تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر توجه به دین در مجامع ورزشی دنیا

اما از طرف دیگر آثار بحران در تمدن غرب نیز در حال پدیدار شدن بود. بروز انقلاب اسلامی ایران با مطرح نمودن اسلام بعنوان یک قدرت سیاسی در عرصه معادلات بین المللی موجب احیا اندیشه دینی در دنیا گردید؛ که آثار آن در عرصه های مختلف اجتماع از جمله سیاست، اقتصاد، فرهنگ و هنر پدیدار گشت. ورزش دنیا نیز بعنوان یکی از زمینه های فعال اجتماعی از چنین پدیده ای بی تاثیر نبوده و بهمین دلیل شاهد بروز ابراز احساسات مذهبی در میان ورزشکاران در میادین ورزشی هستیم.

مقدمه
امروزه در جریان مسابقات ورزشی، شاهد حرکاتی از قبیل سجده نمودن بر زمین، بالا بردن دست ها بسوی آسمان، کشیدن صلیب بر روی سینه هنگام ورود به زمین مسابقه و نشان دادن تصویر یا نوشته ای بر روی پیراهن از سوی برخی از بازیکنان تیمهای ورزشی دنیا هستیم. این حرکات و اتفاقات که در طول سالهای اخیر در میادین ورزشی مختلف از سوی بعضی از ورزشکاران در سطح بین المللی مشاهده می شود؛ در نوع خود شاید نسبت به 40 سال پیش بی سابقه باشد. کسانی که با فضای ورزشی دنیا در دهه های 50، 60 و 70 میلادی آشنایی دارند؛ بخوبی می دانند فضایی کاملا سکولار و به دور از هرگونه احساسات مذهبی بر مجامع ورزشی دنیا حاکم بود؛ و در رسانه ها و مطبوعات ورزشی، جایی برای خبرها و موضوعات مذهبی وجود نداشت. لازم است این رویکرد جدید در دنیای ورزش مورد توجه قرار گرفته و ریشه ها و عوامل بروز چنین پدیده ای در ورزش مورد بررسی قرار گیرد. نگارنده معتقد است که یکی از عوامل اصلی بروز چنین گرایشی در ورزش دنیا، ظهور انقلاب اسلامی ایران بوده است. البته ممکن است در بدو امر ربط دادن چنین پدیده ای در ورزش به انقلاب اسلامی ایران بعید و دور از ذهن بنظر رسد؛ اما چنانجه سیر تحولات سیاسی، اجتماعی دنیا در دهه های اخیر را مورد بررسی قرار دهیم ؛ متوجه تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر گرایش به دین در حوزه ورزش دنیا خواهیم شد. بهمین دلیل لازم است قبل از پرداختن به موضوع گرایشات دینی در ورزش، به تاثیر انقلاب اسلامی ایران برحوزه تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دنیا توجه نمود.

نقش انقلاب اسلامی ایران در تحولات سیاسی اجتماعی دهه های اخیر
با استفاده از اسناد معتبر تاریخی وجه غالب ایرانیان در طول تاریخ، خداپرستی و یکتا پرستی بوده است. ایرانی اگرچه در طول تاریخ، مصون از خطا نبوده است؛ اما در مقاطع حساس و سرنوشت ساز از تاریخش دست به انتخابهای درست زده است. انتخاب اسلام در مقطعی حساس از تاریخ و انتخاب تشیع در مقطعی دیگر، نمونه هایی از این انتخابهای هوشمندانه ملت ایران محسوب می شود. در عصر حاضر نیز ایرانیان در مقطع حساس دیگری از تاریخ خویش، دست به انتخاب دیگری یازیدند؛ و در دهه های آخر قرن بیستم، در میان هیاهوی انواع ایدئولوژیهای بشری و در شرایطی که اندیشه و باورهای تمدن غرب، تمام کشورهای جهان را تحت تاثیر خویش قرار داده بود؛ اسلام را بعنوان شیوه زندگی و طریقه اداره مملکت انتخاب نمودند.
پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 میلادی، اسلام را بعنوان یک قدرت سیاسی جدید در عرصه معادلات بین المللی وارد نمود و مبانی هستی شناسی، معرفت شناسی و ارزشی آن در دنیا مطرح گردید. انقلاب اسلامی ایران در دهه های پایانی قرن بیستم، در شرایطی بوقوع پیوست که غرب با بحران معنویت و سر در گمی در تفسیر هستی و حقیقت فلسفه زندگی روبرو شده و کم کم آثار شکست ایدئولوژی های ساخته بشر در حال آشکار شدن بود. از سوی دیگر رشد سریع تکنولوژی ارتباطات در نیمه دوم قرن بیستم، دنیا را به یک دهکده جهانی تبدیل نموده و موجب آشنایی بیشتر مردم دنیا با فرهنگهای مختلف را فراهم آورده بود. در چنین شرایطی پشتوانه معرفتی انقلاب اسلامی ایران که نشات گرفته از وحی الهی و پرورش یافته در فرهنگ تشیع بود؛ توانست صحنه دنیای علم و معرفت را به نفع علم و معرفت دینی تغییر دهد. بهمین دلیل پروفسور یاس اوس استاد دانشکده فنی دانشگاه برمن آلمان می گوید: در این وادی سرگردانی جمهوری اسلامی ایران یک نظام ارزشی به جهانیان ارائه کرده است. (1)
دکتر آنتونی مک روی(Anthony mc roy) استاد دانشگاه لندن، انقلاب اسلامی ایران را حادثه بسیار مهمی در تاریخ جهان مدرن بشمار می آورد. (2) فرانسوا توال نویسنده کتاب ژئوپلتیک تشیع پیروزی این انقلاب را بزرگترین حادثه تاریخ تشیع و یکی از دگرگونی های اصلی نیمه دوم قرن بیستم می داند. (3)
واقعیت این است که بعد از انقلاب اسلامی ایران، توجه به مقوله دین در مراکز علمی دنیا افزایش یافته است. شبکه تلویزیونی CNN اعلام داشت: طی سال 1995، انتشار کتابهای عمومی از رشد نزدیک به 6درصد برخوردار بوده اند در حالیکه انتشار کتابهای مذهبی نرخ رشدی برابر 20درصد در همین مدت داشته اند. (4) دکتر سادشانیا از اساتید دانشگاه ویرجینیای امریکا می‌گوید: «بعد از انقلاب اسلامی تحولی عظیم در ارزیابی دین در امریکا بوجود آمده است. بطوریکه امروز دین در همه مجامع (علمی، فرهنگی، سیاسی و …) مورد بحث است. (5)
