معرفی کوتاه برخی از کتاب‌ها و آثار تحقیقی که مربوط به بررسی انقلاب مشروطیت و تاریخ آن هستند
مشاهير رجال
اخيراً كتاب �مشاهير رجال� به كوشش باقر عاقلى منتشر شده كه در سال ۱۳۷۰ از سوى انتشارات گفتار انتشار يافته است. نويسنده در كتاب خود تلاش كرده است بيوگرافى كاملى از چهره هاى تاثيرگذار تاريخ ايران به ويژه در عصر مشروطيت ارائه دهد. اما بى شك فرهنگ و در هر دوره تاريخ شرح حال نويسى متاثر از فضا و سنت خاص فرهنگ و دوره خود بوده است. در كتاب ۳۸۹ صفحه اى مشاهير رجال، زندگى شخصيت هاى مرتبط با انقلاب مشروطيت همچون �سيدجمال الدين اسدآبادى، اتابك، عين الدوله، نظام السلطنه، آصف الدوله، ميرزا مشيرالدوله، سعد الدوله، ستارخان، وثوق الدوله و محتشم السلطنه اسفنديارى مورد اشاره قرار گرفته است.� زندگى نامه سيدجمال الدين اسدآبادى در اين كتاب نوشته تقى زاده يكى از پركارترين محققان ايرانى است كه در سال ۱۳۳۴ به رشته تحرير درآورده است.
* خاطرات سياسى امين الدوله
كتاب ۲۸۸ صفحه اى �خاطرات سياسى امين الدوله� به كوشش فرمانفرمائيان و زير نظر ايرج افشار يكى از ارزشمندترين مجموعه هاى خاطرات سياسى و از اسناد مهم تاريخ قاجاريه است. حضور مستقيم نويسنده در متن بسيارى از وقايع و اشراف وى به حوادث و مسائل درون نظام حكومتى ناصرالدين شاه، مظفرالدين شاه و محمدعلى شاه به دليل تصدى مشاغل حساس و مهم در عهد دو پادشاه نخست به او امكان داده است تا بتواند به بسيارى از مسائل پشت پرده زمانه خويش وقوف يابد. در خاطرات وى گزارش هايى درباره مسائل درونى دستگاه حاكم، خلق و خوى شاه، درباريان، رقابت هاى ايشان، برخى تشكيلات دولتى و پاره اى مسائل اقتصادى، فساد اخلاقى شاه و درباريان مورد توجه قرار گرفته است. خاطرات سياسى امين الدوله به مانند آثارى از اين قبيل، طبعاً آلوده به غرض ورزى ها، بى دقتى ها گاه حاوى جعليات، ايراد تهمت و افترا به رقباى سياسى و ستايش هم مسلكان و همراهان است. اين اثر در كنار ضعف ها، حاوى گزارش ها و اطلاعات فراوان و منحصر به فردى است كه آن را در كنار منابع دست اول دوره قاجاريه قرار مى دهد.
* زندگى و انديشه ميرزاملكم خان ناظم الدوله
كتاب زندگى و انديشه ميرزاملكم خان ناظم الدوله، نوشته حجت الله اصيل در سال ۱۳۷۶ از سوى نشر نى انتشار يافته است. ميرزاملكم خان ناظم الدوله سياستمدار و انديشمند و نويسنده روزگار قاجار شخصيتى متناقض و رفتارى پيچيده و بحث انگيز داشت. او پيشرو و مبلغ تجددخواهى بود و از اقتباس بى كم و كاست رها وردهاى تمدن غربى هوادارى مى كرد و خواهان دادن امتياز به كشورهاى غرب بود و در انديشه آزاديخواهى و حكومت قانون تاثيرى بى چون و چرا داشت. انديشه افرادى چون ملكم خان مى تواند در درك و دريافت تاريخ انديشه و سير رويدادهاى كشور ما موثر باشد و خواننده نكته سنج را در ارزيابى گذشته و حال و آينده جامعه اش برپايه آرزوها و حركت ها، دلبستگى ها و حتى كژروى ها يارى كند. كتاب ابتدا فراز و فرود زندگى ملكم خان و سپس جهان بينى و آثار وى را مورد بررسى قرار داده است و در نهايت ملكم را در ترازوى نقد تاريخ قرار داده است.
