پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان در بیداری اسلامی در اندیشه سیاسی آیت الله العظمی خامنه‌ای

عوامل پیشی گرفتن توده‌ها از نخبگان در نظریه ایشان عبارتند از:

1. نخبگان سیاسی این جوامع از ناحیه همكاری با آمریكا و سازش با اسرائیل تحقیرهایی زیادی بر این كشورها تحمیل كردند كه این وضعیت تحقیرآمیز برای مردم این كشورها غیرقابل تحمل بود.

2. بعد از موفقیت‌های بی‌شمار انقلاب اسلامی ایران در عرصه‌های مختلف شعار «الاسلام هو الحلّ» به واقعیت غیرقابل انكار برای حلّ مشكلات كشورهای اسلامی خود نمایی می‌كرد.

3. الگوگرفتن از مردم ایران و در مبارزه جویی علیه ظلم،تبعیض، تحمیل و مشاهده اعاده‌ی روح عزت به مسلمین می‌باشد.

4. تشویق به بازسازی مدل‌های جدید مردم‌سالاری دینی بدون عنصر ولایت فقیه به برادران اهل سنت(توسط رهبر معظم انقلاب).

5. تغییر گروهای مرجع از نخبگان عرب به نخبگان جدید انقلابی(بیرون از دایره نخبگان سنتی)(سیدحسن نصرالله و مقام معظم رهبری و…).

بالاخره جمهوری اسلامی با ارائه هدیه مردم‌سالاری دینی مردم به كشورهای منطقه موجب شد تا آنها با اقتدا به گروه‌های مرجع بیرون از نخبگان عرب به پا خیزند. ویژگی خاص این انقلاب‌ها این است كه: 1. چون از دل مردم جوشیده قائم به شخص نیست لذا اگر رهبران مردمی این انقلاب‌ها شهید یا دستگیر شوند انقلاب متوقف نخواهد شد یا اگر رهبران منحرف در این كشورها تلاش كنند تا این انقلاب‌ها را مصادره كنند، از آنجایی كه مردم در صحنه هستند، اجازه چنین كاری را به آنها نخواهند داد. 2. این انقلاب‌ها به دلیل مردمی بودن، محدود به كشورهای اسلامی نشده بلكه الگویی خواهد شد برای سایر كشورها و از آنجایی كه در كشورهای سرمایه‌داری بخش كوچكی از نخبگان سرمایه‌دار برای كل مردم تصمیم‌گیری می‌كنند، لذا مردم این كشورها بر علیه نخبگان خود به پا خواهند خواست به عبارت دیگر: موج بیداری اسلامی سرتاسر دنیای جدید سرمایه‌داری را نیز در بر خواهد گرفت.

1. مقدمه
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای خصوصیات و ویژگی‌های زیادی، برای بیداری اسلامی ابراز و ارائه نموده‌اند. كه تبیین و شرح و بسط آنها راه‌گشای نخبگان و فعالین در این امر خواهد بود،‌ یكی از آن ویژگی‌ها تأكید معظم‌له به نقش مردم در نهضت بیداری می‌باشد. ایشان حتّی در دهه چهل نیز به این نكته تأكید داشته و در مقدمه كتاب "آینده در قلمرو اسلام"نوشته‌ سید قطب، «گرایش عمومى طبقات، بویژه نسل جوان، به مسائل مذهبى، و علاقه‌اى كه به فراگرفتن این مسائل و تحلیل و تحقیق بیشتر» را نوید‌بخش پیام خوش بیداری مسلین، می‌داند.[1] این امر نشان‌گر آن است كه طرح نظریه بیداری توده‌ها از جانب ایشان ریشه در یك نظریه عمیق علمی دارد كه با توجّه به نشانه‌هایش آن را پیش‌بینی كرده است.

2. ضرورت تحقیق و توضیح عنوان:
امروز مسلمانان عالم در همه‌ی نقاط جهان ـ چه در كشورهای مسلمان‌، و چه در نقاطی كه در اقلیت قرار دارند ـ احساس گرایش به اسلام و احساس بازیابی هویت اسلامی خودشان را می‌كنند. امروز روشنفكران دنیای اسلام، دل‌زده‌ی از سوسیالیسم و مكاتب غربی، به سمت اسلام گرایش پیدا كرده‌اند و علاج دردهای بشریت را از اسلام می‌طلبند و استفتاء می‌كنند. امروز دل‌های امت مسلمان نسبت به اسلام گرایش بی‌سابقه‌یی در طول قرن‌های متمادی پیدا كرده‌است. …، امروز افق دید جوانان دنیای اسلام و مد نگاه آنها به سوی اسلام است؛[2] و این بیداری اسلامی در نتیجه صدور معنوی انقلاب اسلامی[3] در جهان اسلام بخصوص كشورهای عربی بطور علنی و آشكار در سطوح مختلف،[4] ظهور و بروز یافته است. و بدنبال آن بیداری ملت‌های غیرمسلمان هم كلید خورده و به زودی سرتاسر اروپا و امریكا را فراخواهد گرفت.[5] این امر وظیفه نخبگان سیاسی و دینی مسلمان را سنگین‌تر می‌كند[6]. لذا ضروری است تا نخبگان و مردم ماابعاد و زوایای این بیداری بدرستی بشناسند. برای این منظور با استفاده بیانات رهبر معظم انقلاب نظر ایشان را در مورد نقش و جایگاه توده‌های مردم و نخبگان در این بیداری جویا شویم.

3. پیشینه تحقیق
در خصوص بیداری اسلامی نوشته‌ها و كتاب‌های زیادی می‌توان یافت كه اگر به صورت خلاصه و در قالب یك دسته‌بندی آنها بخواهند ذكر شوند، باید گفت كه: بخش زیادی از این كتاب‌ها در قالب بازتاب انقلاب اسلامی می‌باشند كه از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان از كتاب «بازتاب انقلاب اسلامی» از دكتر منوچهر محمدی نام برد. دسته دوم كتاب‌ها و مقالاتی است كه به نقش امام خمینی(ره) و نقش او در بیداری اسلامی جهان اسلام می‌پردازند مثل مقاله «امام و بیداری امت‌های اسلامی» از محمد باقر حجتی. دسته سوم كتاب‌ها و مقالاتی است كه به تأثیر انقلاب اسلامی بر مسلمین جهان پرداخته‌اند كه به عنوان نمونه می‌توان از مقاله «تأثیر انقلاب اسلامی بر بیداری و آگاهی زنان مسلمان جهان» از معصومه راغبی نام برد. دسته چهارم نوشته‌هایی است كه مستقیماً به مسئله بیداری اسلامی می‌پردازند مثل كتاب‌ها و مقالات علی‌اكبر ولایتی درباره بیداری اسلامی. و كتاب موج سوم بیداری اسلامی از عبدالله گنجی ارجنگی. و مقاله «غفلت عربی و بیداری اسلامی از مصطفی امه‌طلب. یا كتاب «موج گسترده بیداری اسلامی» از مهدی پیشوایی. و بالاخره دسته آخر سخنرانی‌ها بیانیه‌ها و پیام‌های مقام معظم رهبری و امام خمینی(ره) می‌باشد. در این مقاله سعی شده با استفاده از این دسته اخیر از منابع نظریه رهبری معظم انقلاب در خصوص نقش نخبگان و توده‌ها در بیداری اسلامی كشف و بیان شود.

4. مفاهیم:
قبل از پرداختن به اصل بحث ابتدا باید مفاهیم را از منظر نویسنده تعریف كرد تا در سیر بحث به خاطر اشتراكات معنوی و لفظی اشكالی پیش نیاید. وقتی صحبت از مفاهیم می‌شود بدیهی است كه مراد معنای مفاهیم از نظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای می‌باشد لذا در اینجا سعی شده تا مفاهیمی مثل بیداری مسلمین،[7] احساس عزت و تحقیرشدگی،[8]‌ هویت اسلامی،[9] وحدت و اتحاد،[10] صدور انقلاب[11] و ملّی و ملیت از دید ایشان بیان شوند.