هوبر روزنامه نگار و اندیشمند معروف سوئیسی در بررسی علل سقوط رژیم مارکسیستی اتحاد جماهیر شوروی می گوید: امروز در اروپا احساس می شود سقوط دیوار برلین به انقلاب اسلامی ایران مرتبط است. یک واکنش زنجیروار مرحله به مرحله از ایران به افغانستان، از افغانستان به شوروی و از شوروی به کشورهای اروپای شرقی تا دیوار برلین پیش رفته است. این تحلیلی است که اروپایی ها در بررسی های خود مطرح می کنند. (6) هوبر در مورد تاثیر انقلاب اسلامی ایران برکشور های امریکای لاتین نیز می نویسد: بدنبال انقلاب اسلامی، آمریکای لاتین شاهد دهها کشیشی بود که با انتقاد از پاپ خواستار تجدید نظر در آئین کلیسای واتیکان بودند. . . . . چند سال پس از انقلاب اسلامی، صدها کتاب در مورد نقش مذهب در صحنه سیاسی و اجتماعی به بازارهای جهانی آمد و بسیاری از دانشگاهها به تحقیق درباره مذهب پرداختند. (7)
شبکه اول تلویزیون بی‌بی‌سی انگلیس در یکی از قسمت‌های مجموعه برنامه مستند خود بنام «قرن دوم» که بمناسبت نزدیک شدن قرن 21 تهیه کرده بود؛ می‌گوید: آن چه در ایران در سال 1979 رخ داد نه تنها برای ایرانیان، بلکه برای تمام ادیان جهانی نقطه عطفی بود. نقطة عطفی که از بازگشت میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا به اصول‌گرائی مذهبی خبر می‌دهد. به گفته این شبکه: در سراسر جهان، پیروان دیگر ادیان مانند مسیحیت، یهودیت و هندو نیز به اصول‌گرائی مذهبی روی آورده‌اند. حتی در ترکیه نیز که هفتاد سال قبل با مذهب وارد جنگ شده بود، روند بازگشت به اصول اسلامی سرعت گرفته است. (8)
پروفسور هدی اندیشمند مقیم‌ اتریش می‌گوید: آخرین آمارها در مورد احیاء تفکر دینی که در سال 1990 میلادی صورت پذیرفته، نشان می‌دهد که تقریباً 70 درصد مردم اروپا احساس دینداری می‌کنند. در تمام ادیان از هندوئیسم گرفته تا بودیسم و …… و انواع فرقه‌های مسیحیت، همه از یک نوع بازگشت به تفکر دینی خبر می‌دهند. و انقلاب اسلامی ایران موجب احیای تفکر دینی در جهان گشت. (9)
در عالم هنر نیز دیوید هایم سردبیر نشریه کریستین سنچری در شیکاگو می‌گوید: فیلم‌های تلویزیونی که شامل پیام‌های روحانی و فرشتگان درگاه الهی باشند در سال جاری طرفداران بی‌شماری پیدا کرده است. و همه اینها توسط هالیوود که هرگز به مسائل مذهبی توجه نداشت و حتی با آن خصومت می‌ورزید ساخته شده است. (10) باربرا کانترووتیس، نویسنده غربی می‌نویسد: استودیوهای فیلم‌سازی در هالیوود هم به فیلم‌های خود، چاشنی عرفان و زندگی بعد از مرگ زده‌اند. (11)
براساس یک تحقیق آماری که توسط موسسه «برند فیوچرز گروپ» تهیه شده نشان می‌دهد که توجه و گرایش به مسائل و موضوعات مذهبی در میان شهروندان کشورهای غربی خصوصاً قشر نوگرا و مدرن پسند، روندی رو به افزایش دارد. بدلیل توجه مردم به دین، حتی کارشناسان موسسات تحقیقاتی در غرب به طراحان بازاریابی موسسات بازرگانی توصیه اکید می‌نمایند که در برنامه‌ریزی‌های خود به افزایش جهانی گرایش افراد به مذهب توجه داشته و آن را مدنظر بگیرند. بعلاوه حجم معاملات بازرگانی کالاهای معنوی تنها در جامعه امریکا از عدد یکصد میلیون دلار قبل از انقلاب به رقم سه میلیارد دلاری فعلی (در سال 1995) ارتقاء پیدا کرده است. (12)
دکتر جان ول استاد دانشگاه جورج واشنگتن می‌گوید: «25 سال پیش زمانی که کارتر رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده اظهار دینداری کرد، امریکائی‌ها شگفت‌زده شدند چرا که در آن هنگام بی‌دینی و لائیسم افتخار و مباهات داشت. به همین خاطر بود که کندی سعی داشت در مبارزات انتخابی خود، منکر دینداری خویش گردد.»(13) امّا در سالهای اخیر، بهره‌گیری از عنصر تبلیغات مذهبی در برخی از کشورهای غربی از سوی کاندیداهای نمایندگی مجلس، نخست‌وزیری و ریاست جمهوری بمنظور جلب آرا مردم رشد چشمگیری داشته است. بعنوان مثال در انتخابات پیشین ریاست جمهوری آمریکا کلینتون از حزب دموکرات و باب دال از حزب جمهوری‌خواه نیز به طرح شعارهای مذهبی پرداختند. (14)
بطور کلی بعد از انقلاب اسلامی ایران شاهد احیا اندیشه دینی در دنیا هستیم. آنتونی گیدنز جامعه‌شناس مشهور انگلیسی در فصلی از کتاب خود با عنوان «پدیده نوزائی دینی» می‌نویسد: در گذشته سه غول فکری جامعه‌شناسی یعنی «مارکس» و «دورکیم» و «ماکس وبر» با کم و بیش اختلافاتی، فرآینده عمومی جهان را به سمت سکولاریزاسیون و به حاشیه رفتن دین می‌دیدند. ولی از آغاز دهه هشتاد، با انقلاب اسلامی ایران شاهد تحقق عکس‌ این قضیه هستیم. یعنی فرآیند عمومی جهان روند معکوس را آغاز و به سمت دینی شدن پیش می‌رود. (15)
آنچه مسلم است، پدیده های اجتماعی بصورت اجزای جدا از هم نیستند و از یکدیگر تاثیر می پذیرند. مقوله ورزش نیز از این قاعده مستثنی نیست و دنیای ورزش نیز بعنوان بخشی از بخشهای اجتماع از تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دهه های اخیر جهان تاثیر پذیرفته است. بطوریکه می توان گفت انقلاب اسلامی ایران همانگونه که برحوزه های اندیشه، سیاست، فرهنگ واقتصاد دنیا تاثیر گذار بوده است؛ بالطبع بصورت غیر مستقیم بر گرایش ورزشکاران بسوی خدا موثر بوده است. اگرچه شاید این ورزشکاران از انقلاب اسلامی ایران شناخت چندانی هم نداشته باشند. 
