اخلاق انتخاباتی در اندیشه رهبر کبیر انقلاب
یکی از راه های مشارکت مردم در صحنه های مختلف نظام و پاسداری از انقلاب و نظام جمهوری اسلامی، «انتخابات» می باشد. نظام جمهوری اسلامی، نظامی مردمی است که در آن مردم در تعیین سرنوشت خویش سهیم هستند. بنابر این، انتخابات نه تنها وظیفه بلکه برای آنها تکلیف است. جمهوری اسلامی، نظامی اسلامی و مردمی است که در آن بر خلاف غرب، انتخابات و تبلیغات با هر روش و معیاری صورت نمی گیرد بلکه ملاحظات اسلامی و اخلاقی در آن رعایت می شود. در چنین شرایطی، یادگیری فرهنگ انتخابات، مهم و ضروری است که با استعانت از رهنمودهای حضرت امام خمینی (ره) می توان چهره ای سالم و صادق از انتخابات را ترسیم نمود و از آن به عنوان الگو بهره گرفت، چرا که امام بزرگوارمان بهترین دستور العمل را جهت برگزاری انتخابات سالم ارائه داده‌اند. نظام جمهوری اسلامی، نظامی مردمی است که در آن مردم در تعیین سرنوشت خود نقش آفرینی می کنند. مردم با شرکت در انتخابات، نقش و توان خود را در جامعه ابراز می دارند و به گونه ای غیر مستقیم در اداره کشور دخالت دارند. البته این نقش آفرینی می تواند در جوامع مختلف به صور گوناگون باشد. در دموکراسیهای غربی نقش احزاب سیاسی و گروه های متنفذ در انتخابات، چشمگیر و موثر است و در واقع این احزاب، گروه ها و حتی مو‌سسات مالی هستند که چگونگی انجام انتخابات و تبلیغات انتخاباتی را شکل می‌دهند و به گونه ای بر رای مردم تاثیر می گذارند. مردم بر اساس اسامیای که از سوی احزاب، گروه ها و دسته جات سیاسی ارائه می گردد به گزینش می پردازند، لذا نامزدها نماینده احزاب و گروه ها هستند نه نماینده واقعی مردم. پس از پایان انتخابات، مردم نیز به دنبال کار خودشان می روند و تا انتخابات بعدی، عملا از صحنه سیاسی خارج می شوند. به همین خاطر انتخابات برای آنها چندان مهم نیست. اما در جمهوری اسلامی ایران، این مردمند که نمایندگان واقعی خویش را انتخاب می‌کنند و در طول مدت مسئولیت با آنها در تماس هستند. چرا که عقیده دارند انتخابات برای آنها مهم و سرنوشت ساز است. حضرت امام (ره) در این زمینه می فرمایند: «روز سرنوشت سازی است. می خواهید زمام کشور را به یک کسی بدهید که موثر در مقدرات کشور شما باشد. سهل انگاری نکنید و به پای صندوق ها بروید و با هم اجتماع کنید و کسی که لایق برای این مقام و دارای صفاتی است که سوء سابقه نداشتن، وابستگی به رژیم سابق نداشتن، اینها از اموری است که باید ملاحظه بشود و آقایان نباید سستی کنند در رفتن. به پای صندوق بروند لکن به کسی که این صفات را دارد رای بدهند.»(1)
مسئ‌له مهم در انتخابات، چگونگی تبلیغات است. بر خلاف دموکراسیهای غربی که در آن از هر وسیله ای برای انجام تبلیغات استفاده می کنند و حتی در مواردی، اخلاق انسانی را زیر پا می گذارند، در جمهوری اسلامی که حکومتی اسلامی است و بنیان های آن را قوانین و مقررات اسلامی تشکیل می دهد، این قوانین و قواعد اسلامی انسانی است که شکل و چگونگی تبلیغات را تعیین می کند. حضرت امام معتقدند که عدم رعایت اخلاق اسلامی - انسانی در امر تبلیغ باعث تفرقه و اختلاف بین کاندیداها می شود؛ «از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامی - انسانی را در تبلیغ برای خود و کاندیداهای خویش مراعات و از هر گونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتک حرمت باشد، خودداری نمایند که برای پیشبرد مقصود، ولو اسلامی باشد، ارتکاب خلاف اخلاق و فرهنگ، مطرود و از انگیزه‌های غیر اسلامی است...»(2) «همه آقایان متوجه باشند که دولت اسلامی است، جمهوری اسلامی است... و باید اخلاق همه در انتخابات هم اخلاق اسلامی باشد.»(3)
