استاد یک محفل
بدون شک آنها اهداف پنهانی هم داشته اند که از جمله آنها می‌توان به ترویج ارزش‌ها و فرهنگ غربی در دیگر کشورها اشاره کرد.همزمان با سلطنت قاجاران در ایران این انجمن‌ها توسط دولت‌های بیگانه در کشور تاسیس شدند.درست چند روز پس از پیروزی جنبش مشروطه در ایران انجمنی ماسونی در ایران شروع به فعالیت کرد که این بار بر خلاف جنبش‌های دیگر ماسونی دارای کار تشکیلاتی و سازمان دهی بود.این لژ با عنوان «لژ بیداری ایران»، وابسته به «لژ شرق اعظم» کشور فرانسه بود.این لژ توانست همزمان با شکل گیری اندیشه‌های آزادی خواهانه، برابری و ترقی خواهانه در ایران به عضو گیری بپردازد و برخی از رجال مشروطه خواه ایرانی را به عضویت درآورد. عضویت 121 نفر از اعضای تایید شده این لژ در اسنادی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در منزل ذکاالملک فروغی به دست آمد به حوزه هنری رسید. تاکنون چهار جلد از این اسناد منتشر و یک جلد دیگر هم در راه انتشار است که به زودی توسط سوره مهر منتشر خواهد شد.اهمیت انتشار این مجموعه پنج جلدی زمینه گفتگو با یحیی آریابخشایش تدوین گر سه جلد آخر این مجموعه را فراهم نمود .
در ابتدا درباره تاریخچه تاسیس و فعالیت «لژ بیداری ایران» توضیح بدهید؟
«لژ بیداری ایران» به‌عنوان اولین لژ سازمان یافته ایرانی محسوب می‌شود. با توجه به اینکه تا قبل از پیدایش این لژ، هیچ لژ فرماسونری در ایران به صورت سازمان یافته و تشکیلاتی فعالیت نمی‌کرد از این بابت این لژ دارای اهمیت است. این لژ دقیقا در یک محدوده زمانی به وجود آمد که تمام مسائل سیاسی و اجتماعی ایران را تحت تاثیر خودش قرار داد. یعنی دقیقا یک سال بعد از مشروطیت این لژ با پیشگامی خیلی از مشروطه خواهان،افرادی که در دل مشروطه بودند،مثل تقی‌زاده، سید محمد طباطبایی و پدرش، وثوق السلطنه، قوام سلطنه، محمدعلی خان فروغی ذکاءملک فروغی اول و برادرش و... که همگی از رهبران جنبش مشروطه در ایران بودند تاسیس شد. این را عرض کنم که این لژ به خاطر این که دقیقا یک سال پس از جنبش مشروطه در ایران به وجود آمد در فضای اجتماعی و سیاسی جامعه خیلی تاثیر داشت.
این اسناد چطور به صورت یک مجموعه درآمد؟
بعد از انقلاب مجموعه‌ای از اسناد فروغی در منزلش به دست آمد. مجموعه اسناد «لژ بیداری ایران» از همین اسنادی بود که در خانه فروغی قرار داشت. بعد از انقلاب این اسناد به حوزه هنری رسید. چون اسناد بسیار با ارزشی بودند. غیر از این اسناد دیگری هم هست که در مورد خاندان خود فروغی است و در حال حاضر روی آنها هم کار می‌شود که در آینده منتشر شود.
چرا می‌گویید اسناد لژ بیداری ایران اهمیت دارد؟
چون تا به حال نه در جایی دیده شده و نه تا به حال کسی از این اسناد استفاده کرده است. اولین بار است که این اسناد منتشر می‌شود. حتی خود اسماعیل راعین که یک مجموعه سه جلدی با عنوان «فراموش خانه و فراماسونری در ایران» درباره فعالیت جنبش فرماسونری دارد هم از این اسناد خبر نداشته است. تک و توکی از این اسناد را در کتابش آورده است. اما تقریبا 95 درصد این اسناد که در این مجموعه پنج جلدی آورده شده منحصر به فرد است. یعنی به این صورت که در ابتدا مقدمه در باره آن فرد که عضو لژ بوده آمده و بعد هم اسناد مربوط به او آمده است.
جلد اول و دوم این مجموعه را حمیدرضا شاه آبادی تدوین کرد. . .
آن زمان که آقای شاه آبادی با دفتر ادبیات انقلاب اسلامی همکاری داشتند جلد اول و دوم این اسناد را تدوین کردند. بعد که ایشان از حوزه هنری رفت ادامه این مجموعه به عهده من گذاشته شد. جلد اول این مجموعه 5 جلدی با همین عنوان «تاریخ آغازین فراماسونری در ایران» به کلیات فرماسونری می‌پردازد که اصلا فرماسونری چیست؟ خاستگاه آن کجاست؟ از چه زمانی شروع شده؟ نفوذ آن میان دولت‌ها و بین مردم و جامعه و روابطی که با کشورهای خارجی داشته‌اند، آمده است، البته یک بخشهایی از کار در جلد اول مغفول مانده است.
