امام خمینى و شهید بهشتى
تاریخ حیات امام خمینى از نگاه شهید بهشتى چونان زندگى پیامبر (ص) بود.فلسفه تاریخى که دکتر بهشتى به آن معتقد بود، بر مبناى تکرار تاریخ و رخ دادن صحنههاى مشابه و رشد و ظهور شخصیتهایى با خصوصیات رفتارى و شخصیتى نزدیک به هم مقرر شده بود. به همین دلیل بود که وى تاریخچه رشد و نمو حیات انقلاب اسلامى را به لحاظ زمانى، مشابه دوران دعوت پیامبر و رشد و شکلگیرى اسلام در شبه جزیره عربستان مىدانست و از طرفى دیگر شخصیت حضرت امام- به عنوان رهبر نهضت اسلامى را- به لحاظ شخصیتى، رفتارى و عملکرد، چونان پیامبر گرامى اسلام تلقى مىنمود و در این بررسى، به مقایسه وجوه متشابه این دو، از همان دوران اولیه تولد و کودکى آنها پرداخته است.
شهید بهشتى در مرور تاریخچه زندگانى حضرت امام، ابتدا از خمین به عنوان زادگاه جسمى ایشان یاد مىکند. اما در عین حال، شهر قم را محل شکوفایى استعدادهاى مبارزاتى و انقلابى حضرت امام دانسته است.
وى در این بررسى، حتى ابتداى تولد امام خمینى را با دوران اولیه حیات پیامبر متشابه مىداند و اینگونه مقایسهاى را از تولد هر دو دارد که پیامبر هنوز به دنیا نیامده بود که پدر بزرگوارشان را از دست داده و خیلى زود هم مادر مکرمهاشان را. چنین اوضاع پیش آمده براى پیامبر، دقیقاً مطابق با شرایط اتفاق افتاده براى حضرت امام بود. (از دید بهشتى) امام بسیار خردسال بودند که پدرشان- مرحوم آیتالله حاج سید مصطفى- در سنین نه چندان زیاد وى، بدست عمال خوانین به شهادت مىرسند و چنین شد که امام همچون پیامبر در سن کودکى پدر خویش از دست داده و یتیم گردید. «1»
دکتر بهشتى از شهر قم، به عنوان یکى از شهرهاى مقدس و مذهبى و در ردیف شهرمقدس و محل اقامت پیامبر- مکه- یاد کرده و دلیل آن را نشانههاى دیرین پیوند این شهر با اسلام و مسلمانى دانسته و اعتقاد دارد، همانطور که پیامبر، شهر مکه را به عنوان پایگاه رشد و مبارزات اولیه خویش برضد طاغوتهاى زمان خود قرار داد، حضرت امام نیز شهر قم را جهت دعوت مردم، به مبارزه با طاغوت و شکل دادن به قیام بر علیه رژیم پهلوى انتخاب کرد.
شهید بهشتى دور بالیدن حضرت امام در سنین نوجوانى در قم و تحت هدایت آشیخ عبدالکریم حائرى یزدى را چونان دوران سپرى شدن نوجوانى و جوانى پیامبر در مکه و در محضر افراد شایسته و با اصالت و شرف، همچون پدر بزرگش- عبدالمطلب- و عموى بزرگوارش- ابوطالب- مفروض داشته و در این باره مىنویسد:
«... این سالهاى زندگانى حضرت امام، کم و بیش مشابه با سالهاى زندگى نبىاکرم تا قبل از بعثت او است که پیامبر در آن سالها، دورههایى از آموختن تجربه و دانش زندگى در آن دورهها دارد ...». «2»
دبیر کل وقت حزب جمهورى در سخنان خود، با قیاس نمودن زمان دعوت پیامبر (که از آن به عنوان تجدید حیات ملت ابراهیم یاد مىکند.) با دعوت علنى و آشکار و بدون واهمه امام در قم، شرایط و زمان دعوت به قیام مردم از سوى حضرت امام را مناسبتر از زمان پیامبر دانسته است. ولى با این وجود، براى این دو تشابه دعوت، یک وجه اختلافى نیز برشمرده است و آن اینکه:
«... پیامبر زمانى که دعوت خود را آغاز کردند، کسانى که دعوت او را پذیرفتند، بسیار اندک بودند. اما امام به تقدیر و مشیت خداوندى، این شانس و توفیق را داشت که در زمانى و مکانى دعوتش را آغاز کرد که لبیک گویان به دعوت او فراوان بودند ... دعوت امام در قم (به خلاف دعوت پیامبر در مکه) در سراسر ایران با استقبال روبرو شد». «3»
