تدارکات فکری انقلاب در آثار شهید هاشمی نژاد

این نوجوان ١٤ ساله از حدود سال ١٣٢٥ به قم نقل مکان می کند و تا سال ١٣٤٠ به تکمیل دروس حوزوی مشغول می شود. او در این ایام از دروس خارج فقه و اصول مرحوم آیت الله بروجردی، امام خمینی و علامه طباطبایی، آیت الله علی کاشانی و... بهره می گیرد.
1) پس از رحلت آیت الله بروجردی به دلایلی به مشهد سفر می کند و در این شهر ساکن می شود.فعالیت های سیاسی سیدحبیب دیروز و سیدعبدالکریم امروز از قبل از سال ١٣٤٠ شروع شده بود. اما با شروع نهضت امام در سال ٤١ این تلاش ها وارد مرحله جدیدی می شود. در مجموع از سال ٤٢ تا ٥٧ پنج مرتبه زندانی می شود که به ترتیب عبارت است از: ١) قبل از بازداشت امام در ١٥ خرداد ٤٢، در شب قبل از حادثه او از جمله افرادی است که در جریان دستگیرییاران امام(ره) دستگیر می شود و به همراه افرادی چون آیت الله مطهری و آیت الله خلخالی به مدت ٤١ روز در زندان شهربانی تهران به سرمی برد.
٢) منبرهای پرشور ایشان در مشهد از سال ٤٢ آغاز می شود. دستگیری ایشان در مسجد فیل صورت می گیرد. بی مبالاتی ماموران و مقاومت مردم هنگام دستگیری به شهادت دو، سه نفر منجر می شود. در این حادثه بیش از ٩٠ روز در سلول انفرادی محبوس می شود.
٣) پس از آزادی، سخنرانی های او در مناطق مختلف ایران ادامه می یابد و در ارتباط با همین سخنرانی ها بار دیگر در شیراز دستگیر می شود و در اصفهان به زندان می رود.
٤) اواخر سال ٥٣ و اوایل ٥٤ بار دیگر در مشهد زندانی می شود و این حبس تا سال ٥٦ ادامه می یابد. او در همین دوران با مارکسیست ها در زندان به گفت وگو و مناظره می نشیند و تجربیات ارزشمندی کسب می کند.
٥) آخرین باری که زندانی می شود، کمی قبل از انقلاب و در واکنش به اطلاعیه های تند و امضادار علیه رژیم است. اما این بار اعتراض خشمگینانه مردم، او را پس از ٢٤ ساعت آزاد می کند.
آیت الله هاشمی نژاد پس از انقلاب هم از رجال موثر در صحنه سیاست است. دبیر اول حزب جمهوری اسلامی در خراسان و نماینده اول مردم استان مازندران در مجلس خبرگان، نمونه هایی از این دست است.سرانجام در روز سه شنبه هفتم مهر ماه ١٣٦٠ توسط یکی از منافقین که نارنجکی به خود بسته بود به شهادت می رسد و اجر و مزد سال ها کار و تلاش در راه اسلام و انقلاب اسلامی را از پروردگار خویش دریافت می کند. شهیدی پس از شهید مطهری بیش ترین کتاب را از خود به یادگار گذاشته است.ایشان با بهره گیری از مباحث علمی وارد صحنه مبارزه و تبلیغ اسلام ناب محمدی شد و برای ارائه مطالب هم از سلاح قلم بهره گرفت وهم از سلاح بیان و خطابه.در گفت وگویی با دکتر جواد عباسی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و مصحح آثار ایشان برای تجدید چاپ، فضایی را که شهید هاشمی نژاد از طریق نوشتن به تبلیغ اسلام می پرداخت و همچنین محتوای برخی از آثار ایشان را مورد بحث قرار داده ایم. این گفت وگو را پس از حذف سوال ها می خوانید.