بیداری اسلامی
بیداری، ضدخواب‌ است‌ و در معنای فعال‌ شدن‌ هوش(آگاهی)‌ به كار می‌رود و بیداری اسلامی یعنی دعوت مجدد به اسلام، احیای ارزش‌های اسلامی و دعوت به سوی احیای ارزش‌های اسلامی است.[12] از نظر مقام معظم رهبری بیداری یعنی آمادگی ملت، برای اجرای دستورات اسلام[13] و احساس هویت اسلامی است. ایشان در این رابطه تأكید می‌كند كه: «بیداری اسلامی به معنی این نیست كه همه‌ی ملت‌ها و همه ‌آحادی كه در این بیداری سهیم‌اند، به صورت منطقی و استدلالی مبانی فكری یك نظام اسلامی را شناخته‌اند، بلكه به این معنا است كه احساس هویت اسلامی در میان توده‌های مسلمان، در همه ‌جا، بوجود آمده است.[14]

نخبگان
در نظر پاره‌تو نخبگان شامل همه كسانی هستند كه خصوصیات استثنایی و منحصربه‌فردی دارند و یا از استعداد و قابلیت‌های عالی‌ای در زمینه كار خود و یا در بعضی فعالیت‌ها برخوردارند، و موقعیت‌های برتری در مقایسه با متوسط افراد جامعه دارند.[15] موسكا نیز در تعریف نخبگان معتقد است كه نخبگان گروه برگزیده، متشكل از اقلیتی از اشخاص است كه قدرت را در جامعه‌ای به دست می‌گیرند.[16] لازم به تذكر است كه هیچ كدام از تعاریف فوق در معنای نخبگان در اینجا مورد نظر نیست بلكه مراد مقام معظم رهبری از نخبگان عبارت است از: روشنفكران، احزاب، و به عبارت عام‌تر، پشت‌میز نشین‌ها و برج عاج نشین‌ها و تحلیل‌گرهای ذهنی.[17] بنابراین، وقتی گفته می‌شود كه مردم از نخبگان جلو افتاده‌اند یعنی مردم از روشنفكران و احزاب سیاسی جلو افتاده‌اند. حال این احزاب ممكن است لائیك یا اسلام‌گرا یا ملّی مذهبی باشند.

نیل به احساس عزت
احساس عزت در مقابل احساس حقارت و ذلت است. ایشان حاكمیت اسلام و قرآن را منشاء احساس عزت معرفی می‌كند و اهتزاز پرچم متعالی اسلام را(ولو در یكی از كشورهای مسلمان) موجب احساس عزت برای همه مسلمانان می‌داند.[18] ایشان همچنین راه رسیدن به عزت را ادامه مسیر بیداری اسلامی معرفی می‌كند[19] و معتقد است كه «امروز جوانان فلسطین، می‌دانند و نسل‌های نو فهمیده‌اند كه راه عزت و سعادت و مسلمانی چیست؟».[20]

صدور انقلاب
از نظر امام خمینی(ره) صدور انقلاب یعنی معرفی اسلام به جهانیان[21] و حضرت آیت الله خامنه‌ای هم می‌فرماید: «صدور انقلاب یعنی صدور فرهنگ انسان‌ساز اسلام و صدور صفا و خلوص و تكیه و اصرار بر ارزش‌های انسانی. ما به این كار و انجام این وظیفه افتخار می‌كنیم. این راه انبیاست و ما این راه را باید ادامه دهیم».[22]

اتحاد
از نظر ایشان اتحاد به معنای آن نیست كه هر كدام از فرقه‌های مسلمین دست از اعتقادات و رسومات خود بردارند بلكه به این معناست كه با توجّه به دشمن واحدی كه در مقابل ماست؛ به مشتركات(كتابِ واحد، سنّتِ واحد، پیغمبر واحد، قبله‌ی واحد، كعبه‌ی واحد، حجِ‌ّ واحد، عباداتِ واحد و اصولِ اعتقادی واحد) تأكید كنند و از طرح موارد اختلافی نزد همدیگر پرهیز كنند.[23]

ملّی و ملیت
از آنجایی كه اسلام ریشه در فرهنگ و آیین‌های زندگی مسلمانان دارد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای معتقد است تنها دولت‌هایی كه ملّی هستند كوشش می‌كنند «تا وابستگی فكری خود را از غرب بزدایند و فرهنگ و اصالت خود را بیابند»[24] بنابراین، آنهایی كه پرچم ناسیونالیستی‌غربی و مخالفت با اسلام را بلند كرده‌اند در حقیقت ملی‌گرا نیستند. بلكه ملی‌گرایان واقعی مؤمنان واقعی هستند.

3-1. گروه مرجع[25]
گروه‌های مرجع، گروه‌هایی است كه فرد آرزوی به دست آوردن یا بقای عضویت در آنها را دارد. گروه‌های عضویت و گروه‌های مرجع ممكن است با هم یكی و یا از هم جدا باشند[26] به عبارت دیگر برای ارجاع به یك گروه مرجع، ضرورتی ندارد كه عضو آن باشیم.[27] زیرا رفتار و قضاوت افراد براساس اقتضای جهان اجتماعیشان نه تنها در ارتباط با اعضای گروه خودشان می‌باشد، بلكه در ارتباط با گروه‌های دیگر و اعضای آنها نیز می‌باشد. معمولاً گروه‌های مرجع چنان به نظر می‌آید كه پسندیده و كانون رغبت و آرزو باشد، و از‌ آنجا ‌كه افراد طالب منزلت اجتماعی هستند، می‌كوشند تا به گروه مرجع مورد نظر خود نزدیك شوند و در نتیجه، تظاهر به رفتار اعضای آن گروه می‌كنند. به عبارت دیگر گروه‌های مرجع برای فرد از این لحاظ اهمیت دارد كه الگوهایی را برای داوری و ارزیابی او از خود تشكیل می‌دهد. ما برای آنكه رفتار، استعداد، ظواهر بدنی، ارزش‌ها و اموری از این قبیل را در مورد خود بیازماییم و ارزیابی كنیم، به معیارهایی رجوع می‌كنیم كه گروه‌های مرجع در اختیار ما قرار می‌دهند.[28]

5. سؤال اصلی و فرعی تحقیق:
مهم‌ترین سؤالیكه می‌توان در مورد ویژگی‌ها و ابعاد بیداری ‌اسلامی داشت، این پرسش است كه توده‌های مردم و نخبگان هر كدام چه مقدار در بیداری اسلامی جهان اسلام نقش محوری دارد؟ به دنبال این سؤال می‌توان پرسش‌های دیگری را هم مطرح نمود مانند این كه:

1. با فرض پیشی‌گرفتن توده‌ها، علل پیشی‌گرفتن توده‌های مردم از نخبگان در چیستند؟
2. پیشرفت‌های ایران چقدر در این امر نقش داشته است؟
3. با فرض پیشی‌گرفتن توده‌ها، پس رهبر یا رهبران این نهضت‌های بیداری چه كسی یا كسانی هستند؟
4. در فرض فوق گروه‌های مرجع مردم این كشورها كیانند؟
5. الگوی مبارزه برای این مردم چه كسی یا كسانی هستند؟
6. در فرض فوق ویژگی و پیامدهای این نوع حركت توده‌های مردم چه می‌توانند باشند؟

6. بیان فرضیه اصلی:
در نظریه سیاسی آیت‌الله العظمی خامنه‌ای بیداری اسلامی اخیر در كشورهای عربی واقعیت انكارناپذیری است كه از توده‌ها شروع شده‌ است بطوری كه حتّی در موارد زیادی از نخبگان این جوامع جلوتر می‌باشند و برخی از اشتباهات آنها را جبران می‌كنند. بجز فرضیه اصلی كه در پاسخ به سؤال اصلی عنوان می‌شود فرضیه‌های جنبی و فرعی نیز در پاسخ به سؤالات فرعی به شرح زیر بیان می‌شود:

1. عوامل پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان در نظریه ایشان عبارتند از:
أ‌- تحمیل تحقیرشدگی توسط ایادی غرب بر مردم این كشور
ب‌- مشاهده عزت و عظمت در نمونه‌ای مردمی كه بدون ملاحظات مادی قیام كردند(ایران)
ت‌- شكست مدل‌های غربی توسعه در این كشورها

2. پیشرفت‌های ایران موجب شد تا روح عزت‌طلبی و جبران تحقیرشدگی در مردم این كشورها زنده شود.
3. رهبران این قیام‌ها از نخبگان محلی به صورت خودجوش به رهبران مبارزه با اسرائیل كه مرجعیت شیعه در رأس آن قرار دارد تغییر یافت.
4. الگوی مبارزه برای مردم این كشورها از نخبگان محلی به مردم ایران و حزب الله لبنان و به تبع آن گروه‌های مرجع نیز به همان شكل تغییر یافته است.
5. مهم‌ترین پیامد این حركت توده‌ها بیمه شدن انقلاب از انحراف و شكست و همچنین سرایت این نوع حركت مردمی به مردم سایر نقاط عالم حتّی مردم غیرمسلمان می‌باشد.

