سفر بی بازگشت امام موسی صدر

نهم شهریورماه سالروز ربوده شدن امام موسی صدر رهبر شیعیان لبنان بود31 اوت 1978 آخرین روزی بود که امام صدر و دو ه مراهش شیخ محمد یعقوب و عباس بدر الدین جلوی هتل الشاطی در طرابلس غرب دیده شدند. از آن روز راز آمیز و مبهم 32 سال می گذرد و رهبر بزرگ شیعیان لبنان که آن زمان 50 ساله بود اگر در قید حیات باشد حالا باید 83 ساله شده باشد. در طی این سالهای طولانی از غیبت امام موسی صدر اخبار ضد و نقیضی درباره او و همراهانش ارائه شده و هنوز هم به روشنی معلوم نیست رهبر محبوب شیعیان لبنان چه سرنوشتی در لیبی پیدا کرده است. امام موسی صدر دارای 4 فرزند است 2 پسر و 2 دختر. پسرها و دختر کوچکش در لبنان زندگی می کنند و حورا دختر بزرگش که رییس موسسه تحقیقاتی امام صدر نیز هست ساکن تهران است او به وقت ربوده شدن پدرش 16 ساله بوده و اکنون48 سال دارد با حورا صدر درباره علل و اسناد ربوده شدن امام صدر، قراینی که دال بر زنده بودن اوست و پیگیریهایی که تا کنون درباره سرنوشت او صورت گرفته به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه آن را می خوانید.

سفر بی بازگشت امام موسی صدر به لیبی
* خانم صدرچه شواهد و قراینی مبنی بر ربوده شدن امام موسی صدر توسط دولت لیبی وجود دارد؟
** جای هیچ تردیدی نیست که امام موسی صدر و دو همراهش شیخ محمد یعقوب و عباس بدرالدین به دعوت دولت لیبی وارد طرابلس غرب شده‌اند. از فرودگاه بیروت خارج شده و در فرودگاه طرابلس غرب مورد استقبال قرار گرفته‌اند. امام موسی صدر و دو همراهشان در هتل الشاطی در طرابلس غرب مستقر شده‌اند. مهمان های آن هتل امام صدر و دو همراهش را دیده‌اند به خصوص لبنانی‌ها را که با آن ها صحبت هایی داشته‌اند. اطلاعاتی هست مبنی بر اینکه امام صدر و دو همراهش در محاصره خبری قرار داشتند حتی رادیوی لیبی با آن ها مصاحبه‌ای کرد ولی این مصاحبه پخش نشد. البته یک مجله کویتی در همان روزهایی که ایشان در هتل بودند با امام موسی صدر مصاحبه می کند و بعد از ربوده شدن آن ها این مصاحبه در مجله «النهضه» چاپ شد.
به امام موسی صدر و دو همراهش در مدت اقامت در هتل اجازه ندادند با لبنان تماس بگیرند و لذا نتوانستند هیچ گونه ارتباطی در چند روزی که در لیبی بودند با کسی برقرار کنند. معلوم می شود که از این تماس‌ها جلوگیری می شده. نکته دیگر آن است که روز سی و یک اوت یعنی نه شهریور، آخرین روزی است که این سه نفر در لیبی دیده شده اند. اینها در این روز سوار ماشین های تشریفات شدند و به دیدار معمر قذافی رهبر لیبی رفتند و بعد از آن دیگر دیده نشدند. این اتفاقات قطعی است که خود دولت لیبی هم آن ها را بیان کرده بنابراین کسی منکر این نیست که امام وارد لیبی شده و چند روزی هم آنجا اقامت داشته. حتی خود قذافی چند روز بعد از ربوده شدن امام صدر در دیداری که با گروهی از علمای لبنان داشته می گوید: قرار بود امام موسی صدر در سی و یک اوت به دیدار من بیاید. من منتظر ایشان بودم ولی ایشان نیامد. این ها شواهد قطعی است که امام موسی صدر در لیبی بوده و بعد کسی ایشان را ندیده و در حقیقت امام در لیبی ربوده شده‌اند.

* چه کسانی امام صدر را در این سفر همراهی می کردند؟
** یکی شیخ محمد یعقوب از همکاران نزدیک امام صدر بود و دیگری عباس بدرالدین که هم از نزدیکان امام صدر بود و هم رئیس خبرگزاری «اخبار لبنان». قرار بود ایشان اخبار سفر امام صدر را پوشش دهد.