* زندگی و زمانه سیدحشن تقی‌زاده
در بررسى رجال عصر مشروطه تقى زاده از چهره هاى موثر به شمار مى رود و در بين چهره هاى روشنفكر غرب گرا از شهرت خاصى برخوردار است. كتاب �زندگى و زمانه سيدحسن تقى زاده� نوشته سيدعلى علوى از جمله كتب جديدى است كه از سوى موسسه مطالعات و پژوهش هاى سياسى انتشار يافته است. در اين كتاب ۴۳۶ صفحه اى موضوعاتى همچون �تبريز زادگاه تقى زاده يكى از مهم ترين مراكز نوگرايى، تقى زاده كودكى تا مشروطه، تدوين اصول متمم قانون اساسى و نقش تقى زاده در آن، نقش انجمن ها، كميته هاى مخفى و لژهاى فراماسونى در نهضت مشروطه، ترور شيخ فضل الله نورى و ترور محمدعلى شاه، ماجراى به توپ بستن مجلس، فرقه اجتماعيون- عاميون، پناهنده شدن تقى زاده به سفارت انگليس، سقوط محمدعلى شاه، پايان استبداد صغير، تقى زاده و تشكيل حزب انقلابى، خروج تقى زاده از كشور و عزيمت به اروپا و آمريكا� و ديگر موضوعات مرتبط با تقى زاده و ديدگاه هايش مورد بررسى قرار گرفته است.
* تحولات سياسى- اجتماعى ايران از قاجاريه تا رضاشاه
كتاب ۲۵۸ صفحه اى �تحولات سياسى ايران- اجتماعى ايران، از قاجاريه تا رضاشاه� نوشته عليرضا امينى و حبيب الله ابوالحسن شيرازى است كه در سال ۱۳۸۲ انتشار يافته است. كتاب شامل چهار بخش است. در بخش سوم اين كتاب ۲۵۸ صفحه اى، موضوعاتى همچون �نهضت مشروطه خواهى در ايران و علل آن، كشته شدن ناصرالدين شاه، واگذارى امتياز به خارجى ها، اعطاى امتياز توتون و تنباكو، مسافرت هاى پرخرج سلاطين، حوادث شعله وركننده انقلاب، مهاجرت كبرى، تحصن در سفارت انگليس، صدور فرمان مشروطيت، حوادث پس از مشروطيت، سلطنت محمدعلى شاه، تدوين متمم قانون اساسى ،مقابله شاه با مجلس، درماندگى و مشروطه خواهى محمدعلى شاه، گسترش احزاب سياسى در دوران انقلاب مشروطيت، سياست هاى قدرت هاى بزرگ در اين دوران و سلطنت احمدشاه� مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.
* ا نديشه هاى ميرزا آقاخان كرمانى
فريدون آدميت نويسنده كتاب �انديشه هاى ميرزاآقاخان كرمانى� با چاپ كتابش در سال ۱۳۵۷ توسط انتشارات �پيام� كوشش كرده است افكار او را باز شناسد و تحليلى از عقايد و انديشه هاى وى ارائه دهد. نويسنده ميرزاآقاخان را پيشروان حكمت جديد در ايران، بنيانگذار فلسفه تاريخ ايران و ويرانگر سنت هاى تاريخ نگارى، مورخى بزرگ و توانا، شاعرى نامدار، نقدكننده سنت هاى ادبى گذشته و آغازگر فلسفه ادبيات جديد و انديشه گر ناسيوناليسم مى داند. نويسنده هدف خود را از نگارش كتاب، معرفى حقيقى انديشه گران ايران و صاحب انديشه و تاثير ديدگاه آنان در نهضت ملى مشروطيت مى داند. در اين كتاب ۳۱۶ صفحه اى، معرفى شخصيت ميرزاآقاخان در افكار و كارنامه اجتماعى وى (به رغم اين كه نويسنده با برخى آراى وى موافق باشد و نباشد)، تاليفات ميرزاآقاخان، نامه هاى خصوصى وى كه مهم ترين منبع مطالعه مبارزات سياسى و سرگذشت زندگى و انديشه هاى او است و همچنين اسناد وزارت امور خارجه ايران را مورد بررسى قرار داده است.
* ايران در دوره سلطنت قاجار
كتاب �ايران در دوره سلطنت قاجار� نوشته على اصغر شميم است كه از سوى انتشارات �مدبر� انتشار يافته است. اين كتاب بى شك يكى از معتبرترين و مستندترين تاليفاتى است كه درباره تاريخ قاجاريه نوشته شده است و حسن آن علاوه بر مستند بودن، متن روان و ساده نويسى آن است و به همين جهت است كه در سال هاى اخير مورد استفاده وسيع دانشجويان رشته تاريخ و ساير رشته هاى علوم انسانى بوده است. كتاب شامل بيست فصل مستقل است. �قاجاريه در تكاپوى زمامدارى، جنبش مسلحانه ايلات قاجار، تشكيل دولت قاجار، دوره اول سلطنت قاجاريه، روابط ايران با فرانسه، انگليس روسيه و عثمانى، دوره دوم سلطنت قاجاريه، نهضت فكرى و اصلاحات داخلى، روابط ايران با كشورهاى بزرگ در دوره دوم سلطنت قاجاريه، تمدن ايران در اين دوره، انقلاب آرام و تغيير رژيم سياسى، سلطنت محمدعلى شاه و احمدشاه قاجار و از كودتا تا انقلاب قاجاريه� عناوين اين كتاب ۶۶۷ صفحه اى است كه بارها تجديد چاپ شده است.