نماد پیوند حوزه و دانشگاه
حوزه و دانشگاه مغز متفکر جامعه است. اما متاسفانه نتوانسته اند به وحدت روش دست پیدا کنند و زبان مشترکی بین آن ها هنوز وجود ندارد. شهید مطهری توانست به این زبان مشترک دست پیدا کند اما مثلا مرحوم شریعتی خوب توانست با دانشگاهیان ارتباط برقرار کرده و اسلام را به آن ها معرفی کند اما در ارتباط با حوزویان موفقیت چندانی به دست نیاورد. شهید هاشمی نژاد از معدود حوزویانی است که بدون تحصیلات دانشگاهی توانست شیوه استدلالی و تقسیم بندی را به کار گیرد و به زبان روز به خصوص زبان مشترک، آموزه های دینی را منتقل کند. ایشان کتاب «مناظره دکتر و پیر» را در سال ١٣٣٧ در سن ٢٦ سالگی نوشت. من سبک بیان مسائل را در این کتاب، جزو نبوغ علمی ایشان می دانم. چون در میان حوزویان این کار بی سابقه بود. اگر بخواهیم نمونه ای برای کار ایشان مثال بزنیم، می توان از مرحوم نائینی و دهخدا به عنوان پیشگامان نهضت تغییر زبان و ارتباط با نسل جدید خود نام برد. مرحوم نائینی با وجود این که یک فرد فقیه و اصولی است در کتاب «تنبیه الملة» توانسته سطح زبان فنی خود را تا سطح زبان عامه تنزل دهد و یک مرامنامه سیاسی برای دوره مشروطه بنویسد. در کتاب «مناظره دکتر و پیر» دکتر نماد یک روشنفکر غربی است. ایشان برخلاف کسانی که به طور کلی غرب را بد می دانستند با ذکر دلایل خوبی ها و بدی ها غرب را مطرح می کند و منتقد دقیق و منصفی است. این کتاب بعدها مبنای کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» شهید مطهری می شود. ایشان در دهه ٥٠ تجدیدنظری در بعضی از بحث های کتابش انجام می دهد و حدود ٢٠ تا ٣٠ صفحه از آن را حذف می کند. ان شاء الله به تصحیح این کتاب که رسیدم تفاوت متن موجود با متن اصلی کتاب را در مقدمه بیان خواهم کرد.

تحول در تبلیغ
در دو دهه اول حکومت رضاخان بیشتر روزنامه ها و مجله ها در اختیار روشنفکران و تحصیل کردگان غربی بود از این رو این گروه فکری بیشتر می توانستند بر افکار عمومی تاثیر بگذارند.بعد در دهه ٢٠ نه شرق حاکم است و نه غرب و نه استبداد داخلی و یکی از آزادترین دوره های فکری در ایران است و همه گروه ها فعالیت خود را شروع می کنند. مرحوم الهی قمشه ای ترجمه قرآن را ارائه می دهد که این ترجمه راه ورود حوزویان و دانشگاهیان را به قرآن باز می کند. در حوزه، در آن زمان بعد از مجمع البیان تفسیر خوب و بزرگی نداشتیم و کسی هم به خودش اجازه ورود به ترجمه و تفسیر قرآن را نمی داد. در تمام دوران قاجار یک تفسیر بزرگ نداریم. این دوره از ترجمه مرحوم قمشه ای شروع می شود و بعدها آیت الله طالقانی درس تفسیری قرآن را شروع می کند که اقدام بزرگی محسوب می شود. شهید هاشمی نژاد، به عنوان یک فرد حوزوی در چنین فضایی کتاب «مناظره دکتر وپیر» خود را تالیف می کند.با فضای آزادی که در دهه ٢٠ ایجاد می شود همه گروه ها به یک بازسازی می پردازند.از جمله اسلام گرایان که نشانه قدرت آن ها آیت ا...