نکته دیگری که لازم است یادآوری شود؛ این است که بیان چنین گرایشاتی در جامعه ورزشی بمعنای انکار وجود انواع جریانات غیر اخلاقی و غیر دینی در ورزش دنیا نمی باشد؛ بلکه مقصود این است که لازم است در کنار این جریانات، به پدیده گرایشات معنوی در میان ورزشکاران دنیا که بصورت گزارشهای خبری و انواع مقالات در رسانه های مختلف جهان منتشر می شود ؛ و نیز ریشه های چنین گرایشاتی توجه داشته باشیم.

1- گرایش به دین در مجامع ورزشی
گرایش به ادیان خصوصا اسلام هر روز بیشتر در میان ورزشکاران در حال آشکار شدن است. شیوع ابراز احساسات دینی و مذهبی در میادین ورزشی به گونه ای است که موجب بروز واکنشهای متفاوتی در سطح دنیا شده است. گسترش ابراز احساسات مذهبی از سوی بازیکنان در ورزشگاههای فوتبال موجب شده تا فدراسیون جهانی فوتبال(فیفا) به تمام فدراسیون ها اعلام کند: از این پس بازیکنان با هر تیم یا ملیتی، حق انجام حرکات نمادین مذهبی را ندارند. در ادامه این بخشنامه آمده است: سجده بازیکنان مسلمان بعد از گلزنی، دعای آنها با دو دست به سمت آسمان یا دعای مخصوص بازیکنان مسیحی در هنگام ورود و خروج از زمین باید ممنوع شود؛ تا کوچکترین بهره برداری مذهبی و یا سیاسی در فوتبال صورت نگیرد. طبق این بخشنامه هیچ شعار سیاسی یا دینی روی پیراهن حک نخواهد شد و جریمه چنین اعمالی بسیار سنگین خواهد بود انتشار این خبر بازتاب‌های گسترده‌ای داشته و اولین موضع‌گیری رسمی توسط رئیس فدراسیون فوتبال برزیل بوده است. ریکاردو ترا تچیرا رئیس این فدراسیون گفته است: هرگاه سیاست و اقتصاد از فوتبال خارج شدند، ما نیز دین را از ورزش خود کنار می‌گذاریم. (16)
بر اساس گزارش نشریه آ س اسپانیا، انتشار خبر ممنوعیت عبادت، قبل و بعد از بازی فوتبال، به طوری که در معرض عموم باشد؛ باعث شده فدراسیون اسپانیا که یکی از بیشترین جمعیت لژیونر مسلمان را دارا است، واکنش نشان دهد. این نشریه ادامه میدهد: تماس‌های متعددی در چند روز گذشته بین بلاتر به عنوان رئیس فیفا با مقامات واتیکان در رم برقرار شده تا راهکار مناسبی برای این مسئله در نظر گرفته شود؛ اما آنچه مسلم است، فیفا نمی‌تواند برای پنج قاره کاملا متفاوت و در برخی موارد متضاد خود قانونی یکسان وضع کند و باید به دغدغه‌های دینی و باورهای مذهبی بازیکنان فوتبال در نقاط مختلف دنیا احترام بگذارد. این نشریه می نویسد: مقامات فیفا به شدت نگران جام جهانی 2010 آفریقای جنوبی هستند جایی که در آن کشورهای مختلف می‌توانند به اهداف غیر ورزشی خود به بهانه ورزش دست پیدا کنند. (17)
یکی از این ابراز احساسات نمادین؛ سجده شکر بجای آوردن است. به گزارش خبرگزاری ابنا، عبدالعزیز آل شیخ، عالم وهابی در فتوایی که روز24ماه می سال 2009 میلادی منتشر کرد؛ آورده است که: انسان هنگامی می تواند سجده شکر بجای آورد که نعمت خدا را بر خود ببیند. اما من در فوتبال و پیروزی های آن هیچ فایده ای نمی بینم. در عکس العمل نسبت به این فتوا، تعدادی از بازیکنان فوتبال عربستان سعودی پس از زدن گل یا سوت پایان بازی و اعلام پیروزی نهایی، سجده شکر بجای آوردند. در میان این بازیکنان علا الکوکبی بازیکن تیم ملی فوتبال عربستان به چشم می خورد. الکوکبی در مصاحبه با پایگاه اینترنتی اسلام انلاین در دفاع از عمل خود و همبازیهایش گفت: سجده شکر در زمین فوتبال برترین و بهترین تعبیر از شادی و نیز رساندن پیامی مهم است. پیام عبادت و تقرب به خدا است. وی افزود: این کار بمثابه دعوت بسوی خداوند نیز هست. چرا که شاید یک یا دو نفر از تماشاگران به خصوص آنها که از خدا دور شده اند، تحت تاثیر قرار گیرند. وی به خاطره شیرینی اشاره کرده و افزود: در جام جهانی 2006 که در کشور آلمان بازی می کردیم من و همبازیهایم پس از زدن یکی از گلها سجده کردیم. بعدا یکی از خانمهای تماشاگر اعلام کرد بنظر من بهترین و زیباترین صحنه این جام جهانی سجده شکر بازیکنان تیم عربستان بود و من آرزو کردم که ای کاش این تیم برنده جام شود. (18)
به گزارش خبرنگار اعزامی خبرگزاری فارس از جام جهانی فوتبال زیر 17سال جهان در نیجریه، در تیم هلند دو بازیکن مسلمان است که بعد از هر بازی با سجده شکر خود توجه مقامات فیفا را به خود جلب کرده اند. نکته جالب اینجاست که به دلیل توجه این دو بازیکن برای رعایت موازین اسلامی آشپز این تیم از گوشت ذبح شده اسلامی استفاده می کند. (19)
امروزه کتابها و مقالات تحقیقاتی زیادی در رابطه با مسئله گرایش به خدا در ورزش برشته تحریر در آمده که از آن جمله می توان به کتاب پروفسور Robert j. Higgs تحت عنوان خدا در استادیوم که به بررسی ارتباط مذهب و ورزش در امریکا از دیدگاه جامعه شناسانه پرداخته ؛ اشاره کرد. (20)
