امام خمینی، در کلام شاگردان
ایشان شخصیتی جامع و همه جانبه داشتند و به عنوان یک عالم برجسته و مرجع تقلید در حوزه علمیه، رسالت خود را با پرورش شاگردان متعدد و رونق بخشیدن به حوزه‌ها انجام دادند.
حوزه علمیه مشهد به عنوان یکی از برجسته‌ترین حوزه‌های علمیه شیعی، مفتخر به حضور یاران و شاگردان برجسته مکتب امام خمینی (ره) و حامیان انقلاب اسلامی می‌باشد. شخصیت‌هایی بزرگی مانند مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله واعظ طبسی که از یاران صدیق مرحوم امام در تحقق بخشیدن انقلاب اسلامی بودند، از این حوزه علمیه برخاستند و عالمان برجسته‌ای که در حوزه‌های علمیه نجف اشرف و شهر قم از محضر امام خمینی کسب فیض نمودند، به این حوزه مقدسه بازگشتند، بطوریکه امروز، حوزه علمیه مشهد مقدس شاهد حضور عالمان برجسته‌ای است که همگی در مکتب فقهی و اصولی مرحوم امام پرورش یافتند. شخصیت‌هایی مانند حضرات آیات حاج سید عزالدین زنجانی، حاج سید حسن مرتضوی، حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی، حاج شیخ محمد حسین سیبویه، حاج شیخ عبدالحمید شربیانی، حاج شیخ محمد واعظ زاده خراسانی و عالمان دیگری که با تدریس و تربیت شاگردان در این حوزه، به ترویج مبانی اسلامی و تبیین حقائق دینی اشتغال دارند.
در این نوشتار، به مناسبت ایام سالگرد ارتحال امام خمینی (ره)، ابعاد شخصیتی و خاطراتی از مرحوم امام در کلام برخی شاگردان برجسته ایشان در حوزه علمیه مشهد (حضرات آیات زنجانی، مرتضوی و اشرفی شاهرودی) بیان می‌شود.
آیت‌الله حاج سید عزالدین حسینی زنجانی از علما و مراجع حوزه علمیه مشهد می‌باشند که به تدریس درس خارج فقه اشتغال دارند. معظم له در حوزه علمیه قم سالیان متمادی از محضر مرحوم امام خمینی در فقه و اصول و فلسفه و عرفان کسب فیض نموده و به درجات عالیه اجتهاد نائل شدند. ایشان همواره مورد توجه استاد خود قرار داشتند تا جایی که در یکی از سفرها، وقتی والدشان (مرحوم آیت‌الله حاج سید محمود حسینی زنجانی) از مرحوم امام خمینی درباره وی سؤال می‌کنند، مرحوم امام می‌فرمایند: "چه می‌فرمائید، ایشان بسیار خوش فهم وخوش قریحه هستند".
آیت‌الله زنجانی در زمره برجسته‌ترین شاگردان مکتب امام خمینی (ره)، نقش زیادی را در پیروزی انقلاب و فعالیت‌های مبارزاتی علیه رژیم پهلوی ایفا نمودند.
معظم له هم اکنون نیز به عنوان یکی از علمای برجسته شهر مشهد ضمن حضور در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی بر ادامه راه امام و تجدید بیعت با آرمان‌های ایشان تأکید ورزیده و همواره در دیدارهای خود، از امام خمینی (ره) به عنوان یک نعمت الهی برای مردم ایران یاد می‌کنند. آیت‌الله زنجانی در یکی از دیدارهای خود در خصوص شخصیت سیاسی مرحوم امام فرمودند: "امام خمینی (ره) با سیاست خود توانست کشور را از چنگال امریکا درآورد. امام خمینی (ره) مرد تاریخ بود و توانست بادرایت و سیاست خود منشأ مشکلات کشور را یافته و مردم را از آنها آگاه کند".
ایشان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های امام (ره) را تلاش در جهت رضای خدا بیان می‌کنند و در این خصوص اعتقاد دارند: "آنچه ایشان را به تمامی جهانیان شناساند، شخصیت باتقوای ایشان بود که با تسلط بر فلسفه اسلامی و قرار گرفتن در رده‌های بالای فقاهت، تاثیر کلامی بسیاری در میان مردم داشت".
