برش هایی از زندگی علمی و طلبگی رهبر معظم انقلاب تا سال 1357

[در پاسخ به پیشنهاد اعطای دکترای افتخاری دانشگاه تهران 13/11/1388]

آنچه در پی می آید، برش هایی از زندگی علمی و طلبگی حضرت آیت الله العظمی سیدعلی خامنه ای در شهرهای مشهد و قم، از سال 1330 تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی است.

1330
از دوازده سالگی و باحضور در مدرسه سلیمان خان و نواب مشهد، پس از طی دوره مقدماتی، در فراگیری دروس سطح چون معالم، قوانین، شرح لمعه، رسائل، مکاسب و کفایه، از اساتیدی مثل حضرات آیات میرزااحمد مدرس یزدی، حاج شیخ هاشم قزوینی و سیدجلیل حسینی سیستانی استفاده کرد. اما استادی که سیدعلی خامنه ای استفاده فراوانی در فراگیری دروس سطح از درس و تدریسش برد. کسی نبود جز پدرش، آیت الله سیدجواد خامنه ای که از سوی آیات عظام نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی اجازه اجتهاد داشت.

1334
شانزده سالگی سیدعلی، آغاز حضور وی در درس خارج فقه آیت الله العظمی سیدمحمد هادی میلانی بود. همزمان، در جلسات مرحوم حاج میرزاجواد تهرانی حاضر می شد که مباحث آن، بیشتر به نقد و رد کتاب فلسفه منظومه حاج ملاهادی سبزواری می گذشت. اما به دلیل علاقه آیت الله خامنه ای به فلسفه و جو ضدفلسفه آن روزهای مشهد، ناگزیر بود در درس مرحوم آقا شیخ رضا ایسی  از اساتید فلسفه و دوستان مورد وثوق حضرت آیت الله میلانی  به صورت پنهانی و خصوصی شرکت کند.

1336
هجدهمین سال زندگی رهبر امروز انقلاب اسلامی ایران، مقارن بود با عزم وی برای حضور در نجف اشرف به قصد زیارت حرم امیرالمؤمنین و درک کردن دروس بزرگان نجف.
سیدعلی پس از حضور کوتاه در این حوزه، درس اساتیدی چون آیت الله العظمی سیدمحسن حکیم را بیشتر پسندید و تصمیم داشت در صورت اجازه پدر برای ماندن، در جلسه درس آن اساتید شرکت کند. او به پدرش نامه نوشت و اجازه خواست تا برای ادامه تحصیل در نجف بماند که پاسخ منفی شنید و به امر پدر به مشهد بازگشت. پس از بازگشت به مشهد وادامه ارتباط با طلابی که از قم برای زیارت به پابوس حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) می آمدند و به دلیل فضا و مرکزیت علمی قم، برای رفتن به حوزه قم مصمم شد ولی پدر که راهنما و مشاور اصلی او بود، با ترک مشهد موافقت نکرد و این مخالفت ادامه داشت تا یک سال بعد...

1337
با شروع سال تحصیلی جدید حوزه، حضرت آیت الله سیدجواد خامنه ای به مهاجرت پسرش به قم رضایت داد. سیدعلی به قم سفر کرد و در مدرسه علمیه حجتیه که برادر بزرگترش سیدمحمد هم در آنجا طلبه بود، مستقر شد. بانی ساخت این مدرسه علمیه  که از مدارس دیگر آن زمان قم تازه سازتر بود   آیت الله حجت و طراح آن، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی بود.
طلبه کم سن و سال آن روزها که بین همه مباحثه هایش به کثرت مطالعه و اشتغال درسی شهره بود. از بدو ورود به قم، در درس حضرت امام خمینی(ره) حاضر شد. از همان ابتدا در درس خارج فقه حضرت آیت الله العظمی بروجردی حاضر شد یکی از برکات حضور در این درس نکات مهم رجالی بود که استاد در آن متبحر بود. تقریرات درس خارج فقه و اصول امام(ره) و آیت الله بروجردی نزد آیت الله خامنه ای باقی است؛ هرچند بسیاری از آنها در دوران مبارزه، توسط ساواک از بین رفت.

1340
پس از رحلت حضرت آیت الله العظمی برجردی، و اعلام مرجعیت حضرت امام خمینی(ره) پایه های انقلاب اسلامی و زمینه های شکل گیری مبارزات با سخنرانی های امام راحل در قم پی ریزی شد و شاگردان ایشان نیز هر یک در سنگری، به تبلیغ و روشنگری و مبارزه می پرداختند و به دنبال تحکیم و تثبیت مرجعیت امام بودند.