بعلاوه در مقاله ای که در ماهنامه علمی تخصصی حکمت و معرفت در سال1388شمسی به چاپ رسیده، آمده است: ایمان یا اعتقاد صرف به ماورالطبیعه در میان فوتبالیستها بسیار رایج شده است. کاکا بازیکن میلان را بخاطر آورید که بر روی لباسش نوشته بود من به عیسی مسیح تعلق دارم؛ یا دعا خواندن مائورو سیلو(آرسنال)و لوسیو (بایر لورکوزن)و یا سر مربی سابق دپورتیو را که پس از جبران نتیجه بازی رفت در مقابل میلان، نذر کرد با پای پیاده هفتاد کیلومتر راه را به زیارت کلیسای سانتیاگو دکامپوستلا برود. همچنین تاریبووست مدافع اسبق اینترمیلان وقتی بازیکن تیم کایزرزلاترن آلمان بود پس از بازی هر شنبه در آلمان، به میلان پرواز می کرد تا در مراسم مذهبی آنجا حاضر شود. در ادامه این مقاله آمده است ؛ در کتابی که جیان پائولو ماته ئی روزنامه نگار ایتالیایی منتشر کرده یک صد بازیکن فوتبال به توصیف رابطه خود با خداوند و مذهب پرداخته اند. (21)
در سالهای اخیر، رسانه ها و مطبوعات ورزشی بیش از پیش تمایل پیدا کرده اند که در مصاحبه های خود با ورزشکاران معروف از آنها سوالاتی در مورد اعتقادات مذهبی داشته باشند. این نشریات، گهگاه نیز از اصطلاحاتی که کلمه خدا در آن گنجانده شده است ؛ استفاده میکنند که نمونه مشهور آن بکار بردن دست خدادرمورد مارادونا می باشد. در کتابی که پد وی در مورد پالئومالدینی بازیکن معروف تیم ملی ایتالیا نوشته است می نویسد: او بزرگترین هدیه خداست به تیمی که در آن بازی می کند. بعلاوه در دو دهه اخیر شیوه های مختلف نیایش و دعا، میان ورزشکاران در داخل و خارج از میدان مسابقات، بصورت انفرادی یا دسته جمعی به چشم می خورد؛ که از آن جمله می توان به دعای دسته جمعی معروف بازیکنان تیم ملی فوتبال برزیل کنار زمین هنگام زدن ضربه های پنالتی اشاره نمود؛ که از سال 1994 میلادی باب شد.
کاکا ستاره برزیلی آ ث میلان ایتالیا در مراسم دریافت جایزه بهترین بازیکن فوتبال جهان گفت: انجیل می گوید خدا به ما بیشتر از آنچه میخواهیم می دهد و این همان چیزی است که در زندگی من رخ داد. (22) وی همچنین در گفتگو با پایگاه اینترنتی فیفا اظهار داشت: هنگامی که باید نشدنی ها، شدنی بشوند ایمان به خدا پشتیبان و یاریگر من هستند. من همواره می توانم روی این موضوع اتکا داشته باشم. (23) کاکا همچنین هنگامی که مرد سال فوتبال اروپا در سال 2007 میلادی شد؛ موقع دریافت جام باز هم مانند زمانی که گل می زند به آسمان اشاره کرد و خدا را شکر کرد. (24)
‌زی روبرتو بازیکن تیم فوتبال بایرمونیخ آلمان در مصاحبه با روزنامه اکسپرس میگوید: از سه سال قبل تصمیم گرفتم کشیش شوم و به راهنمایی مردم بپردازم. احساس می کنم پس از فوتبال می توانم در این زمینه مفید باشم. (25) زی روبرتو 35 سال دارد و در گذشته در تیم هایی همچون بایرلورکوزن، سانتوز، فلامینگو و رئال مادرید اسپانیا بازی کرده است.
لیونل مسی بازیکن تیم بارسلونای اسپانیا و دارنده عنوان بهترین فوتبالیست جهان در مصابه با نشریه آبزرور می گوید: هر روز خدا را بخاطر چیزهایی که دارم شکر می کنم. (26)
بعلاوه در سالهای اخیر گرایش به اسلام در میان ورزشکاران افزایش یافته است. روزنامه الشروق چاپ الجزایر در سال 2007 میلادی در گزارشی با عنوان تیم ملی فرانسه آیا دین خود را نیز پس از تغییر رنگ پوست بازیکنان تغییر می دهد؟به مسئله گسترش دین اسلام در میان فوتبالیستهای ملی پوش فرانسه پرداخته است. این روزنامه می نویسد: هم اکنون تیم ملی فوتبال فرانسه سه عضو مسلمان دارد که زین‌الدین زیدان، تیری هانری و فرانک ریبری هستند، همچنین باید از نیکولا آنیلکا ستاره فوتبال فرانسه نام برد که بدون هیچ ابایی تصویرش در حالی که در لباس سفید احرام بود، در مطبوعات فرانسه به چاپ رسید.مسلمان شدن تیری هانری از زمانی که در یکی از مسابقات باشگاه‌های انگلیس در میانه بازی سر به سجده برد بر زبان‌ها افتاد. این روزنامه در ادامه می نویسد: آنیلکا که به گفته زیدان چیزی از ستارگانی چون بیلی و مارادونا کم ندارد، ستاره‌ای است که در ‪ ۱۶‬سالگی وارد تیم سن ژرمن شد در ‪ ۱۸‬سالگی به رئال مادرید رفت، در ‪ ۲۱‬سالگی به سن ژرمن بازگشت و سال بعد به لیورپول رفت و یک سال بعد عضو منچستر یونایتد شد. . . . اما حفظ پایبندی به اسلام را از هر موفقیتی مهمتر می‌داند. این ستاره فوتبال که۳۱‬بار در تیم ملی فرانسه بازی کرده، گفته‌است که در نزد او نه بدست گرفتن جام جهانی بلکه در قلب نگاه داشتن اسلام است که از همه دنیا مهمتر است. (27)
بنا به اعلام مکتب هدایت اسلامی که مقر آن در فرانسه است، در طول دو فصل گذشته 17 بازیکن از لیگ‏های مختلف اروپایی مسلمان شده‏اند. روزنامه همشهری در مقاله ای در رابطه با گرایش به اسلام در میان بازیکنان حرفه ای دنیا می نویسد: کافی است سری به سایت دایره المعارف ویکی پدیا بزنید و بدنبال عبارت convert to islam بگردید تا یک لیست بلند بالای چهار صد پانصد نفری از کسانی که در همین سالهای اخیر مذهب خودشان را به اسلام تغییر داده اند پیدا کنید. (28)