این شاگرد برجسته امام خمینی (ره) در موارد متعددی از خاطرات خود با مرحوم امام سخن می‌گویند. ایشان یکی از خاطرات خود با مرحوم امام را اینچنین بیان می‌کنند: "در آن زمان که من درس اسفار امام می‌رفتم، مبتلا به حصبه شدم. از قضا، فصل زمستان بود. آن موقع، حصبه بیماری خطرناکی به شمار می‌آمد. منزل ما در حوالی منزل مرحوم امام بود. ایشان پس از آنکه اطلاع از بیماری من پیدا کردند، هر صبح و شب به عیادت من می‌آمدند. یادم است که ایشان یک شب به عیادت من آمده بودند، دکتری قبل از ایشان آمده بود، دوای اشتباهی داده بود و حال من بسیار بد بود. حضرت امام، این مرد ربانی بزرگوار، در آن زمستان سرد، پیاده به دنبال طبیبی که به طرز قدیم معالجه می‌کرد، رفته و او را آوردند و پس از بهبودی نسبی حال من، منزل را ترک فرمودند. آن گاه وسایل انتقال مرا به بیمارستان فراهم ساختند و حتی در منزل هم وضع رخت خواب چندان مرتب نبود دستور دادند از منزل خودشان رخت خواب مناسب آوردند اینها فراموش شدنی نیست. دیگران هم بودند که در درسشان شرکت می‌کردم، اما یک مرتبه هم به عیادت نیامدند، حتی یک نفر را نفرستادند که چرا درس شرکت نمی‌کنی ".
آیت‌الله حاج سید عزالدین زنجانی در باب شخصیت علمی و اخلاقی مرحوم امام در حوزه علمیه قم یادآور می‌شوند: "امام در ظاهر، آن موقع کنار بودند و متصدی فقاهت و مرجعیت نبودند. فقط اسفار می‌گفتند و احتمال آن هم نمی‌رفت که ایشان، العیاذ بالله، بخواهد من را پرورش دهد که بعدا مروج رساله ایشان باشم. اصولا خدا می‌داند که ایشان، فوق این حرفها بوده و هستند و این حرفها، نسبت به ایشان تصور هم ندارد. کاملا به خاطر دارم در آن ایام طلبگی، هر چه تلاش کردم که نسبت به ایشان، سبقت در سلام داشته باشم، موفق نمی‌شدم. آری ((من کان لله کان‌الله له)) در همان اوان یکی از اتباع کسروی کتابی به نام (اسرار هزار ساله) نوشت و در آن از زیارت قبور و مشاهد ائمه و از این رقم انتقاد گرده بود. من با یک عده از طلاب به خدمت یکی از مراجع وقت رفتیم که ما چه باید بکنیم؟ شرح اجمالی مضمون کتاب را به ایشان گفتم. متاسفانه با کمال خونسردی، ایشان گفتند: کاری نداشته باشید الباطل یموت بترک ذکره. فرق زیاد است میان غمخوار و غیر آن. امام در همان وقت به خاطر رد کردن آن کتاب، درس اسفار را تعطیل کرده و جواب او را می‌نویسند، که فعلا به صورت (کشف الاسرار) در آمده است. ایشان در نوشتن این کتاب خودشان را خیلی به زحمت انداختند و چشمشان آزرده شد و مدتی هم عینک دودی می‌زدند. یادم است که مقداری از نسخه خطی آن نوشته را به من لطف فرمودند که اظهار نظر کنم. از نهایت تواضع و فروتنی ایشان و تشویق این جانب بود، نه این که به نظر محتاج بودند. بالاخره، با این مقامات توانستند چنین انقلابی بیافرینند ".
آیت‌الله حاج سید حسن مرتضوی از علما و مدرسین برجسته درس خارج حوزه علمیه مشهد و از شاگردان مرحوم امام خمینی در حوزه علمیه نجف اشرف می‌باشند که همواره با تعبیر "سیدنا الاستاد" از استاد خود یاد می‌کنند.
ایشان که بر اساس کتاب تحریر الوسیله مرحوم امام خمینی به تبیین مباحث فقهی می‌پردازند، همه ساله در ایام سالگرد ارتحال مرحوم امام خمینی خواستار حضور باشکوه طلاب و روحانیون و عموم مردم در محافل بزرگداشت مرحوم امام شده و اظهار می‌کنند: "باید با بزرگداشت مقام حضرت امام خمینی (ره) ذره‌ای از زحمات حضرت امام و حق عظیم ایشان بر شیعه را ادا کنیم".
معظم له در سخنانی در پایان درس خارج خود در ایام سالگرد ارتحال مرحوم امام خطاب به شاگردان خود فرمودند: "در این دو روز تعطیلی سزاوار است که ما حق خود را به حضرت امام خمینی (ره) ادا کنیم. سخنرانان با صحبت خود، نویسندگان با قلم خود و دیگران هم با هر وسیله‌ای که می‌توانند، ویژگی‌های اخلاقی سیدنا الاستاد را برای مردم بیان کنند. حضور در مجالس بزرگداشت هم تعظیم شعائر است و دارای ابعاد تعلیمی، تربیتی، اخلاقی و سیاسی می‌باشد".