7. بیان استدلال:
در جواب این سؤال كه: نقش مردم و نخبگان در این كشورها چگونه است؟ آیا واقعاً مردم جلوتر از نخبگان حركت می‌كنند چرا و چگونه؟ از مجموع بیانات معظم‌له چنین برمی‌آید كه در جریان بیداری در كشورهای اسلامی توده‌های مردم در بسیاری از موارد جلوتر از نخبگان حركت می‌كنند[29] «امروز امت اسلامی درگیر حوادث بزرگی است. … آنچه كه شما ملاحظه می‌كنید در مصر، در تونس، در لیبی، در یمن، در بحرین و در برخی از كشورهای دیگر اتفاق افتاده است، كه مردم خودشان وارد صحنه شده‌اند، ملت‌ها خودشان همت گماشته‌اند بر اینكه سرنوشت خودشان را در دست بگیرند، این از آن حوادث فوق‌العاده بزرگ و تعیین‌كننده است؛ این می‌تواند برای مدت‌های طولانی، مسیر تاریخ امت‌ اسلام و مسیر این منطقه را تعیین كند».[30] ایشان معتقد است كه مردم منطقه این رشد را مرهون امام خمینی(ره) می‌باشند زیرا نقشی كه امام(ره) به مردم در تحولات اجتماعی داد بی‌نظیر بود[31] برای اولین بار امام خمینی(ره) مردم را واقعاً به جایگاه اصلی خودشان برگرداند و نقش محوری برای آنها قائل شد، ایشان توانست مردم را وارد صحنه كند. وقتی مردم با تمام وجود به صحنه آمدند، «گره‌های كور باز شد، راه‌های بن‌بست گشوده شد».[32] از نظر ایشان شاخص عمده در حركت مردمی كشورهای به پا خاسته سه چیز است:

1 ـ اسلامی بودن؛
2 ـ ضد آمریكا و صهیونیست بودن؛
3 ـ مردمی بودن؛

ایشان همچنین معتقدند كه مردم با حضور فیزیكی خود كارهایی می‌كنند كه احزاب و پشت میزنشین‌ها و برج عاج نشین‌ها و تحلیل‌گرهای ذهنی به‌ هیچ‌وجه نمی‌توانند انجام دهند.[33] «امروز این اتفاق(حضور گسترده مردم) دارد در كشورهای دیگر می‌افتد. در مصر یا درتونس مردم آمدند وارد صحنه شدند؛ والّا روشنفكران و برج عاج نشین‌ها همیشه بودند، همیشه هم حرف می‌زدند؛ خیلی از اوقات هم مردم را دعوت می‌كردند، كسی به حرف آن‌ها چندان توجهی نمی‌كرد. اینجا خود مردم وارد صحنه و عرصه شدند»[34] امام خامنه‌ای علت عقب‌ماندن نخبگان(روشنفكران، احزاب و…) را كم توجهی یا بی‌توجهی به اسلام و آموزه‌های آن می‌داند در حالی كه «گرایش و جهت‌گیری حركت‌های مردمی، جهت‌گیری دینی است؛ یعنی نماز جمعه است، نماز جماعت است، نام خداست، علمای دینند… و آن چیزی كه آنها را(به خیابان‌ها) كشاند، به صورت واضحی مسئله‌ی عزت و كرامت انسانی آن‌ها بود».[35] خلاصه اینكه از نظر ایشان شاخص عمده در حركت مردمی این كشورها سه چیز است: اسلامی بودن، ضد آمریكا و صهیونیست بودن، و مردمی بودن.این شاخص‌ها در همه‌ی این كشورها مشترك است.[36] و علت عقب‌ماندن نخبگان از مردم نیز در عدم توجّه یا كم توجهی به این سه شاخص است. روشنفكران عرب كمتر به اسلام به عنوان كلید حل مشكلات نگاه می‌كنند و نسبت به آمریكا و صهیونیسم هم نظر مساعدی دارند و خود را نیز قیم مردم می‌دانند و به خود حقّ می‌دهند به نمایندگی از مردم اظهار نظر كنند. و از همه بدتر اینكه دچار زد و بندهای سیاسی شده‌اند و در بسیاری از اوقات حقّ را فدای مصلحت‌سنجی می‌كنند. نتیجه آن می‌شود كه مردم منتظر آن‌ها نمی‌مانند.

1-7. توضیح استدلال
مقام معظم رهبری در بسیاری از سخنرانی‌هایش بر روی این سه شاخصه عمده بیداری اسلامی به كرات تذكر داده‌اند كه برخی از آنها در اینجا ذكر می‌شود. در مورد شاخصه اسلامی بودن می‌فرمایند: «امروز مسلمانان عالم در همه‌ی نقاط جهان ـ چه در كشورهای مسلمان، و چه در نقاطی كه در اقلیت قرار دارند ـ احساس گرایش به اسلام و احساس بازیابی هویت اسلامی خودشان را می‌كنند.[و حتّی] روشنفكران دنیای اسلام، دل‌زده‌ی از سوسیالیسم و مكاتب غربی، به سمت اسلام گرایش پیدا كرده‌اند و علاج دردهای بشریت را از اسلام می‌طلبند و استفتاء می‌كنند. امروز دل‌های امت مسلمان نسبت به اسلام گرایش بی‌سابقه‌یی در طول قرن‌های متمادی پیدا كرده‌است. بعد از تسلط سیاسی و فرهنگی غلیظ و گسترده‌ی غرب و شرق در طول ده‌ها سال بر كشورهای اسلامی، امروز افق دید جوانان دنیای اسلام و مد نگاه آنها به سوی اسلام است؛ این یك واقعیت است؛ خود غربی‌ها … هم به این اعتراف می‌كنند. آنها بارها تكرار كرده‌اند كه در هر كشوری از كشورهای اسلامی اگر انتخابات آزادی انجام بگیرد، منتخبان ملت، عناصر معتقد و پایبند به اسلام و مروج اسلام خواهند بود. برای همین است كه ادعای دمكراسی‌خواهی غرب امروز دچار تناقض است. از یك طرف پرچم دمكراسی و مردم‌سالاری را در دست گرفته‌اند؛ از سوی دیگر جرأت نمی‌كنند این پرچم را در دنیای اسلام به معنای واقعی كلمه برافرازند؛ چون می‌دانند در هر كشوری از كشورهای اسلامی اگر آراء و انتخاب مردم در آن نقش پیدا كند، بدون تردید اسلام‌خواهان زمام قدرت و حكومت را در دست خواهند گرفت و منتخبان ملت، مسلمان‌‌ها خواهند بود».[37]

مبارزه با آمریكا و صهیونیسم شاخصه دوم بیداری ملت‌ها(نه نخبگان) در نظریه سیاسی امام خامنه‌ای است ایشان در این‌باره می‌فرمایند: «مسأله‌ی فلسطین، مسأله‌ی اول بین‌الملل اسلامی است.… سكوت و سازش خیانت‌آلود بسیاری از دولت‌های عربی و حتّی تظاهر بعضی از آنان به بی‌تفاوتی و عدم حساسیت نسبت به سرنوشت فلسطین، كار را به جایی رسانده است كه دولت غاصب صهیونیست، پس از سال‌ها كتمان و حتّی انكار، اكنون دوباره داعیه‌ی اسرائیل بزرگ را علناً بر زبان می‌آورد و با بی‌شرمی و وقاحت، نیت پلید غصب سرزمین‌های جدیدی از میهن اسلامی را تكرار می‌كند».[38] و «ملتی مثل ملّت مصر، این حركت عظیم را انجام بدهند، رژیم را ساقط كنند، بعد شعارهای اسلامی بدهند، موجودیت حكومت جعلی یهودی و صهیونیستی را اوضاع منطقه این جور تهدید كند»[39] «خیزش اسلامی و یا به تعبیر دیگر جنبش بیداری اسلامی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و ظهور حركت امام خمینی(ره) در دو دهه‌ی اخیر، با قدرت تمام در صحنه‌ی منطقه و جهان اسلام ظاهر شده است. امروز محور اصلی این جنبش و حركت، مسأله‌ی فلسطین است. انتفاضه‌ی اقصی توانست حتّی در خارج از مرزهای جغرافیایی فلسطین و برون از ملّت فلسطین، عموم ملت‌های مسلمان و عرب را به صحنه بكشاند. تظاهرات میلیونی ملت‌های مسلمان ـ از غرب تا شرق جهان اسلام ـ نشان داد كه مردم فلسطین می‌توانند بر روی حمایت‌های آنان حساب كنند و در عین ‌حال نقش قابل توجهی در ایجاد وحدت مسلمانان ایفا نمایند».[40]

ایشان در باره سومین شاخصه بیداری ملت‌ها نیز می‌فرمایند: «حركت جدیدی در این منطقه آغاز شده است. این حركت، حركت ملت‌‌هاست؛ حركت امت اسلامی است؛ حركت با شعار اسلام است؛ حركت به سمت اهداف اسلامی است؛ نشان‌‌دهنده‌ی بیداری عمومی ملت‌هاست».[41] دنیای اسلام عظمت حضور مردم در صحنه را به همه‌ی جهانیان و به همه‌ی تاریخ نشان داد. یكبار در سی و دو سال قبل از این، ملّت ایران این عظمت را، این اقتدار بزرگ را نشان داد. مردم ما با تن ِخودشان جان‌ها را كف دست گرفتند و در خیابان‌ها وسط میدان آمدند و توانستند تحولی ایجاد كنند كه مسیر تاریخ منطقه را، بلكه به یك معنا مسیر تاریخ جهان را تغییر داد. امروز بار دیگر مردم در صحنه هستند. حضور مردم در صحنه، گره‌های ناگشودنی را، قفل‌های بازنكردنی را باز كرد. كی فكر می‌كرد عوامل آمریكا و صهیونیسم در منطقه، یكی پس از دیگری سقوط كنند؟ كی فكر می‌كرد دستی هست كه بتواند این بت‌ها را بشكند؟ اما این دست، بود. این دست، دست ملت‌هابود. همه باید به امت اسلامی با این چشم نگاه كنند. امت اسلامی چنین دست مقتدری دارد؛[42]

