كودتاي نوژه

یكی از رویدادهای مهم تاریخ انقلاب اسلامی ، كودتای معروف نوژه بود این كودتا به دلیل آنكه قرار بود از پایگاه هوایی شهید نوژه همدان آغاز شود به كودتای نوژه معروف گردید . آژانس جاسوسی آمریكا ( سیا ) به كودتای نوژه امید زیادی بسته بود و آن را ضربه نهایی و قطعی بر پیكر نظام نظام نوپای جمهوری اسلامی می‌پنداشت و اهمیت آن را بیش از تجاوز نظام صدام ارزیابی می‌كرد . به گفته سران كودتا مدتی بر سر تقدم كودتا یا آغاز جنگ تحمیلی بحث شد و سرانجام بعد از سفر بنی‌عامری به پاریس در اسفند ماه ، طرح كودتا بر شروع جنگ ارجحیت یافت . این كودتا چنان دقیق طرح‌ریزی شده كه سیا موفقیت آن را قطعی می‌دانست و حتی اعلامیه‌های پیروزی آن آماده و در منازل برخی از كودتاچیان آماده بود .

طرح این كودتا از جمله تلاشهایی بود كه سازمان سیا ، رژیم بعث عراق ، كشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس و تعدادی از مخالفین نظام جمهوری اسلامی بطور مشترك آن را طراحی كردند كه پیش از دستیابی به هر گونه هدفی ، كشف و با شكست روبرو شد. آقای محمدی ری شهری در این خصوص می‌گوید : نزدیك غروب آفتاب روز 17/4/1359 ، آقای سعید حجاریان كه با كمیته اداره دوم ارتش همكاری داشت به دفترم آمد و هیجان‌زده گفت كار خصوصی دارم . ظاهرا چند نفر در دفتر بودند ، به من نزدیك شد و گفت : " امشب قرار است كودتا شود " بدین سان با پیگیری كودتا كشف و خنثی شد.

شرح كودتا بدین قرار بود كه بختیار آخرین نخست‌وزیر رژیم پهلوی به همراه غلامعلی اویسی از نظامیان نزدیك به محمدرضا پهلوی با هماهنگی برخی عناصر در داخل كشور درصدد برآمدند نظر آمریكار را درباره طرح یك كودتا و ساقط كردن نظام نوپای جمهوری اسلامی جویا شوند .

تدارك كودتا ، با اهداف و زمان مشخص ، در دستور كار بنی‌عامری ، رهبر شاخه نظامی ، قرار گرفت و سازمان نقاب ( نجات قیام ایران بزرگ ) برای مطالعه در خصوص بررسی راههای موفقیت كودتا در ستاد بختیار تشكیل شد . مثلث ریاست این سازمان به این صورت شكل گرفت كه شاخه نظامی به رهبری بنی‌عامری ، سیاسی به رهبری قادسی و تداركات به رهبری " منوچهر قربانی‌فر " بود .

اكثر اعضای شاخه سیاسی ، اعضای حزب ایران و هواداران بختیار بودند . مهمترین وظیفه این شاخه هموار كردن زمینه عملیات نظامی و نیز به دست گرفتن قدرت سیاسی پس از كودتا بود . افراد این شاخه به نظام مشروطه سلطنتی وفادار بودند . آنان همزمان با انجام اقدامات سیاسی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران ، درصدد برآمدند برای كسب مشروعیت سیاسی ، برخی رجال ملی و مذهبی را نیز با خود موافق سازند .

شاخه تداركات وظیفه تهیه پول ، اسلحه ، خانه ، ماشین و دیگر لوازم مورد نیاز برای یك كودتای موفق را بر عهده داشت. پول در وهله اول از جانب كشورهای امریكا ، انگلیس و عراق در اختیار ستاد كودتا – مستقر در پاریس – قرار می‌گرفت و سپس از طریق این ستاد به داخل كشور فرستاده می‌شد ؛ و سپس از طریق این ستاد به داخل كشور فرستاده می‌شد ؛ چنانكه در مدت كمتر از یك هفته این مبلغ به چیزی در حدود یكصد میلیون تومان در سال بالغ گردید .

شاخه نظامی ابتدا با سر دادن شعارهای ناسیونالیستی و تبلیغ این هشدار كه ایران با قدرتیابی روحانیون به تدریج به كشور عربی تبدیل می‌شود ، سعی در جذب نیرو داشت . آنان پرسنل شاغل و یا پاكسازی شده ارتش را به همكاری فرا خواندند و به این افراد برای تشویق بیشتر ، مبالغی پول پرداخت می‌كردند .