فردریک کانوته بازیکنی است که 10سال پیش به اسلام گروید؛ ودرحمایت از فلسطین بعد از به ثمر رساندن گلهایش مشهور است. وی با پرداخت مبلغ 7هزار دلار، زمینی را که ساختمان تنها مسجد شهر سویای اسپانیا در آن قرار داشت خریداری کرد و از بسته شدن آن جلوگیری کرد. (29)
به گزارش شبکه خبر، حبیب کولوتوره بازیکن مسلمان تیم آرسنال انگلیس اظهار داشت: اسلام باعث اصلی تمام موفقیت های او در زندگی بوده است. این مدافع اهل ساحل عاج در مصاحبه با یکی از نشریات لندن پیروی از اسلام را عامل اصلی تمام پیشرفت های خود دانست و گفت: همواره از مسلمانی خود خوشحال بوده است. کولوتوره در مصاحبه با نشریه اسلام نیوز در خصوص انجام فرائض دینی در مقابل هم تیمی هایش گفت: من و سایر بازیکنان مسلمان تیم از جمله ابوجابی و سنا هر روز بعد از تمرین برای نماز خواندن به مسجد می رویم و از نماز خواندن در مقابل دیگر بازیکنان تیم احساس غرور می کنم. (30)
نشریه اسپورت بیلد چاپ آلمان در صفحه اول خود با چاپ عکسی از سردار تاسکی بازیکن مسلمان تیم ملی آلمان نوشته است: سردار تاسکی بازیکن مسلمان تیم ملی فوتبال آلمان همانند فرانک ریبری کاپیتان مسلمان تیم ملی فوتبال فرانسه، همیشه قبل از مسابقه دعا می‌خواند. تاسکی در گفت و گو با این نشریه گفته است: من معمولا دو دقیقه قبل از بازی مثل همه دعا می‌کنم و یک گردنبند که نوشته‌ای از قرآن بر آن درج شده است، به همراه دارم. (31)
به گزارش خبرنگار مهر روزنامه های مراکش (مغرب) از گراییدن سرمربی فرانسوی و همسرش به دین مبین اسلام خبر دادند. به نوشته این روزنامه ها فیلیپ تروسیه و همسرش روز گذشته در مراسمی در رباط پایتخت مغرب با حضور دو تن ازعلمای دینی دین مبین اسلام را برگزیدند. روزنامه لوبینیون ( الرای ) که به زبان فرانسوی منتشرمی شود تشرف آنها به اسلام را یک حادثه غیرمنتظره و خوب توصیف کرد. این روزنامه نوشت: از اینکه شخصیت قدرتمند و مشهوری مانند تروسیه به دین اسلام گراییده است ما به عنوان مسلمانان احساس سعادت و خوشبختی می کنیم. (32)
کمیسیون فوتبال غیر حرفه ای پاریس بر روی پایگاه اینترنتی خود اعلام کرد کرتل بِبِل Créteil Bébel تیم آماتور مسلمان حومه جنوب شرقی پاریس بعد از رد بازی با تیم همجنس بازان در اوایل اکتبر از این کمیسیون اخراج شده است. (33)
حسن شحاته مربی تیم ملی فوتبال مصر می گوید: «فقط بازیکنان مومن را به تیم ملی دعوت می‌کنم. تیم‌ملی فوتبال مصر در بازی‌های جام آفریقا حاضر است تا به لطف الهی، جام این بازی‌ها را به خانه ببرد.» و این اتفاق هم افتاد؛ و این تیم، بار دیگر فاتح جام ملت‌های آفریقا شد. او در همین رابطه می‌گوید: «میان اعتقاد راسخ بازیکنان به دین اسلام و پیروزی در زمین فوتبال ارتباط مستقیم وجود دارد». از نظر حسن شحاته، تیم ملی فوتبال مصر، جای بازیکنانی است که از نظر دینی الگو هستند؛ بازیکنانی که دستورات دینی را رعایت می‌کنند و همه به طور مرتب نماز می‌خوانند. او می‌گوید: «من بازیکنی که از خدا نترسد را به تیم دعوت نمی‌کنم.» (34)

2- موضوع روزه گرفتن ورزشکاران
به گزارش نشریه تایم: معمولا ماه رمضان با در نظر گرفتن تقویم میلادی، حوالی ماه آگوست آغاز می‌شود. هرچند با توجه به تفاوت‌های بین دو تقویم میلادی و قمری، آغاز و پایان این ماه متفاوت است؛ اما معمولا با شروع فصل فوتبال اروپا همخوانی پیدا می‌کند. این مسئله در فوتبال ایتالیا نمود بیشتری داشته و معمولا بازیکنان مسلمان شاغل در آن، بیش از سایرین، با این مشکل روبرو می‌شوند. مربیان حاضر در سری A معتقدند، مسلمانانی که در این ماه از طلوع تا غروب آفتاب چیزی نخورده و نمی‌نوشند، از سطح حرفه‌ای فاصله گرفته و باید دیدارها را از روی نیمکت تماشا کنند. چالش بین مربیان شاغل در ایتالیا و بازیکنان مسلمان هر سال بدین گونه ادامه دارد و بازیکنان مسلمان معمولا حاضر به عقب نشینی نبوده؛ بلکه متعصب تر از گذشته، روزه می‌گیرند. به نظر می‌رسد رمضان به یک مشکل در فوتبال اروپا تبدیل شده که می‌تواند تبعات فراوانی برای هر دو طرف داشته باشد. این در حالی است که فوتبال اروپا در مورد برخی رفتارهای مذهبی بازیکنان مسیحی هرگز جبهه گیری نمی‌کند و آنها را در انجام مراسم خاص خود یا حضور در برخی اعیاد به بهانه تعطیلی، کمک می‌کند. بازیکنان مسلمان زیادی در کشورهای مختلف اروپایی وارد پیکره فوتبال حرفه‌ای شده‌اند و تیم‌ها به آنها نیاز دارند. بنابراین، نمی‌توانند بیش از حد منطقی به این بازیکنان فشار بیاورند چرا که باعث می‌شود آنها را از دست بدهند.