2- 7. جلوه‌های جلو افتادن مردم از احزاب و روشنفكران در كلام رهبر
1-2- 7. مكان‌ها و نمادهای دینی نقطه آغازین حركت
نمودهای پیشی‌گرفتن مردم از احزاب و روشنفكران غیردینی در این است كه مردم به صورت فزاینده‌ای به طرف نمادهای دینی گرایش پیدا كرده‌اند. حضرت آقا در مقابل كسانی كه عوامل اقتصادی را به عنوان عامل اصلی قیام مردم كشورهای اسلامی عنوان كرده‌اند می‌گوید: «آغاز برخی از این حركت‌های انقلابی اگر چه ممكن است متأثر از برخی مطالبات اقتصادی و سیاسی باشد، ولی تبدیل مكان‌ها یا نهادهای مذهبی نظیر نمازهای جمعه و جماعات و مساجد به عنوان خاستگاه و نقطه آغاز این تحركات و شعارهای اسلامی، نمایان‌گر جهت‌گیری اصلی این تحركات انقلابی است؛ كه در میان تمامی حركت‌های اسلامی دیده می‌شود.[43]

2- 2- 7. ماهیت اسلامی خیزش‌ها و نبود نگاه فرقه‌ای
در مقابل كسانی كه تحركات فرقه‌ای را عامل قیام معرفی كرده بودند ایشان معتقدند كه: «ماهیت اسلامی ـ انقلابی واحد و به هم پیوسته در این خیزش‌ها به چشم می‌خورد و نگاه طایفه‌ای نقشی در این خیزش‌ها ندارد زیرا همان انگیزه‌های اسلامی و روحیه انقلابی كه مردم مصر و لیبی را به خیابان كشانده است در رفتار و عملكرد مردم مسلمان بحرین نیز وجود دارد.[44] در عین حال می‌فرماید كه وظیفه ماست كه كاری نكنیم قیام‌ها رنگ طایفه‌ای به خود بگیرد لذا ما[نباید] بین غزه و فلسطین و تونس و مصر و لیبی و بحرین و یمن تفاوتی قائل شویم. در همه جا ظلم به ملت‌ها محكوم است. حركت ملت‌ها با شعار اسلام و در جهت آزادی مورد تأیید ماست... این حركت، حركت ملت‌ها است. حركت امت اسلامی است. حركت با شعار اسلام است. حركت به سمت اهداف اسلامی است. نشان دهنده بیداری عمومی ملت‌ها است.»[45]

3- 2- 7. شاخصه ضدیت با رژیم صهیونیستی
مروری بر جنبش‌های انقلابی مردم در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نشان‌دهنده این است كه این اقدامات عمدتاً در میان كشورهایی به وقوع پیوسته كه یا حامیان اصلی رژیم صهیونیستی در منطقه هستند یا اینكه حداقل نسبت به فجایع رژیم صهیونیستی بی‌تفاوت بوده‌اند و این امر می‌تواند به عنوان خط شاخصی در روند این تحولات مطرح باشد. مردم در شعارها و جهت‌گیری‌های خود علناً به ضدیت با رژیم صهیونیستی اشاره می‌كنند.[46]

4- 2- 7.  شاخصه ضداستكباری
یكی دیگر از جلوه‌های جلو افتادن ملّت از نخبگان سیاسی و لائیك این است كه امروزه مشاهده می‌شود كه شعارها نه فقط بر علیه اسرائیل یا حاكمیت دولتشان بلكه بر علیه استكبار جهانی است امام خامنه‌ای می‌فرماید: «دیده نشده بود كه ملت‌ها در كشور خودشان، علیه نیرویی كه الان بالفعل با آنها روبه‌رو نیست، ولی تنها شاخصه‌اش این است كه علیه ملت‌ها و مستضعفان و مظلومان و ضعفا قلدری می‌كند، مبارزه كنند. شما این را در كجای تاریخ بیداری ملت‌ها سراغ دارید؟ …. شما كجا سراغ دارید كه ملت‌ها به آن حد از رشد رسیده باشند كه در خانه‌ی خودشان، بدون این ‌كه دشمن حتّی گلوله‌یی به آنها شلیك كرده باشد، مشت گره كنند و علیه یك قدرت بزرگ و مستكبر جهانی شعار بدهند؟ چنین چیزی سابقه ندارد».[47]

5- 2- 7. تأكید بر حكومت مردمی و طرد هر نوع زدوبند سیاسی
یكی دیگر از وجوه جلوداری مردم و جوانان در انقلاب مصر و سایر كشورهای عربی این است كه آن‌ها به چیزی كمتر از حكومت اسلامی و مردمی راضی نیستند، در حالی كه سیاسیون حتّی شاخه سیاسی اخوان(حزب آزادی و عدالت) نگران جریانات سیاسی خصوصاً از دست دادن 800 میلیون دلار كمك سالیانه آمریكا یا نگرانی‌های دیگر است بطوری كه مورد اتهام جوانان انقلابی واقع شده كه برای كسب قدرت به زدوبند با نظامیان پرداخته است.[48]

8. نظر رهبر در مورد علل پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان
در اندیشه سیاسی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای عللی برای پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان سیاسی برشمرده شده ‌است كه به ذیلاً عرض می‌شود.

1- 8. احساس تحقیرشدگی
در اندیشه سیاسی معظم‌له احساس تحقیر شدن و تلاش برای جبران تحقیرشدگی از سوی ملت‌ها یكی از عوامل اصلی بیداری اسلامی است. هرچند این وضعیت و تلاش در جبران آن در بین تمامی اقشار جامعه احساس می‌شد امّا تنها در توده‌ها موجب تحرك و بیداری گشت زیرا اولاً نخبگان و روشنفكران با پذیرش ذهنی سلطه غرب به نوعی آن وضعیت حقارت‌بار را توجیه می‌كنند و ثانیاً با پذیرش فرهنگ بیگانه حدّ زیادی خود را با آن وضعیت تطبیق می‌دهند و ثالثاً به علت آنكه در طبقات بالای هرم جامعه قرار دارند كمتر آن را حس می‌كردند امّا توده‌ها چون در طبقات متوسط و پایین جامعه زندگی می‌كنند و به فرهنگ ملّی خود وفا دارند و خصوصاً اگر واقف به تجربه موفقی از قیام یك كشور اسلامی كه به عزت‌ آنها ختم شده، بشوند. تحمل وضعیت حقارت‌بار برای آنها غیرممكن خواهد شد. اینجاست كه منتظر روشنفكران نمی‌مانند و خود برای بهبود وضع خود قیام می‌كنند.

حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در تشریح این نظریه تنها به استدلال بسنده نمی‌كند بلكه با ارائه مثال‌های زیادی از تونس و مصر سعی كرده استدلال خود را كامل نماید[49] كه به عنوان نمونه قسمت‌هایی از سخنان ایشان در اینجا ذكر می‌شود. رئیس جمهور فراری تونس، …ما گزارش‌هایی داریم كه وابسته به سیای آمریكا ـ دستگاه جاسوسی آمریكا ـ بود! ببینید برای یك ملّت چقدر سخت است كه رئیس یك ملت،… نوكر رسمی دستگاه‌های آمریكائی باشد. … تونس كه … در فرهنگ اسلامی مفاخری از تونس برخاسته‌اند، مردم در زمان بن‌علی مسجد كه می‌خواستند بروند، باید كارت ویژه داشته باشند؛ اجازه‌ی نماز جماعت كه هیچ، نماز فرادای در مساجد هم ممنوع بود؛ حجاب رسماً ممنوع بود. خب، این مردم یك انگیزه‌ی مهم‌شان اسلام‌خواهی است. لذا دیدید به مجرد این كه این خائن از كشورش فرار كرد و اوضاع به هم ریخت، دخترهای دانشجو با حجاب رفتند دانشگاه. این نشان‌ دهنده‌ی انگیزه‌ی عمیق اسلامی است؛