حجت‌الاسلام محمدی ری‌شهری – رئیس وقت دادگاه انقلاب ارتش – اعضای جذب شده شاخه نظامی را چنین برمی‌شمارد : « تعدادی از امرای اخراجی ارتش كه حتی مدتی زندانی بودند عده‌ای بازخرید شده و یا كسانی كه بازنشسته شده بودند . البته [آنان] تعدادی از افراد شاغل را هم فریب داده بودند . بنی‌عامری رئیس شاخه نظامی با استفاده از ارتباطات خود با برخی از عناصر اطلاعاتی شاغل در اداره دوم ارتش و مأمورین ساواك منحله ، اقدام به شناسایی و جذب افراد ، اعم از مشاغل ، بركنار شده و تحت تعقیب می‌كرد تا از طریق تأمین كادر اطلاعاتی كودتا ، اولا شناسایی‌های لازم در بین نیروهای سه‌گانه نظامی میسر شود ، دوما امكان تأمین پوشش حفاظتی برای شبكه در برابر نیروهای اطلاعاتی جمهوری اسلامی فراهم گردد.»

بنا بر اعترافات ستوان سیاوش پورفهمیده – از عوامل كودتا – رهبران شاخه نظامی بیشتر درصدد جذب آن دسته از افراد بازنشسته ارتش بودند كه بعضا از مشكلات مالی رنج می‌بردند . به این افراد تأكید می‌شد كه افشای هر گونه اطلاعات به مرگ آنان منجر خواهد شد و لذا اكثر آنها از چگونگی انجام كودتا هیچ اطلاعی نداشتند . در واقع مقرر شده بود آنان پس از تجمع در پارك لاله و حركت به سوی پادگان نوژه همدان ، در جریان عملیات قرار گیرند .(8) و شاخه نظامی پس از تلاشهای فراوان ، موفق شد شصت خلبان و پانصد تن از افراد فنی و نظامی ، را برای شركت در عملیات جذب‌ كند . این شاخه به سران خود قول داده بود . پرواز بیش از سی هواپیما را تضمین كند . مهمترین پایگاه‌های هوایی كه كودتاچیان در آن حضور داشتند علاوه بر پایگاه هوایی مهرآباد در تهران ، پایگاه سوم هوایی نوژه در همان و پایگاههای وحدتی دزفول ، اصفهان و تبریز بودند . در نیروی زمینی ، بیش از همهع لشگر 1 ( گارد جاویدان سابق و حوزه نفوذ اویسی ) مورد توجه قرار گرفت . علاوه بر این ، لشگر 2 و همچنین نیروی ویژه هوابرد ( نوهد ) پادگان جمشیدیه ، ستاد نیروی زمینی ، ژاندارمری و شهربانی نیز با كودتاگران همكاری داشتند . در خارج از تهران بیش از همه لشگر 92 زرهی اهواز مورد توجه كودتاگران بود و سرهنگ عزیز مرادی علاوه بر بسیج و تسلیح شیوخ وابسته به عشایر عرب ، وظیفه توجیه و جذب نیروهای داخل لشگر را بر عهده داشت . مرادی بیش از آنكه با سازمان كودتای نوژه در ارتباط قرار گیرد، سعی داشت با ایجاد شاخه نظامی برای جذب پان ایرانیست تحت رهبری پزشكپور به یك عملیات براندازی اقدام كند .

لشگر 81 باختران و لشگر قزوین نیز تا حدودی با عوامل كودتا هماهنگ شده بودند . همچنین مقرر شده بود نیروهای شبه نظایم در روز كودتا در نقاط مختلف تهران اقدام به ایجاد آشوب و درگیری نمایند. گروههای شبه نظامی تا بیست و چهار ساعت می‌بایست مطابق برنامه عمل می‌كردند و پس از آن می‌توانستند عملیات را به ابتكار خودشان پیش ببرند . غیر از پارك لاله ( محل تجمع اصلی ) ، مقرر شده بود گروهی دیگر نیز اجرای عملیاتی را در پادگان لاهوتی ( باغشاه ) تهران بر عهده گیرند . بر اساس این طرح ، مقرر بود ، در كل سه گروه در سه نقطه تهران ( پارك لاله ، عباس‌آباد و نقطه‌ای در غرب تهران ) دست به آشوب بزنند . یكی از فعالیتهای مهم شاخه سیاسی كودتا – كه تا اندازه زیادی هم موفقیت‌آمیز بود – تلاش جهت جلب حمایت تعدادی از روحانیون بود . آنان با شناخت كامل از جامعه ایران ، نسبت به نقش مذهب و مشروعیت حاصل از آن در نظر مردم غافل نبودند . لذا از همان ابتدا به مثابه دیگر نیازهای كودتا ، جایگزینی یك رهبر مذهبی را به جای امام خمینی (ره) مدنظر داشتند و برای این منظور بهترین گزینه را آیت‌ا... شریعتمداری تشخیص دادند . دو عامل سبب این انتخاب شده بود . یكی ناآرامی‌هایی كه " حزب جمهوری خلق مسلمان " در حمایت از ایشان به راه انداخته بود و كودتا گران امیدوار بودند با جلب حمایت آیت‌الله شریعتمداری حمایت این حزب و اكثریت مردم استانهای آذری زبان را به دست آوردند . دیگر این كه بختیار زمانی كه در تدارك تصدی سمت نخست‌وزیری بود ، به حمایت شریعتمداری از اقدام خود در برابر حضرت امام به عنوان مرجع شیعیان جهان اطمینان حاصل كرده بود . بدین ترتیب شریعتمداری بهترین گزینه در میان روحانیون برای همكاری و تایید كودتا به حساب می‌آمد .

