دفتر دستاوردهای انقلاب / دستاوردهای علمی و صنعتی سی‌سالۀ انقلاب اسلامی ايران
دفتر انقلاب اسلامی آن‌قدر بزرگ و نفیس و پربار است که شرح آن در مجال‌های کم و فرصت‌های کوتاه ممکن نیست و همچنین هنوز ناتمام و بگشوده است و هر دم پربارتر و پرمایه‌تر می‌شود. یکی از شگفتی‌های حاصل از انقلاب اسلامی این است که با وجود انواع دشمنی، توطئه و کارشکنی بیگانگان در مسیر توسعه و رشد جامعۀ انقلابی ایران، پیشرفت‌های ارزنده و تحسین‌برانگیز علمی و فنّی در کشور را شاهدیم.
توسعۀ آموزش و پژوهش، شکوفایی صنعتی، انقلاب نرم‌افزاری اسلامی، گسترش نشر و مطبوعات و کتاب‌خوانی، پیشرفت‌های حیرت‌آور در زمینۀ نانوتکنولوژی، تحولات عظیم در صنعت خودروسازی، پیشرفت‌های عظیم پزشکی، جایگاه ممتاز در عرصۀ سلول‌های بنیادی، دستیابی به فضا و فنّاوری ساخت و پرتاب ماهواره و... همگی برگ‌های زرینی از دستاوردهای انقلاب اسلامی در عرصۀ علم و فنّاوری‌اند که افق‌های روشن‌تری را نیز در مقابل ما خواهد گشود.
شرح بعضی از این دستاوردهای سترگ و ارزشمند را در مقالۀ زیر مطالعه خواهید کرد.
انسان، زندگی و رفتارهايش نمی‌تواند بی‌هدف باشد. هرکاری از سوی انسان حتی با ادعای بی‌هدف بودن خود باز دنبال هدفی است؛ به‌ویژه حرکت‌های جمعی و گروهی يا در ابعاد بزرگ‌تر که جامعه را فرا می‌گيرد قطعاً هدفی را دنبال می‌کند.
بي‌ترديد ميان صحت و اتقان يك انديشۀ اجتماعي و كارآيي و توانايي نظام اجتماعي برآمده از آن در پاسخگويي به مسائل و مشكلات جامعه، رابطۀ مستقيمي برقرار است. از سويي ديگر، كارآمدي يا ناكارآمدي كارگزاران يك نظام در اجراي اهداف و آرمانهاي آن، مي‌تواند در كارآمد يا ناكارآمد به نظر آمدن آن نظام و به دنبال آن، درست يا نادرست به نظر رسيدن آن انديشۀ اجتماعي، تأثير مثبت يا منفي برجاي گذارد. به‌هرحال اين تناسب و ارتباط ميان سه مقولۀ انديشه، نظام و كارگزاران آن به گونه‌اي برقرار شده است كه تفكيك ميان آنها، به‌ویژه در برابر منتقدانش، چندان ممکن به نظر نمي‌رسد؛ ازهمین‌رو دفاع از يك انديشۀ متعالي يا نظام سياسي متقن، زماني ممكن است كه آن انديشه يا نظام و كارگزاران آن، در عمل، درستي، توانمندي، كارآيي، كارآمدي و اثربخشي خود را اثبات کرده باشد.
انقلاب مردم ايران در سال 1357، که با پسوند اسلامی شناخته می‌شود، نيز از اين قاعده مستثنا نبوده و از بدو تأسيس تاکنون و به‌رغم مشکلات بسيار، از جمله جنگ هشت سالۀ تحميلی، توانسته است در مسير پيشرفت و توسعه در زمينه‌های مختلف اقتصادی، سياسی، اجتماعی و به‌ویژه علمی قرار گيرد و اين سخن مقام معظم رهبری که فرمود: «ما بايد عقب‌ماندگی تاريخی دویست ساله را در مدت پنجاه سال جبران کنيم» محور تلاش خود قرار دهد.
با پيروزی انقلاب اسلامی و تدبير سران نظام، با توجه به آموزه‌های دينی و ملّی و پشتوانۀ عظيم فرهنگی و علمی، سرمايه‌گذاری‌های بسياری در زمينۀ پيشرفت‌های علمی و علوم مختلف شد.
اکنون جمهوری اسلامی ايران از لحاظ علمی حرف اول را در منطقه می‌زند و در بعضی از علوم ديگر، از جمله فنّاوری هسته‌ای و سلول‌های بنيادی و علوم پزشکی، جزء کشورهای برتر دنيا محسوب می‌شود.
امسال سی‌امين سال پيروزی اين انقلاب شکوهمند است. ملّت ما اکنون با پشت سر گذاشتن سه دهه مبارزه و جهاد، مصمم‌تر و امیدوارتر از گذشته، درصدد است مسير انقلاب اسلامی را ادامه دهد تا فردايي بهتر را برای بشريت زمينه‌سازی نمايد.
اين نوشتار براي بررسي كارنامۀ علمی نظام جمهوري اسلامي تهيه و تنظيم شده است. مبناي ارزيابي و بررسي در آن، ميزان دستيابي نظام به اهداف علمی بر اساس معيارها و شاخص‌هاي متعارف و بومي ــ انساني، اسلامي و ايراني ــ توسعهيافتگي است.
1ــ ايران اسلامی در مسير توسعه
سال‌هاست كه اصطلاحاتي مانند توسعه‌يافته، درحال‌توسعه، عقب‌مانده يا جهان سوم در دنياي سياست مطرح است و هر يك از كشورها، متناسب با وضعیت خود، در يكي از اين دسته‌بندي‌ها قرار گرفته‌اند و كشور ايران، به‌رغم تاريخي بسيار كهن و وجود دانشمندان بزرگي مانند ابن سينا، رازي، ابوريحان بيروني و بسياري از ديگر دانشمندان، از جمله كشورهايي به‌شمار مي‌رفت كه همواره جزء كشورهای جهان‌سومي تلقی مي‌شد، تا جايي كه تا چند سال قبل از انقلاب شكوهمند اسلامي، نخست‌وزير يكي از كشورهاي استعمارگر، در پاسخ به خواستۀ افرادي كه خواهان در دست گرفتن مديريت صنعت نفت كشور توسط متخصصان داخلي بودند، گفت شما از ساخت يك لولهنگ (آفتابه) هم عاجزيد چه برسد به ادارۀ صنعت نفت كشور.
صرف‌نظر از اينكه به‌كار بردن اين واژه‌ها در مورد هر كشور چقدر بر واقعيت منطبق است و اصولاً فلسفۀ اين دسته‌بندي چيست يا اينكه ريشۀ عقب‌ماندگي كشورها را بايد در چه عواملي جستجو كرد، بايد به اين نكته توجه کرد كه تعامل دولت‌ها و ملّت‌ها تأثیر بسيار مهمي در پيمودن مسير توسعه دارد و به هر ميزان اين تعامل انسجام، وحدت، و هماهنگي بيشتري داشته باشد حركت در اين مسير سرعت بيشتري خواهد داشت.
جمهوري اسلامي ايران نيز از معدود كشورهايي است كه از اين جهت در مطلوب‌ترين وضعيت قرار دارد و دولت اسلامي، در تعامل با ملّت، از بيشترين حمايت و همكاري مردمي برخوردار است و اين موضوع نه تنها در تقويت و توسعۀ امنيت پايدار در برابر تهديدات خارجي سهم اساسي داشته، بلكه شرايط لازم را براي تسريع در سیر توسعۀ همه‌جانبۀ كشور نيز فراهم نموده است.
البته اين تفاهم و همكاري بدان معنا نيست كه نظام ادارۀ كشور عاري از هر گونه عيب و نقص است، بلكه در بعضي از موارد نابساماني‌ها و ناهنجاري‌هاي موجود، مانند فساد اداري، تورم و ضعف در نظارت‌ها، چنان رخ مي‌نمايند كه گاهي تمام پيشرفت‌هاي حاصل‌شده طي اين سال‌ها را به‌طور كامل تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد، اما درعين‌حال بايد توجه کرد كه اولاً بسياري از مشكلات، مانند بيكاري، گراني و تورم، از معضلاتي محسوب مي شوند كه به‌ویژه در يكي دو سال اخير اكثر كشورهاي جهان و حتي كشورهاي اروپايي را به‌طور ميانگين با نرخي بين 12 تا 27 درصد تحت تأثير خود قرار داده‌اند و ثانياً تشديد بخش بزرگی از این نابساماني‌ها، كه در ساير كشورها نيز به همين شكل يا به نوع ديگر وجود دارد، از اعمال فشارهاي ظالمانه، از سوي بيگانگان، و همچنين عملكرد و رفتار و نيز همراهي خواسته يا ناخواستۀ عده‌ای از ما با خواسته‌‌های دشمنان اين مرز و بوم ناشی می‌شود.