نشریه تایم در ادامه می افزاید: یک دانشگاه کاتولیک در میلان مدت‌ها است روی این مسئله تحقیق می‌کند. یکی از مقامات این دانشگاه در مصاحبه با ماسیمو دونادیو، خبرنگار ایتالیایی می گوید: حق یک بازیکن است که بدون ایجاد مزاحمت برای سایر هم تیمی‌ها، به وظایف دینی و مذهبی خود بپردازد. (35)
به گزارش خبرگزاری فارس و به نقل ازنشریه آس اسپانیا: اکثر تیم‌های حاضر در لیگ فوتبال اسپانیا بازیکنان مسلمان دارند و در ماه رمضان که به خاطر تلفظ خاصش در زبان اسپانیایی به رامادان معروف است با فرهنگ رمضان گره می‌خورند. هر چند پزشکان برخی تیم‌ها همچنان با روزه گرفتن بازیکنان مسلمان مشکل دارند و معتقدند رژیم غذایی آنها به هم می‌ریزد اما در کل باید رمضان را جزیی از لالیگا دانست که توسط مردم اسپانیا مورد قبول واقع شده و به خصوص در چند سال اخیر استقبال خوبی از طرف مردم صورت گرفته است. به عنوان مثال در تیم رئال مادرید بازیکنانی مثل محمد دیارا و لاسانا دیارا و همچنین بازیکن فرانسوی تازه وارد این تیم کریم بن‌زما مسلمان بوده و از امروز با وجود حضور در تمرینات فشرده و بسیار سخت تیم روزه گرفتند. تعصب این بازیکنان در رعایت مسائل دینی با وجود سختی آن باعث شده هواداران رئال مادرید نیز به احترام این بازیکنان تا قبل از غروب آفتاب چیزی نخوردند و همراه با آنان در میادین و خیابان‌های منتهی به برنابئو جشن رامادان برگزارکرده وغذا بخوردند. بعلاوه در منطقه اندولس اسپانیا بازیکنان مسلمان تیم های رئال بتیس و سویا نظیر کانوته بصورت داوطلبانه و به نوبت مراسم افطاری در مساجد اندلس برگزار می کنند. (36)
به گزارش روزنامه لوپاریزین چاپ فرانسه زین‌الدین زیدان در 4 نقطه پر رفت و آمد پایتخت کشورش (پاریس) مواد غذایی آماده شده را به عنوان افطار در اختیار عموم علاقمندان قرار داد. این گزارش حاکی است هافبک پیشین یوونتوس ایتالیا که اینک به عنوان یکی از مدیران ورزشی با رئالی‌‌ها همکاری می‌کند، این کار ارزشمند را به روال 5- 6 ساله اخیر انجام داه است. (37)
آنتونی کامبواره، مربی تیم پاری سن ژرمن فرانسه هم در آستانه ماه مبارک رمضان اعلام کرد، با بازیکنان مسلمان تیمش همکاری خواهد کرد. این مربی با اعلام حمایت از مراسم مذهبی مسلمانان اعلام کرد تمرینات سبکی را برای بازیکنان روزه دارش در نظر می گیرند. کامبواره در مورد برنامه تمرینات تیم پاریسن ژرمن در طول ماه مبارک رمضان گفت: «من قوانین ساده ای برای خود دارم و در همه تیم هایی که مربیگری آنها را بر عهده داشتم این قوانین را به اجرا در آوردم. در ماه رمضان مسلمانان تیم تمرینات سبکی را پشت سر خواهند گذاشت و با توافق دو طرف اسامی آنان برای مسابقات اصلی تیم به عنوان بازیکن ذخیره معرفی می شود. برای من سلامت بازیکنی که تمام روز غذا نخورده از هر چیز مهمتر است و این بازیکنان می توانند در مسابقات شرکت نکرده و در خانه استراحت کنند.»(38)
از سوی دیگر برخی از بازیکنان مسلمان با سخت گیری هایی از سوی تیم هایشان مواجه می شوند. سولی مونتاری هافبک اینترمیلان ایتالیا در آستانه بازی مهم آث میلان و اینترمیلان(یورو دربی) ایتالیا با وجود تهدیدات مورینیو سرمربی پرتغالی خود گفته است که حاضر نیست روزه گرفتن در ماه رمضان را به خاطر این بازی ترک کند. مورینیو مربی اینترمیلان حتی به خاطر روزه ‌داری مونتاری، به وی اهانت نیز کرده است اما مونتاری حاضر به روزه‌خواری نشده و تاکید کرده: مربی من باید بداند که من به خاطر یورو دربی روزه گرفتن را از دست نمی‌دهم(39)
به گزارش ایرنا به نقل از روزنامه بیلد، باشگاه اف اس وی فرانکفورت، به سه بازیکن این تیم که در ماه رمضان بدون کسب اجازه از این باشگاه روزه گرفته اند؛ تذکر کتبی داد. باشگاه این تذکر را با اشاره به مفادی از قرارداد این بازیکنان به آنها داده است. این باشگاه در قرارداد این بازیکنان ماده‌ای قرارداده است که طبق آن این افراد بدون کسب اجازه کتبی از باشگاه نمی‌توانند، روزه بگیرند. (40)
بمناسبت فرا رسیدن ماه مبارک رمضان شبکه تلویزیونی ARD آلمان به وضعیت بازیکنان مسلمان شاغل در بوندس لیگا پرداخته است. در این گزارش آمده است: رمضان، ماه روزه در اسلام، زمانی بسیار مقدس و روحانی به شمار می‌آید. در این گزارش ضمن اشاره به نام بعضی از بازیکنان مسلمان تیمهای آلمان که روزه نمی گیرند؛ از عبدالعزیز آهانفوف فوتبالیست تیم آرمینابیله فیلد بعنوان الگوی یک بازیکن مسلمان یاد می کند و از قول وی می گوید: رمضان فرصتی برای ارتباط مستقیم فرد با خالقش است. نوعی عبادت خدا که باید عاری از هرگونه تظاهر و ریا باشد. بنابراین روح باید پالایشی پیدا کند و رابطه با خدا هم محکم شود. وی می گوید: به عنوان یک مسلمان روزه‌ گرفته‌ام و عبادت خداوند را به جای آوردم. امیدوارم با عنایت خداوند راهی بهشت شوم. (41)
فرانک ریبری هافبک فرانسوی تیم فوتبال بایرن مونیخ آلمان هم که از سال2002 میلادی مسلمان شده است؛ به اطلاع مقامات تیمش رساند در ماه مبارک رمضان روزه می گیرد. این گزارش حاکی است ریبری اوقات بیشتری را در این ماه مبارک به انجام تکالیف شرعی خود، از جمله قرائت قرآن در طول شبانه روز اختصاص داده است. (42)

3- حجاب زنان ورزشکار
خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد: کارشناسان غربی اعلام کرده اند تعداد دختران مسلمان محجبه که در رقابتهای ورزشی حضور مییابند روند رو به رشدی را طی کرده است. در ادامه این گزارش به نقل از ادینا لکوویک سخنگوی شورای عمومی مسلمانان در لس آنجلس آمده است: دختران مسلمان حجاب را مانع نمیدانند بلکه وجود آن را امتیازی برای حضور در رقابتهای ورزشی تلقی کرده اند. (43)
