ایران و مصر، از دیروز تا فردا

پس از گذشت سه دهه اختلافات سیاسى تهران و قاهره، ایران قصد دارد روابط دیپلماتیک خود را با مصر بهبود بخشد. موج جدید تلاش براى بهبود روابط دو کشور پس از آن آغاز شد که دکتر محمود احمدى نژاد، رییس جمهور کشورمان در جریان سفر به یکى از کشورهاى حاشیه خلیج فارس اعلام کرد: اگر مصر اعلام آمادگى کند، ایران تا پایان وقت ادارى همان روز سفارتش را در قاهره برپا خواهد کرد. این رویکرد با سفر اخیر عباس عراقچى، معاون وزیر امور خارجه به قاهره و گمانه زنى ها مبنى بر مذاکره وى درباره ازسرگیرى روابط، جان تازه اى گرفت. با این حال در سال هاى گذشته نیز بارها شاهد افت و خیز در روند احیاى روابط دو کشور بوده ایم. احمد ماهر، وزیر امور خارجه سابق مصر در سال ۱۳۸۱ اعلام کرده بود که قاهره در پى مذاکره با ایران است. دو سال قبل از آن زمان هم دو کشور در خصوص برقرارى روابط زمزمه هایى را سر داده بودند. همچنین پس از دیدار بى سابقه سید محمد خاتمى، رییس جمهور سابق با حسنى مبارک، رییس جمهور مصر در حاشیه اجلاس سران جامعه اطلاعاتى در ژنو که در سال ۱۳۸۳ انجام شد، موضوع احیاى روابط دو کشور به بحث داغ رسانه ها تبدیل شد و در همان سال اسامه الباز، مشاور سیاسى مبارک اعلام کرد که ابرهاى تیره روابط دو کشور باید کنار برود.

فراز و نشیب بسیار
با وجود این فراز و نشیب ها تا به امروز تحرکى جدى در راستاى عادى سازى روابط دو طرف انجام نگرفته است. روابط ایران و مصر به دوران هخامنشیان و دوران پادشاهى کوروش بازمى گردد. پس از ظهور اسلام این روابط به دوره جدیدى پاگذاشت. در سال ۱۹۲۱ روابط دو کشور با افتتاح سفارت، تقویت، اما در سال ۱۹۶۰ قطع شد.
در سال ۱۹۷۰ دو طرف بار دیگر روابط شان را برقرار کردند، اما در سال ۱۹۷۹ پس از آنکه مصر معاهده کمپ دیوید که قرار داد صلح با رژیم صهیونیستى بود را امضا کرد، روابط دو کشور به دستور بنیانگذار جمهورى اسلامى قطع شد و تا به امروز نیز در حد حافظ منافع بوده است. اکنون با توجه به شرایط فعلى منطقه و افزایش فشارهاى امریکا به ایران و دیگر کشورهاى منطقه و نیز افزایش فشارهاى رژیم صهیونیستى بر ملت فلسطین، عادى شدن روابط میان مصر به عنوان یکى از مهم ترین و کلیدى ترین کشورهاى عربى و ایران به عنوان یکى از با نفوذترین و قدرتمندترین کشورهاى منطقه ضرورى به نظر مى رسد. باید توجه داشت پیشرفت در روابط با مصر به تحرک بیشتر دیپلماسى ایران در سطح منطقه اى و بین المللى منجر مى شود. در کنار برخى اشتباهات تاریخى و استراتژیک، مصر پس از جنگ جهانى دوم و تاسیس رژیم جعلى صهیونیستى در سال ،۱۹۴۸ مهم ترین کشور منطقه و جهان عرب در مقابل این رژیم بوده و همواره مواضع قاطعى در قبال اشغال فلسطین داشته است. بدین ترتیب مى توان انتظار داشت بهبود روابط تهران و قاهره عاملى مهم در تضعیف موقعیت تل آویو و کمکى براى منطقه باشد.

