مردمسالاری و سلامت انتخابات
با پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز فصل تازه‌ای در سیاست و حکومت مبتنی بر آموزه‌های دینی، سیاست و معنویت شامل اخلاق و دیانت پیوند یافتند و تحقق این امر در سایه اسلامی کردن قوانین، انتخاب نخبگان سیاسی و حاکمیت ارزش‌های دینی بر سیاست‌ها صورت گرفت و اسلامیت نهادهای سیاسی و ازجمله مجلس شورای اسلامی و نهاد دولت مورد توجه قرار گرفت.
از این نظر، انتخابات هم برای رای‌دهندگان و نامزدها و هم برای برگزارکنندگان صحنه آزمون بزرگی است. در این فرآیند، رعایت شاخص‌های اخلاق انتخاباتی مورد اهمیت خاص قرار می‌گیرد.
امروزه معیار واقعی بودن مردمسالاری را با انتخابات و سلامت و آزادی آن می‌سنجند. در اصل 56 قانون اساسی جمهوری اسلامی آمده است: حاکمیت مطلق از آن خداست و هم او انسان را بر سرنوشت خویش حاکم کرده است. ملت این حق خداداد را از راه‌هایی که در این قانون آمده است، اعمال می‌کند. اصل پنجم قانون اساسی ولایت امر و امامت امت را در دوره غیبت به عهده ولی فقیه دانسته است؛ بنابراین حاکمیت و سیاست در جمهوری اسلامی ایران جنبه ولایی دارد که فراتر و عمیق‌تر از حکومت مصطلح در علم سیاست است. حاکمیت ولایی، ناظر بر مشروعیت الهی حکومت است و انتخابات، ناظر بر مشروعیت مردمی و کارآمدی. در اصل ششم قانون اساسی، اداره کشور با اتکای به انتخابات دانسته شده است که انتخاب رئیس‌جمهور، اعضای خبرگان، نمایندگان مجلس و اعضای شوراهای شهر و روستا چگونگی اداره کشور را نشان می‌دهد و حتی تعیین ولی فقیه هم با رای نمایندگان برگزیده ملت در مجلس خبرگان صورت می‌گیرد. با چنین رویکردی به قدرت در نظام جمهوری اسلامی که براساس اصل دوم قانون اساسی تحقق اصول دین و سعادت و پرورش همه جانبه انسان را هدف حکومت ذکر می‌کند، اخلاقی کردن و فراتر از آن، دینی کردن حکومت هدف نظام جمهوری اسلامی تلقی می‌شود. طبیعی است که اخلاقی کردن و اخلاقی بودن انتخابات به عنوان شیوه قانونی اداره کشور نیز باید محقق شود و راه رسیدن به الگوی مطلوب در انتخابات، آفت‌شناسی و آسیب‌شناسی اخلاق انتخاباتی و ارزیابی ساز و کارهای موجود از جمله قوانین انتخاباتی برای رسیدن به این هدف است.
در مردمسالاری دینی مناصب و مسوولیت‌ها، امانت هستند و خداوند می‌فرماید: «ان الله یامرکم ان تودو الامانات الی اهلها» مرحوم علامه طباطبایی در «المیزان» وجوب رد کلیه امانت‌ها را به اهلش از این آیه استنباط کرده‌اند. (علامه طباطبایی 1376، ج 4، ص 552).