نشریه گاردین انگلیس در مقاله ای در سال 2007 میلادی به بررسی ورزش زنان مسلمان پرداخته است. در این مقاله به برگزاری جلسات مرتب فدراسیون ورزش زنان مسلمان انگیس با هدف شناسایی و جذب زنان فوتبالیست اشاره شده است. در ادامه این مقاله به بازی های المپیک 2004 یونان اشاره شده است که در آن زنان ورزشکار کشورهای مسلمانی چون عراق، افغانستان، بحرین، کویت و سومالی نیز حضور داشتند و بعنوان مثال از راکیا القیصر 18ساله از بحرین یاد شده که توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. وی در حالی در رقابتهای دو 100متر المپیک حاضر شد که تنها صورت خود را نپوشانده و پوشش خود را کاملا حفظ کرده بود. این نشریه می افزاید: سند دیگر بر ادعای جهش فرهنگی قریب الوقوع پیش رو این است که سالانه بودجه ای بالغ بر 160میلیارد پوند به صنعت تولید پوشاک ورزشی، که اخیرا توجه و قدرت خود را برای تامین پوشاک ورزشی بیش از 650میلیون زن مسلمان بکار گرفته است؛ تخصیص یابد. تولید کنندگان بدنبال آغاز تولید انبوه یونیفرم های ورزشی هستند که تماما بدن ورزشکار را می پوشاند. سال گذشته شرکت نایک و یونایتد نیشن، با همکاری یکدیگر یونیفرمی را برای زنان والیبالیست کشور سومالی طراحی و تولید کرده اند که سر و بدن آنها را به طور کامل می پوشاند. در ادامه این گزارش آمده است: احدا زانتی یک طراح لباس استرالیایی، توانسته لباس شنایی طراحی کند که هم از سوی زنان نجات غریق مسلمان استرالیایی و هم از جانب برخی شناگران مسلمان حاضر در المپیک پذیرفته شده است. (44)
همچنین پس از آنکه دختران مسلمان کانادایی در چندین مورد، به بهانه خطرناک بودن پوشش روسری در هنگام بازی، از مسابقات فوتبال محلی و کشوری، اخراج شدند، یک طراح لباس اهل مونترآل، ترکیبی از روسری، کلاه و پیراهن را به عنوان پوشش جدید فوتبالیست ها ارائه کرد که مورد استقبال تیم ها قرار گرفته است. لباس جدید که دانشگاه مونترآل بطور رسمی، بهره برداری های تجاری از آن را به خود اختصاص داده، هفته گذشته در یک مسابقه محلی مورد استفاده قرار گرفته و قابلیت های آن به تأیید ناظرین رسید. اضافه می شود، این ابتکار، بار دیگر بحث های مربوط به رسوخ سمبل های دینی در زندگی کانادایی را در جامعه مونترآل زنده کرد و طرفداران تفکرات سکولار، از حمایت مقامات رسمی از چنین برنامه هایی انتقاد کردند. (45)
بلقیس عبدالقادر که عنوان یکی از بهترین بازیکنان زن تاریخ امریکا را به خود اختصاص داده است از دین و حجاب خود دفاع کرده و آن را عامل اصلی موفقیت و ستاره شدنش می داند. وی که اخیرا رکورد بیشترین امتیاز در یک مسابقه را شکست؛ طی اظهاراتی می گوید: دین برای من در مقام اول اهمیت قرار دارد و از همه چیز برایم مهمتر است. وی افزود: در این ماه رمضان هر روز وقت تمرین که وقت اذان مغرب می شد، مربی تیم که احترام زیادی برای من قائل است، دقایقی به من اجازه می داد تا برای افطار کردن، تمرین را رها کنم. این کار کمک زیادی به من می کرد. حتی وقتی وقت نماز می شود، تمرین متوقف شده و به من اجازه داده می شود که نماز بخوانم. موفقیت بلقیس عبدالقادر باعث شد که باراک اوباما در مراسم افطاری که در کاخ سفید برگزار شد در مورد او صحبت کند و وی را نمونه یک دختر موفق معرفی کند. (46)
به گزارش خبرگزاری فرانسه از کپنهاگ، فدراسیون فوتبال دانمارک به زینب الخطیب پانزده ساله که اصلیت فلسطینی دارد اجازه داد در زمین بازی حجاب بر سر داشته باشد . به گفته سخنگوی فدراسیون فوتبال دانمارک: الخطیب به دلیل کیفیت و مهارت های بالای بازی در تیم ملی زیر شانزده ساله ها انتخاب شده است و حجابی که بر سر دارد به هیچ وجه نه مانعی برای فعالیت های وی محسوب می شود و نه خطری برای امنیت وی در زمین بازی دارد. وی افزود: اگرچه از نظر فدراسیون بین المللی فوتبال فیفا نشان دادن نمادهای مذهبی در زمین فوتبال ممنوع است، ولی انچه برای فدراسیون فوتبال دانمارک بیشترین اهمیت را دارد، فرصت دادن به دختران و پسران با استعداد برای بازی در باشگاه ها و تیم ملی بدون در نظر گرفتن گرایش های مذهبی انها است. (47)
بعلاوه سری الشوق‌ بازیکن شماره یک تیم بسکتبال اس تی فاو لوزان سوئیس مدتی است به علت حجابش تحت فشار مسئولان فدراسیون بسکتبال سوئیس قرار گرفته است.
در چند روز گذشته برخی روزنامه‌های سوئیس، در مقالات مختلفی توقف حمله به حجاب سری الشوق را که امید مردم سوئیس در بسکتبال زنان است خواستار شده اند. از طرفی، گروه‌های مختلفی در سایت فیس بوک برای حمایت از سری الشوق بازیکن محجبه سوئیسی تشکیل شده که نه تنها مسلمانان بلکه دهها تن از هواداران بسکتبال لوزان عضو آن هستند. حکم فدراسیون بسکتبال سوئیس درباره سری الشوق، موجب واکنش گسترده مسلمانان سوئیس شده تا جایی که پایگاههای اینترنتی ویژه‌ای برای محکوم کردن این اقدام راه‌اندازی شده‌اند. سری الشوق در گفتگو با یکی از نشریات شهر لوزان سوئیس گفته بود: دین نخستین اولویت زندگی من است نه بسکتبال، بنابراین اگر مجبور باشم میان یکی از این دو را انتخاب کنم، حجاب را برمی‌گزینم و دیگر بسکتبال را کنار خواهم گذاشت. (48)
از طرف دیگر روزنامه تایمز به نقل از سخنگوی فدراسیون بین المللی بوکس اعلام کرد: هیچ مانعی برای حضور ورزشکاران زن مسلمان با پوشش اسلامی در بازی های المپیک 2012 لندن وجود ندارد. (49)

4- ورزشکاران و ادای فریضه حج
به گزارش خبرگزاری فارس و به نقل از روزنامه زود دویچه سایتونگ، فرانک ریبری و حمید آلتین توپ با کسب اجازه از مقامات تیم بایرن مونیخ در سفر کوتاه تیم بایرن مونیخ در عربستان، توانستند اعمال حج عمره را به جای آورند.