درهرحال در کنار اين عامل بسيار مهم، يعني حضور و تعامل مردم ــ كه در پشتيباني از نظام سهم اساسي دارد ــ ساير عوامل مادي و معنوي ديگر مانند: عوامل اقتصادي، علمي، سرزميني، فرهنگي، سياسي، حكومتي، فرامرزي و فضايي نيز وجود دارند كه در مجموع آنها را قدرت ملّي می‌نامند.
نتايج بررسي علمي دو تن از محققان کشورمان كه با مبنا قرار دادن 87 عامل علمي و عمدتاً براساس گزارش نهادهاي بين‌المللي در سال‌هاي 2003 تا 2005.م، 139 كشور جهان را با هم مقایسه کرده‌اند، نشان مي‌دهد كه جمهوري اسلامي ايران تا آن تاريخ كه هنوز بخش بزرگی از دستاوردهاي جديد كشور، اعلام نشده بود، توانسته است در عامل علمي و فنّاوري با دوازده متغير، در جايگاه چهل و چهارم، و در بين 23 كشور منطقه، شامل كشورهاي خاورميانه، آسياي مركزي و قفقاز، خليج فارس و شبه قاره، در جايگاه دوم قرار گیرد. از نظر اقتصادي، با يازده متغير، رتبۀ سی‌وهفتم جهاني و دوم منطقه‌اي به ايران تعلق داشته است.
از نظر اجتماعي با يازده متغير، ايران در رتبۀ سی‌وپنجم جهاني و سوم منطقه قرار گرفته است. در عامل سرزميني با يازده متغير، ايران در رديف ده كشور برتر جهان و دومين كشور منطقه ايستاده است. از نظر فرهنگي با هیجده متغير، ايران رتبۀ بیست‌وششم جهاني و دوم منطقه‌اي را از آن خود ساخته است. در عامل سياسي با چهارده متغير، به‌رغم تأثير منفي بعضی از گزارش‌های غيرواقعي كشورهاي غربي، رتبۀ چهل‌وپنجم جهاني و اول منطقه‌اي به ايران اختصاص يافته است. در عامل فرامرزي، با سيزده متغير، ايران نتوانسته جايگاهي بهتر از شصت‌وسوم جهاني و سوم منطقه‌اي براي خود كسب كند. در عامل نظامي با سيزده متغير، رتبۀ سیزدهم جهاني و سوم منطقه‌ای به ايران تعلق دارد. در عامل فضايي با چهار متغير، كه عمدتاً به حوزۀ فعاليت‌هاي ماهواره‌اي و به زمانی قبل از اقدام دانشمندان ايراني براي پرتاب اولين موشك ماهواره‌بر و پيوستن به جمع یازده عضو باشگاه فضايي جهان مربوط است، بين 39 كشور دارندۀ اين فنّاوري، در رديف بيست‌وهفتم قرار گرفته است.[1]
در مجموع عوامل نه‌گانۀ یادشده، جمهوري اسلامي ايران توانسته است در آن مقطع از زمان، بين 139 كشور جهان، در رتبۀ بيستم جهاني و دوم منطقه‌اي، كه رتبه‌هاي نسبتاً مناسبي است، قرار گیرد؛ البته همان‌گونه‌كه در ادامۀ مقاله اشاره شده است، به‌رغم سنگ‌اندازي‌هاي بيگانگان، با پيشرفت‌هاي كسب‌شده در سال‌هاي اخير، اين جايگاه هم‌اكنون ارتقا يافته و ایران در موقعيت به مراتب بهتري قرار گرفته است.
مقام معظم رهبري دربارۀ تلاش دشمن براي جلوگيري از اين سیر رو به رشد، بارها جوانان را خطاب قرار داده و در يكي از سخنراني‌هايشان فرموده است: «جوانان عزيز! خودباوري و اعتمادبه‌نفس يك داروي فكري و روحي براي ملّت ايران است. مخاطب اصلي و اولي شما جوانان هستيد.
آني كه (آن كسي كه) ما به شدت نيازمند اعتمادبه‌نفس او هستيم، قشر جوان ماست. اين قشر بايد توصيه به اعتمادبه‌نفس را درست به گوش بشنود و از اعماق دل بپذيرد و در همۀ فعاليت‌هاي خود، آن را محور و ملاك عمل قرار بدهد. بيم آن هست كه در عرصۀ جنگ نرم بين ما و دشمناني كه بسيار اصرار بر ادامۀ اين نبرد دارند، اين اعتمادبه‌نفس خدشه پيدا كند، تضعيف بشود، متزلزل بشود يا لااقل در حدي كه ملّت ما نياز دارد پيش نرود...، سه مانع را ممكن است دشمن طراحي كند: يكي پراكندن يأس، يكي منحرف كردن استعدادها و يكي هم برخورد سخت و خشن؛ يعني تحميل تهاجم نظامي. در مورد اين مسئله اول كه پراكندن نوميدي و ياس است، من اصرار دارم شما جوان‌ها بيشتر فكر كنيد، تأمل كنيد و نشانه‌هايش را ببينيد. همين الان دارند اين‌كار را مي‌كنند، يك عده‌اي هم براي آنها و از زبان آنها و از حنجرۀ آنها به نفع آنها حرف مي‌زنند».
در هر صورت اگر قرار باشد با نگاهي منصفانه به دستاوردهاي انقلاب شكوهمند اسلامي از ابتدا تا به‌حال بنگريم، مي‌توانيم به موضوعات فراواني اشاره کنيم كه بعضي از آنها از جمله موفقيت‌هايي محسوب مي‌شود كه سنگ بناي آنها به‌طور كامل پس از انقلاب اسلامي گذاشته شده و گسترش و توسعۀ ساير موارد نيز به حدي است كه قیاس‌شدنی با دستاوردهای تمام پنجاه سال حكومت شاهنشاهي نيست و اين در حالي است كه درآمدهاي نفتي كشور در آن سال‌ها نسبت به جمعيت كشور و بهاي شاخص نفت تا قبل از سال 1386، چند برابر وضعيت پس از انقلاب بود و هزينۀ جنگ نيز به كشور تحميل نشده بود.
بر اين اساس به‌رغم تمام توطئه‌هاي خرد و كلان دشمنان، طي عمر پربركت انقلاب، عليه نظام نوپاي اسلامي، با مشاهدۀ اين دستاوردهاي عظيم، كه در ذيل به گوشه‌هايي از آن اشاره شده است، با اتكا به «اراده و نبوغ ايراني»، به فرمايش امام‌خمینی(ره) بايد باور كنيم كه «ما مي‌توانيم».
توسعۀ علمي:
يكي از افتخارات غرورآفرين جمهوري اسلامي ايران، رشد روزافزون و حضور فعال كشور در عرصه‌هاي علمي است؛ به‌گونه‌ای که هم‌اكنون دانشمندان و پژوهشگران ايراني در زمرۀ دانشمندان و پژوهشگران ممتاز جهان قرار گرفته‌اند.
دستيابي به فنّاوري و دانش كامل چرخۀ سوخت هسته‌اي و ساخت مجتمع عظيم يو.سي.اف اصفهان، مجتمع غني‌سازي نطنز، كارخانۀ آب سنگين اراك و قرار گرفتن در رديف پنج كشور برتر جهان در اين زمينه و همچنين ورود موفقيت‌آميز و هم‌زمان با ساير كشورهاي پيشرفته به عرصۀ علوم جديد، مانند ليزر، بايو و نانوتكنولوژي (براي تقريب به ذهن بايد يادآوري شود كه قطر اتم محصولات توليدشده از نانو يك هشت‌هزارم موي انسان است)، ميكرو الكترونيك، ورود به علم ژنتيك و توليد اولين گوسفند و موش شبيه‌سازي‌شده، دستيابي به دانش فنّي استفاده از پليمرهاي گياهي در صنايع بسته‌بندي، در جایگاه پنجمين كشور پس از امريكا، آلمان، انگليس و ايتاليا، تنها بخش ناچيزي از افتخارات كسب‌شده در اين زمينه است.