لازمه رد امانت شناخت اهل آن است. از این‌روست که اخلاق رای‌دهی در نظام مردمسالاری دینی اقتضای تلاش و تحقیق برای شناخت اهل این امانت را دارد که البته این شناسایی می‌تواند از راه مشاوره با افراد معتمد یا پرسش و پاسخ از نزدیک با داوطلب صورت گیرد. امروزه با تقویت رسانه‌ها و بخصوص نقش نهادها و تشکل‌ها که افراد را در یک دوره زمانی طولانی، مورد آزمون قرار می‌دهند و قابلیت‌ها و توانمندی‌ها، میزان صلاحیت و صداقت و کارایی داوطلبان ورود به عرصه‌های انتخاباتی را می‌سنجند، تا حدی این کار آسان شده است، اما شکی نیست که در فهرست‌هایی که تشکل‌ها برای شرکت در انتخابات قرار می‌دهند، لزوما افراد اصلح جای نمی‌گیرند و گاه صالح مقبول بر اصلح کمتر مقبول ترجیح داده می‌شود. در هر حال هر وسیله‌ای که به کشف اهل آن در میان داوطلبان برای رای‌دهنده کمک کند، مغتنم است. نکته دیگر آن که سوای انتخاب داوطلب مطلوب، اصل حضور در صحنه انتخابات به منزله تایید و تقویت نظام مردمسالاری دینی از یک وجوب شرعی و سیاسی برخوردار است و فراتر از یک گزاره اخلاقی است. بعلاوه در نظر گرفتن صلاحیت‌ها و شایستگی‌های تقوایی و اخلاقی فرد داوطلب اهمیت فراوانی دارد. در طول ایام تبلیغات انتخابات رای‌دهنده باید رفتار داوطلب و نزدیکان او را رصد کند تا ببیند فردی که به عرصه قدرت نرسیده آیا از راه‌های مشروع برای رسیدن به مقصود بهره می‌گیرد یا آن‌که به هر وسیله‌ای ولو نامشروع متوسل می‌شود. نکته دیگر پرهیز از دخالت دادن ملاحظات قومی، قبیله‌ای و طایفه‌ای در انتخابات است. اهل امانت برای پذیرش مسوولیت‌های نظام مردمسالاری دینی، افرادی هستند که ملاک‌های لازم برای تصدی مسوولیت را عهده‌دار باشند. طبیعی است که افراد، خویشان و بستگان خود را بهتر از دیگران می‌شناسند، اما صرف این وابستگی به منزله ادای امانت در رای‌دهی نیست.
در نظام مردمسالاری دینی کشف حقیقت و فرد شایسته‌تر از میان نامزدها، البته همیشه کار آسانی نیست. چه بسا افراد مختلف هریک توانمندی‌ها و شایستگی‌های متنوعی دارند، اما نکته درخور توجه این است که فرد رای‌دهنده نباید با این تصور که فردی شایسته و صالح که از او شناخت پیدا کرده اهلیت رسیدن به منصب را دارد، ولی چون به قدر کافی شناخته شده نیست، لذا ممکن است رای او به هدر رود، بنابراین به فردی که صلاحیت کمتری دارد رای دهد، چنین رفتاری در نظام مردمسالاری دینی، اخلاقی به نظر نمی‌رسد. گاه که امر دایر بر انتخاب میان افراد با صلاحیت‌های نسبی است طبیعی است که تعریف جدیدی هم از تکلیف و هم اهلیت نامزد مطرح خواهد شد. در هر حال نه‌تنها شناخت نامزد با اهلیت، خود یک رفتار اخلاقی و دینی در عرصه انتخابات است، بلکه تلاش برای شناساندن فردی صالح هم نوعی امر به معروف به حساب می‌آید.
آسیب‌شناسی اخلاق انتخاباتی
شاید بتوان انتظار از اخلاق انتخاباتی را از قانون انتخابات آغاز کرد. وضع قوانین اخلاقی اولین شرط تحقق اخلاق انتخاباتی است. در صورتی که قانونگذاران منافع فردی را بیش از منافع جامعه در نظر بگیرند، شاید از ابتدا تحقق برخی وجوه اخلاق انتخاباتی بی‌معنا باشد. در این بعد بستن راه‌های موفقیت احتمالی رقیبان آتی از راه قانون می‌تواند نمونه قابل توجهی باشد، آسیبی که برخی قوانین موجود کشور هم از آن مبرا نیست. در درجه بعدی، رفتار رای‌دهندگان و نگرش و نوع تلقی آنان از مقوله رای دهی قابل توجه است. این که رای دهی به عنوان یک حق چگونه باید محقق شود، هنوز در برخی از رای‌دهندگان ما روشن نیست. در هر حال به دلیل نداشتن تشکیلات منسجم برای پرورش و معرفی نخبگان در فهرست انتظار برای تصدی مناسب سیاسی، روش‌های سنتی مانند دوره‌ها و نشست‌های خانوادگی و خصوصی، همایش‌ها و جلسات غیرسیاسی بعضا به عنوان فرصتی برای معرفی شخص به منظور جلب اعتماد آتی مردم در انتخابات در پیش گرفته می‌شود.