1342
پس از حادثه مدرسه فیضیه و با اوج گیری مبارزات علیه رژیم ستم شاهی، امام خمینی(ره) دستگیر و تبعید شدند. پس از تبعید امام، مبارزات در قم به وسیله شاگردان ایشان ادامه یافت. روش مبارزاتی امام، سبب شده بود تا سیدعلی   که تحت تاثیر شخصیت انقلابی شهید نواب صفوی بود   به انجام وظیفه روشنگری در مبارزات بپردازد؛ که در این راه دوبار از سوی ساواک دستگیر شد. در همین سال امام خمینی(ره) او را به عنوان نماینده خود برای ابلاغ پیام به علما درباره مبارزه با رژیم شاه، نزد آیت الله میلانی فرستادند. همه اینها در کنار فضای گرم درس و بحث و مباحثه علمی بود.

1343
آیت الله سیدجواد خامنه ای که در مشهد ساکن بود، بینایی خود را از دست داد! این بدترین خبر برای سیدعلی بود که می خواست در قم بماند؛ ولی با وجود اصرار اساتید خود از جمله آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری یزدی  فرزند موسس حوزه علمیه قم  بر ماندن، قصد عزیمت به مشهد کرد. در مدت تحصیل در قم، به غیر از امام خمینی(ره) و مرحوم بروجردی، حضرات آیات شیخ مرتضی حائری در فقه واصول، و علامه سیدمحمد حسین طباطبایی در فلسفه از اساتید دیگر سیدعلی خامنه ای و آقایان شیخ محمدحسین بهجتی شفق، حجت الاسلام محمدجواد حجتی کرمانی، سیدجعفر شبیری زنجانی، آیت الله حاج شیخ مهدی باقری کنی و آیت الله ربانی املشی از هم مباحثه های نزدیک به او در قم بودند.

1344
پس از بازگشت به مشهد مقدس، پدر که از اساتید او در سال های طلبگی بود، دیگر نابینا شده و از نعمت مطالعه محروم بود. سیدعلی، چشمان پدرش شد! هر روز و در زمان مشخص، ساعاتی برایش کتاب می خواند و در مواردی بحث علمی می کردند.
تدریس رسائل و مکاسب و کفایه، آغاز تدریس تفسیر قرآن کریم و حضور مجدد در درس خارج فقه حضرت آیت الله میلانی علی رغم اختلاف سلیقه در مبارزات سیاسی، بخشی از فعالیت های علمی روحانی 26 ساله ساکن خیابان خسروی نوی مشهد بود.

57 1347
آیت الله سیدعلی خامنه ای نگاه مبنایی و جدی به درس تفسیر قرآن داشتند و تفسیر را منشأ و مبدأ بسیاری از مطالب در علوم و معارف اسلامی می دانستند. مدرسه علمیه میرزا جعفر مشهد، شاهد جلسات تفسیر قرآن کریم بود که به سرعت مورد استقبال طلاب قرار گرفت. «تفسیر فعال قرآن» که سیدعلی خامنه ای آن را تدریس می کرد، شیوه جدید و خاصی از تفسیر کلام الله مجید که طلاب را روز به به روز، به بهره گیری از قرآن، ترغیب می نمود. این جلسات به دلیل استقبال زیاد و مباحث مبارزاتی مطرح شده در کنار تدریس رسائل و مکاسب و کفایه، با ممانعت های مکرر رژیم پهلوی مواجه شد. این اتفاق باعث شد تا دروس، از مسجد امام حسن مجتبی(ع) به مسجد کرامت و پس از آن به مساجد رضایی، قبله و... منتقل شود. این جلسات که دیگر به محل حضور دانشجویان نیز تبدیل شده بود به دلیل بازداشت آیت الله خامنه ای، به دفعات متوقف می شد، تا اینکه در سال 56، به دلیل تبعید آیت الله خامنه ای به ایرانشهر، تعطیل شد. ممنوع الخروج بودن از کشور به دلیل مبارزات انقلابی در مشهد، دستگیری های پی درپی و فعالیت های سیاسی باعث شد تا سیدعلی حسینی خامنه ای نتواند برای ارتباط گیری از نزدیک با امام خمینی(ره) به نجف اشرف برود. اما ماندن در مشهد و خلأ فکری و ایدئولوژیک که پیش از این برای جریان مبارز وجود داشت، موجب شد تا جلسات مستمر با شهید مرتضی مطهری، پیگیری شود و محصول آن جلسات”تدوین ایدئولوژی اسلامی» باشد.