چه بخشی هایی مغفول مانده است؟
مثلا در جلد اول پایان کار لژ بیداری در ایران مشخص نشده است. من با توجه به سندی که در همین مجموعه وجود داشت اثبات کردم که «لژ بیداری در ایران» دقیقا پنج، شش روز بعد از جنگ جهانی اول در ایران تعطیل شد. هر چند سیدمحمد کمره‌ای که خودش از اعضای لژ بوده و بعدها خاطراتش را چاپ کرده، عنوان کرده که بعد از پایان جنگ جهانی اول ما در تهران در منزل ارباب جمشید یا منزل فروغی جمع می‌شدیم و در مورد فعالیت‌های لژ بیداری در ایران بحث می‌کردیم. ولی درست است که این جلسات در مورد لژ بیداری است ولی رسمی نیست و فاقد تشکیلات است. «لژ شرق اعظم» فرانسه هم تایید نمی‌کند که فعالیت‌های اینها رسمی بوده است. لذا دقیقا در 17 اوت 1914 «لژ بیداری ایران» رسما به فعالیت‌های خود در ایران پایان می‌دهد. این هم براساس نامه‌ای است که «لژ شرق اعظم» فرانسه به ایران می‌فرستد که ما به سبب جنگ جهانی فعالیت‌های خودمان را تعطیل کرده ایم و تلویحا از اینها هم می‌خواهد که به فعالیت‌های خود پایان دهند.
چه مسائل دیگری مطرح نشده بود؟
عنوان نشدن بحث فیمینستی. چون یکی از قوانین محکم لژ فراماسونری در جهان این است که زنان نمی‌توانند عضو لژ فراماسونری شوند. اما در دوره‌ای که لژ بیداری ایران فعالیت می‌کرده فضایی در ایران پیش می‌آید که اینها با مجوز لژ شرق اعظم فرانسه اجازه می‌یابند که در آینده بتوانند زنان را وارد فعالیت‌های فرماسونری کنند که البته نشده بود. بنابراین جلد 5 این مجموعه به خاطر مسائلی که مطرح کرده‌ام خیلی کاربردی است و برای پژوهش در مورد لژ بیداری در ایران مفید است. در این جلد اعضای لژ بیداری در ایران را با ویژگی‌های مختلف طبقه بندی کرده‌ام. که این اعضا دارای چه ویژگی‌هایی بوده اند؟هر کدام خاستگاه شان کجا بوده؟ در کجا تحصیل کرده‌اند؟ شغل پدرشان چه بوده؟ شغل خودشان چه بوده است؟ و... همه را به صورت جدول آورده‌ام.
در مورد این 5 جلد و ترتیب آوردن اسناد توضیح دهید؟
جلد اول که کلیات است. جلد دوم،سوم،چهارم و بخشی از جلد پنجم درباره اعضا و معرفی شدگان به لژ است. این پرونده‌ها به ترتیب شماره است و بر اساس شماره پرونده اینها در کتاب هم آمده است. در جلد دوم اقای شاه ابادی این طوری کار کرده بود که برای این افراد در ابتدا یک مقدمه آورده و بعد سندها را آورده است. من هم همین گونه عمل کرده‌ام. چون خواننده باید بداند این شخصی که در موردش اسناد ارائه می‌شود چه کسی بوده است. منتها در جلد دوم مختصر این افراد معرفی شده اند اما در جلد سوم و چهارم مفصل تر این افراد را معرفی کرده‌ام. مقدمه‌ای که تهیه شده از کتاب‌ها و روزنامه‌های آرشیو کتابخانه تخصصی تاریخ انقلاب است و بایگانی خود دفتر ادبیات در مورد زندگی نامه‌ها.
خب کلا این اسناد چند نسخه بوده است؟چون در مقدمه عنوان شده که 121 پرونده است؟
حدودا 131 پرونده است. لژ بیداری ایران 121 عضو رسمی داشته است و 9 عضو دیگر رسمی نبودند. اعضای رسمی کسانی بودند که عضویتشان توسط لژ بیداری ایران و شرق اعظم فرانسه تایید شده است. ببینید شرایط عضویت اینگونه بوده که هر کسی که می‌خواست عضو لژ شود سه تا پنج مفتش در باره این فرد تحقیق می‌کردند که صلاحیت عضویت دارد یا نه؟ تحصیلات خانواده فرد و شناختش از لژ و فعالیت‌های لژ مورد بررسی قرار می‌گرفت. 13 سوال بود که باید این مفتش‌ها در باره این سوال‌ها بررسی می‌کردند. وقتی این برگه‌های تحقیق کامل می‌شدند به فرانسه فرستاده می‌شد که آنجا هم تایید کنند. این 121 نفر عضویتشان در ایران و فرانسه تایید شده است.
نه نفر دیگر چگونه بوده اند؟
9 نفر دیگر کسانی هستند که اینها در مرحله معرفی مانده اند. یعنی افرادی هستند که توسط فلان شخص عضو به لژ معرفی شده اند. اینها درخواست عضویت داده‌اند ولی عضویت شان رسما تایید نشده است.