در یک گزارش مختصر از آسیب‌های انتخاباتی می‌توان این موارد را برشمرد: محدودیت‌های زیاد قانون انتخابات، نقش بیش از حد عنصر قومیت و طایفه‌گری در انتخابات، سوءاستفاده از موقعیت و نفوذ محلی برخی نامزدها، در محذور اخلاقی قراردادن مردم، نگرش احساسی و همراه با ترحم برخی رای‌دهندگان به نامزد، تبلیغات خارج از محدوده قانونی، دادن وعده‌های فریبنده و همراه کردن افراد سرشناس با وعده یا پرداخت وجه، انتساب بسیاری از خدمات نظام به فعالیت شخصی و نادیده گرفتن نقش دیگر نهادها در انجام دادن برخی خدمات، تخریب رقیبان از راه کوچک کردن نقاط قوت آنان و بزرگ کردن نقاط قوت و نادیده گرفتن نقاط ضعف خود، ایجاد جو ترس و وحشت برای جلوگیری از گرایش رای‌دهنگان به نامزد رقیب، استفاده ابزاری از برخی مقدسات، تبلیغات غیرقانونی حتی در جوار صندوق‌های اخذ آرا و سوق دادن افراد بی‌اطلاع به رای دادن به نامزد مورد نظر آنان. همچنین سوءاستفاده از بیت‌المال و کارکنان دولت و حتی استفاده از وسایل و امکانات ادارات دولتی، تبلیغات رنگارنگ با هزینه‌های هنگفت، پیشقدم شدن و قول گرفتن از افراد مدت‌ها پیش از آغاز تبلیغات انتخاباتی با برگزاری مجالس و میهمانی‌ها، شایعه پراکنی در مورد نامزدها چه برای تخریب و چه ادعای کنار رفتن وی به نفع نامزد خاص، پخش شب‌نامه، تحریک احساسات قومی و محلی، مانورهای تبلیغاتی غیرقانونی مانند راه‌اندازی کاروان شادی یا ایجاد راهبندان‌های مصنوعی برای جلب توجه افکار عمومی، اعمال نفوذ بر مسوولان اجرایی انتخابات و نداشتن هیچ‌گونه برنامه یا شعارمحوری و نیز خرید و فروش آرا، از جمله برخی آسیب‌های اخلاق انتخاباتی است.
گونه‌شناسی آسیب‌های اخلاق انتخاباتی
عناصر فعال در صحنه انتخابات شامل نامزدها و هواداران مبلغ آنان، رسانه‌ها، رای‌دهندگان مجریان و ناظران انتخابات هستند برخی از موارد و مصادیق بداخلاقی‌های انتخاباتی جرم‌انگاری شده و قابلیت شکایت و مجازات را دارد، اما برخی دیگر از آنها جرم انگاری نشده یا کشف جرم آن آسان نیست. اینجاست که وجدان عمومی بویژه در عرصه انتخاب و با رای مردم دادگاه عدل اخلاقی به حساب می‌آید؛ هر چند بسیاری از بداخلاقی‌های انتخاباتی هم از چشم مردم و ناظران نیز مخفی می‌ماند.
الف) آسیب‌شناسی اخلاق انتخاباتی نامزدهای انتخاباتی:
- نقض قانون انتخابات به دست فردی که قرار است خدمتگزار ملت باشد.
- اسراف در هزینه‌های انتخاباتی.
- خریدن رای از طریق برگزاری مهمانی‌ها و نیز اعطای امتیازات.
- دادن و عده‌های دروغین و کاذب فراتر از توان نامزد و فراتر از مسوولیت‌های قانونی شناخته شده.
- مدیون کردن مردم به لحاظ روحی و قرار دادن آنها در محذوریت‌های اخلاقی با شرکت در مجالس غم و شادی مردم بویژه در شهر‌های کوچک.