آیت‌الله مرتضوی هم اکنون به عنوان یکی از علمای برجسته شهر مشهد حضور فعالی در محافل اجتماعی نظیر راهپیمایی‌ها و انتخابات داشته و حضور پرشور مردم در انتخابات را نمایان گر پایبندی مردم به انقلاب اسلامی و آرمان‌های امام خمینی (ره) و موجب یأس دشمنان می‌دانند. معظم له در یکی از دیدارهای خود پیرامون شخصیت معنوی و اخلاقی مرحوم امام فرمودند: "امام خمینی (ره) الگویی برای تمام نسل‌هاست؛ الگویی کامل برای اهل فضل، اخلاق، تقوا و اهل علم و فقاهت و اهل سیاست و فرهنگ. در جهان امروز هر کسی می‌خواهد سراغ معنویت برود، به امام راحل اقتدا نموده و او را الگوی اخلاقی خود قرار می‌دهد. حضرت امام خمینی (ره) شخصیتی عظیم و جامع بود. شخصیتی که "ینبغی ان یقتدی به" یعنی سزاوار است که او را امام قرار داد. بنابراین سزاوار است تمام انسانها در هر زمینه‌ای به او اقتدا کنند".
این شاگرد برجسته امام خمینی از خاطرات خود با مرحوم امام بیان می‌کنند: "یادم می‌آید سیدنا الاستاد در تابستان‌های گرم نجف، در مسجد شیخ انصاری (ره) با زبان روزه و در سن پیری، مقید به خواندن نوافل ظهر و عصر بودند و این بود که ایشان را به این مقامات عالیه و معنویه رساند".
آیت‌الله حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی از دیگر شاگردان برجسته مرحوم امام خمینی در حوزه علمیه نجف اشرف می‌باشند که هم اکنون به تدریس درس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه مشهد اشتغال دارند.
ایشان در گفتگویی پیرامون شخصیت استاد خود فرمودند: "مرحوم امام چنانچه ما در نجف ایشان را دیدیم، بسیار در جهت نظم مقید بودند. ساعت معینی از خواب بلند می‌شدند و حتی ورزش و لو بصورت پیاده روی طولانی، می‌کردند و ساعت‌های معینی به درس می‌رفتند و نیز در وقت معین، حرم مشرف می‌شدند. ایشان ساعات عمرشان را حتی به حسب دقیقه منظم حساب می‌کردند و این سرّ موفقیت مرحوم امام بود. ایشان روحیه‌های عجیبی داشتند که خلاصه‌اش این است، واقعا خودشان را ساخته بودند. بی‌نهایت به تشخیص‌های خودشان پای بند بودند و تبدیل رأی با گفته دیگران پیدا نمی‌کردند و در مسائل بسیار فکر می‌کردند و لغزش پیدا نمی‌کردند".
این شاگرد برجسته امام خمینی (ره) در خصوص شخصیت معنوی و اخلاقی مرحوم امام اظهار کردند: "ایشان التزام شدیدی به خودسازی در جهات عبادی و غیر عبادی داشتند. ایشان کم حرف می‌زدند و خیلی فکر می‌کردند و این خودش راهی است برای حفظ انسان از لغزش‌ها و اشتباهات. بسیاری از اوقات یک نفر یک ساعت حرف می‌زد ولی ایشان تنها یک کلمه جواب می‌داد. منهج ایشان به طور کلی منهج تفکر بود و فوق‌العاده در کارهایشان با فکر و با دقت و با بررسی وارد بحث می‌شدند و تغییر رأی برایشان حاصل نمی‌شد. مرحوم امام تأکید داشتند که حوزه درس به حوزه قیل و قال و اشکال و جواب تبدیل شود و از سبک منبرگونه در درس و بحث خوششان نمی‌آمد. به بنده هم مکرر اصرار داشتند که سر درس صحبت کنید".
آیت‌الله اشرفی همچنین در مورد برخی خصوصیات برجسته مرحوم امام ابراز داشتند: "مرحوم امام خمینی بسیار به اهل بیت (ع) ارادت داشتند و بسیار بکّاء بودند. همچنین بسیار شجاع و نترس بودند؛ در دوران شاه که همه وحشت فراوانی از دولت داشتند و حکومت هم نیروهای قوی در اختیار داشت، نترسیدن ایشان بسیار عجیب بود. در نجف هم، ابداً اعتنایی به شخصیت‌های بزرگ بعثی که حکومت ارعاب تشکیل داده بودند و همگان واقعاً از آنها وحشت داشتند، نمی‌کردند. این قدرت روحی و شجاعت که ما در ایشان دیدیم، واقعا زبانزد بود. آن هم باز بخاطر همین بود که واقعا خودش را ساخته بود و عبد صالح خداوند بود".