توسعۀ چشمگير سخت‌افزاري، نرم‌افزاري و بهره‌برداري گسترده از علوم رايانه‌اي در كشور، طراحي سيستم انتقال هم‌زمان صوت و تصوير در اينترنت و رشد 70 درصدي انجمن‌هاي علمي، ساخت انواع روبات و كسب موفقيت‌هاي جهاني در مسابقات روبوتيك و قرار گرفتن ايران در رديف پنج تا هشت كشور برتر روبوكاپ جهان، كسب موفقيت‌هاي جهاني در المپيادهاي مختلف علمي، از جمله المپيادهاي رياضي، فيزيك، شيمي، كامپيوتر، و كسب مقام نخست جهاني در مسابقات علمي و اختراعات در سوئيس، كسب مقام دوم در نمايشگاه بين‌المللي اختراعات و ابتكارات در مسكو و همچنين افزايش ثبت اختراعات، كه تقريباً به‌طور كامل پس از انقلاب آغاز شد و تا سال 1381 به پانصد مورد و پس از تأكيدهای مكرر مقام معظم رهبري مبني بر ضرورت ايجاد نهضت نرم‌افزاري و تأكيد مجدد در مردادماه سال 1385 براي تهيۀ نقشۀ جامع علمي كشور، با جهشي چشمگير، به حدود شش‌هزار اختراع در سال 1386 رسيده است، بخش ديگري از اين موفقيت‌ها به‌شمار مي‌رود.[2]
مجموعه اين موفقيت‌ها سبب شده است كه در هر سال ميزان توليد علم در كشور به دو برابر برسد و در سال 1386 ايران در مقام كشور پنجم آسيا و اول منطقه در توليد علم و فنّاوري به‌ویژه در رشته‌هاي رياضي، مكانيك، پليمر، شيمي، مهندسي شيمي، فنّاوري نانو و پزشكي و رتبۀ دوازدهم رياضي، سیزدهم كامپيوتر، هفدهم مكانيك، هیجدهم شيمي، پانزدهم نانو در جهان مطرح، و مركز شبكۀ نانوتكنولوژي در ميان كشورهاي اسلامي شود (در رشتۀ نانو ايران در جايگاه اول در منطقه و جهان اسلام و پنجم در آسيا و بیست‌وپنجم در سطح جهان قرار گرفته است).[3]
افزايش بي‌سابقۀ ظرفيت دانشگاه‌ها، كه فقط در چند سال اخير بيش از 92 درصد رشد يافته، همراه رشد چشمگیر هيئت‌هاي علمي و همچنين افزايش تعداد دانشجويان، كه از حدود دويست هزارنفر در قبل از انقلاب، به بيش از 000/300/3 در بعد از انقلاب اسلامي در مقاطع و رشته‌هاي مختلف رسيده است (اين مقدار برابر سطح آموزش عالي در كشورهاي صنعتي است؛ يعني سه‌هزار دانشجو به ازاي هر يكصدهزار نفر) و علاوه بر آن پذيرش تعداد بسیاري دانشجوي خارجي در نظام آموزشي عالي، از ديگر مصاديق توسعۀ علمي كشور است.[4]
رشد علمی و آموزشی:
موفقيت هرسالۀ دانش‌آموزان ايرانی در دستيابی به مقام‌های جهانی در المپيادهای علمی در رشته‌های مختلفی همچون فيزيک، رياضی، شيمی، کامپيوتر و... در رقابت با کشورهای پيشرفتۀ علمی يکی از شواهد رشد و توسعۀ علمی کشور در سال‌های پس از انقلاب است. اين موفقيت‌ها در رشته‌های مختلف المپيادهای دانش‌آموزان، از اولين سال حضور جوانان مستعد ايرانی، هرساله با پيشرفت بسياری همراه بوده است.
از نظر رشد کمّی، درحالی‌که تعداد دانشجويان دانشگاه‌های کشور قبل از انقلاب، از مرز ۱۵۰ هزار نفر تجاوز نمی‌کرد، امروزه به حدود 000/400/2 نفر رسيده است. کشوری که در سال 1356 با ۳۳ ميليون جمعيت، نيازمند ورود پزشک خارجی (ازکشورهای درحال‌توسعه‌ای همچون هند، بنگلادش، پاکستان و...) بوده هم‌اکنون با جمعيتی بيش از دو برابر (و در پی آن با نيازی بيشتر به پزشک) با مازاد پزشک روبه‌روست.[5]
موفقيت بی‌نظير دانشمندان ايرانی در تهيه، انجماد و نگهداری سلول‌های بنيادی جنينی، که پيش از آن در انحصار نُه کشور دنيا بود، درمان ناباروری، نارسايی قلب و تلاش برای ترميم لوزالمعده برای توليد انسولين به منظور درمان بيماری قند (ديابت) برای اولين‌بار در جهان از اقدامات کم‌نظير دانشمندان جوان ايرانی در عرصۀ مهندسی ژنتيک است. در عرصۀ علوم هسته‌ای، با وجود موانع و ممانعت کشورهای غربی و تحريم تجهيزات دو منظوره ــ دارای کاربرد مشترک در فعاليت‌ها و تحقيقات هسته‌ای صلح‌آميز و غير صلح‌آميز ــ امروزه ايران به فنّاوری پيچيدۀ غنی‌سازی اورانيوم دست يافته و به جمع ده کشور دارای اين فنّاوری نوين در جهان پيوسته است.
توسعۀ صنعتي كشور:
رشد صنعت در كشور نيز به حدي سريع بود كه پس از ساخت شهرك‌هاي صنعتي در شهرهاي مختلف، هم‌اكنون ساخت مجموعه‌ها و شركت‌هاي صنعتي در روستاها نيز در دستور كار مسئولان كشور قرارگرفته است و درحال‌حاضر كمتر شهر بزرگي را مي‌توان يافت كه از وجود كارخانه‌هاي صنعتي بي‌بهره باشد.
علاوه بر افزايش تعداد كارخانجات بايد به محصولات متنوعي مانند انواع لوازم خانگي و صنعتي كه در اين مجموعه‌ها توليد و حتي در بسياري از موارد به خارج از كشور صادر مي‌شود نيز اشاره کرد (فقط در بیست سال ابتداي انقلاب، رشد صادرات غير نفتي كشور شصت برابر، يعني ده برابر ميانگين رشد سالانۀ ارزش واردات بوده است).
ساخت هواپيما و بالگرد سبك و نيمه‌سنگين (شخصي و عمومي) مانند هواپيماي مسافربري ايران 140 با كاربري چندمنظوره و مطابق با آخرين استانداردهاي روز دنيا، كه براي اولين بار در تاريخ كشور رخ داده است، توسعۀ صنعت كشتي‌سازي و توليد انواع قايق، افزايش و توسعۀ كارخانجات خودروسازي با انواع خودروهاي سبك و سنگين، ساخت و توسعۀ پالايشگاه‌ها و مراكز پتروشيمي در شهرهاي مختلف كشور، از جمله در اراك، شيراز، تبريز، بندرعباس، اصفهان و... و ساخت حدود چهل كارخانۀ بزرگ نفت و گاز از ابتداي انقلاب اسلامي تا به‌حال، ساخت انواع نيروگاه‌هاي بادي، گازي، فسيلي و ساخت اولين نيروگاه هسته‌اي در بوشهر و اولين نيروگاه انرژي‌هاي زيرزميني در اردبيل، افزايش و توسعۀ انواع كارخانجات لوازم خانگي و صنعتي، افزايش درخور توجه توليد فولاد، كه پيش‌بيني مي‌شود ايران را تا سال 1390 به يكي از كشورهاي مطرح صادركنندۀ اين محصول تبديل نمايد، و ده‌ها مورد مشابه، از ديگر افتخارات صنعتي كشور به شمار مي‌روند.
علاوه بر اين، قرار گرفتن جمهوري اسلامي ايران در رديف چهارهمين كشور سازندۀ سد و دادن انواع خدمات فنّي، عمراني و تخصصي در زمينه‌هاي مختلف به ساير كشورها نيز، برگ زرين ديگري است از كتاب پر افتخار انقلاب اسلامي ايران و اين پیشرفت ساير بخش‌هاي كشور از جمله بخش نظامي را نيز شامل شده است.[6]
2ــ انقلاب اسلامی ايران؛ سرآغاز انقلاب نرم‌افزاری جهان اسلام
امروز ديگر همه باور دارند که سخت‌افزارهاي جنگي در معادلات جهاني تعيين‌كننده نيستند و اين قدرت نرم‌افزار و تفکر و علم است که تعيين‌کنندۀ معادلات مختلف جهانی است. انقلاب اسلامی ايران، پس از هشت سال دفاع مقدس، به‌خوبی به همۀ جهانيان نشان داد که تغيير نگرش انسان‌ها از خود و داشتن هدف الهی در زندگی بدون داشتن سخت‌افزارهای پيچيده چگونه می‌تواند ابرقدرت‌ها را به زانو دربياورد تاجايی‌که در معادلات سياسی ــ نظامی، پيروزی حزب‌الله لبنان بر ارتش تمام‌مسلح صهيونيسم نشان‌دهندۀ قدرت فکری حاکم بر ارتش حزب‌الله است.
انقلاب اسلامی ايران آغاز نوزايی جهان اسلام بود که تلقی مسلمانان را از خود، در دنيای کنونی و با وجود پيشرفت‌های عظيم غربی‌ها، تغيير داد. اين انقلاب در مدتی کوتاه توانست کشوری تمام‌وابسته به دولت‌های غربی را بر روی پاهای خود استوار کند و به استقلال علمی، فکری و تجهيزاتی برساند. ايران، که کشوری وابسته به متخصصان غربی بود، اکنون خود تولیدکننده، سازنده و مخترع ابزارهای مختلف و گسترش‌دهندۀ علوم در بخش‌های حساس شده که کشف‌های عظيم جوانان اين سرزمين در علوم هسته‌ای و دسترسی به علوم مختلف پزشکی از آن نمونه است.