دکتر بهشتى در کنار وجه تمایز دعوت پیامبر در مکه، با دعوت امام در قم به مبارزه، از هجرت پیامبر به مدینه و امام به نجف و پاریس، به عنوان وجه دیگرى از تشابه به قیام این دو خبر مىدهد. وى از مدت زمان این دو هجرت (هجرت پیامبر 13 سال و هجرت امام 14 سال) با یکى- دو سال اختلاف، به عنوان یکى دیگر از زمینههاى وجه تشابه این دو یاد مىکند، ولى با عین حال وضع امام در زمان هجرت و محرومیتش را از وضعیت پیامبر نیز بدتر دانسته و مىگوید:
«... دوران دعوت پیغمبر، قبل از پیروزى نهایى انقلاب 13 سال و دوران دعوت امام، قبل از پیروزى انقلاب 16 سال بود، چیزى نزدیک به هم. با این تفاوت که پیامبر، آن سیزده سال را تقریباً بطور کامل در مکه گذرانید، اما طاغوتیان زمان، به امام فرصت ندادند که این سال هارا در قم- کانون دعوت- بگذراند و امام مجبور شد که بخش عظیمى از این شانزده سال- یعنى14سال تمام آن- را در غربت بگذراند ...» «4»
سیدالشهدای انقلاب ضمن بیان عملکرد امام و دوران حیات سیاسى او در تبعید- در نجف و پاریس- و سختیهایى که در غربت مىکشید، این لحظات را با دوران تبعید پیامبر، به در شعبابیطالب همانند
مىدانست و رنج و سختیهایى که رهروان راه اسلام و انقلاب اسلامى متحمل مىشدند را با سختیهاى پیروان محمد در مکه یکى مىدانست.
دکتر بهشتى از زندانى کشیدگان انقلاب اسلامى، همچون یاسرها و سمیههاى دوران صدر اسلام یاد مىکند. وى سختیهایى را که امام خمینى، از اواخر سال 1342 تا اواخر سال 1357- یعنى دوران تبعید ایشان به عراق و پاریس- کشید را با سالهاى پر خشونت، رنج و شکنجه پیغمبر در سیزده سال مکه همانند دانسته و اعتقاد داشت که با همان امید و ایمان و قوت قلبى که پیامبر این دوره را به پایان برد؛ امام هم آن دوره سخت را پشت سر گذاشت.
بهشتى با تمجید از رهبرى پیامبرگونه امام خمینى، در دوران 14سال تبعید معتقد بود، همان طور که على (ع) فرموده بود: «ما در دوران تبعید به شعب ابى طالب، پیامبر را قوت قلب و پناهگاهى براى مقاومت و ایستادگى در برابر دشمنان و مشرکان مىدانستیم.» با استناد به خاطرات طالقانى و ملاقاتهاى ایشان با امام و قوت قلب یافتنشان، زبان، قلم، کلمات و حتى چهره امام را براى رهروان انقلاب در آن دوران عُسرت و سختى و ناامیدى، پناهگاه اصلى این مبارزان مىدانست که آنها با قوت قلب یافتن از رهبریهاى پیامبرگونه ایشان توانستند، کشتى پرتلاطم انقلاب را به ساحل امن برسانند.
امام خمینى شخصیت شهید بهشتى را چگونه توصیف مىنمودند
سابقه شناخت بهشتى از طرف امام خمینى- به فرموده خود امام و در زمان شهادت این شهید- به حدود بیست سال قبل از شهادت وى- یعنى از سالهاى 1340 به بعد و مصادف با زمان دعوت امام به تشکیل نیرو در شهر قم جهت مبارزه با طاغوت-
برمىگشت. ایشان به ویژگیهاى وى، همچون مراتب فضل و تعبدش پىبرده و به آن آگاه شده بودند و به همین دلیل در برابر تمامى تهمتهایى که به او مىزدند، حضرت امام در مقابل از وى به عنوان فردى متعهد، مجتهد، متعهدِ متدین، علاقمند به ملت و اسلام و بدردبخور براى جامعه ما یاد مىکردند و بدین وسیله توطئههاى بدخواهان انقلاب را خنثى کرده و حرمت شهید بهشتى نیز حفظ مىگردید.