ملجأ و پناه فلسطینی‌ها … بلكه حتّی ملجأ و پناه بسیاری از انقلابیون دیگر كشورها مصر بود …، یك چنین كشوری سی سال است افتاده است دست كسیكه نه فقط آزادی‌خواه نیست، بلكه دشمن آزادی‌خواهی است؛ نه فقط ضدصهیونیسم نیست، بلكه همراه و همكار و امین و به یك معنا نوكر صهیونیست‌هاست. كشوری كه یك روز پرچم مبارزات ضدصهیونیستی در این كشور برای همه‌ی دنیای عرب الهام‌بخش بود، كارش به جائی رسید كه اسرائیلی‌ها و دشمنان صهیونیستی در همه‌ی فعالیت‌هائی كه علیه فلسطینی‌ها خواستند بكنند، متكی شدند به كمك این نامبارك؛ كمكشان كرد. در قضیه‌ی غزه اگر حسنی مبارك به اسرائیلی‌ها كمك نمی‌كرد، نمی‌توانستند غزه را محاصره كنند. …. نه اینكه از خود مصر، حتّی دیگر كشورها هم می‌خواستند از مصر عبور كنند ـ از جمله مردم ما ـ می‌خواستند بروند به این‌ها كمك برسانند، اما حسنی مبارك نگذاشت. یك چنین وضعی در مصر حاكم بود. خب، این مردم را به ستوه آورد. مردم مصر به خاطر طرفداری رژیم كنونی مصر از اسرائیل، به خاطر دنباله‌روی و اطاعت محضش از آمریكا، احساس ذلت می‌كنند، احساس تحقیرشدگی می‌كنند.[50]

2- 8. عزت‌طلبی عامل اصلی بیداری
در نگاه رهبری یكی دیگر از عوامل قیام و حتّی پیشی‌گرفتن از نخبگان در بیداری اسلامی است عامل عزت‌طلبی است. زیرا طبعیتاً همان‌طور كه هر فرد طالب عزت و كرامت انسانی است هر جامعه هم طالب عزت و كرامت می‌باشد لذا نمونه عزت‌یابی در ایران باعث شده كه دنیای عرب رمز موفقیت برادران ایرانی خود را در رجوع به اسلام بیابد و بدیهی است كه عزت خود را نیز در بازگشت به اسلام خواهد جست رهبری معظم انقلاب در تشریح این مطلب می‌فرماید: «امروز، روزی است كه دنیای اسلام بیدار شده است و مسلمانان در سرتاسر عالم، احساس عزت و سربلندی می‌كنند. آن روز كه مسلمانان در هر نقطه‌ی عالم، از ابراز مسلمانی خود خجالت می‌كشیدند، گذشت. امروز مسلمانان به مسلمانی خود افتخار می‌كنند، و این به خاطر قدرت و عظمت انقلابی است كه با دست توانای رهبر بزرگ و امام عظیم‌الشأن ما و با فداكاری و ایثار اعجاب‌انگیز ملت بزرگ ایران در این نقطه‌ی حساس عالم به وقوع پیوست و دنیا را مبهوت كرد.[51] امروز در ایران اسلامی ـ كه حاكمیت اسلام و قرآن در آن، امیدی به همه‌ی مسلمین عالم داده است ـ بحمداللَّه پرچم اهل‌بیت در اهتزاز است و ما می‌بینیم كه همه‌ی مسلمین گوشه و كنار عالم، به این نظام و به این جمهوری و به این پرچم و به پرچم متعالی اسلام كه در اینجا در اهتزاز است، احترام می‌گذارند و از آن احساس عزت می‌كنند. «بموالاتكم تمّت الكلمه و عظمت النّعمه و ائتلفت الفرقه».[52]

3- 8. الگو گرفتن از انقلاب ایران
الگوهای رفتاری عامل بزرگی در كنش آدمی است كه نه تنها افراد بلكه جوامع نیز نیاز به الگو دارند بر همین اساس یكی از عوامل حركت توده‌ها از نگاه رهبری الگوگیری توده‌های مسلمان از مردم ایران است آنها انقلاب اسلامی ایران را به عنوان الگویی نجات‌بخش جهانی برای تحركات خود یافتند[53] امام خامنه‌ای بر همین اساس خطاب به مردم ایران می‌فرماید: «امروز شما چه بخواهید، چه نخواهید، چه خودتان بدانید، چه ندانید، چه تصدیق بكنید یا نكنید، برای بسیاری از ملت‌ها الگو و اسوه شده‌اید. این بیداری اسلامی كه مشاهده می‌كنید، چه بگوئیم، چه نگوئیم، چه به رو بیاوریم، چه نیاوریم، چه دیگران به رو بیاورند، چه نیاورند، اثر گرفته ‌از حركت عظیم ملّت ایران است. این انقلاب عظیم، این انقلاب بزرگ، این تحوّل بنیان ‌برافكن ِسنت‌های طاغوتی و نظام طاغوتی و نظام‌سلطه، ملّت ایران را به یك اسوه تبدیل كرد».[54] امروز بیداری اسلامی در كشورهای گوناگون و بیداری روح معنویت در سرتاسر جهان، مرهون انقلاب اسلامی است.[55]

یكی از جاهایی كه در آن مردم بسیار جلوتر از نخبگان‌شان حركت كردند فلسطین بود. در حالی كه برخی از نخبگان سیاسی فلسطین به میز مذاكره كشیده شده بودند. و به اصطلاح پیمان صلح با صهیونیست‌ها امضا می‌كردند ملّت فلسطین با الگوگیری از ایران اسلامی كاری كرد كه پیمان‌نامه آنها ارزشی نداشته باشد زیرا «ایستادگی ملت و دولت ایران و نظام جمهوری اسلامی، موجب شده است كه خونی به رگ‌های خشكیده‌ی نهضت فلسطین جاری شود و جوانان فلسطین ـ یعنی نسل سوم فلسطینی‌ها ـ بیداری حقیقی پیدا كنند و نهضت را به شكل اسلامی خودش ادامه دهند».[56]، «به بركت انقلاب اسلامی … ملت‌ها زنده شدند و نشاط و امید پیدا كردند.[57]

4- 8. بازگشت به شعار الاسلام هو الحل
روزی اخوان المسلمین همچون سیدقطب شعار الاسلام هو الحل را مطرح كردند امّا جامعه باور نكرد تا اینكه اخوان سركوب شدند و مجبور شدند به صورت غیرقانونی و مخفیانه به فعالیت خود ادامه دهند كار به جایی رسید كه حتّی برای خودشان هم تردید حاصل شد كه آیا واقعاً شعار الاسلام هو الحل شعار درستی است یا نه برای همین انشعاباتی در اخوان رخ داد. امّا با پیروزی انقلاب اسلامی و مشاهده موفقیت‌های آن بازگشت اساسی به این شعار در جوامع اسلامی مشاهده شد امّا این‌بار نه از طرف جمعیت اخوان یا نخبگان خاص بلكه از جانب توده‌ها. «امروز ملت‌ها به احكام اسلامی نیاز دارند. امروز حتّی ملت‌های غیرمسلمان، به احكام اسلامی نیاز دارند؛ چه برسد به ملت‌های مسلمان. این ملت‌هایی كه می‌بینید پشتشان زیر بار قدرت‌های بزرگ خم شده و زجر می‌كشند، به ‌خاطر دوری از اسلام است. بیداری اسلامی، ملت‌ها را نجات خواهد داد. به همین‌ خاطر است كه امروز هوشمندترین انسان‌ها در كشورهای مختلف، به خط اسلام ـ همان راهی كه قرآن به آنها نشان می‌دهد ـ رو آورده‌اند؛ چون راه عزت و راه نجات است. در حال حاضر، دنیای اسلام با تمام وجود، به نقشی كه ممكن است امروز معممان و روحانیون و علما و گویندگان و وعاظ و طلاب علوم دینیه و ائمه‌ی جماعت و همه‌ی ملبسان به لباس تبلیغ و دعوت و دین ایفا كنند، نیازمند است».[58]

5- 8. موفقیت‌های انقلاب ایران
در اندیشه سیاسی حضرت امام خامنه‌ای تجارب قبلی كشورها در پیگیری یا ترك آن سیاست‌ها از سوی سایرین بسیار مهم و حیاتی تلقی می‌شوند و تجربه انقلاب اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست بر همین اساس می‌بینیم كه بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی موجی از بیداری اسلامی در كشورهای اسلامی به‌پا خواست امّا بعد از شدت یافتن هجمه‌ها بر علیه ایران(و بیداری جهان اسلام) توسط استكبار جهانی و ایادی آنها در منطقه،این موج آرام شد، خصوصاً بعد از دوره اصلاحات مردم دنیا خصوصاً كشورهای اسلامی در حالت انتظار بودند ببینند عاقبت انقلاب اسلامی چه می‌شود امّا وقتی دیدند كه علی‌رغم جنگ هشت ساله و بعد از آن علی‌رغم تحریم‌های گسترده، ایران ماهواره به فضا ارسال می‌كند و به یك قدرت هسته‌ای تبدیل شده‌است؛ احساس خسران شدیدی به آنها دست داد. لذا لازم دیدند كه هر طور شده بر علیه نظام‌های خود به پا خیزند، حال چه روشنفكران، نخبگان سیاسی و احزاب كمكشان بكنند یا نكنند چه بخواهند یا نخواهند حضرت امام خامنه‌ای نیز در این خصوص می‌فرماید: «اگر شما، خدای ناخواسته، در جنگ تحمیلی شكست خورده بودید یا سرزمینتان را از دست داده بودید، این موجِ بیداری اسلامی، متوقّف می‌شد. ملت‌ها در وجود شما، اسلام و انقلاب اسلامی را تجربه می‌كنند. اگر شما نتوانسته بودید این‌گونه كشورتان را آباد كنید و عزّتتان را در دنیا حفظ نمایید، موج اسلامی متوقّف می‌شد. اگر شما نتوانسته بودید وحدت ملی‌تان را حفظ كنید، العیاذ باللَّه، ایران دچار اختلافات و جنگ‌های داخلی می‌شد.