پيشرفت‌های عظيم ايران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بسياری از مسلمانان را به فکر علت‌های اين پيشرفت‌ها انداخته که سبب بيداری مسلمانان در جهان اسلام گشته و روحيۀ خودباوری را دوباره به جهان اسلام برگردانده است. امروز ديگر بمب‌هاي هسته‌اي، شيميايي و ميكروبي جوابگو نيست و عامل تغيير در جهان به شمار نمی‌رود. بمب انقلاب اسلامي ايران سه دهه پيش منفجر شد و انفجاری عظيم در دل ملّت‌ها پدید آورد و دنيا را تكان داد. امروز مركز اين تفكر نرم‌افزاری قوي در جهان، قم است؛ البته شهر قم در عرصه‌هاي گوناگوني فعاليت می‌کند، ولي عرصۀ نرم‌افزاري و توليد علم آن نمايان‌تر است.
مردم ايران به‌خوبی به ياد می‌آورند که شهر قم، قبل از انقلاب، يکی از شهرهای محروم ايران به شمار می‌رفت، اما اکنون به پيشرفته‌ترين تجهيزات علمی، پژوهشی و ارتباطی مجهز است و انواع نرم‌افزارهای اسلامی و افکار نو اسلامی و راهکارهای دينی برای مسلمانان جهان در همين شهر توليد و در تمام دنيا منتشر می‌شود. امروز برای همه مشخص است که بين انديشه‌های مختلف، انديشۀ شيعی تنها عامل مبارزه با استکبار و استثمار در جهان است. این اندیشه تا کنون توانسته است در برابر ماشين‌های جنگی عظيم صهيونيسم ايستادگی کند و آنها را به عقب‌نشينی وا دارد. سخن گفتن از وحدت مسلمانان و بيداری جهان اسلام، که امروز مطرح می‌شود، یکی از تحولات ناشی‌شده از انقلاب اسلامی ايران است که شکل تازه‌ای از زندگی سياسی و علمی را به جهانيان معرفی کرد.
3ــ کتاب و کتاب‌خوانی قبل و بعد از انقلاب
با فرا رسيدن سی‌امين سالگرد انقلاب اسلامی، نگاهی به وضعيت کتاب و کتاب‌خوانی در کشور و مقايسۀ شاخصهای قبل و بعد انقلاب اسلامی در اين بخش از دیگر اقدامات مهمی است که پیشرفت ایران را طی این چند دهه نشان می‌دهد.
عمده‌ترين شاخصهای مورد بررسی در اين پژوهش عبارت‌اند از: آمار نشر کتاب، تعداد عناوين، شمارگان، عناوين موضوعی، کتابخانه‌های عمومی، تعداد کتاب‌فروشی‌ها، تعداد ناشران و... . آمارها نشان می‌دهد که اغلب اين شاخص‌ها طی سال‌های بعد از انقلاب، با در نظر گرفتن رشد جمعيت و ساير تحولات، رشد چشمگيری داشته است.
طرح بعضی رهنمودهای مقام معظم رهبری و اقدامات انجام‌شده طی اين سال‌ها و نيز برنامه‌های در دست اقدام در حوزۀ کتاب و کتاب‌خوانی از ديگر مواردی است که در اين قسمت پژوهش به آن توجه شده است.
قبل از انقلاب اسلامي جامعه و در رأس همه دولت، به كتاب و رفع مشكلات آن به‌طور جدی توجه نمي‌كرد. ازآنجاکه فقط 45 درصد مردم باسواد بودند، ميزان مطالعه در حد بسيار پاييني قرار داشت و توليد و نشر كتاب نيز بسيار محدود بود. در آموزش و پرورش قبل از انقلاب اسلامي بيش از 75 درصد كودكان واجب‌التعليم، را در مدارس ثبت‌نام نمی‌کردند، ولی هم‌اكنون نزديك به 99 درصد از آنها ثبت‌نام مي‌شوند و اگر پراكندگي جمعيت و تنوع زيستي را درنظر بگيريم، كشور به موفقيت‌هاي خوبي دست يافته است.[7]
تعداد دانشجويان قبل از انقلاب 175هزار نفر بود (51/0 درصد جمعيت کل کشور) که هم‌اکنون اين تعداد به 5/3 ميليون نفر (5 درصد کل جمعيت کل کشور) افزايش يافته است.
تعداد كتابخانه‌هاي عمومي در كشور قبل از انقلاب اسلامي فقط 25 واحد اعلام شده است.
در آن زمان در بسياري از رشته‌ها، دوره‌هاي كارشناسي ارشد و دكتري داير نبود. تعداد كتاب‌هاي منتشرشده قبل از انقلاب اسلامي ساليانه، دو هزار عنوان بود كه اين عناوين هم بيشتر كتاب‌هاي رمان و ادبي را شامل مي‌شد و به‌جز در بعضی از دوره‌ها از ورود به حوزه‌هاي اجتماعي و مسائل جامعه به دور بود.
افزايش بیش از اندازۀ جمعيت در سال‌هاي آغازين انقلاب اسلامي و مشكلات ناشي از جنگ تحميلي، محاصره و بحران اقتصادي، فرار سرمايه‌ها و تخصص‌ها و بعضي مسائل ديگر سبب شد مشكلات نشر كتاب تشدید گردد و فرصتي براي رفع آنها براي دست‌اندركاران عرصۀ فرهنگ باقي نماند. تعداد ناشران در سال 1355 به رقم 127 ناشر در تهران و 56 ناشر در شهرستان‌ها محدود مي‌شد. با پیروزی انقلاب اسلامي در سال 1357، نسل جديدي از ناشران پا به عرصه گذاشتند. اين نسل جواناني بودند كه با پديدۀ کتاب‌های «جلد سفيد» به بازار كتاب ملحق شدند. اينها عموماً كاركنان شاغل در كتاب‌فروشي‌هاي سابق بودند که در عمل، با چاپ كتاب‌هاي ممنوعه و نسخه‌هاي سانسورنشدۀ آنها، عطش جوانان به خواندن اين كتابها را فروكش مي‌كردند. بعدها همين افراد، با انگيزه‌های آرمان‌خواهانه برای پيشبرد اهداف سياسی، پس از گرفتن جواز نشر از وزارت ارشاد، در جایگاه ناشران جديد پا به عرصۀ چاپ و نشر كتاب گذاشتند.[8]
رويكرد مثبت به كتاب و كتاب‌خواني پس از انقلاب اسلامي:
پس از انقلاب اسلامي، به تناسب رشد سوادآموزي (بيش از84 درصد)، افزايش رشته‌هاي دانشگاهي و افزايش تعداد دانشجويان در سطوح عالي تحصيلي، تأكيدهای فراوان بر افزايش آگاهي و سطح علمي در آموزه‌‌هاي ديني، تأكيد بر علم و فنّاوري برای رسیدن به خودكفايي، لزوم توجه به مطالعه و كتاب‌خواني را بيش‌ازپيش نمايان كرد. تعداد عناوين كتاب‌هاي منتشرشده از دو هزار عنوان در سال‌هاي قبل از انقلاب به 53 هزار عنوان در سال‌هاي پس از انقلاب رسيده، درحالي‌كه جمعيت كشور طي اين مدت حداكثر دو برابر شده است. جامعه‌اي كه روزبه‌روز ميزان افراد باسواد آن افزايش مي‌يابد و سطح تحصيلاتش رشد جهشي دارد، به صورت طبيعي نيازش به كتاب و كتاب‌خواني بيشتر مي‌شود. با افزايش ميزان باسوادي، تعداد دانشجويان و دانش‌آموختگان سطوح عالي، نياز به مطالعۀ كتاب‌هاي گوناگون و حتي كتاب‌هاي غير درسي روز به روز افزايش مي‌يابد.
سياست دولت‌هاي پس از انقلاب عمدتاً بر توسعۀ فرهنگ كتاب و كتاب‌خواني، رفع مشكلات و موانع صنعت چاپ و نشر و حمايت از نشر كتاب متمركز شدند. شواهد نشان مي‌دهد كه مردم، با افزايش معلومات عمومي خود، علاقۀ بيشتري به مطالعه نسبت به قبل نشان مي‌دهند؛ به‌ويژه در سال‌هاي اخير كه با تأكيدها و رهنمودهاي خاص رهبر معظم انقلاب اسلامي اين سیر شتاب بيشتري به خود گرفته است.