* امام موسی صدر چه روزی و با چه هدفی به لیبی سفر کردند؟
** امام صدر در 3 شهریور 1357 وارد لیبی شدند و 9 شهریور 57 آخرین روزی بوده که در لیبی دیده شده اند. دلایل سفر ایشان مفصل است. لبنان در دوره های مختلف جنگ و خونریزی های متعددی را به خودش دیده گاهی جنگ های داخلی و گاهی حمله اسرائیل و.... در آن مقطع هم اسرائیل به جنوب لبنان حمله کرده بود و هم جنگ داخلی وجود داشت. امام سفر دوره ای به کشورهای عربی داشتند چون معتقد بودند که کشورهای عربی در جنگ لبنان نقش دارند و می توانند در خاموش کردن آتش جنگ کمک کنند. ایشان می خواستند با مسئولان کشورهای عربی دیدار کنند تا آن ها را برای دفاع از لبنان در برابر اسرائیل و تقویت دولت لبنان، توجیه و فعال کنند. در یکی از این سفرها وقتی امام صدر به الجزایر رفتند و برای آقای بومدین، رئیس جمهور وقت الجزایر شرایط لبنان و جنگ داخلی را توضیح دادند آقای بومدین به ایشان می گوید: چرا شما با قذافی ملاقات نمی کنید. او نقش مهمی در این جنگ دارد زیرا با احزاب لبنانی ارتباطاتی دارد و ممکن است دیدار شما با قذافی به حل این مسأله کمک کند. امام صدر می گوید: من رابطه خوبی با قذافی ندارم و به نظرم این دیدار هم فایده ای ندارد. ولی بومدین بر این دیدار اصرار می کند امام جواب می دهد: اگر این دیدار می تواند مؤثر باشد و جنگ را به پایان برساند من حاضرم. همان جا در همان دیدار بومدین با قذافی تماس می گیرد و به او می گوید که خوبست تو حرف های امام موسی صدر را بشنوی. بعد از این اتفاق از طرف سفارت لیبی در لبنان از امام صدر دعوت رسمی صورت می گیرد و ایشان به لیبی سفر می کنند.

فراز و نشیب پی گیری های قضایی
* چه اقداماتی تاکنون در راستای محکومیت دولت لیبی در زمینه ربوده شدن امام صدر صورت گرفته است؟
** ابتدای ربوده شدن امام پیگیری های رسمی از سوی شخصیت های لبنانی، عربی و اسلامی صورت گرفت. این اقدامات سیاسی بود و همزمان شکایت خانواده در دادگاه مطرح شد. البته بعدها چون دولت لبنان این قضیه را به عنوان تعدی علیه امنیت خود تشخیص داد عملا در کنار خانواده شاکی این پرونده شد و این موجب شد پرونده امام صدر و همراهانش در بالاترین سطح قضایی که در لبنان المجلس العدلی گفته می شود پیگیری شود. این پیگیریهای قضایی با افت و خیزهای زیادی ادامه داشت تا اینکه در سال 2001 با توجه به طولانی شدن زمان پرونده خانواده مجددا شکایتی را به دادگاه ارائه کرد و خود دولت لبنان هم شکایتش را ادامه داد و در مجلس عدلی پرونده دوباره بررسی شد.

سال های قبل از آن چند حکم جلب و نام افرادی به عنوان متهم مطرح شد تا اینکه در سال 2008 حکم نهایی قاضی پرونده به نتیجه رسید و شخص قذافی و متهمان دیگر پرونده که حدود 16 نفر از مسئولان دیگر دولت لیبی هستند محکوم شدند. البته محکومیت شخص قذافی با توجه به مصونیت سیاسی او که رئیس دولت است کار پیچیده ای بود ولی این اتفاق افتاد و این محکومیت ثابت شد. در حکم اخیر قاضی پرونده درخواست اعدام برای قذافی و شش نفر دیگر از متهمان را مطرح کرد.

* این حکم چرا اجرایی نشده زیرا ما در عمل می بینیم هیچ اتفاقی علیه معمر قذافی نیفتاده است؟
** احکام قضایی شرایطی دارد و اجرای آن باز یک سری اقتضائات و شرایط دیگری را می طلبد اجرایی شدن این احکام امکاناتی را می طلبد اما اینطور هم نیست که عملا این حکم متوقف شده باشد. با نظر وکلای پرونده که وکلای بین المللی هم هستند مرحله به مرحله این پرونده پیش می رود. وکلا هم ترجیح می دهند خیلی صحبتی در مورد اقدامات آینده شان نکنند. هر جا که اقداماتشان موفقیت آمیز باشد اطلاع رسانی می کنند.