ریبری 25 ساله که در تیم ملی فرانسه بازی می کند و از سال ها قبل مسلمان است، به همراه حمید آلتین توپ، 26 ساله با هماهنگی قبلی و بین دو نیمه بازی دوستانه با الوحده در جده، ‌از تیم خود جدا شدند و از مسجدی در فاصله 70 کیلومتری شهر مکه، محرم شده و اعمال حج عمره را انجام دادند. (50)
مقامات سعودی اعلام کردند: تعدادی از ستارگان لیگ فوتبال فرانسه و دیگر کشورها که در طول فصل جاری و فصل گذشته به دین اسلام گرویده‏اند، برای ادای عمره در این کشوربه سر می‏برند. به گزارش ابنا برخی جراید سعودی نیز از قول این بازیکنان نوشته‏اند آنها تا به حال به بسیاری از اماکن مقدسه جهان سر زده‏اند؛ ولی معنویتی که در مکه و مدینه دیده‏اند، در هیچ بقعه و بارگاهی نیافته‏اند. در میان این بازیکنان، «فردریک دوبلز» نیز حضور دارد که به گفته خود دو سال پیش مسلمان شده، ولی امسال توانسته است به حج مشرف شود. او گفته است: راحتی روح و جان خود را مدیون حضور در مسجدالحرام و خلوت با خدای خویش است. (51)
نتیجه: نتیجه اینکه دنیا در اواخر قرن بیستم بر خلاف پیش بینی های آغازین آن قرن با احیای مجدد دین همراه بود؛ که آثار آن در عرصه های مختلف اجتماعی از جمله ورزش نمود داشت. بسیاری از اندیشمندان علوم اجتماعی دنیا، پدیده گرایش دوباره به دین را نتیجه انقلاب اسلامی ایران می دانند. بعنوان نمونه پروفسور هدی اندیشمند مقیم اتریش می گوید: اگر بنا باشد تاریخی را برای احیای هویت دینی(در جهان معاصر) در نظر بگیریم ؛ آن تاریخ 1979میلادی است. یعنی مقارن پیروزی انقلاب اسلامی ایران که خیزش عظیمی را برای تفکرات دینی در تمام ادیان به وجود آورده است. (52) به همین دلیل فرد هالیدی استاد روابط بین الملل دانشگاه لندن، در مقدمه کتاب خود درباره ایران می نویسد: انقلاب اسلامی عظیم ترین انقلاب تاریخ است. (53)
پیشنهاد: دانشجویان و اساتیدی که بنوعی با ورزش و تربیت بدنی کشور ارتباط دارند؛ در کارهای تحقیقاتی و پایان نامه های دانشگاهی خود به نقش عوامل مختلف دینی بعنوان موضوعاتی برای تحقیق توجه بیشتر داشته باشند.

منابع:
1- مصاحبه با نشریه صبح در تاریخ 27/7/1374
2- مقاله گستره جهانی اندیشه های امام خمینی، نویسنده مهدی عزیزی، سایت aftab.ir
3- فرانسوا توال، ژئوپلتیک شیعه، ص33
4- ضمیمه روزنامه اطلاعات، 5/4/1375
5- سخنرانی دکتر سادشادنیا در کنگره بین المللی امام خمینی و احیای تفکر دینی، روزنامه جمهوری اسلامی 13/3/76
6- www.imam- khomeini.com (سخنرانی احمد هوبر تحت عنوان تاثیر انقلاب اسلامی در جهان امروز در تاریخ بهمن 1368)
7- انقلاب اسلامی در اندیشه متفکران جهان، روزنامه رسالت تاریخ 11/11/88
8- خبرگزاری جمهوری اسلامی، 28/11/1375
9- مصاحبه با روزنامه کیهان، 25/11/1376
10- ماهنامه صبح، ش 78، بهمن 76
11- میر احمد رضا حاجتی، عصر امام خمینی، بوستان قم، 1381، ص 82
12- سینا واحد، روزنامه کیهان، ستون فرهنگ و اندیشه، 23/5/1375
13- نشریه الاوسط، 14مه 2000میلادی
14- ماهنامه صبح، شماره 35، مصاحبه با دکتر مهدی گلشنی
15- گیدنز، آنتونی؛ جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشر نی، 1374، ص 75
16- خبرگزاری فارس به نقل از روزنامه آ س اسپانیا، 30/5/1388
17- همان
18- سایت اینترنتی شیعه انلاین، 16/3/1387
19- خبرگزاری فارس، 8/8/1388
20- Robert J. Higgs;God in the stadium;univevsity press of Kentucky,1995
21- فلسفه فوتبال، ماهنامه حکمت و معرفت، شماره 41، مرداد1388
22- خبرگزاری ایسنا، 27/9/1386
23- همان، 1/3/1386
24- همان، 12/9/1386
25- خبرگزاری فارس، 30/12/1387
26- سایت اینترنتی انجمن ورزش، www.sat2me.org
27- سایت اینترنتی www.mouood.org، 3/4/1385

28- روزنامه همشهری، 21/8/1385
29- رزنامه وطن امروز، 19/11/1388
30- سایت اینترنتی www.sat2.sat.net 1/11/2008
31- www.islamineurope.ir، 31/5/1387
32- خبرگزاری مهر، 4/1/1385
33- www.islamineurope.ir، 24/7/1387
34- روزنامه وطن امروز، 19/11/1388
35- خبرگزاری فارس، 7/6/1388
36- سایت اینترنتی تبیان، 3/6/1388
37- خبرگزاری فارس، 6/6/1388
38- سایت اینترنتی تبیان، 3/6/1388
39- خبرگزاری فارس، 6/6/1388
40- www.islamineurope.ir، 24/7/1387
41- پایگاه اطلاع رسانی ورزش ایران، www.sportiran.com 3/6/1388) –www.blogsky.com(11/7/1376))
42- خبرگزاری فارس- 6/6/88
43- خبرگزاری مهر- 26/9/86
44- www.aftab.ir- 13/9/86
45- www.dukht.com - 2/9/88
46- سایت تبیان7/7/88- سایتwww.pcparsi.com29/10/2009
47- www.islamineurope.ir، 31/3/1387
48- سایت دانشگاه ادیان و مذاهب www.urd.ac.ir، 11/6/1388
49- www.islamineurope.ir، 18/7/1387
50- خبرگزاری فارس، 2/11/1387
51- خبرگزاری ابنا، 3/10/1388- www.ABNA ir
52- مصاحبه با روزنامه کیهان، 25/11/1376
53- روزنامه اطلاعات، 13/4/1368