- دامن زدن به اختلافات قومی و طایفه‌ای.
- تخریب رقبای بالقوه و بالفعل و افشاگری بر ضد آنان.
- عوامفریبی و بزرگنمایی در تحصیلات و تخصص‌ها بدون پشتوانه واقعی قانونی.
- نقد تخریبی دستاوردهای نظام در کشور.
- عملیات روانی بر ضد رقبا از طریق نادیده گرفتن نقاط مثبت و برجسته کردن نقاط منفی آنها و نادیده گرفتن خدمات دولت‌های حال و گذشته.
- غوغاسالاری و تبلیغ منفی غیر مستند با اتکاء به اطلاعات دروغ و آمارهای مخدوش.
- تهدید و ارعاب مردم و رقبا.
- بهره‌گیری از توان نیروهای علاقه‌مند مردمی در ستادهای انتخاباتی با دادن وعده‌های دروغین و فراموشی آنها بعد از انتخابات.
- هزینه کردن از مقدسات و شخصیت‌های محبوب و مقدس.
- بی‌انصافی درباره خدمات دولت و نظام.
- دریافت کمک از بیگانگان و دنبال کردن منافع آنان.
- استفاده از رسانه‌های بیگانه و تبلیغات منفی بر ضد رقبا با بهره‌گیری از رسانه‌هایی که قابل پیگیری نباشد.
- سوءاستفاده از اموال و وسایل دولتی برای تبلیغات انتخاباتی.
- تبلیغات ساختارشکن و زیرپا گذاردن اصول قانون اساسی.
- تبلیغات نامربوط به نیازهای اساسی مردم.
- اثبات خود در نفی دیگران. براساس ماده 70 قانون انتخابات ریاست جمهوری هیچ‌کس حق ندارد آگهی یا پوسترهای تبلیغاتی نامزدهای انتخاباتی را که در محل‌های مجاز الصاق گردیده در مدت و زمان قانونی تبلیغات پاره یا محو نماید و عمل مرتکب جرم محسوب می‌شود.
- ماده 71 همین قانون نیز تصریح دارد داوطلبان ریاست‌جمهوری و طرفداران آنان در تبلیغات انتخاباتی به هیچ‌وجه مجاز به هتک حرمت و حیثیت نامزدهای انتخاباتی نیستند و متخلفین طبق مقررات مجازات خواهند شد.
ب) مصادیق بداخلاقی بعد از پیروزی انتخابات:
- ادامه تخریب رقبا و این که رقیب، فاقد صلاحیت‌های انقلابی یا مردمی است.
- فراموش کردن وعده‌های انتخاباتی و اولویت دادن به گروه‌گرایی به جای توجه به مردم.
- تغییر در لحن و سیاست‌ها بدون توجه به وفاداری به آنچه مردم بدان رای داده‌اند.
- حق قلمداد کردن خود و باطل شمردن رقیب.
- بزرگنمایی در آرای حاصل شده و کوچک کردن آرای رقبا و بی‌توجهی به آرای ماخوذه نسبت به شمار حائزان شرایط رای دادن.
ج) آسیب‌شناسی اخلاق انتخاباتی رای‌دهندگان:
- بی‌تفاوتی و واگذاری سرنوشت انتخابات به دیگران.
- داشتن و ایجاد روحیه یاس در دیگران با بی‌نتیجه خواندن شرکت در انتخابات.
- انتخاب صرفا براساس تعلقات خویشاوندی.
- بی‌توجهی به صلاحیت‌های لازم برای ریاست جمهوری و طرح انتظارات غیرواقعی.
- توجه صرف به برخی ویژگی‌های ظاهری یا شهرت‌های هنری ورزشی.
- انتخاب کورکورانه و بی‌مطالعه بدون مشورت با اشخاص معتمد و معتبر.
- انتخاب سلبی و نه ایجابی به منظور صرف جلوگیری از رای آوردن شخص خاص.
- رای اعتراضی به اشخاصی که حداقل شرایط مندرج در قانون را دارند.
- باطل کردن رای با نوشتن مطالب غیرمرتبط در برگه آراء.