* کاشان در جنبش مشروطه ایران
كتاب كاشان در جنبش مشروطه ايران نوشته حسن نراقى در سال ۱۳۵۵ از سوى انتشارات مشعل آزادى انتشار يافت . كتاب كه پس از بررسى اجمالى به اوضاع و احوال اجتماعى كاشان در عهد قاجار ، جريان حوادث ۱۵ ساله كاشان در آغاز مشروطيت و داستان طغيان و سركشى نايب حسين كاشى و پسرانش تا پايان آن غائله را در بر مى گيرد ، در بدو امر ممكن است شعله اى از گيرودارهاى وقايع محلى به شمار آيد و از ديدگاه تاريخ عمومى كشور ، چندان واجد اهميت كلى تلقى نگردد ، اما بايد به خاطر آورد كه وسعت دامنه فتنه و فسادى چنان بزرگ و نابسامانى هاى دراز مدت و آثار سرايت بخش آن ، گذشته از حدود شهرستان كاشان ، مناطق وسيعى از ساير نقاط ايران را در بر گرفته بود و چنان با سياست هاى داخلى و خارجى و برخى از زمامداران كشور پيوستگى يافته بود كه تا سال ها ادامه داشت . در اين كتاب ۲۰۶ صفحه اى ، دورنمايى از سوابق تاريخى كاشان در عهد قاجاريه ، كاشان در آغاز جنبش مشروطه و پيشامدهاى مختلف كاشان در مشروطه دوم مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.
* تاريخ استقرار مشروطيت در ايران
كتاب �تاريخ استقرار مشروطيت در ايران� نوشته حسن معاصر منتشره از سوى انتشارات �ابن سينا� از جمله كتاب هايى است كه در زمينه مشروطيت نوشته شده است. به موجب قانون حفظ اسناد دولتى انگلستان مصوب سال ۱۹۵۸ و اين كه پس از گذشت ۵۰ سال مطالعه و انتشار آن براى عامه امكانپذير است، اين كتاب به نگارش درآمده است. نويسنده مطالعه خود را از اواخر سلطنت مظفرالدين شاه در سال ۱۲۸۴ ش به فاصله كمى پس از صدور فرمان مشروطيت آغاز كرده و مبدا آن مقارن حركت مظفرالدين شاه از روسيه به اروپا است. كه پس از مراجعت از سومين مسافرت وى به اروپا، نفرت مردم از مظالم و تهديدات روز افزون دستگاه دولت و حكام رژيم استبدادى و فساد دستگاه هيات حاكمه آغاز و نتيجتاً با توسعه انقلاب منتهى به استقرار مشروطيت شد. نويسنده ادعا كرده است كتابش يكى از كامل ترين تاريخ مستند وقايع انقلاب و قيام مردم براى برانداختن حكومت جابرانه استبدادى دوره قاجاريه و استقرار مشروطيت در ايران است كه تمام وقايع و پيشامدهاى مهم و موثر روز را كه به طور مرتب همزمان با سير حوادث روز به روز ثبت و ضبط كرده و مسائل مهم بسيارى را روشن مى نمايد.
* وثوق الدوله
كتاب "وثوق الدوله" نوشته ابراهيم صفايى در سال ۱۳۷۴ از سوى انتشارات �كتاب سرا� انتشار يافته است. وثوق الدوله كه در سال ۱۲۵۴ ش در تهران متولد شد علاوه بر فراگيرى مقدمات زبان فارسى به تحصيل صرف و نحو، معانى بيان، حكمت و الهيات پرداخت و به تحصيل زبان انگليسى و فرانسه اهتمام ورزيد. در كتاب ۱۹۲ صفحه اى وثوق الدوله زندگى نامه كامل وى، همگامى وى با نهضت مشروطه، حضور وى در مجلس و نيابت مجلس، مواضع وى بر مسند وزارت، نامه هاى وى به دربار، اولتيماتوم دولت امپراتورى روس و مشكلات وثوق الدوله، دشوارى هاى وى، فعاليت وثوق الدوله در وزارت امور خارجه و سپس كناره گيرى نامبرده از اين وزارتخانه، بر مسند نخست وزيرى، مسافرت و اقامت وى در اروپا به بركت نقدينه فراوانى كه طى دوران صدارت و وزارت به دست آورده بود و در نهايت بازگشت وى به ايران در آخرين سال هاى زندگى مورد بررسى نويسنده قرار گرفته است.