شهید بهشتى نیز در گفتههاى خویش، بارها و بارها از این زمان، به عنوان سرنوشتسازترین روزهاى حیاتشان براى انقلاب یاد کردهاند. این زمینه آشنایى و طرفدارى دو طرف از یکدیگر، به حدى صمیمى و جانبدارانه بود که بعضى از دشمنان انقلاب، حتى گمان مىکردند که حضرت امام از شهید بهشتى خط گرفته و اعلام موضع مىنمایند.
دیدگاه امام نسبت به شهادت بهشتى و یارانش
حضرت امام از شهادت شهید بهشتى، چونان حادثهاى ناگوار براى ملت ایران یاد کرده و آن را فاجعهاى بزرگ براى ملت که منجر به از دست رفتن 72 تن از افراد
بىگناه، بعدد شهداى کربلا شد، مىدانستند. «5»
ایشان شهادت بهشتى و یارانش را در واقع جنایتى مىدانستند، که دست آمریکا در آن جنایت دخالت داشته و در واقع از آستین خائنین بیرون آمده بود. ایشان در سخنان خود، این حادثه جانگداز را هم به ملت ایران تسلیت گفتند و هم تهنیت و شادباش. تسلیت ایشان به دلیل فقدان این افراد ارزشمند و خدمتگزار به اسلام و ملت بود و تهنیتشان نیز به دلیل افتخار کردن ملت ایران، به اینکه این چنین فرزندان با ارزش را تربیت کرده و تحویل جامعه داده است. «6»
آنچه که از دیدگاه امام، نسبت به بهشتى بیشتر از همه مطرح بود، خدمت بهشتى و یاران او به ملت و مکتب نجات بخش اسلام بود و نه شهادت آنها. ایشان تأکید مىکردند که شهیدان هفتم تیر با شهادت خودشان خدمات ارزند خودشان را به نحو احسن و اتم به انجام رسانیدند.
شهید بهشتى و همراهان شهیدش در نگاه امام
امام خمینى از شهید بهشتى و همراهان شهیدش، به عنوان خدمتگزاران به مردم و اسلام یاد کرده و از مقام شامخ این شهیدان، در حکم ابرار و نیکانى که شهید بهشتى در رأس قافله آنها قرار داشت، تجلیل مىنمودند و معتقد بر این امر بودند، از آنجا که بهشتى و همراهان شهیدش، تعهد و تأثیر بیشترى در انقلاب اسلامى و به ثمر رسیدن آن داشتند، بالتبع از سوى دشمنان انقلاب، بیشتر مورد هدف تهمتها و اهانتها قرار مىگرفتند.
امام آنها را اشخاص متعهدى مىدانست که نه واخورده از ملت و نظام بوده و از چشم ملت و نظام افتاده بودند و نه به دنبال انحصارطلبى بودند؛ بلکه آنها را اشخاص متعهد و امینى مىدانست که هم در نزد مردم و هم در نزد روحانیت اصیل جامعه، مقامى بس شایسته و شامخ داشتند.
امام خمینى همچنین در پیام گهربار خویش، از این شهیدان به عنوان فرزندان راستین ملت و مکتب اسلام یاد کرده و افزوده بودند که آنها این شهادت را ارثیه امامان مکتب خونین خود به حساب آورده و همواره در انتظار رسیدن به این فوز بزرگ لحظهشمارى مىکردند.
امام شهیدان این شهیدان را در حکم 72 تن بیگناه، بعدد شهداى کربلا مىدانستند که سراسر عمر خود را وقف خدمت به مسلمین کرده بودند و این خدمتگزارى آنها تا بدان حد بود که حتى در لحظه شهادتشان نیزبراى مشورت در مورد مصالح کشور گردهم آمده بودند. خمینى کبیر ضمن تجلیل از همراهان شهید بهشتى، به عنوان خادمان فعال و صدیق خلق، از شخص شهید بهشتى به عنوان فردی یاد مىکردند که هم در طول زیستن و هم مردنش، مظلوم بود؛ ولى ایشان در عین مظلومیت خود، همچون خارى در چشم دشمنان اسلام و انقلاب بود و از همراهانش به عنوان خدمتگزاران خلق و مخالفان سرسخت دشمنان کشور و ملت یاد کرده و آنها را دوستان و عزیزان وفادارى مىدانستند که علاوه بر اینکه، استوانهاى بسیار قوى و پشتوانهاى ارزشمند براى ملت ستمدیده بودند، به عنوان برادران متعهدى که «أَشِدّاءُ عَلَى الکُفّار رُحماءُ بَیْنَهُم» بودند که براى ملت مظلوم و نهادهاى انقلابى به مثابه سدّى استوار و شجرهاى ثمر بخش به شمار مىرفتند. «7»
این شهیدان کسانى بودند که جز مصلحت مسلمین، اندیشه دیگرى نداشتند. آنها از جمله وکلاى مجلس و دولت و وزرایى بودند که هم اندیشمند بودند و هم ارزشمند. رهبر فقیدمان، شاه مهره اصلى آنان را شهید بهشتى مىدانستند که از همان ابتداى شکل گرفتن نهاد جمهورى اسلامى، مورد هدف و غضب دشمنان واقع شد و از همان لحظه نیز مظلوم گردید. «8»
امام خمینى از شخصیت شهیدان هفتم تیر، در حکم پیشگامان شهیدى که به سوى حق شتافته و موجب سرافرازى ملت ما و مظلومین جهان شدند یاد کرده و معتقد بودند که آنان وظیفه خود را به نحو احسن در پیشگاه خداوند به انجام رسانیدند و اکنون ما مدیون به آنها هستیم. آنها هر کدامشان، در حکم سرمایههایى از این ملت بودند که از دست رفتند.
رهبر فقید انقلاب اسلامى ما، این هفتاد و دو تن را از انسانهایى متعهد و از جمله فرزندان برومندى مىدانستند که هریک با فداکارى که از خود نشان مىدادند، چونان نخل پربارى براى ملت مثمر ثمر و مفید بودند. «9»
مظلومیت دکتر بهشتى
از دیدگاه و منظر امام خمینى، آنچه که بیش از شهادت شهید بهشتى متأثر کنندهتر بود و امام در سخنرانى خود، به مناسبت شهادت ایشان، ایراد فرموده و حضار داغدار را با گفتن آن گریان نمودند، همانا ذکر مظلومیت دکتر بهشتى در طول خدمت خود به انقلاب و مردم بود و امام معتقد بودند که این مظلوم واقع شدن بهشتى، به خاطرتهمتهای ناگوارى بود که دشمنان شهید به او مىزدند و این تهمتها را ناشى از تعهد و مؤثر بودن شخصیت بهشتى در انقلاب اسلامى قلمداد کردهاند که از جانب اجانب و وابستگان به شرق و غرب در طول حیاتش به او زدهمىشد. امام اعتقاد داشتند که دشمنان شهید بهشتى در تلاش بودند که او را انسانى ستمکار و دیکتاتور مآب معرفى کنند و مرگ بر او مىگفتند. در حالى که صورت واقع چنین نبود. به همین لحاظ بود که بهشتى مظلوم واقع شد. «10»
ایشان مظلومیت بهشتى را تا آنجا مىدانستند که در سخنان خویش به گوشهاى از این مظلومیتها که در سطح جامعه عینیت و نمود داشت، اشاره مىنمودند. امام نقل مىکردند که در زمان حیات شهید بهشتى، در هر تاکسى هم که مىنشستی، مشاهده مىکردى که دو نفر که به هم مىرسند و در مورد مسائل مملکت صحبت مىکردند، در لابلاى صحبت آنها، یک حرفشان فحش و ناسزا گفتن به این شهید مظلوم انقلاب بود. «11»
دشمنان و قاتلان بهشتى
دشمنان شهید بهشتى از نگاه امام امت، در واقع دست جنایت ابرقدرتهایى بود که از آستین مشتى جنایتکار حرفهاى و فریب خورده بیرون آمده بود تا بهترین فرزندان راستین ملت و مکتب اسلام را به شهادت برساند.