الان دشمنان می‌خواهند همین كار را بكنند و تلاش می‌كنند كه این كار بشود. خدا می‌داند این وحدتی كه امروز ملت ایران دارد، چطور مثل تیری در چشم دشمن می‌خلد و او را ناراحت می‌كند. دشمن می‌خواست ملت ایران، بعد از انقلاب یا بعد از جنگ یا بعد از رحلت امام، دچار دودستگی شود؛ جنگ داخلی راه بیفتد و همدیگر را بزنند و بكشند. بعد، استكبار به مسلمانان دیگر می‌گفت:«ببینید! این ملت ایران! این انقلاب اسلامی! بفرمایید!».[59] ملت ایران، وحدت و عزّت خود را حفظ كرد؛ آبادسازی و بازسازی كشور را ادامه داد؛ رشد خود را نشان داد؛ فرهنگ خود را پیش برد؛ دانشگاه‌های خود را، روزبه‌روز آبادتر و شلوغ‌تر كرد؛ علم و معرفت را روزبه‌روز در كشور گسترش داد. پیشرفت‌های كشور، روزبه‌روز بیشتر شد. ملت‌ها كور كه نیستند! نگاه می‌كنند، این وضع را می‌بینند؛ لذا به اسلام رو می‌آورند. بیداری اسلامی و بازگشت به اسلام، روزبه‌روز بیشتر می‌شود.[60] امروز بیداری اسلامی در كشورهای گوناگون و بیداری روح معنویت در سرتاسر جهان، مرهون انقلاب اسلامی است.[61] ثبات و استمرار و استقرار نظام جمهوری اسلامی از جمله‌ی مهم‌ترین عواملی بوده است كه ملت‌های منطقه و ملت‌های مسلمان را امیدوار كرده و می‌توان گفت نقش مؤثری در ایجاد این حركت عظیم اسلامی منطقه و آزادی و بیداری ایفاء كرده.[62]

6- 8. تغییر گروهای مرجع از نخبگان سنتی به نخبگان جدید انقلابی شیعه
همان‌طور كه در تعریف گروه مرجع گفته شد: گروه‌های مرجع، گروه‌هایی است كه فرد آرزوی بدست آوردن یا بقای عضویت در آنها را دارد. وقتی حكومت مصر مانع از كمك به مردم غزه می‌شود مردمی كه مثل مصری‌ها سنی بوده و از جنس خودشان هستند امّا مردم شیعه ایران و حزب‌الله لبنان برای كمك به آنها جان خود را به خطر می‌اندازند و حتّی برخی از آنها توسط حكومت مصر دستگیر می‌شود. و وقتی رهبر حزب الله لبنان سیدحسن نصر‌الله می‌گوید حاضر است برای مردم غزه بمیرد. مشخص است كه در این وضعیت هر جوان غیور مصری آرزوی عضویت در گروه‌های جدید مبارز و انقلابی خواهند بود، بدون توجّه به مباحث فرقه‌ای شیعه یا سنی. بر همین اساس رهبریت معنوی جوانان كشورهای اسلامی از علمای سنتی و روشنفكران به مرجعیت شیعه در ایران تغییر می‌یابد برای همین مشاهده می‌شود كه سخنان رهبری به زبان عربی در خطبه های نماز جمعه مستقیماً از میدان التحریر مصر پخش می‌شود و هشدارهای ایشان آویزه گوش انقلابیون مصری شده و بر اساس هشدارهای ایشان به مراقبت از انقلاب خود می‌پردازند و حتّی اجازه نمی‌دهند كه حتی گروهای اسلام‌گرایی مثل شاخه سیاسی اخوان با شورای نظامی كنار بیاید و به آنها امتیاز بدهد. ولو لازم باشد هزینه زیادی برای این كار خود بدهند.

رهبر انقلاب نیز با فراست این نكته را پی‌برده و در سخنانش به حمایت از آن‌ها می‌پردازد تا آنها را هم‌چنان دلگرم نگهدارد ایشان می‌فرماید: «حمایت معنوی و سیاسی ما از همه‌ی كسانی است كه در راه اسلام و حاكمیت اسلامی تلاش می‌كنند. هركس، در هر جای دنیا برای عزّت اسلام قیام كند، ما از او حمایت معنوی و سیاسی می‌كنیم. … ما ارتباط سازمانی را، ارتباط رسمی را، ارتباط به آن معنایی را كه دشمن در نظر دارد، جدّاً تكذیب می‌كنیم. البته امروز همه‌ی كسانی كه در دنیای اسلام، به نام اسلام صدا بلند می‌كنند، تحت تأثیر امام بزرگوار ما هستند. در اینكه تردیدی نیست. … ولی ما حمایت معنوی و سیاسی می‌كنیم. ما جوانانی را كه در مصر، یا در الجزایر، یا در سایر كشورهای اسلامی، به نام اسلام سخن می‌گویند، یا مسلمانانی را كه در تاجیكستان از تفكر اسلامی و قرآنی حمایت می‌كنند، یا مسلمانانی را كه در هند، هویت اسلامی خودشان را می‌خواهند حفظ كنند، یا مسلمانان مظلومی را كه در عراق زیر فشار رژیم بعثی قرار دارند، یا هر گروه مسلمانی را كه در هر نقطه‌ی عالم تفكر اسلامی را احیا می‌كند، قبول داریم و حمایت می‌كنیم. قلباً برای آنها دعا می‌كنیم و از بُعد سیاسی، در سطح جهان از آنها حمایت می‌نماییم.[63]

البته ایشان به این نكته واقف است كه قبل از ایشان حضرت امام خمینی(ره) رهبری توده‌های مسلمان را به عهده داشتند لذا می‌فرمایند: «یك نفر یك‌تنه وارد میدان شد؛ با جاذبه‌های عظیمی كه خدای متعال به بركت خصوصیات ذاتی و اكتسابی در اوقرار داده بود، دل‌ها را مجذوب خود كرد؛ دست‌ها و پاها را به حركت وادار كرد؛ مغزها را به اندیشیدن انداخت و این حركت عظیم را در اینجا، و نهضت عظیم جهانی و بیداری اسلامی را در دنیا به وجود آورد: «باش تا صبح دولتش بدمد/ كاین هنوز از نتایج سحر است». بعد از این ، راه امام و حكمت امام و مكتب امام و تفكر امام، در دنیا نقش‌ها خواهد آفرید و نسل‌ها آن را آزمایش خواهند كرد. انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی ـ قدس‌الله‌نفسه‌الزكیه ـ احیاگر اسلام ناب محمدی(ص) و سرآغاز تحولات عمیق و سریع در جهان و مبشر سقوط و اضمحلال قدرت‌ها و امپراتوری‌های بزرگ شد. بیداری و خودیابی و ایستادگی مسلمانان موجب شد كه ما جلوه‌هائی از قدرت و حكمت الهی را شاهد باشیم.[64]

1-6- 8. تشویق رهبری به بازسازی مدل‌های جدید مردم‌سالاری دینی
یكی از عوامل تمایل مردم دنیا به قبول ایفای نقش رهبری جنبش بیداری اسلامی توسط امام خامنه‌ای انعطاف ایشان در برخورد با برادران اهل سنت و همچنین تأكید ایشان بر روی مردم‌سالاری است. در حالیكه سلفی‌ها مرتب تبلیغ می‌كنند كه ایران می‌خواهد شما را شیعه كند در كمال ناباوری دیدند كه رهبر معظم جمهوری اسلامی برادران اهل سنت را تشویق می‌كند كه مدل‌های دیگری از مردم‌سالاری دینی را بازسازی كنند كه در آن ولایت فقیه نباشد و بلكه بر طبق آموزه‌های حنفی یا شافعی یا حنبلی تنظیم شده باشد.[65]

9. پیامدهای پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان
پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان در بیداری اسلامی هم می‌تواند نویدبخش پیامدهای خوب باشد و هم می‌تواند هشدار دهنده برای خطرات احتمالی باشد. كه ذیلاً عرض می‌رسد.