- دادن رای سفید به منزله نداشتن تاثیر در نتیجه انتخابات.
- فروختن رای به اشخاص.
- رای دادن صرفا بر پایه قول و قرارها و وعده‌های نامزدها برای پیگیری برخی در خواست‌های شخصی.
- از بین بردن آثار تبلیغی نامزد مخالف و رقیب شخص هوادار.
- ترویج شایعه و بازگو کردن آن بر ضد نامزدها.
- تسهیل سوءاستفاده نامزدها از امکانات اداری یا ساعات کار اداری.
- قضاوت غیرمنصفانه درباره نامزدها صرفا بر پایه شنیده‌ها.
- لجاجت ورزیدن درباره یک نامزد خاص مبتنی بر تصویر اولیه از نامزد و تصحیح نکردن آن حتی بعد از افزایش آگاهی‌ها.
د) آسیب‌شناسی اخلاق انتخاباتی فعالان سیاسی و شخصیت‌های حزبی:
- بزرگنمایی توانایی‌های خود و کوچک سازی نقاط قوت رقیبان.
- ترویج شایعات بی‌اساس برضد رقیبان برای تخریب وجهه آنان.
- ارائه نکردن برنامه‌ها و شعارهای اساسی مطالعه شده و تاکید صرف بر نفی دیگران.
- دادن وعده‌های غیرواقعی و ایجاد انتظارات کاذب.
- وابستگی به بیگانگان و استفاده از امکانات و فرصت‌های تبلیغاتی آنان.
براساس ماده 33 قانون انتخابات ریاست‌جمهوری ارتکاب امور ذیل جرم محسوب می‌شود:
1- خرید و فروش رای.
2- تقلب و تزویر در اوراق تعرفه یا برگ رای یا صورت جلسات.
3- تهدید یا تطمیع در امر انتخابات.
4- رای دادن با شناسنامه جعلی.
5- رای دادن با شناسنامه دیگری.
6- رای دادن بیش از یک بار.
7- اخلال در امر انتخابات.
8- کم و زیاد کردن آراء یا تعرفه‌ها.
9- تقلب در رای‌گیری و شمارش آراء.
10- رای گرفتن با شناسنامه کسی که حضور ندارد.
11- توصیه به نوشتن اسم کاندیدای معین در ورقه رای از طرف اعضای شعبه اخذ رای یا هر فرد دیگر محل صندوق رای.
12- تغییر و تبدیل یا جعل و ربودن یا معدوم کردم اوراق و اسناد انتخاباتی از قبیل تعرفه و برگ رای و صورت جلسات و تلکس و تلفنگرام‌ها و تلگراف‌ها.
13- باز کردن یا شکستن قفل و محل نگهداری و لاک و مهر صندوق‌های رای بدون مجوز قانونی.
14- جابه‌جایی، دخل و تصرف یا معدوم کردن اسناد انتخاباتی بدون مجوز قانونی.
15- دخالت در امر انتخابات با سند مجعول.
16- ایجاد رعب و وحشت برای رای‌دهندگان یا اعضای شعب ثبت‌نام و اخذ رای با سلاح یا بدون سلاح در امر انتخابات.
17- دخالت در امر انتخابات با سمت مجعول یا به‌هرنحو غیرقانونی.
تبصره - چنانچه وقوع جرایم مندرج در ماده فوق موجب شود جریان انتخابات در یک یا چند شعبه ثبت‌نام و اخذ رای از مسیر قانونی خود خارج شود و در نتیجه کلی انتخابات موثر باشد، مراتب وسیله وزارت کشور به منظور طرح در شورای نگهبان به هیات مرکزی نظارت اعلام می‌شود.
ه) آسیب‌شناسی اخلاقی انتخاباتی برگزارکنندگان و ناظران انتخابات:
1- مرحله پیش از رای‌گیری:
- رعایت نکردن قانون در بررسی صلاحیت‌ها.
- داشتن قضاوت اولیه درباره نامزدها (مثبت یا منفی.)
- بی‌توجهی به وضع فعلی افراد.
- انطباق تحمیلی قانون بر فرد یا اشخاص خاص.