دلایل ربوده شدن امام موسی صدر توسط لیبی
* چگونه می توان اثبات کرد دولت لیبی امام موسی صدر را ربوده است؟
** دلایل زیادی وجود دارد دسته اول دلایل حقوقی است بالاخره احکام دادگاه ها و پیگیری های قضایی که تاکنون صورت گرفته این موضوع را ثابت می کند.

سناریویی که به نتیجه نرسید
بلافاصله بعد از ربوده شدن امام صدر دولت لیبی سناریویی را اجرا کرد مبنی بر این که امام موسی صدر و شیخ محمد یعقوب با پرواز 881 آلیتالیا از لیبی به رم رفته‌اند و مدعی شد که امام صدر از لیبی خارج و وارد ایتالیا شده است. اما بعد که بررسی های قضایی خیلی دقیقی صورت گرفت و با مهمانداران هواپیما و تمام کارمندان هتل و فرودگاه صحبت شد و عکس امام موسی صدر به آن ها نشان داده شد تیم تحقیقاتی به این نتیجه رسید که این دو نفری که از لیبی به ایتالیا رفتند اصلا امام صدر و همراهش نبودند، بلکه مأموران لیبیایی در لباس امام و همراهش وارد هتل شده‌اند. تحقیقات دادستانی رم وسؤال و جواب با شهود، به فاصله پانزده روز جمع آوری و اعلام شد. در فرم هایی که این دو نفر پر می کنند اسم خودشان را هم اشتباه نوشته اند. یعنی اسم موسی صدر و شیخ محمد یعقوب غلط نوشته شده و خط هم خط هیچکدام نبوده است.

واکنش دولت ایتالیا به ادعای لیبی
* دولت ایتالیا در مورد این ادعای لیبی چه واکنشی نشان داده است؟
** دولت ایتالیا سریعا در این باره تحقیقاتش را آغاز کرد البته ابتدا یک هیئت امنیتی - تحقیقاتی از لبنان ماموریت یافت تا به لیبی و ایتالیا سفر کند. اما لیبی با ورود این هیئت مخالفت کرد و اجازه ورود نداد به ناچار این هیئت به ایتالیا رفت و تحقیقاتش را آغاز کرد.
دادگاه و دادستان ایتالیا هم تحقیقات خود را آغاز کردند و در نهایت حکمشان این بود که امام صدر و همراهانش اصلا وارد ایتالیا نشده اند. به فاصله یک سال بعد دولت لیبی مدارکی را به دادگاه ایتالیا ارائه و چند نفر شاهد جدید را معرفی کرد. دادگاه ایتالیا دوباره پرونده را بررسی کرد و گفته های شواهد جدید را دوباره بررسی نمود و پس از بررسی ادعاها، مجعول و دروغین بودن ادعاهای هر یک از این شاهدان را یکی یکی اثبات کرد. یعنی ما اگر هیچ سند دیگری دال بر ربوده شدن امام صدر به دست دولت لیبی نداشته باشیم همین که این دولت یکسری مدارک و شواهد جعل کرده خودش نشان دهنده محکومیتش است.
حکم دوم دادگاه ایتالیا این بود که امام صدر نه تنها وارد ایتالیا نشده بلکه حتی از لیبی خارج هم نشده است چون هیچ راه دیگری برای خروج آن ها از لیبی وجود نداشته. دسته دوم اطلاعات امنیتی است به لحاظ امنیتی هم اطلاعاتی که کشورهای سوریه، ایران و لبنان به دست آورده اند نشان می دهد که امام موسی صدر در لیبی ربوده شده. از مجموعه مذاکرات سیاسی هم که صورت گرفته اطلاعاتی به دست آمده که ثابت می کند قذافی امام را ربوده است. علاوه بر آن برخی مقامات لیبیایی که به دلایلی بعدها از این کشور فرار کردند اظهاراتی داشته‌اند مبنی بر اینکه امام صدر در لیبی زندانی است البته به نظر من مدارک حقوقی و دادگاهی این ماجرا آنقدر محکم و قطعی است که نیازی به این ادله نیست. یعنی ما اگر هیچ سند دیگری دال بر ربوده شدن امام صدر توسط دولت لیبی نداشته باشیم همین که این دولت یکسری مدارک و شواهد جعل کرده خودش نشان دهنده محکومیتش است.

