موثر ایفا کردند و بر این اعتقاد پای می فشردند که باید در دروس حوزوی و حوزه ها اصلاح صورت بگیرد. نوراللهیان از حضور ایشان در عرصه سیاسی کشور هم می گوید و خاطرنشان می کند: آیت الله مشکینی در عرصه مسئولیت های انقلابی تنها مسئولیت ریاست مجلس خبرگان را با توجه به حساسیت آن پذیرفتند و در این جایگاه نیز معتمد همه افراد بودند.
و اما آثار بسیاری از این استاد فقید برای سطوح گوناگون جامعه و در زمینه های گوناگون علوم اسلامی به جای مانده است، نوراللهیان برخی از این کتب را این گونه معرفی می کند: اصطلاح الاصول، مصطلحات الفقه، الفقه الماثور(دوره فقه به طرزی نوین)، دروس فی الاخلاق(یک دوره اخلاق عربی)، ازدواج در اسلام، مفتاح الجنان (کتاب دعا تکمیل مصباح المنیر)، المواعظ العددیه، واجب و حرام احکام الزامی(دوره فقه)، قصار الجمل(احادیث کوتاه تحت عناوین لغوی دوجلد)، ترجمه قرآن کریم به زبان فارسی، واجبات و محرمات، تفسیر سوره(ص)، بحث تکامل از نظر قرآن، تقلید چیست؟، نهج البلاغه موضوعی، تفسیر روان برای نسل جوان و ترجمه و شرح فارسی سه کتاب مضاربه، مزارعه و شرکت در عروة الوثقی که دو کتاب آخر در دست چاپ است. نوراللهیان در پایان با اشاره به این که برخی از کتاب های تالیف شده توسط آیت الله مشکینی به زبان عربی است، می گوید: ایشان در صحبت و کتابت تسلط کامل به زبان عربی داشتند و به ویژه قلم ایشان در کتابت عربی بسیار قابل توجه بود.