ديدگاه‌هاي رهبر معظم انقلاب اسلامي در مورد كتاب:
1ــ اولويت دادن به كارهاي فرهنگي، به‌ویژه فرهنگ آموزشي، در تخصيص بودجه: «در كار فرهنگي نبايد مسئلۀ پول و بودجه، يك مشكل عمده به حساب آيد؛ به اين معنا كه مشكلات و نقايص فرهنگي را در رديف نيازهاي بودجه‌اي و در آخرهاي ليست قرار ندهيم، بلكه در اول‌هاي ليست، اگر نگویيم در رديف اول، قرار بدهيم. اگر درست فكر كنيم اين به صرفۀ اقتصادي مملكت هم هست؛ يعني از اينكه بودجه و امكانات بيشتر را به كارهاي فرهنگي، به‌ویژه فرهنگ آموزشي متوجه كنيم، كشور زيان نخواهد كرد؛ زيرا كه خود اين براي آيندۀ كشور، توليد امكانات مي كند»؛[9] 2ــ توليد كتاب خوب در عرصه‌هاي مختلف فكري: «ما در زمينۀ كتاب چند تكليف مهم به عهده داريم: «يك تكليف اين است كه كتاب خوب توليد كنيم و در صحنه‌ها و عرصه‌هاي فكري مختلف، كتاب به‌وجود آوريم... يعني كل كشور و طبقۀ اهل فرهنگ چنين تكليفي دارند»؛[10] 3ــ اولويت دادن به توليد كتاب‌هاي كيفي مناسب براي عموم مردم و افزايش قدرت انتخاب آنان: «ما الآن در زمينه‌هاي گوناگون دچار كمبود كتابيم؛ البته حجم كتاب بالا رفته است...، ولي باز هم كتاب كيفي كم داريم. منظورم كتاب علمي متخصصان نيست، نه، همين كتاب‌هايي را كه عامۀ مردم احتياج دارند بدانند؛ چه كتاب‌هايي در بخش‌هاي مختلف ديني از عقايد و تاريخ و دين و امثال آن گرفته، چه كتاب‌هاي سياسي و كتاب‌هاي مربوط به مسائل اجتماعي و مسائل تاريخي»؛[11] 4ــ توجه به جنبه‌هاي هنري و زيبايي آثار چاپي: «به مسئلۀ هنر و زيبايي خيلي اهميت بدهيد، نگوييد اهميتي ندارد. در چاپ، در حروفچيني، در صفحه‌بندي، در چگونگي آرايش و نقطه‌گذاري مطالب و تنظيم صفحات و ايجاد فاصله‌هاي مناسب بايد دقت كرد. حتي با انتخاب حروف زيبا، شما مي‌توانيد تأثير بيشتري براي مطلب و فكر خود تدارك ببينيد»؛ 5ــ نيازسنجي در توليد كتاب و جهت‌يابي به سمت پيشرفت دانش و نوآوري و خلاقيت در عرصۀ فكری؛ 6ــ اهميت ويژه به قالب و محتوا در كنار هم؛ 7ــ ترويج كتاب‌خواني و تبديل آن به فرهنگ عمومي و نه در انحصار قشري خاص؛ 8ــ افزايش تيراژ كتابها؛ 9ــ برقراري ساعت كتاب‌خواني در برنامۀ درسي دانش‌آموزان براي نهادينه كردن فرهنگ كتاب‌خواني: «وزارت آموزش و پرورش حتماً بايد بررسي كند و ببيند چه كار مي‌تواند بكند،... ساعت كتاب‌خواني در مدارس بگذارند تا دانش‌آموزان با فرهنگ كتاب‌خواني آشنا شوند».[12]
وضعيت نشر كتاب پس از انقلاب اسلامي:
نگاهي به آمارهاي پس از انقلاب نشان مي‌دهد كه در بسياري از شاخص‌هاي مرتبط با كتاب و نشر رشد خوبي داشته‌ايم. آنچه از اين ارقام برمي‌آيد عناوين كتاب هاي منتشرشده در هر سال افزايش داشته؛ به‌طوري‌كه در مهرماه 1383، معاون طرح و برنامه وزير ارشاد، در مراسمي در گيلان گفته بود: ازآنجاكه در ايران ساليانه بيش از 37هزار عنوان كتاب با مجموع شمارگان 180 ميليون جلد به چاپ مي‌رسد، ايران در زمينۀ توليد كتاب، يكي از ده كشور اول دنياست. اين در حالي است كه تيراژ كتابها پس از يك دورۀ رشد، رو به كاهش گذاشته است. عده‌ای علت كاهش تيراژ كتابها را پايين بودن سطح مطالعه در جامعه و در نتيجه استقبال نکردن از كتاب‌های چاپ‌شده مي‌دانند. عده‌ای دیگر معتقدند مشكلات اقتصادي مردم سبب شده است كه كتاب را از سبد خريد خانواده حذف كنند و بسياري از مردم براي مطالعه حوصله و فراغت كافي نداشته باشند و همچنين توسعۀ دانش الكترونيك و اينترنت و ماهواره سبب شده است این ابزارها جانشین کتاب شوند، اما به نظر مدير كل مراكز و روابط فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي شواهدي وجود دارد كه نشان مي‌دهد ميزان مطالعه در ميان مردم افزايش يافته است؛ زيرا هر سال و هر ماه بر ميزان تقاضاي چاپ كتاب از سوي نويسندگان و ناشران افزوده مي‌شود و اين بدين معناست كه اگر اين كتابها متقاضي نداشته باشند، بايد عرضه هم كاهش پيدا كند، حال‌آنكه عرضۀ كتاب افزايش پيدا كرده است.
بررسي وضعيت كتاب و نشر قبل و بعد از انقلاب اسلامي و مقايسۀ تطبيقي بعضي از شاخص‌ها نشان مي‌دهد كه طي سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي، با رويكرد مثبت نظام به كتاب و كتاب‌خواني و بازنگري در وضعيت گذشته و رفع كاستي‌ها در حوزۀ چاپ و نشر و ترويج كتاب‌خواني، كه به‌ويژه در فرمايشات رهبر معظم انقلاب اسلامي نيز بر آن بسیار تأکید شده، موجبات رشد اغلب شاخص‌ها فراهم آمده و علاوه بر رشد كمّي، بسياري از شاخص‌هاي كيفي نيز رشد چشمگيري داشته؛ به‌گونه‌ای‌كه بيشترين گرايش جوانان در اين سال‌ها به موضوعات مذهبي، تاريخي و ادبي بوده است. اقداماتي كه در حوزۀ چاپ و نشر به منظور تسهيل شرايط براي توليدكنندگان آثار و عرضۀ مناسب‌تر كتاب انجام شده و نیز طرح‌هايي كه برای ترويج كتاب و كتاب‌خواني و سهولت دسترسي مردم به كتاب اجرا گردیده، آيندۀ بسيار روشن‌تري را فراروي جامعه قرار می‌داد.
4ــ نانوتکنولوژی و دستاوردهای آن
خواص مواد در مقياس نانو با خواص آنها در مقياس‌های بزرگ‌تر متفاوت است و خواص جديدی که در اين مقياس ظاهر می‌شود، فرصت‌های جذابی را در اختيار محققان عرصه‌های مختلف علم و فنّاوری قرار می‌دهد.
کنترل اين خواص جديد در مقياس نانو و توانمندی توليد مواد و ابزارهای جديد مبتنی بر اين خواص را فنّاوری نانو می‌گويند.
اين فنّاوری به توليد محصولاتی با دوام‌تر، سبک‌تر، ارزان‌تر و با کارايي بيشتر منجر خواهد شد و ازآنجاکه چنين مواردی مورد توجه تمام صنايع هستند، فنّاوری نانو سبب تحول اساسی در اغلب صنايع خواهد شد و بازاری که تا سال 2014 برای آن پيش‌بينی می‌شود بالغ بر 2600 ميليارد دلار خواهد بود.[13]
با توجه به اهميت اقتصادی فنّاوری نانو، به‌طور تقريب بيشتر کشورهای جهان، توجه ويژه‌ای به آن کرده‌اند و بسياری از آنها برنامه‌ای ملّی برای بهره‌گيری اقتصادی از اين فنّاوری دارند. کشور ما نيز همگام با کشورهای پيشرو، به اهميت اين فنّاوری پی برده و در مسير توسعۀ آن حرکت کرده است.
نخستين اقدام در اين زمینه، تشکيل کميته‌ای مطالعاتی در دفتر همکاری‌های رياست‌جمهوری در سال 1380 و سپس تبديل آن به ستاد ويژۀ توسعۀ فنّاوری نانو در سال 1382 بوده است.
اين ستاد که نمايندگانی از وزارتخانه‌های نفت، صنايع، جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و علوم، تحقيقات و فنّاوری را در بر می‌گیرد، زير نظر معاون اول رئيس‌جمهوری (و اکنون معاون علم و فنّاوری رئيس‌جمهوری) فعاليت می‌کند و وظيفۀ تعيين سياست‌های کلّی برای توسعۀ فنّاوری نانو در کشور و پيگيری برای اجرا شدن اين سياست را بر عهده دارد.
مطالعات و برنامه‌ريزی‌های ستاد، به تصويب سند راهبردی ده‌سالۀ توسعۀ فنّاوری نانو، موسوم به راهبرد آينده، در هيئت دولت در تاريخ 2 مرداد 1384 منجر شد و شورای عالی انقلاب فرهنگی نيز در تاريخ 12 اردیبهشت 1385، ضمن تأکيد بر اجرای دقيق اين سند، سياست‌ها و راهبردهای توسعه و ارتقای اين فنّاوری را تصويب کرد.