تلاش امام خمینی(ره) برای آزادی امام صدر
* پرونده امام موسی صدر از سوی دولت ایران چگونه پیگیری شده است؟
** وقتی امام صدر ربوده شد مراحل پایانی مبارزات انقلاب اسلامی بود یعنی چند ماه قبل از پیروزی انقلاب ایشان ربوده شد شهریور 57. امام خمینی هم قبل و هم بعد از پیروزی انقلاب این مسأله را پیگیریهای جدی کردند. تلگرافهایی زدند ایشان موضعش در این باره محکم بود حتی امام اجازه ورود قذافی به ایران را ندادند و هر دفعه که در این باره درخواستی از سوی دولت لیبی مطرح می‌شد امام می گفتند که باید قذافی اول مسأله امام موسی صدر را حل کند و ایشان را آزاد کند. دولت های مختلف در ایران پیگیری‌هایی صورت داده‌اند در برخی دولتها ضعیف‌ و برخی دولتها ضعیف‌تر. به هرحال ما اگر بخواهیم براساس نتایج قضاوت کنیم می بینیم هنوز امام صدر آزاد نشده پس معلوم می شود پیگیریها در سطح و شأن و متناسب این قضیه نبوده که به نتیجه نرسیده است.

دلایل زنده بودن موسی صدر
* چه مدارک و اسنادی دال بر زنده بودن امام صدر در لیبی وجود دارد؟
** در پاسخ به این سئوال خیلی حرفها می شود زد یک تحلیل امنیتی و کارشناسی می گوید: اگر شخص ربوده شده در همان ابتدا سالم بماند دلیلی وجود ندارد که در مراحل بعدی اتفاق ناگواری بیفتد و ما اطلاعاتی داریم از جمله اینکه کیخیا، مسئول عالیرتبه دستگاه امنیتی لیبی که از این کشور فرار می کند در سال 1986 در مصاحبه‌ای می گوید امام صدر زنده است. او این حرف را نه سال بعد از ربوده شدن امام موسی صدر می گوید و اعلام می کند که امام زنده و در زندان است. آقای کیخیا خودش هم از طرف دولت لیبی ربوده می شود و هنوز هم آزاد نشده است. ما هیچ دلیل قطعی نداریم که خدایی نکرده برای امام صدر اتفاقی افتاده هر اطلاع و خبری که تا حالا به دست آمده نشان دهنده زنده بودن ایشان است. مثلا زندانی هایی از زندان‌های لیبی آزاد شده اند و گفته‌اند که امام موسی صدر را در زندان دیده‌اند. مجموع این اطلاعات و دلایل را وقتی کنار هم می گذاریم می توانیم به زنده بودن ایشان حکم دهیم. علاوه بر این استدلالها به لحاظ شرعی و فقهی هم جز حیات امام اعتقاد دیگری نمی‌توان داشت. زیرا تا زمانی که ایشان دیده شده سالم بوده و بعد آن هم اطلاعی درباره ایشان نیست.

اعتراف قذافی به ناپدیدشدن امام صدر در لیبی پس از سال ها
* معمر قذافی هیچگاه ربوده شدن امام موسی صدر را پذیرفت؟
** قذافی ابتدا مکرر این قضیه را انکار می کرد و اعلام می کرد که امام از لیبی خارج شده ولی او در سال 2002 در سخنرانی روز پیروزی انقلاب لیبی گفت: من امروز می خواهم در مورد موسی صدر صحبت کنم او به ما نزدیک و رهبر مقاومت بود و مقاومت را تأسیس کرد.
معمر قذافی بعد از این تعاریف گفت: موسی صدر به لیبی آمد اما در لیبی ناپدید شد. این صحبت خود قذافی است بعد از این همه انکار بالاخره او پذیرفت که امام صدر در لبنان ناپدید شده و از این کشور خارج نشده است.

نقشه علیه امام صدر را قذافی عملی کرد
* دولت لیبی و شخص قذافی چه دلایلی برای ربودن امام صدر داشتند؟
** حتما دلایل خیلی زیادی برای این کار بوده همان دلایلی که هنوز هم هست. بالاخره نقشی را که امام صدر در لبنان ایفا می‌کرد نمی‌پسندیدند و می‌دانستند که اگر ایشان به لبنان برگردد همان راه و نقش را ادامه می دهد و این به نفع آن ها نبود

* پس بیشتر دلایل ربوده شدن ایشان باید مسائل سیاسی باشد؟
** دقیقا اینطور است. بالاخره توطئه ای بوده که قذافی آن را پیاده کرده و شخصا این اقدام را انجام داده است.