تبعیدآفتاب و پیامدهای آن

امپرياليسم امريكا نيز براى دگرگون كردن اين وضع، پيشنهاد «كاپيتولاسيون»([1]) را مطرح كرد. رژيم شاه بىدرنگ دست به كار شد و دولت دستنشاندهى منصور، لايحهى كاپيتولاسيون را در تاريخ 21 مهرماه 1343 به مجلس شوراى ملى برد. با تصويب طرح كاپيتولاسيون در مجلس ايران، اين شيوهى ضد انسانى بار ديگر در قرن بيستم زنده شد.
امام خمينى با آگاهى يافتن از تصويب اين لايحه، با ايراد سخنرانى كوبندهاى در چهارم آبان ماه 1343، موضع نهضت خويش را در برابر ابتكار غرب و شرق روشن ساخت و رسوايى جديد رژيم را افشا كرد. انبوه مردم كه از گوشه و كنار كشور براى شنيدن سخنان امام خمينى(رحمت الله علیه)در قم حضور يافته بودند، چنان تحت تأثير سخنان امام قرار گرفتند كه چندين بار بىاختيار با صداى بلند گريستند و سخنرانى امام قطع شد. رهبر نهضت در اين سخنرانى، نفوذ آمريكا را به همه اعلام كرد و گفت:
امروز تمام گرفتارى ما از آمريكا و اسراييل است. قلب من در فشار است ناراحت هستم  ايران ديگر عيد ندارد. عيد ايران را عزا كردند. ما را فروختند، عزت ما پاىكوب شد، عظمت ايران از بين رفت   .([2])
امام در اين سخنرانى تاريخى و انقلابى، موضع قاطع خود را در برابر بلوك شرق و غرب اعلام كرد و با معين كردن اهداف و آرمانهاى روحانيت، رهنمودهاى ژرف و روشن بينانهاى به نسل معاصر و آينده ارايه داد.([3])
ايشان افزون بر ايراد اين سخنرانى تاريخى، با انتشار اعلاميهاى،([4]) خيانت ننگين شاه را افشا كرد و از همهى مردم ايران خواست از «مناقشات جزيى و موسمى خود صرف نظر كرده و در راه هدف مقدس استقلال و بيرون رفتن از قيد اسارت كوشش كنند.» اين اعلاميه كه در تهران و اصفهان به تعداد بسيار زياد چاپ و در سراسر كشور پخش شد، آتش خشم و انزجار ملت را شعلهور كرد.
رژيم براى مقابله با اين وضعيت، در اقدامى شتابزده در شب 13 آبان ماه 1343، به اقامتگاه امام در قم يورش برد و ايشان را دستگير كرد. آن گاه امام را با خودرو به تهران بردند و همان روز با هواپيما به تركيه تبعيد كردند.

پیامدهاى تبعيد

1. راهپيمايى:
سيل راه پيمايى، تعطيلى و اعتصاب در بسيارى از شهرهاى ايران به راه افتاد و در برخى شهرستانها تا 30 روز ادامه يافت. همچنين تلگرافها، پيامها و اعلاميههاى فراوانى([5]) در هوادارى از رهبر نهضت و اعتراض به تبعيد ايشان به تهران و تركيه، سرازير گرديد.

2. عقبنشينى دولت:
حسنعلى منصور در سخنرانى خود در مجلس سنا، با اعلام عقبنشينى، در اعترافى ذلتبار گفت:
پس از مذاكرات دولت ايران، دولت آمريكا موافقت كرده كه نسبت به هر موردى كه دولت ايران تشخيص بدهد ضرورت داشته باشد، دولت امريكا موافقت خواهد كرد كه نسبت به آن فرد، سلب مصونيت سياسى نمايد.([6])

3. برخورد رژيم با هرگونه اسباب تحريك مردم:
رژيم شاه با احساس وحشت از تبليغات اسلامى در ماه رمضان، مأموران خود را در سراسر كشور بسيج كرد تا از سخنرانان مذهبى تعهد بگيرند برضد امنيت ملى، سخن نگويند.

4. ترور حسن على منصور:
حسن على منصور كه تصويب كاپيتولاسيون و تبعيد رهبر نهضت اسلامى ايران به دستور او انجام شده بود، در نخستين روز بهمن 1343 به دست محمد بخارايى از اعضاى هيأتهاى مؤتلفهى اسلامى، ترور شد.

5. انتقال امام از تركيه به نجف و آغاز مرحلهى جديد نهضت در نجف:
با ابراز نارضايتى دولت تركيه از حضور امام در آن كشور، ايشان به عراق تبعيد شد. ايشان پس از استقرار در نجف، شيوهى جديدى را براى ادامهى نهضت در پيش گرفت.

6. بازتاب جهانى تبعيد امام:
تبعيد امام در سطح جهان، بازتاب گستردهاى داشت. خبرگزارىها، رسانههاى گروهى، احزاب، افراد و شخصيتهاى بينالمللى. .. هر يك برداشتهاى متفاوتى داشتند. در اين جريان، دانشجويان خارج از كشور نقش فعالى ايفا كردند و در نتيجهى اين پشتكار، دبير كل سازمان ملل متحد در زمينهى تبعيد امام خمينى از رژيم شاه، توضيح خواست.([7])

پي نوشتها

[1]. لايحهى مصونيت قضايى مستشاران و شهروندان امريكا در ايران.
[2]-
[3]. لايحهى مصونيت قضايى مستشاران و شهروندان آمريكايى، ص 717.
[4]. همان، ج 1، ص 729.
[5]. اعلاميهى حوزه علميهى قم، روزنامهى بعثت، سال دوّم، شمارهى اوّل، 27 رجب، 84، تلگراف حاج سيد محمدهادى ميلانى، تلگراف آيتالله قمى، اعلاميهى علماى بزرگ شيراز، خوزستان، علماى نجف و غيره.
[6]. انقلاب اسلامى و ريشههاى آن، عباسعلى عميد زنجانى، چ 4، ص 469.
[7]. نهضت امام خمينى، ج 2، ص 84، سند شمارهى 68.