مأموريت اين سند، دستيابی ايران به جايگاه مناسب در بين پانزده کشور برتر فنّاوری نانو و تلاش برای ارتقای اين جايگاه به منظور توسعۀ اقتصادی کشور است.
ستاد ويژۀ توسعۀ فنّاوری نانو، پس از تصويب سند راهبرد آينده، با جديت تمام در مسير اجرای آن حرکت کرده و توليد ثروت از فنّاوری نانو را سرلوحه برنامه‌های خود قرار داده است.
5ــ نگاهی به تحولات صنعت خودروسازی
افزايش حدود ده برابري توليد خودرو، سير تحول در صنعت خودروسازی از مونتاژكاري تا صادرات با نشان ملّي، صادرات به 39 كشور دنيا، توليد 73 نوع خودرو و تبديل شدن به هیجدهمين خودروساز دنيا فقط بخشي از دستاوردهاي اين صنعت پس از پيروزي انقلاب اسلامي است.[14]
با وجود گذشت حدود يك قرن از ورود اولين خودرو به كشور، رويكرد اصلي به صنايع خودروسازي به مفهوم صنعتي و امروزي آن از سال 1336، با تأسيس اولين كارخانۀ مونتاژ خودرو به صورت محدود، آغاز گرديد و به‌تدريج توسعه يافت. با نگاه به پيشينۀ صنعت خودروسازي در كشور و سیر رشد آن، سه دورۀ متمايز در گذشته و دو دوره نيز در حال و آينده می‌توان براي آن در نظر گرفت: 1ــ دورۀ شكل‌گيري صنعت مونتاژ از سال 1336 تا 1359: اين دوره عمدتاً دوران شكل‌گيري صنعت مونتاژ خودرو در ايران بود و صنايع خودروسازي توسط بخش خصوصي و با همكاري شركت‌هاي خارجي و با هدف سودآوري تأسيس شد؛ 2ــ دورۀ پس از انقلاب شكوهمند اسلامي و سپس دوران جنگ تحميلي از سال 1359 تا 1371: اين دوره پس از پيروزي انقلاب اسلامي آغاز شد و در بدو آن صنايع خودوسازي ملّي گردید و اهداف و مباني آن در چهارچوب اهداف جمهوري اسلامي ايران تبيين شد كه به دليل وقوع جنگ تحميلي و مشكلات ناشی از آن، صنعت خودروسازي دچار ركود شديد گرديد؛ 3ــ شكوفايي و توسعۀ صنعت خودروسازی با هدف خودکفایی از سال 1371 تا سال 1382: در اين دوره، پس از پايان جنگ و تصويب قانون خودرو، برنامۀ خودكفايي و افزايش ساخت داخل در سرلوحۀ برنامه‌هاي خودروسازي قرار گرفت؛ به‌گونه‌ای‌كه در پرتو آن ساير مسائل از قبيل كيفيت، مصرف سوخت، آلايندگي و حتي قيمت تا حدودي در حاشيه قرار گرفتند؛ 4ــ رقابتي شدن صنعت خودرو با هدف ايجاد و توسعۀ فرصت‌هاي صادراتي از سال 1382 تا سال 1384: در دورۀ حاضر برنامۀ تعیین‌شدۀ کشور در عرصۀ خودروسازی، رقابت‌پذير شدن صنعت خودرو و حضور در عرصۀ رقابت بين‌المللي و توليد محصول با استانداردهاي بين‌المللي با هدف ايجاد و توسعۀ فرصت‌هاي صادراتي است؛ 5ــ جهاني شدن صنعت خودرو با هدف رهبري بازار منطقه از سال 1384 به بعد: برنامۀ آتي صنايع خودروسازي كشور، جهاني شدن صنعت خودرو ايران در كنار خودروسازان بزرگ جهان و ورود به بازارهاي جهاني با نشان ملّي است.
خودروسازي از اجزای مهم و لاينفك تجارت و صنعت جهاني است. صنعت خودرو، به دليل ارتباط با بيش از شصت صنعت ديگر، به «لوكوموتيو صنايع» مشهور است. در ساخت خودرو، مجموعه‌اي از تكنولوژي رشته‌هاي مختلف صنعتي (فلزي، پلاستيك، شيميايي، پارچه، عايق، شيشه، الكترومكانيك، برق، الكترونيك، متالورژي و...)، طراحي، مديريت و اقتصاد به‌كار رفته است. اين صنعت يكي از شاخص‌هاي توسعهيافتگي است.
توليد صنعت خودروسازي ايران در اين سال با رشد در خور توجه 7/10 درصدي نسبت به سال قبل از آن مواجه بوده است. ايران، از نظر حجم توليد خودرو، در جهان رتبۀ هیجدهم و از نظر ميزان رشد نيز رتبۀ هیجدهم را داراست.
اگرچه ايران عضو سازمان تجارت جهاني نيست، از ظرفيت‌هاي بالايي براي توسعۀ صنعت خودروسازي خود برخوردار است. از هر ده نفر در ايران فقط يك نفر خودرو دارد و به‌علاوه اين كشور نيروي كار ماهر بسيار زيادي را در خود جاي داده است. همچنين علاقه براي داشتن خودرو در ايران بسيار بالاست.
6ــ سلول های بنيادی
خوشبختانه همگام با پيشرفت‌هاي اخير دنيا در زمينة سلول‌هاي بنيادي، در كشور ما نيز به این موضوع توجه شده و چند مركز پژوهشي و دانشگاهي، از جمله پژوهشکدۀ رویان و دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تربیت مدرس، در اين زمینه، تحقیقاتی انجام داده‌اند.
پژوهشكدة رويان:
پژوهشكدۀ علوم سلولي و ناباروري رويان، يكي از مراكز تحقيقاتي وابسته به جهاد دانشگاهي كشور است كه در زمينة بهداشت باروري و ناباروري و علوم توليدمثل فعاليت مي‌كند. اين مركز در كنار فعاليت‌هاي درماني و سرويس‌دهي به زوج‌هاي نابارور، بخش اصلي فعاليت‌هاي خود را در حوزة امور پژوهشي و آموزشي متمركز كرده و در قالب چندين گروه تخصصي در زمينة علوم باروري و توليدمثل تحقیق می‌کند. محققان اين پژوهشكده در كنار موفقيت‌هايي، نظير تولد اولين مورد نوزاد با استفاده از جنين منجمد در ايران (سال 1375) و تولد اولين نوزاد حاصل از روش ICSI با استفاده از اسپرم منجمدشدة يك فرد بيضه‌برداري‌شده (سال 1378)، اخيراً توانستند با كشت و تكثير نخستين رده از سلول‌هاي بنيادي جنيني انسان (بن‌ياخته‌هاي جنيني) در ايران (سال 1382) به فنّاوري توليد سلول‌هاي بنيادي جنين انسان دست پيدا كنند.
سخنان مقام معظم رهبری در بازديد از پژوهشکدۀ رويان:
عملکرد بخش درمان ناباروری پژوهشکدۀ رويان از نظیر کمّی و کيفی در حد معيارهای جهانی است و توان رقابت با بهترين مراکز درمانی جهان را دارد. مقام معظم رهبری از این بخش دیدن نموده‌اند. در اين بازديد که با توضيحات مسئولان بخش‌های مختلف همراه بود اعلام شد: تاکنون حدود هفتادهزار زوج ايرانی در اين مرکز تشکيل پرونده داده و تحت درمان قرار گرفته‌اند و صدها زوج نابارور خارجی نيز در اين مؤسسه درمان شده‌اند.
رهبر انقلاب اسلامی، پس از این بازدید، در جمع مسئولان، دانشمندان و محققان پژوهشکدۀ رويان و مراکز جهاد دانشگاهی سراسر کشور، با اشاره به حرکت علمی مبارکی که در چند سال اخير در کشور آغاز شده و در ميان اهل علم گسترش يافته است، خاطرنشان نمود: «هدف از حضور در پژوهشکدۀ رويان اقدامی نمادين به منظور تجليل از حرکت علمی عظيم و گستردۀ جاری در کشور و قدردانی از همۀ محققان و دانشمندان، به‌ويژه محققان پژوهشکدۀ رويان و جهاد دانشگاهی، است».
ايشان پژوهشکدۀ رويان را مرکزی موفق و نتيجه‌ای درخشان از ترکيب «علم، ايمان و تلاش» دانست و با گراميداشت ياد و خاطرۀ مرحوم دکتر سعيد کاظمی آشتيانی افزود: «اين مرحوم، با ايمان، تلاش پيگير و خستگی‌ناپذير و مديريت موفق خود توانست مؤسسه‌ای علمی به‌وجود آورد که در بافت آن، ’تحقيق علمی جدی همراه با ايمان و تقوا‘ مورد توجه کامل قرار گرفته است».