حضرت امام عاملان بُمبگذارى حزب جمهورى اسلامى را ددمنشانى مىدانستند که جز به من و ماهاى خود نمىاندیشیدند. آنها در نظر حضرت امام، مصداق این آیه از قرآن بودند که: «یأکُلونَ الطَّعامَ کَما تأکلُ الانعامُ». آنها مأموریتشان در عالم حیوانیت این بود که عاشقان راه حق را از بند طبیعت رهانیده و به فضاى آزاد و در جوار معشوق برسانند. امام در پیام خود، آنان را نفرین کرده و چنین سرزنشان مىنماید:
«... ننگتان باد! اى تفالههاى شیطان و عارتان باد! اى خود فروختگان به جنایتکاران بینالمللى که در سوراخها خزیده و در مقابل ملتى که در برابر ابرقدرتها برخاسته است، به خرابکاریهاى جاهلانه پرداختهاید ...» «12»
امام خمینى عدم اطلاع و ناآگاهى نسبت به مکتب نجاتبخش اسلام و قدرت معنوى آن و همچنین انگیز فداکارى ملت را خصیص این گروه کوردل دانسته و عمل آنها را در به شهادت رساندن عزیزان اسلام، کارى عبث و بیهوده قلمداد کرده که برخلاف نقشه آنها، این حادثه صفوف فداکاران اسلام رافشردهتر و عزمشان را جزمتر مىنمود.
حضرت امام با پرده برداشتن از جنایتهاى این گروه جاهل، تمامى تهمتها و ناسزاهایى را که متوجه بهشتى و شهداى کابینه و مجلس بود، حربه ناجوانمردانه آنها دانسته که در جهت جدا کردن خط و اندیشه شهداى هفتم تیر از صفوف و باورهاى ملت بود.
امام امت دشمنان بهشتى را از جمله رسوا شدگانى مىدانست که ادعاى دروغین آنها که مدعى خدمت به خلق بودند، فاش شده بود که چارهاى جز به شهادت رساندن این 72 تن نداشتند و حتى بر این باور شیطانى بودند که آنها با این عمل خود، جادّه صافکن چپاولگران غرب و شرق شدهاند.
از طرف دیگر امام تمامى نقشههاى شوم آنها را برملاساخت. ایشان در پیام خویش، به مناسبت اولین سالگرد شهادت بهشتى و یارانش، از دشمنان آنها رقابت کوردلان دلباخته آمریکا و سر از پا نشناخته، در راه رسیدن به هدفهاى شیطانى یاد نموده و تأکید کردهاند که این دشمنان گمان مىکردند که با به شهادت رساندن این عزیزان، از یک طرف توطئه آنان کارگر شده و با از میان برداشتن این عزیزان متعهد از سر راه خود، زمینه انجذاب و تمایل ملت ایران به طرف خود را فراهم کرده و از طرف دیگر، مقاصد شیطانى خود را تأمین خواهند نمود. یعنى همه چیز برهم خورده و آنان همراه اربابان جهانخوارشان، پیروزى را در آغوش خواهند کشید. ولى زهى که این خیال، خام و باطل بود. «13»
تحلیلى از شهادت شهیدان عاشوراى ایران
حضرت امام شهادت اینان را کمترین تاوان ملتى مىدانست که در راه اقامه عهد عدل اسلامى، اجراى احکام قرآن مجید، کوتاه کردن دست جنایتکاران ابرقدرت وسرانجام مستقل و آزاد زیستن را سرلوحه کار خود کرده و همواره منتظر شهادت بودند. ایشان شهادت این بزرگواران را میراث موالیان مکتب اسلام مىدانستند که براى آنها به ارث رسیدهبود. «14»
امام خمینى انگیزه به شهادت رساندن این شهیدان را رسوا شدن ترفندها و حیلهگریهاى این گروه نامرد، در جدا ساختن این شهیدان از صفوف ملت مىدانند و تأکید دارند که آنها وقتى از این ترفند طرفى نبستند، از شدت رسوا شدن، در سوراخها خزیده و دست به چنین جنایت ابلهانه- یعنى انفجار دفتر حزب جمهورى- زدند تا با این خیال خام خود، باصطلاح در ضمیر و باطن ملت شهیدپرور و فداکار، ترس و وحشت ایجاد نمایند. «15»
معمار انقلاب اسلامى، انگیزه این دشمنان را در به شهادت رساندن این شهیدان، چنین بیان فرمودند:
«.... اینها] با این انفجارها] مىخواهند یک شلوغى بشود، یک انفجارى حاصل شود و مردم ما از صحن مبارزه بیرون روند ...» «16»
ارمغان شهداى عاشوراى ایران براى وطن
حضرت امام ارمغان شهادت شهداى هفتم تیر براى ملت ایران را پایدارى هرچه بیشتر و مصمم بودن این ملت، براى شهادت و جانبازى و دیدار با حضرت دوست و تسلیم جان مىداند.