1- 9. احتمال مصادره انقلاب
اولین خطری كه این وضعیت را تهدید می‌كند انحراف نهضت و مصادره شدن آن است یعنی نهضتی كه رهبریت مشخصی ندارد می‌توان به راحتی با فریب مردم رهبری دروغین برای آنها تراشید و انقلاب را مصادره كرد. لذا مقام معظم رهبری در موارد زیادی و به كرات هشدار داده‌اند و از مردم این كشورها خواسته‌اند كه در این خصوص به هوش باشند تا مبادا زحماتشان به باد رود[66] امّا همانطور كه اشاره شد واقعیت این است كه این نهضت‌ها رهبری دارد و دنبال روی از نخبگان دارد امّا این نخبگان در بیرون از مرزهای جغرافیایی و حتّی مذهبی این كشورها زندگی می‌كنند به عبارت واضح‌تر باید بگوییم كه مقام معظم رهبری به جدّ رهبری معنوی این جریان را ایفا می‌كند و هشدارهای ایشان بسیار راه‌گشا و مؤثر بوده و خواهد بود. حتّی قبل ایشان امام خمینی(ره) این وظیفه را به عهده داشتند اما در زمان ایشان این پیوند قوی‌تر شده‌است و دعوت به وحدت مسلمین جهان این امر را تقویت كرده است و این وحدت امكان ندارد مگر تحت رهبریت معنوی واحد درآید «از اولین روزی كه نهضت اسلامی در ایران به رهبری امام عظیم‌الشأن و بزرگوار ما آغاز شد، یكی از اصلی‌ترین مواد داعیه‌های این نهضت، عبارت از وحدت مسلمین در سرتاسر عالم و كوتاه كردن دست قدرت‌های ستمگر و متجاوز از سر مسلمانان بود. این پیام، همچنان پیام انقلاب است».[67]

2- 9. بیمه شدن انقلاب توسط مردم
در اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری، یكی از پیامدهای مثبت پیشی‌گرفتن توده‌های مردم از نخبگان این است كه در چنین انقلاب‌هایی احتمال انحراف و ناكامی به حداقل خودكاهش می‌یابد[68] زیرا چون انقلاب از دل مردم جوشیده قائم به شخص نیست لذا اگر رهبران مردمی این انقلاب‌ها ترور، دستگیر و یا ربوده شوند انقلاب متوقف نخواهد شد همچنین است اگر رهبران اسمی انقلاب منحرف شوند یا به خاطر كسب قدرت با ضدانقلاب توافق نمایند مردم از آنجایی كه با رهبران اسمی انقلاب عقد اخوت نبسته‌اند و آنها را به عنوان معیار حقّ و باطل قبول ندارند، به راحتی در مقابل نخبگان موضع‌گیری كرده و راه خود را از آنها جدا می‌كنند و این كار آنها را مجبور خواهد كرد كه به راه ملّت بازگردند. در این خصوص به عنوان نمونه تنها به ذكر چند مورد از سخنان ایشان اكتفا می‌شود: «امروز آمریكائی‌ها به كمك صهیونیست‌ها، به كمك برخی از همپیمانان و مزدوران خودشان در منطقه تلاش می‌كنند این انقلاب‌ها را منحرف كنند، بر این‌ها مسلط شوند، بر روی امواج این‌ها سوار شوند؛ لیكن فایده‌ای ندارد. البته برای ملت‌ها دردسر درست می‌كنند ـ این دردسرها طبیعی است ـ اختلاف ایجاد می‌كنند؛ علاج عبارت است از همین بیداری مردم، بیداری نخبگان؛ نخبگان علمی، نخبگان سیاسی، مسئولان دل‌سوز و علاقه‌مند به سرنوشت كشور. این‌ها باید بیدار باشند، مراقبت كنند»[68] «در جوامع اسلامی، موج گرایش به اسلام انقلابی، یك موج زنده‌ است؛ هیچ كارش هم نمی‌توانند بكنند.

البته، سركوب و سخت‌گیری می‌كنند، تهمت می‌زنند،[69] «واقعیت دیگر این است كه دنیای غرب با همه‌ی توان خود نتوانسته است بر بیداری اسلامی فائق بیاید. …؛ این همه مزدور درست كردند برای دشنام دادن به اسلام و متهم كردن اسلام و احكام اسلامی؛ از حربه‌ی نظامی استفاده كردند، از حربه‌ی اقتصادی استفاده كردند، از حربه‌ی تبلیغات وسیع رسانه‌یی به شكل عجیب و شگفت‌آوری استفاده كردند؛ امّا تا كنون پیش نرفته‌اند. بیشترین گرایش جوان‌های مسلمان در كشورهای اسلامی به اسلام و تفكر اسلامی است. این شور و عشق، روز به ‌روز در دل ملت‌های مسلمان بیشتر می‌شود.[70] امروز زمام كار از دست قدرت‌های بزرگ خارج شده است. علی‌رغم همه‌ی تلاش متمركزی كه علیه اسلام و موج اسلامی و خیزش اسلامی می‌كنند ـ چه در آسیا و چه در آفریقا ـ این موج اسلامی و بیداری اسلامی همین‌‌طور روز به ‌روز گسترش پیدا می‌كند و آنها دیگر نمی‌توانند كاری بكنند.[71]

3- 9. گسترش بیداری تا قلب اروپا
وقتی مردمی توانستند بدون تكیه به رهبرانی مشخص به اهداف خود دست یابند، یقیناً این وضع به الگویی برای جهانیان تبدیل خواهد شد و طولی نخواهد كشید كه مظلومان عالم این راه را جهت قیام بر ضد ظالمان و گرفتن حقّ خود خواهد پسندید و بر علیه سلطه ستمگران به‌پا خواهند خواست به عبارت دیگر: موج بیداری سرتاسر دنیای جدید سرمایه‌داری را نیز در بر خواهد گرفت و این چیزی است كه قبل از هر كسی رهبری معظم انقلاب به آن تصریح نمودند: «فقط این نیست كه در كشورهای شمال آفریقا و منطقه‌ی غرب آسیا كه امروز ما در آنجا قرار داریم، حركات بیداری‌ای بوجود آمده باشد؛ این حركت بیداری تا قلب اروپا خواهد رفت. آن روزی پیش خواهد آمد كه همین ملت‌های اروپائی علیه سیاست‌مداران و زمامداران و قدرتمندانی كه آنها را یكسره تسلیم سیاست‌های فرهنگی و اقتصادی آمریكا و صهیونیسم كردند، قیام خواهند كرد. این بیداری، حتمی است. حركت ملّت ایران، امتداد و عمقش این‌هاست؛ حركت عظیمی است».[72]

10. نتیجه‌گیری
در این تحقیق به نتایج زیر دست یافته شد:

1. دراندیشه سیاسی حضرت آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای در بیداری اسلامی نقش مردم بسیار پررنگ‌تر از روشنفكران و احزاب است به عبارتی می‌توان گفت مردم و توده‌ها در همه ابعاد از روشنفكران و احزاب(نخبگان) پیش افتاده‌اند.

2. علت اصلی این بیداری اسلامی توده‌ها جبران تحقیرشدگی و بازیابی عزت است كه ملت‌ها با نگاهی به انقلاب اسلامی ایران و مشاهده موفقیت‌های آن دریافته‌اند كه تنها در سایه بازگشت به عمل به اسلام است كه می‌توان به عزت و شكوفایی رسید.

3. پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان خطرات و محاسنی دارد بزرگترین خطر آن این است كه در صورت غفلت و ناآگاهی توده‌ها، احتمال سوء استفاده افراد و قدرت‌های فرصت‌طلب برای بدست گرفتن رهبری این جریانات وجود دارد. امّا محاسن آن این است كه اگر توده‌ها بیدار و آگاه از توطئه‌های دشمنان باشند، به راحتی می‌توانند جلوی انحراف انقلاب را بگیرند و همچنین دیگر از محاسن این جریان آن است كه این سری هیجانات به كشورهای اسلامی محدود نخواهد بود و تا قلب اروپا پیش خواهد رفت.

4. گروه‌های مرجع و رهبری(معنوی) توده‌های مردمی در این كشورها از نخبگان سنتی و بومی به نخبگان جدید در میان حزب‌الله لبنان و مرجعیت شیعه تغییر یافته است. پس می‌توان ادعا كرد كه این توده‌ها فاقد رهبری نیستند امّا رهبری واقعی آنها در كشور خودشان حضور ندارد.