- بی‌توجهی توجه به احراز شرایط قانونی.
- توجه به قضاوت‌های غیرمستند و غیرمعتبر.
- محدودیت‌های شبه‌قانونی در خلا‡های قانونی انتخابات.
- اجرای سلیقه‌ای قانون انتخابات بخصوص در مواردی که قانون ساکت است.
2- مرحله تبلیغات:
- بی‌توجهی به نقض قانون در فرآیند تبلیغات انتخاباتی.
- نبود اطلاع‌رسانی مناسب و بروز فضای شایعه درباره نامزدهای انتخاباتی.
- نبود تدارک و ایجاد فضای لازم برای مقابله با ترویج شایعات کاذب درباره نامزدهای انتخاباتی.
- مقابله نکردن با مصادیق قانون انتخابات در جریان تبلیغات یا تبعیض در اعمال قانون.
- نبود فرصت یا زمینه کافی برای مقابله با تبلیغات پیش از موعد انتخاباتی.
- بی‌توجهی به استفاده احتمالی برخی نامزدها از امکانات دولتی یا موسسات عمومی.
3- در جریان رای‌گیری، شمارش و اعلام نتایج:
- صیانت نکردن از آرای مردم.
- تأمین نکردن امنیت مطلوب در فضای انتخابات.
- ایجاد نکردن فضای لازم برای مخفی ماندن را‡ی مردم با تدارک ندیدن مکان ویژه نوشتن آراء.
- جلوگیری نکردن از تبلیغات در حوزه‌های را‡ی به صورت نامحسوس.
- برخورد نامناسب یا تبعیض‌آمیز با نمایندگان و ناظران انتخاباتی.
- فراهم نیاوردن حداکثر فرصت و امکان لازم برای جلوگیری از ابطال آرای حوزه‌های انتخابیه.
به نظر می‌رسد در نظام جمهوری اسلامی ایران که پیوند اسلام و سیاست را هدف خود قرار داده است، توجه به رعایت شاخصه‌های اخلاق سیاسی اهمیت مضاعفی دارد. اسلام به دنبال سیاست اخلاقی است و این مهم این انتظار را متوجه بازیگران عرصه انتخابات می‌سازد تا در اعمال مسوولیت‌های قانونی خویش فراتر از وظیفه رسمی، تقوای سیاسی را رعایت کنند.
این مهم هم در سطح نامزدهای انتخاباتی و هم احزاب و گروه‌های سیاسی حامی آنها و هم در سطح رای‌دهندگان موضوعیت دارد. رویکرد به اصل انتخابات و لزوم شرکت در آن به عنوان وظیفه و تکلیف شرعی و نیز نوع انتخاب نماینده برتر و نیز تداوم مسوولیت بعد از انتخابات، مسوولیت‌هایی را متوجه شهروندان می‌سازد که بی‌توجهی به آنها از مصادیق بارز آسیب اخلاقی در انتخابات است؛ مانند شرکت نکردن در انتخابات یا انتخاب بدون توجه به ملاک‌های لازم برای مسند مورد انتخاب. از طرف دیگر، برگزارکنندگان و ناظران انتخابات نیز در صورت رعایت‌نکردن قانون و تقوای سیاسی ممکن است هدف آسیب‌های مشابه واقع شوند.
در مجموع با شناسایی این آسیب‌ها و فرهنگ‌سازی برای جلوگیری از این آسیب‌ها و نیز با اصلاح قوانین انتخاباتی برای عادلانه‌ترکردن آنها و فراهم نمودن امکان رقابت سالم و برابر نامزدها می‌توان شاهد فضای مناسب‌تر و سالم‌تری در انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری بود.