مقام معظم رهبری تأکيد نمود: «پژوهشکدۀ رويان زمينه‌ها و قابليت‌های فراوانی برای پيشرفت بيشتر دارد و اين مرکز در واقع سلول بنيادی حرکت علمی کشور است؛ همان‌گونه‌که هر دانشمند و محقق معتقد به ترکيب ’علم و ايمان‘ نيز چنين ظرفيتی را دارد». رهبر انقلاب اسلامی، جهاد دانشگاهی را مولود مبارک انقلاب اسلامی و جزء معدود رويش‌های اصلی انقلاب دانستند و با اشاره به ترکيب جهاد و دانشگاه در نام اين مرکز تأکيد کرد: «جهاد دانشگاهی يعنی جهاد و مبارزۀ هدفمند، هوشمندانه، عاقلانه و دشمن‌شکن در مسير آرمان‌ها، آن هم در برترين و والاترين سطوح؛ يعنی علم و دانشگاه». ايشان خاطرنشان نمود: «جهاد دانشگاهی از ابتدا براساس دين و تقوا شکل گرفت و بايد هويت جهادی و ايمانی و انقلابی آن همچنان حفظ و تقويت شود».
رهبر انقلاب اسلامی علم و تحقيق را رمز واقعی و کليد قطعی پيشرفت و رسيدن کشور به نقطۀ مطلوب خواند و افزود: «فراگيری علوم و دانسته‌های ديگر کشورها و ملّت‌ها، مقدمۀ حرکت در عرصۀ بسيار وسيع علم و تحقيق است و به‌هيچ‌وجه نبايد در اين حد متوقف شد». ایشان، با انتقاد از نظام سلطۀ حاکم بر جهان، افزود: «جايگاه و نقش کشورها و ملّت‌ها در نظام بين‌الملل بايد براساس استعداد و ظرفيت علمی آنها باشد، اما در وضع کنونی، به علت تلاش برخی قدرت‌ها برای انحصاری کردن علم، و نيز زورگويی مستکبران، جهان به دو بخش ’پيشرفته و عقب‌مانده‘ و ’سلطه‌گر و سلطه‌پذير‘ تقسيم شده است که اين وضع بايد تغيير يابد».
مقام معظم رهبری، مهم‌ترين عامل را در تغيير نظام سلطۀ حاکم بر جهان، حرکت و تلاش علمی ملّت‌ها دانست و افزود: «در اين مسير، ملّت ايران می‌تواند، با توجه به تاريخ، فرهنگ و سابقۀ علمی خود و استعداد درخشانش، نقش ويژه‌ای ايفا کند». ايشان کمک به مراکز و «طرح‌های علمی، تحقيقاتی و فنّاوری» را وظيفۀ دولت و دستگاه‌های مسئول برشمرد و خاطرنشان کرد: «بايد ميل و اشتياق به تحقيق و پژوهش، در محيط‌های علمی، موج بزند که البته تحقق اين مهم با توصيه و دستور ممکن نيست، بلکه تدبير و کمک وزارتخانه‌های مربوط، بخش‌های مسئول در برنامه‌ريزی فرهنگی کشور و تلاش صاحبان فکر و انديشه را می‌طلبد». ایشان، با تأکيد بر توأم بودن علم و دين، فرمود: «علم جدا از دين، همان‌گونه‌که در رفتار برخی کشورها آشکار است، در نهايت به ساخت جنگ‌افزارهايی مانند بمب اتم، و به وسيله‌ای برای زورگويی تبديل می‌شود، اما با علم توأم با دين و ’تلاش علمی برای خدا و در راه خدا‘، می‌توان به توفيقات پايداری دست يافت که دستاوردهای جهاد دانشگاهی نمونه‌ای از آن است».
ايشان در پايان بار ديگر از همۀ دانشمندان و محققانی که در هر نقطه از کشور برای پيشرفت و توسعۀ علمی میهن جهاد و تلاش می‌کنند، قدردانی کرد.[15]
7ــ دستاوردهاي نظام سلا‌مت
توسعۀ پزشكي:
پيشرفت در بخش پزشكي نيز به قدري گسترده بوده كه حيرت جهانيان را برانگيخته و سبب تغييرات اساسي در وضعيت بهداشت و درمان كشور شده است، به‌گونه‌اي‌كه بخش درمان نه تنها توانسته تقريباً تمام نيازهاي خود را در زمينه‌هاي مختلف تأمين نمايد، بلكه هم‌اكنون ايران اسلامي به كشوری مهم در صدور خدمات و محصولات پزشكي تبديل شده و بيش از 95 درصد از چهار هزار قلم داروي مصرفي در كشور را در داخل توليد، و فقط در سال 1386 بيش از هفتاد ميليون دلار دارو نيز به خارج از كشور صادر كرده است.
همچنين طي اين مدت، دانشمندان كشورمان موفق شده‌اند مواد و داروهایی را تولید کنند كه يا در سطح جهان سابقۀ قبلي نداشته يا توليد آنها فقط در انحصار چند كشور خاص بوده است. ساخت اولين داروي ضدديابت در جهان، توليد اسپرم از مغز قرمز استخوان زنان، ساخت پوست مصنوعي، ساخت داروي كنترل ايدز، ساخت داروي سرطان پوست، درمان ضايعات نخاعي، قلبي، كبدي، عروقي و چشمي با استفاده از سلول‌هاي بنيادين، طي مراحل نهايي بيش از سی قلم داروي بيماري‌هاي صعب‌العلاج، كار بر روي بيش از صد طرح تحقيقاتي نانوتكنولوژي و ساخت قوي‌ترين چسب بافتي جهان با تركيبي از فنّاوري نانو و چسب بافتي هوشمند با عنوان نانو گیو (nano give)، ساخت حداقل چهار داروي بيوتكنولوژي از جمله اريترو پولتين، آنها اينتروون، استرپتوكيناز، gcsf و اينترفون بتا در حالي انجام شد كه تعداد كل اين داروها در جهان حدود 35 تا چهل مورد بود و قبل از اين موفقيت، تكنولوژي آن، فقط در اختيار دو كشور قرار داشت؛ بنابراین این تولیدات نمونه‌هاي ديگري از موفقيت‌هاي كسب‌شده در اين بخش است.
همچنين دستيابي به دانش كشت و انجماد سلول‌هاي بنيادين، كه تاكنون فقط در اختيار نُه كشور جهان بوده است، قرار گرفتن در رديف سه كشور توليدكنندۀ محصولات پزشكي بيوتكنولوژي، قرار گرفتن در رديف كشورهاي برتر پيوند قلب و قرنيه و كليه (قبل از انقلاب در مجموع فقط پنجاه مورد پيوند كليه در كشور انجام شد که پس از انقلاب این امر به بیش از هفده‌هزار مورد رسيده است)، كسب تجارب ارزشمند براي مقابله با بيماري‌هاي ناشي از عوامل شيميایي، از جمله موفقيت‌هاي بي‌نظير دانشمندان علوم پزشكي كشور به شمار مي‌رود.
ظرفيت‌هاي انساني:
پزشكان، مهم‌ترين عامل در مديريت تخصيص منابع بخش سلا‌مت محسوب مي‌شوند و سهمی اساسي در ميزان اثربخشي و كارآيي خدمات بهداشتي و درماني دارند. تعداد پزشكان در آستانۀ پيروزي انقلاب اسلامي (1356) 428/13 نفر بوده كه طي سال‌هاي 1356 تا 1380 حدود 5/5 برابر شده است.[16]
بايد توجه کرد كه طي دهۀ 1350 تعداد بسیاري از پزشكان خارجي در ايران مشغول فعاليت بوده‌اند كه به تدريج هم‌زمان با افزايش ظرفيت پذيرش دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و در نتيجه افزايش عرضۀ نيروي انساني، تعداد آنها كاهش يافته و طي سال‌هاي اخير به صفر رسيده است.[17]
8 ــ هوا ــ فضا و فنّاوری اطلاعات
اولين ماهوارۀ بومي ايران، توسط پرتابگر صددرصد ساخت داخل، اوايل سال 1386 در مدار قرار گرفت. تكنولوژي ساخت و پرتاب ماهواره از جمله فنّاوري‌هاي فوق پيشرفته محسوب مي‌شود كه درحال‌حاضر در اختيار چند كشور معدود دنياست. دستيابي به اين تكنولوژي مدرن از جمله آمال و اهداف بسياري از كشورهاست كه ايران، با اتكا به نيروي متخصص و پژوهشگران و محققان تلاشگر و دلسوز خود، به آن نايل شده است. ورود ايران به كلوپ فضايي دليلي براي ارتقاي سطح دانش ايران در عرصۀ فضايي است. تصويب سند ملّي توسعۀ فضا، براي همگامي با سند چشم‌انداز توسعه، گامي بسيار بلند به منظور اعتلا و رشد علمي كشور محسوب مي‌شود.