انگیزه ازسرگیرى روابط
منافع دو کشور حکم مى کند که چنین رابطه اى هر چه سریع تر برقرار گردد تا جبهه اى متحد علیه تهدیدهاى رژیم صهیونیستى و امریکا تشکیل شود، چرا که دو کشور براى صلح و امنیت منطقه اهمیت قایل اند. مصر نیز این مساله را درک کرده است و واکنش قاهره به اظهارات رییس جمهور ایران مثبت بود، به طورى که احمد ابوالغیظ ، وزیر امور خارجه مصر در اولین واکنش به سخنان احمدى نژاد آن را مثبت خواند. در واقع امروز این بحران ها و شرایط منطقه اى است که تمایل دو کشور به احیاى روابط را تقویت کرده است. اهمیت احیاى این روابط و نتایجى که در بر خواهد داشت، ابرقدرت ها را بر آن داشته تا به هر نحوى در این مسیر مانع تراشى کنند. جمهورى اسلامى و مصر مى توانند از نظر سیاسى و اقتصادى بر یکدیگر تاثیرگذار باشند. هر دو کشور به لحاظ جمعیت، وسعت و روابط بین المللى، موقعیتى محکم دارند. مصر شمالى ترین کشور آفریقایى و دروازه شمالى آفریقا به دنیاى خارج است. رود نیل مهم ترین منبع حیاتى آن و کانال سوئز مهم ترین منبع درآمد آن است. این کشور از نظر ژئوپلیتیکى در تقاطع سه قاره آفریقا، اروپا وامریکا واقع است و قرار گرفتن آن در کنار سرزمین هاى اشغالى بر اهمیت موقعیت ژئوپلیتیک آن افزوده است. ملت هاى ایران و مصر نیز به یکدیگر علاقه مندند و روابطى دوستانه دارند و نیز داراى قرابت فرهنگى، مذهبى و تاریخى اند. ایران و مصر دو کشور اسلامى کهن و متمدن با جمعیتى بالغ بر ۱۵۰ میلیون مسلمان هستند. روابط اقتصادى دو کشور نیز تحت تاثیر روابط سیاسى از زمان امضاى معاهده با رژیم صهیونیستى از سوى انور سادات و به رسمیت شناخته شدن این رژیم از سوى دولت مصر قطع شد و تا کنون هیچ تبادل اقتصادى جدى بین دو کشور برقرار نشده است. این در حالى است که مصر و ایران مى توانند بازارهاى بسیار خوبى براى یکدیگر باشند. در حال حاضر هم تبادلات اقتصادى دو کشور با واسطه انجام مى گیرد و به گفته مسعود دانشمند، نایب رییس شوراى مشترک ایران و مصر، مصرى ها معتقدند که مجموعه تبادلات تجارى غیرمستقیم دو کشور در شرایط فعلى بالغ بر نیم میلیارد دلار است. برقرارى مناسبات سیاسى و اقتصادى میان دو کشور، نفوذ آنها را افزایش خواهد داد. ایران و مصر از ظرفیت بالایى براى همکارى برخوردارند و اگر اراده اى جدى وجود داشته باشد حرکت در مسیر احیاى روابط ،کار چندان دشوراى نیست.

مهیا بودن شرایط
به هر حال شرایط تجدید روابط میان دو کشور تا حدى مهیاست، اما در عین حال موانعى جدى نیز وجود دارد. برخى در ایران به تمایلات غرب گرایانه مصر اشاره دارند و برخى در مصر بحث خالد اسلامبولى را مطرح
مى کنند. جهت گیرى سیاست خارجى دو کشور متفاوت است. به عنوان مثال مصر با رژیم صهیونیستى به لحاظ سیاستگذارى مشکل دارد، اما مشکل ما با این موضوع بنیادى است به طورى که مشروعیتى براى این رژیم قایل نیستیم. دولت مبارک از امریکا پیروى مى کند و ایران با سیاست هاى واشنگتن مخالف است. با این وجود امکان رفع موانع براى بهبود روابط وجود دارد. ایران و مصر مدت هاى طولانى در آسیا و آفریقا و منطقه، قدرت برتر و نقش محورى را بر عهده داشته اند. نباید از یاد برد که نزدیک شدن این دو کشور مسلمان نتایج مثبتى به بار مى آورد. همراهى ایران، مصر، عربستان و سوریه مى تواند در حل مسایل عراق، لبنان و فلسطین کارآمد باشد و به برقرارى صلح و ثبات در منطقه کمک بزرگى کند. به علاوه، موضع مصر در قبال مساله هسته اى ایران همواره مثبت بوده و قاهره از برنامه هسته اى صلح آمیز در ایران حمایت کرده است. مصر همچنین به همراه ایران از پیشگامان طرح خاورمیانه عارى از تسلیحات هسته اى بوده و از وجود تسلیحات هسته اى رژیم صهیونیستى انتقاد کرده است.