علاوه بر وی ، روحانیون دیگری مانند سید حسن قمی ، روحانی و سید رضا زنجانی مستقیم یا غیرمستقیم در ارتباط با شبكه كودتا قرار داشتند . حجت‌الاسلام والمسلمین محمدی ری‌شهری حدود یك ماه پس از كودتا پرده از روی این مسأله برداشت و عنوان كرد كه تعدادی از روحانیون كه جزو افراد مسئول مملكتی نیستند ، در ارتباط با كودتا بوده‌اند و علاوه بر آنها بعضی آقازاده‌ها نیز با كودتا هماهنگی داشته‌اند .

این مسأله برای جذب افراد جدید و كسانی كه در همكاری با كودتاگران دچار تردید شده بودند ، بسیار مفید واقع شد . سروان نعمتی – از عوامل اصلی كودتا – برای اقناع یكی از خلبانان كه نسبت به مأموریت محوله دچار بیم و تردید شده بود . به او می‌گوید : « خیلی‌ها از جمله شریعتمداری این كودتا را تأیید كرده‌اند . » اكثر افراد كودتا را مورد تأیید روحانیون و وسیله نجات ایران و اسلام می‌پنداشتند . چنانكه ایرج درخشنده از ساواكی‌های جذب شده به كودتا – پس از دستگیری در این ارتباط ، می‌گوید : بنی‌عامری می‌گفت با علما و روحانیونی كه طرفدار آیت‌الله شریعتمداری می‌باشند، دست به دست هم داده‌ایم تا یك اسلام نوین در سطح مملكت پیاده كنیم .»

بدین ترتیب راه هر گونه مخالفت اعضا با اهداف كودتا كه بعضا ضد انسانی و ضد اسلامی بود – بسته می‌شد بنا به اعترافات تیمسار محققی ، مسئولان شاخه سیاسی در پاسخ به پرسش عوامل كودتا مبنی بر این كه در برابر واكنش مردم چه اقدامی باید انجام دهند . چون در صورت تیراندازی عده زیادی از مردم كشته خواهند شد ، به آنان می‌گفتند : وقتی امام خمینی را از میان بردارند ، فرد دیگری به جای ایشان خواهد نشست و از طریق رادیو و تلویزیون تمام آنچه را كه امام گفته است ، او بر غلط بودن آن فتوا خواهد داد .

تأیید كودتا به وسیله یك روحانی برجسته كه توسط سران كودتا به اعضاء تفهیم می‌شد – تا اندازه‌ای برای این افراد مهم بود كه بسیاری از آنان شخصا به بیت ایشان مراجعه كرده و درصدد دریافت پاسخ بودند . استوار عبدالعلی سلامت – از عوامل كودتا در پایگاه همدان – در اعترافات خود اذعان می‌كند كه به هنگام مراجعه به بیت شریعتمداری ، تعدادی نظامی و خلبان را در آنجا دیده است كه آنها نیز برای كسب اجازه " در مورد یك برنامه " به آنجا آمده بودند . هر چند وی موفق به دیدار شریعتمداری نگردید ، اما از خلبانی كه در آنجا بود نقل می‌كند كه وی گفته است : " ظلم پایدار نمی‌ماند " در واقع این اقدامات سران كودتا در راستای نزدیكی جستن به روحانیون با این اهداف صورت می‌گرفت كه روحیه افراد را برای انجام عملیات كودتا چنان قاطعانه و خشن تقویت كنند كه آنان بدون عذاب وجدان و تردید به هر عملی علیه مردم و دولت جمهوری اسلامی اقدام كنند . با توجه به نقش تعیین كننده و مهم نیروی هوایی در عملیات كودتا ، تعیین پایگاهی مناسب برای آغاز عملیات ضروری بود . ویژگی‌های این پایگاه در نظر تئوریسین‌های نظامی كودتا بدین قرار بود :

1- دارای هواپیما باشد
2- به تهران نزدیك باشد
3- خارج از شهر باشد
4- عناصر مستعد و قابل جذب داشته باشند
5- رهبران عملیات هوایی كودتا حداكثر آشنایی را با پرسنل و اماكن آن داشته باشند .
در نظر كودتاگران ضربه اصلی باید به تهران زده می‌شد تا با سقوط آن به عنوان مركز سیاسی – اداری كشور ، دیگر شهرها نیز تسلیم شوند .