ما ساليان سال از عرصۀ فضا فاصله داشتيم و غايب اين ميدان بوديم، اما پس از انقلاب به تدريج اقداماتي در اين زمينه آغاز شد و در يك دهۀ گذشته، اين امر شتاب بي‌سابقه‌اي به خود گرفت؛ به‌گونه‌ای‌كه كارهاي پرارزشي طي اين مدت انجام شده است. ما، با طي مسيري ميان‌بر و ايجاد فرصت‌هاي دانش و فنّاوري در يك دهۀ اخير، خود را به چنان مرتبه‌اي رسانده‌ايم كه نام ایران در فهرست كشورهاي حاضر در فضا ثبت شده است.
داستان پرتاب ماهواره به فضا در كشورمان از سال 1356 آغاز شد و اکنون حتي بعضى از كاركنانى كه دو دهۀ قبل دوره‌هاى تخصصی را براى ماهوارۀ ايرانى گذرانده بودند بازنشسته شده‌اند. اين طرح پس از انقلاب، تا سال 1365 متوقف ماند، تا اينكه در اين سال، با وجود تحريم‌هاى اقتصادى، ايران موفق شد سه مدار را براى سه ماهوارۀ خود ثبت كند. هم‌اكنون سه نقطۀ مداري بين‌المللي 26، 34 و 47 درجۀ شرقي در اتحاديۀ بين‌المللي مخابرات (ITU) به نام ايران ثبت شده است و براساس برنامۀ چهارم توسعه، ايران بايد هرسال يک ماهواره به فضا پرتاب کند.
پس از پرتاب ماهوارۀ کاملاً ایرانی امید با موشک فضاپیمانی سفیر که سبب حیرت و شگفتی جهانیان گردید، ایران در موقعیت برتر منطقه‌ای قرار گرفت و در واقع نخستين كشور منطقه و شانزدهمين كشور جهان است كه راه‌هاى ورود به فضا و استفاده از آن را براى سهولت در ارتباطات آموخته است و به نوعي بايد گفت خبر دستاوردهاي هوافضاي كشور ممكن است سبب نگراني‌هاي بعضي از كشورها، به‌ویژه رژيم اشغالگر قدس، شود كه احتمال مي‌دهد ايران درصدد است از توانايي موشكي خود برای اهداف نظامی استفاده کند.[18]
سند ملّي توسعۀ فضا:
سند ملّی توسعۀ فضا يكي از اتفاقات كم‌نظير در عرصۀ توسعۀ دانش كشور است و با هدف مشخص كردن مسيرهاي توسعه، حضور در فضا براي كل كاربراني كه بايد از عرصۀ فضا براي اجرای وظايف و مأموريتشان در كشور استفاده كنند تصويب شده است. اين سند انتقال صوت، تصوير و اطلاعات با استفاده از ظرفيت فضا از طريق وزارت ارتباطات و فنّاوري اطلاعات و سازمان صداوسيما، كاربردهاي سنجش از راه دور، هواشناسي و ساير زمينه‌هاي استفاده از فضا را در دستور كار دارد و به دور از موازي‌كاري يا انجام‌دادن كارهاي تكراري برنامه‌ای كلان و درازمدت را دنبال مي‌كند.
براساس سند چشم‌انداز، مي‌خواهيم کشور ما مقام اول علمي و فنّاوري را در منطقه داشته باشد و با توجه به اينكه بالاترين جايگاه و مرتبۀ فنّاوري درحال‌حاضر فضاست، هوا ــ فضا يكي از محورهاي تأكيدي در سياست‌هاي كلّي نظام محسوب می‌شود که رهبر معظم انقلاب آن را ابلاغ نموده است. دولت بايد برای حضور درعرصه‌هاي كلان و راهبردي برنامه‌ریزی كند و تصدي‌گري را به مردم واگذارد. بر همين اساس در سند ملّي توسعۀ فضايي كشور، فرصتي براي مشاركت بخش خصوصي در طرح‌هاي فضايي پيش‌بيني شده است. سند چشم‌انداز فرصتی است براي شكوفايي در عرصۀ ملّي و سند توسعۀ ملّي فضا، هماهنگ با آن، به منظور شكوفايي استعداد و ظرفيت‌هاي ملّي براي رسيدن به نظامی برتر و تأثيرگذار طراحی شده است.
9ــ انرژی هسته‌ای در ايران
استفاده از انرژی هسته‌ای در دوران سلطنت محمدرضاشاه پهلوی مطرح شد و با ايجاد سازمان انرژی اتمی ايران طرح راکتور اتمی بوشهر و مشارکت مالی ايران در طرح‌های فنّاوری سوخت اتمی فرانسه آغاز گردید.
در سال 1353.ش / 1974.م، سازمان انرژی اتمی ايران (A.F.O.I) تأسيس، و دکتر اعتماد به رياست آن منصوب شد.
با پيروزی انقلاب اسلامی ايران در سال1357 اين مقوله متوقف شد. جنگ ايران و عراق به تغيير موضع کشورهای غربی، که مخالف اين انقلاب بودند، منجر شد و مساعدت آنها را برای تکميل اين طرح ناممکن ساخت. شرکت آلمانی کا.و.او، که پيمانکار اين طرح بود، هنگامی که فقط 15 درصد به تکميل آن باقی مانده بود، از ادامۀ کار سر باز زد.
در بحبوحۀ جنگ ايران و عراق و کمبود شديد منابع نيرو در کشور، ايران با روی آوردن به اسپانيا و ژاپن کوشید طرح بوشهر را تکمیل کند که البته موفقيت‌آميز نبود، سپس قراردادی با روسيه برای کامل کردن کار نيروگاه بوشهر امضا شد که کار آن هنوز ادامه دارد و چند بار زمان پايان طرح به تعويق افتاده است. شایان ذکر است که ايران در سال 1958.م، به عضويت آژانس بين‌المللی انرژی اتمی (I.A.E.A) درآمد.
ايران در سال 1968.م، پيمان عدم تکثير سلاح‌های هسته‌ای (N.P.T) را پذيرفت و در سال 1970.م، آن را در مجلس شورای ملّی به تصويب رساند.
اگرچه ايران از ديدگاه قوانين آژانس بين‌المللی انرژی اتمی و همچنين از نظر پيمان‌‌نامۀ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای حق تحقيق و استفادۀ صلح‌آميز از فنّاوری هسته‌ای را دارد، کشورهای غربی به رهبری امريکا تلاش پيگيری را آغاز کرده‌اند که ايران را برای هميشه از هرگونه استفاده از فنّاوری انرژی هسته‌ای منع کنند، اما با وجود همۀ اين تلاش‌ها در آوريل 2006.م، ايران اعلام کرد که موفق شده است اورانيوم را به ميزان 5/3 درصد غنی سازد.
نتيجه:
با گذشت سه دهه از پيروزی انقلاب اسلامی و با توجه به تحريم‌های بين‌المللی امریکا عليه ايران، تلاش و همّت دانشمندان ايرانی به جهانيان و به‌ویژه کشورهای عربی حوزۀ خليج هميشگی فارس نشان داد که هر کشوری که به نيروهای بومی خود اتکا کند و آموزه‌های دينی و اسلامی را سر لوحۀ کارهای خود قرار دهد به جايگاه‌های رفيع علمی نائل خواهد آمد.
تحريم‌های بين‌المللی، شايد سرعت پيشبرد اهداف علمی را کمی پايين آورد، سبب شد که تمامی اين پيشرفت‌ها صد درصد بومی و بدون کمک از هيچ کشور خارجی باشد.
با تلاش و کوششی که غيورمردان ايرانی در عرصۀ جهاد علمی از خود نشان داده‌اند، در آينده‌ای نزدیک دور شاهد خواهيم بود که کشور عزيزمان در رتبه‌های بالای علمی قرار خواهد گرفت و از کشورهای پيشرو در علوم مختلف خواهد بود.
پی‌نوشت‌ها
________________________________________
[1]ــ روزنامه کیهان، 25 اردیبهشت 1387
[2]ــ همان‌جا.
[3]ــ همان‌جا.
[4]ــ روزنامه کیهان، 5 خرداد 1387
[5]ــ همان‌جا.
[6]ــ پایگاه اطلاع‌رسانی دستاوردهای انقلاب اسلامی: www.dastavardha.com
[7]ــ حداد عادل در بازديد از بيستمين نمايشگاه بين‌المللی کتاب تهران
[8]ــ مصاحبه با بنيان‌گذار انتشارات مرواريد، روزنامه شرق، مرداد 1383
[9]ــ بيانات مقام معظم رهبری در ديدار با اعضای عالی شورای انقلاب فرهنگی، آذر 1368 برگرفته از سایت بیانات ایشان.
[10]ــ همان‌جا.
[11]ــ همان‌جا.
[12]ــ مصاحبۀ خبرنگار صداوسيما پس از بازديد از دهمين نمايشگاه بين‌المللی کتاب تهران.
[13]ــ www.spac.ir، ش 246
[14]ــ روزنامه اطلاعات، سه‌شنبه 23 بهمن 1386
[15]ــ همان‌جا.
[16]ــ www.spac.ir، شنبه 5 مرداد 1387، ش 12275
[17]ــ همان‌جا.
[18]ــ http://www.itiran.com/?type=article&id=9110