فهرست منابع:
[1]. ابراهیم حسین شاذلی، سید قطب؛ آینده در قلمرو اسلام، ترجمه سیدعلی خامنه‌ای، تهران، 1345.
[2]. امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج 18، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ 1361.
[3]. امام خمینی، روح‌الله؛ صحیفه امام تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378ج‌10.
[4]. حدیث ولایت، ج 1 اول، دفتر مقام معظم رهبری.
[5]. الرحمان شامی، مجیب(روزنامه نگار)، مجله‌ی حضور، ش 34.
[6]. روشه، گی؛ تغییرات اجتماعی، تهران، نشر نی، 1376.
[7]. صوفی نیاركی، تقی؛ بیداری اسلامی حادثه‌ای معجزه‌آسا، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، 1390.
[8]. كوئن، بروس؛ مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه غلام‌عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، انتشارات سمت، 1370.
[9]. گولد، جولیوس و كولب، ویلیام ل؛ فرهنگ علوم اجتماعی، مترجمان: مصطفی ازكیا و دیگران، تهران، مازیار، 1376.
 .[9]Pareto، Vilfredo; Traite de SociologieGenerale، vol 2.
 .[10]www.khamenei.ir
 .[11]www.taavon1404.com
 .[12]www.farsnews.com

پی‌نوشت‌ها:
[1]. ابراهیم حسین شاذلی، سید قطب؛ آینده در قلمرو اسلام، ترجمه سیدعلی خامنه‌ای، تهران، 1345. ص 6.
[2]. بیانات مقام معظم رهبری به مناسبت سالروز بعثت پیامبر(صلی الله علیه و اله)/ مبعث، بیداری دنیای اسلام، 11/6/1384.
[3]. رك: بیانات مقام معظم رهبری در دیدار معلّمان وكارگران، 10/02//1382.
[4]. رك: بیانات مقام معظم رهبری، دیدار آقای ری‌شهر‌ی نماینده‌ ولی‌ فقیه‌ و سرپرست‌ حجاج‌ ایرانی با رهبر انقلاب ، 14/12/1380.
[5]. بیانات مقام معظم رهبری، دیدار معلمان، تحول در آموزش و پرورش، 14/2/1390.
[6]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با جمعى از روحانیون، ائمه‌ى جماعات و وعاظ نقاط مختلف كشور در آستانه‌ى ماه مبارك رمضان.
[7]. بیانات مقام معظم رهبری در بیستمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره)، 14/3/ 1388.
[8]. بیانات مقام معظم رهبری، در دیدار مسئولان نظام در روز عید مبعث، 9/4/1390
[9]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار میهمانان و شركت‌كنندگان كنفرانس جهانى اهل‌‌بیت(علیه السلام)، 4/3/1369 و در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت على‌بن‌موسى‌الرّضا علیه‌السّلام در روز عید سعید غدیر خم، ‌12/12/ 1380.
[10]. بیانات مقام معظم رهبری، در دیدار كارگزاران نظام، در روز «عید غدیر»، 8/3/ 1373.
[11]. حدیث ولایت، ج اول، دفتر مقام معظم رهبری، ص 244ـ 247.
[12]. ولایتی، دكتر علی‌اكبر، همایش سفیران فرهنگی، www.farsnews.com
[13]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اقشار مختلف مردم، 22/6/1368.
[14]. بیانات مقام معظم رهبری، در دیدار مسئولان وزارت امورخارجه و رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از كشور، 25/5/1383.
[15]. . Pareto, Vilfredo; Traite de Sociologie Generale, vol 2, p.1293ـ1305.
[16]. GaetanoMosca, The Ruling Class;
به نقل از: روشه،گی؛تغییرات اجتماعی، تهران، نشر نی، 1376، ص117.
[17]. رك: بیانات مقام معظم رهبری در بیست و دومین سالگرد امام خمینی(ره)، 14/3/1390 و 1/1/1390.
[18]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار میهمانان و شركت‌كنندگان كنفرانس جهانى اهل‌‌بیت(علیه السلام)، 4/3/1369.
[19]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمع كثیری از پاسداران به مناسبت سالروز میلاد امام حسین (ع) و روز پاسدار، 17/7/1381 و 14/3/1388.
[20]. بیانات مقام معظم رهبرى در دیدار اقشار مختلف مردم از سراسر كشور، 18/07/1375.
[21]. امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج 18 ، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ 1361، ص 243 مورخه 9/12/1362.
[22]. حدیث ولایت، ج 1اول، دفتر مقام معظم رهبری، ص 244ـ 247.
[23]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسؤولان و كارگزاران نظام و میهمانان خارجى شركت كننده در كنفرانس بین‌المللى وحدت اسلامى‌، 24/5/1374.
[24]. امام خمینی، روح الله؛ صحیفه امام تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378ج‌10، ص: 395.
[25]. referencegroup
[26]. گولد، جولیوس و كولب،ویلیام ل؛ فرهنگ علوم اجتماعی، مترجمان: مصطفی ازكیا و دیگران، تهران، مازیار، 1376، ص 723 .
[27]. همان.
[28]. كوئن،بروس؛ مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه غلام‌عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، انتشارات سمت، 1370، ص 138.
[29]. بیانات مقام معظم رهبری در حرم رضوی،1/1/1390.
[30]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام و سفرای كشورهای اسلامی، 9/6/1390.
[31]. الرحمان شامی، مجیب(روزنامه نگار)، مجله‌ی حضور، ش 34، ص 13.
[32]. بیانات مقام معظم رهبری در  بیست و دومین سالگرد امام خمینی، 14/3/1390.
[33]. رك: بیانات مقام معظم رهبری در  بیست و دومین سالگرد امام خمینی، 14/3/1390.
[34]. همان.
[35]. همان.
[36]. بیانات مقام معظم رهبری در  بیست و دومین سالگرد امام خمینی، 14/3/1390.
[37]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار كارگزاران نظام و قشرهای مختلف مردم، 11/6/1384
[38]. پیام مقام معظم رهبری به مناسبت اولین سالگرد رحلت حضرت امام، 10/3/1369.
[39]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران، 16/5/1390.
[40]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم گشایش كنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، 4/2/1380.
[41]. بیانات مقام معظم رهبری در حرم رضوی، 1/1/1390.
[42]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز عید سعید فطر، 9/6/1390.
[43]. بیانات مقام معظم رهبری درحرم رضوی، 1/1/1390.
[44]. رك: همان.
[45]. همان.
[46]. صوفی نیاركی، تقی؛  بیداری اسلامی حادثه‌ای معجزه‌آسا، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، 1390، ص 45.
[47]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامى و رؤساى دفاتر نمایندگى ولىّ‌فقیه، 29/6/1369.
[48]. سایت 15/10/1390  http://www.taavon1404.com
[49]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه تهران 15/11/1389.
[50]. همان.
[51]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیعت اقشار مختلف مردم و میهمانان خارجى شركت كننده در مراسم چهلمین روز ارتحال امام(ره)، 22/4/1368.
[52]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مهمانان و شركت كنندگان كنفرانس جهانی اهل‌بیت، 4/3/1369.
[53]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسؤولان دادگاه و دادسراى ویژه‌ى روحانیت، 5/8/1369.
[54]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از شعرا، 24/5/1390.
[55]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى (ره) در مرقد مطهر، 14/3/1374.
[56]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران 28/10/1375.
[57]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان بنیاد شهید و جمعی از خانواده شهدا، 13/10/1368.
[58]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مدیران و مسئولان بخش‌های خبری سیما، 21/12/1369.
[59]. بیانات مقام معظم رهبری مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی(ره) در مرقد مطهر، 14/3/1374.
[60]. همان.
[61]. همان.
[62]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از دانشجویان، 19/5/1390.
[63]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه ‌های نماز جمعه، 14/3/1372.
[64]. بیانات مقام معظم رهبری در نماز جمعه تهران، 9/7/1378.
[65]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری، 17/6/1390.
[66]. بیانات مقام معظم رهبری، شهریور 1383.
[67]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیعت اقشار مختلف مردم و میهمانان خارجى شركت كننده در مراسم چهلمین روز ارتحال امام(ره)، 22/4/1368.
[68]. رك: بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمع كثیرى از مردم قم‌ در سالروز قیام 19 دی، 19/10/1379 و در دیدار كارگزاران نظام و قشرهاى مختلف مردم‌‌، 11/6/84. و در دیدار مسئولان بنیاد شهید و جمعی از خانواده شهدا، 13/10/1368 و در دیدار مسئولان نظام در روز عید مبعث، 9/4/1390.
[69]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان نظام در روز عید مبعث، 9/4/1390.
[70]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان بنیاد شهید و جمعی از خانواده شهدا، 13/10/1368.
[71]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمع كثیر ازمردم قم به مناسبت قیام 19 دی، 19/10/1379.
[72]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با معلمان سراسر كشور ،14/2/1390.

مجموعه مقالات همایش نظریه بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره) و آیت الله خامنه‌ای(مد‌ظله‌العالی)