کاشانی در پایان این دوره است. دهه ٣٠ به دلیل سرکوب فعالیت های سیاسی، فعالیت های فکری آغاز می شود. جوانی مرحوم هاشمی نژاد به این دوره برمی گردد. خیلی ها در آن دوره دانشگاه را مرکز فساد و فتنه غرب می دانستند و ازدانشگاهیان به خصوص دانشجویان قطع امید کرده بودند و به طرف آن ها نمی رفتند. اما گروهی از حوزویان می پذیرند که آن ها هم جوانان اهل فکری هستند و سعی می کنند به زبان آن ها دین را بیان کنند. پذیرش این زبان هم کم کم از سوی دانشگاهیان به وجود آمد. مثلا مرحوم آل احمد می تواند نمادی از این جریان باشد، او در ابتدا از مسئولان حزب توده در ایران و از منتقدان بسیاری از مسائل دینی بود ولی بعد از سال ٣٢ می گوید: سیاست را بوسیدم و کنار گذاشتم، و از فکر قبلی اش فاصله می گیرد. با رفتن به حج و «خسی در میقات» تحول فکری در او ایجاد می شود و به اندیشه خانوادگی خود که کاملا مذهبی بود، بازگشت می کند. مرحوم هاشمی نژاد خیلی سریع این وضعیت را درک می کند و می کوشد دین را به زبان دانشگاهیان مطرح کند که از جمله روش های ایشان نوشتن بود. کتاب «مناظره دکتر وپیر» اولین نوشته ایشان است که در میان کتاب هایش بیشترین تعداد چاپ را داشته است.با توجه به اطلاعات من بعد از کتاب«سیاحت غرب» مرحوم آقانجفی قوچانی این کتاب، دومین کتاب مذهبی محسوب می شود. انتخاب قالب داستان در آن زمان نوآوری کاملا جدیدی بود. این در حالی است که خیلی از حوزویان داستان را نمی پذیرفتند. یک پیرمرد آگاه و یک دکتر دو شخصیت اصلی این داستان هستند که هیچ کدام حوزوی نیستند. موقعیت شناسی این کتاب را می توان از میزان استقبال از آن مشخص کرد. این کتاب تا قبل از انقلاب ٢٠ نوبت تجدید چاپ می شود. شهید هاشمی نژاد توانست زمان را درک کند و متناسب با آن تولید علمی داشته باشد. ایشان تاسال ها هیچ کتابی نمی نویسد و همین نشان می دهد که او کاملا متاثر از اثرش است و اگر بخواهیم قلب آثار ایشان را نام ببریم همین کتاب «مناظره دکتر و پیر» است.
در دهه ٣٠ شهید هاشمی نژاد فقط فعالیت فکری انجام می دهد که نمونه آن همین کتاب«مناظره دکتر و پیر» است که محور بحث در این جا اثبات وجود خداست که در واقع نوعی مقابله با کمونیست ها بود. به دهه ٤٠ و ٥٠ که می رسیم ایشان در کتاب «قرآن و کتاب های دیگر آسمانی» بحث یهودیت و مسیحیت رامطرح می کند. در کتاب«درسی که حسین به انسان ها آموخت» با گروه های اسلام گرای داخل ایران وارد بحث و مناظره می شود.
دهه ٥٠ ایشان یک مبارز تمام عیار است و درس هایش در قالب مبارزات صورت می گیرد. در همین دهه جنبش فدائیان خلق که کمونیست بودند در دانشگاه ها بسیار فعال بود. آیت ا...هاشمی نژاد به همراه کسانی مثل آیت ا...مطهری، جلال الدین فارسی و آیت ا...مکارم شیرازی به سراغ مارکسیست می روند و نهضت مقابله و مبارزه با تفکر مارکسیستی ایجاد می شود.
دومین کتابی که ایشان تالیف می کند کتاب«درسی که حسین به انسان ها آموخت» است. ایشان فقط همین دو کتاب را نوشته اند. بقیه کتاب هایی که ازایشان به چاپ رسیده مجموعه سخنرانی ها و دروس آیت ا...هاشمی نژاد است. اگر بخواهیم نگاهی اجمالی به آثار ایشان داشته باشیم می توان گفت هر کتاب ایشان در زمان خود نقش موثری داشته است. به عنوان مثال کتاب«قرآن و دیگر کتاب های آسمانی» در دین شناسی تطبیقی کار بسیار خوبی است.
«هستی شناسی» در نگاه به توحید از منظر نظم علمی کار موثری است، ولی نمی توانیم بگوییم بهترین کار در این زمینه است.عده ای یا در نوشتن موفق هستند یا در سخنرانی و خطابه. شهید آیت ا...هاشمی نژاد از کسانی است که هم در نوشتن استعداد خوبی داشته و هم در خطابه و سخنرانی دارای نفوذ کلام فوق العاده ای بود و یکی از سخنرانان برجسته زمان خودش محسوب می شد.