از منظر امام خمینى، گرچه ایران از شهادت 72 نفر از خدمتگزاران خود سوگوار گردید، معذلک سرافرازى و سربلندى خود را در این مصیبت نشان داد و ثابت کرد که مردانى را به جامعه تقدیم کرده که خود را وقف خدمت به اسلام و مسلمین کرده بودند. شهادت اینان سیل خروشان خلق و امواج شکننده ملت را با اتکال به خداوند متحدتر کرد تا درماندگان عاجز (دشمنان انقلاب) را که در سوراخها خزیده و نفسهاى آخر را مىکشند، به جهنم بفرستد. «17»
شهادت شهید بهشتى و یارانش، بیش از پیش مظلومیت انقلاب ایران و اهداف حقه اسلام را به جهانیان نشان داد. این شهادت ایستادگى و مقاومت بیشتر و خم به ابرو نیاوردن ملت ایران در برابر رنجها و مصیبتها را نمودار ساخت. «18»
شهادت آنها این درس را به ما آموخت که آنها با خدمتگزارى خود عملى را به وجه نیکویى در پیشگاه خداوند انجام دادند و حالا ما باید چه بکنیم و به همین دلیل است که ما هم باید به تکلیفمان عمل نمائیم. شهادت آنها همچنین سبب گردید که ما هم با هوشیارى راه آنها را تعقیب نمائیم.
حضرت امام معتقد بر این امر بودند این شهادت اسباب انسجام بیشتر مردم ایران را فراهم آورد تا آنجا که باعث شد که مشت مدعیان دروغین آزادى باز شود و قصد اصلى آنها از آزادى- یعنى آزادى انفجار و ترور و آدمکشى- هویدا گردیده و آنها را در مقابل ملت رسوا سازد. «19»
اگرچه قصد دشمنان هرگز آزادى و کمک به رفاه اجتماع نبود، ولى انفجار و کار بسیار زشت آنها نیز از دیدگاه امام داراى نتایجى مثبت و ارزشمند گردید. این انفجار- انفجار حزب جمهورى- چنین نتیجهاى را در برداشت و آن نتیجه این بود که ناگهان صحنههاى عظیم شورانگیز و انفجارات بزرگ آدمسازى، از آن فاجعه جانگداز تاریخ بشریت رخ دهد. «20»
این حادثه باعث شد که انقلاب اسلامى و حتى تمامى نهادهاى آن، چون سدى آهنین و صفى مرصوص، از آسیب دهر مصون ماند. «21»
حضرت امام در پیام خویش، به مناسبت سالروز فاجعه هفتم تیر، پیامدهاى این حادثه را با استناد به این آیه شریفه قرآن که: «یُریدُونَ أن یُطفِئُوا نورَ الله بِأفواهِهِم و یأبىَ الله الّا ان یُتِمَّ نُورَهُ ولو کَرِهَ الکافِرُونَ» شهادت این بزرگواران را باعث برملا شدن خوى شیطانى و دریده شدن پردههاى ظاهرى و فریبنده، همراه با فاش شدن آنها گردید. ایشان اعتقاد راسخ داشتند که اگر چنین حادثهاى رخ نداده بود و آنها در صحنهبازیهاى سیاسى باقى مانده بودند، بىمحابا و بىامان ضربههاى خویش را به نهال نوپاى انقلاب و فرزندان راستین آن وارد مىکردند و با اقدامات خویش، براى اسلام و مسلمین مظلوم سنگ راه مىشدند و با ضربه نهایى آمریکا و دیگر ابرقدرتها، جمهورى اسلامى ما را شکست مىدادند و یا حداقل پیروزى را به عقب رانده و راه را طولانى مىکردند. ولى این فاجعه غمناک و رشادتهاى پىدر پى، به پیروزى اسلام انقلابى سرعت بخشید. «4»
والسلام على من اتبع الهدى
منبع : حضور (41)، ص: 86 تا ص: 96