اخلاق انتخاباتی در کلام مقام معظم رهبری
رهبر انقلاب در ادوار مختلف به گونه‌ای که فضای تازه‌ای در افکار عمومی ایجاد کند، قبل و در طول انتخابات و بعد از آن در هر مرحله‌ای به تشریح بایسته‌های اخلاف انتخاباتی پرداخته‌اند. ایشان در پیامی در تاریخ 4/4/84 می‌فرمایند:
«دوران انتخابات، دوران شور و التهاب است. با پایان گرفتن انتخابات باید هیجان و التهاب جای خود را به متانت و رفاقت و همکاری بدهد. همه، چه طرفداران نامزد منتخب و چه طرفداران دیگر نامزدهای محترم باید از خود ظرفیت و حلم و دانایی بروز دهند. هیچ احساسی، چه شادمانی و چه ناشادمانی نباید کسی را به رفتاری برخلاف شأن یک انسان متعهد و خردمند وادار کند. وحدت ملی و رونق و مدارا تضمین‌کننده امنیت کشور و خنثی‌کننده هر توطئه است.»
اخلاق و شاخصه‌های مثبت نماینده مطلوب (24/11/82)
«تدین، کارآمدی، دلسوزی و شجاعت 4 شرط اصلی انتخاب کاندیداهای مناسب و شایسته است که می‌توان با شناخت فردی یا مراجعه به افراد امین، این‌گونه کاندیداها را شناخت و به آنها رای داد تا مجلسی قوی و متکی بر آرای مردم تشکیل شود و وظایف سنگینی را که به عهده دارد، انجام دهد.»
«کاندیداها در تبلیغاتشان حرف‌های واقعی بزنند و عقاید واقعی خود را بیان کنند تا مردم نیز با شناخت صحیح و در کمال آزادی، نامزدهای مورد نظر خود را انتخاب کنند و مجلسی در شأن ملت ممتاز ایران تشکیل شود.»
تمکین به رای ملت (23/2/71)
«رای مردم مساله مهم و محترمی است که ملاک امور قرار می‌گیرد و همه باید تابع و تسلیم آن باشند. خواست مردم، ایمان اسلامی و میل به اصلاح امور کشور است و این مساله اساس جلب اعتماد مردم است.»
اخلاق انتخاباتی بعداز اعلام نتایج (2/12/82)
«توصیه اینجانب به جریان‌ها و گروه‌ها و احزاب سیاسی آن است که بحث دل‌آزار برنده و بازنده را به کنار بگذارند و به اختلافات دشمن شاد کن دامن نزنند، برنده این انتخابات ملت است و همه کسانی که در انتخاب شرکت داشته‌اند اعم از آنها که خود یا نامزد مورد علاقه‌شان را‡ی آورده یا نیاورده‌اند، همه برنده‌اند. بازنده این انتخابات، آمریکا و صهیونیسم و دشمنان ملت ایرانند. همه با همدلی به یکدیگر و به دولت خدمتگزار کمک کنید تا گره‌ها یکی پس از دیگری گشوده شود.»
«مسوولان همه تلاش خود را به کار گیرند تا انتخاباتی سالم برگزار شود و آرای مردم کاملا حفظ شود.»
اهمیت طراحی منشور اخلاق انتخاباتی و کارکردهای مورد انتظار از آن تعیین مصادیق و الزامات اخلاق مطلوب انتخاباتی کارکردهای مختلفی دارد که می‌توان بدین صورت آنها را احصا کرد:
- مشخص شدن میزان پایبندی نامزدها به شعارها و تبلیغات.
- روشن شدن میزان پایبندی به قانون از جانب کسانی که داعیه خدمتگزاری را دارند.
- توجه مردم به رفتار انتخاباتی جناح‌ها و نامزدها به عنوان معیار و ملاکی مناسب برای انتخاب نامزد یا نامزدهای برتر.
- آشکار شدن این موضوع که رفتار احتمالی برگزیده انتخاباتی، تابعی از رفتار انتخاباتی و تبلیغات و نوع رفتار آنان قبل از پیروزی در انتخابات است.
- فراهم شدن زمینه ارتقای بینش مردم برای پرهیز از انتخاب افرادی که صلاحیت‌های سیاسی لازم و اخلاق سیاسی متناسب با شأن و منزلت یک سیاستمدار شایسته جمهوری اسلامی را ندارند.
- رشد فرهنگ سیاسی مردم و پیشرفت در شاخص‌های نماینده با شاخص‌های اخلاقی و کارآمدی بیشتر.