در تبلیغات انتخابات، رعایت مصالح اسلامی و مصالح کشور بر منافع و مصالح شخصی مقدم است و اگر کسی خلاف آن را پیمود، در حقیقت اسلام را به خوبی نشناخته است. زیرا در اسلام مسا‌له صدارت و وزارت نیست که برای رسیدن به آن کاندیداها دست به هر عملی بزنند و تنها موقعیت و منزلت اجتماعی خود را در نظر بگیرند. در این ارتباط، حضرت امام (ره) می فرمایند: «مسا‌له کرسی مجلس در اسلام مطرح نیست، مسا‌له ریاست مطرح نیست، مسا‌له ریاست جمهوری مطرح نیست، مسا‌له وزارت مطرح نیست، اگر کسی اینها را خیال کند مطرح هست، اسلام را نشناخته است و...»(4) در مبارزه انتخاباتی بایستی مراقب بود تا قدرت های بیگانه و دشمنان انقلاب اسلامی سوء‌استفاده نکنند. زمان انتخابات، مهم ترین فرصت برای ایجاد اختلاف بین صفوف امت اسلامی می باشد بویژه از طریق مطبوعات وابسته تلاش می کنند دید مردم را نسبت به انتخابات کمرنگ کرده و از حضور مردم در انتخابات جلوگیری نمایند. متاسفانه بحث اختلافات بین گروه ها و جناح ها که امروزه در سطح جامعه ما رونق گرفته، ناشی از نقشه های شوم دشمنان نظام مقدس جمهوری اسلامی است که از این طریق می خواهند بین نیروهای انقلاب، بذر توطئه پاشیده و وحدت و یکدلی را بین نیروهای مسلمان و انقلابی زیر سوال ببرند. شکاف بین اتحاد نیروهای داخلی و اختلاف جناح ها از آفات انتخابات می باشد که دشمن پیوسته در صدد بهره برداری از آن است همچنان که امام راحل مان می فرمایند. «؛ در انتخابات در عین حالی که بسیار خوب انجام گرفت لکن دست‌هایی می خواست ایجاد اختلاف کند، دودستگی ایجاد کند و حال آنکه موفق نشدند بحمد الله. باید شما متوجه باشید به اینکه دشمن ها همیشه دنبال این هستند که ما را از داخل ما را بپوسانند شیاطین دنبال این هستند که ایجاد اختلاف کنند، دودستگی بگویند هست و...»(5) ایشان همچنین در جای دیگر می فرمایند: «و من احتمال می دهم که عوامل و دست های ناپاکی بخواهند از رقابت های انتخاباتی در رسیدن به آرزوهای خود استفاده کنند و با طرح مسائل پوچ و بی معنا دل ها را از یکدیگر جدا سازند و یا با تردید و ایجاد ذهنیت ها، صحت و سلامت انتخابات را زیر سوال ببرند، که در این شرایط همه آحاد ملت ایران و همه روحانیون و دست‌اندرکاران کشور باید در کنار هم، دست در دست هم، به راه مقدس خود ادامه دهند.»(6)
در جمهوری اسلامی مردم آزادند تا با توجه به ویژگی های اخلاقی، شخصیتی و اسلامی افراد از میان آنها بهترین را انتخاب نمایند و تحت تاثیر تبلیغات مسموم بیگانگان و گروه های فرصت طلب، احزاب و گروه های معارض نظام قرار نگیرند. این شکل انتخاب نه تنها معقول و منطقی است بلکه بر اقتدار نظام نیز افزوده می شود و مردم نیز در خود احساس شخصیت و نیرو کرده و بینش سیاسی - اجتماعی خود را اعتلا می بخشند. حضرت امام (ره) در باره انتخاب توسط خود مردم می فرمایند: «باید کوشش کنید که خودتان انتخاب کنید.» (7) ایشان در جای دیگر می‌فرمایند: «همان طور که بارها گفته ام مردم در انتخابات آزادند و احتیاج به قیم ندارند و هیج فرد یا گروه و دسته ای حق تحمیل فرد و یا افرادی را به مردم ندارند. جامعه اسلامی ایران که با درایت و رشد سیاسی خود، جمهوری اسلامی و ارزش های والای آن و حاکمیت قوانین خدا را پذیرفته اند و به این بیعت و این پیمان بزرگ وفادار مانده اند، مسلم قدرت تشخیص و انتخاب کاندیدای اصلح را دارند » (8) به طور کلی، آنچه که در اندیشه حضرت امام (ره) در باب انتخابات، مهم و حیاتی است رعایت آداب اسلامی در مبارزه انتخاباتی می باشد. امام (ره) با این بیان با مردم، کاندیداها و مسئولین انتخابات، اتمام حجت می کنند که با هر شیوه و برنامه ای نمی‌توان به تبلیغ پرداخت که در آن شئ‌ون اسلامی و وحدت ملی لکه دار گردد؛ «من از همه قشرها، از همه ملت می خواهم که آداب اسلامی خودشان را نسبت به همه امور، خصوصا در انتخابات حفظ کنند و مبادا خیال کنند که مبارزات انتخاباتی عبارت از این است که به دیگران بد بگویند و کارشکنی بکنند و...» (9) حضرت امام (ره) تاکید می‌کنند که افراد در مبارزات تبلیغاتی برای تبلیغ افراد دقت داشته باشند که اعتقاد آنها به اسلام و جمهوری اسلامی برای آنها محرز شود تا مبادا افرادی که به ظاهر هوادار اسلام و نظام هستند تحت عناوین مختلف تبلیغاتی به وادی قدرت راه یابند. ایشان در این زمینه می فرمایند: «خوف آن دارم که تبلیغات برای اشخاصی که به اسلام و جمهوری اسلامی اعتقاد ندارند و اعمال و گفتار آنان در یک سال شاهد آن است و... و خود را هوادار سلام و مسلمانان جا می زنند، در قشری از ملت و جوانان پاکدل تاثیر کند. آراء خود را به اشخاصی دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، مبرا باشند. باید ملت شریف بدانند که انحراف از این امر مهم اسلامی خیانت به اسلام و کشور است و موجب مسئولیت عظیم امت» (10)
معیارهای انتخاب از نظر امام (ره)
هر کسی را نمی توان انتخاب کرد. حکومت اسلامی ایجاب می کند که اداره کنندگان آن و مسئولین نظام دارای یک سری ویژگی هایی باشند که در شان نظام اسلامی است. تعهد اسلامی، تخصص، داشتن کرامات عالیه انسانی، عدم وابستگی به قدرت های شرق و غرب و عدم‌توجه به ظواهر دنیا نظیر قدرت طلبی، از مهم ترین ویژگی هایی است که یک مسئول باید دارا باشد. در اندیشه امام (ره) قبل از آنکه افراد، مسئولیتی را بپذیرند لازم است که ابتدا خود را مهذب نمایند. (11) قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، وابستگی قدرت حاکمه به بیگانگان ایجاب می کرد تا افرادی به قدرت برسند که هیچ آشنایی با احکام اسلامی نداشتند بلکه به فساد اخلاقی حسن شهرت داشتند و به اصول و قوانینی مقید نبودند تا رفتارشان را کنترل نمایند. چون نفس قدرت برای آنها مهم بود و برای پیشبرد اهداف و مقاصد شان دست به هر کاری می زدند، بدون اینکه به مصالح کشور توجه داشته باشند. به همین خاطر، در تاریخ کشورمان شاهد فساد های سیاسی، اداری و اخلاقی در بین رو‌سا و حکام کشور بودیم و همین امر به نوبه خود پیامد های منفی را برای کشور به همراه آورد. در جمهوری اسلامی ایران، رعایت مصالح اسلام و نظام در اداره کشور مهم است. لذا هر کسی که از صفات اسلامی و اخلاقی دور باشد شایستگی احراز مسئولیت در کشور را ندارد و رعایت این شرط برای داوطلبین مسئولیت، بیش از دیگران ضروری است. امام (ره) توصیه می کنند که در انتخابات، افراد به تعهد اسلامی و خلوص نامزدها توجه داشته باشند؛ «افرادی را انتخاب کنید که متعهد به اسلام باشند، شرقی و غربی نباشند، بر صراط مستقیم انسانیت و اسلامیت باشند به طوری که دلخواه همه ملت ماست و دلخواه ماست عمل بکنند و افرادی که آراسته هستند به اخلاق خوب، متعهد هستند به اسلام، وفادار هستند به کشور خودشان، خدمتگزار هستند به شما و به کشور، آن اشخاص را انتخاب کنید.» (12) ایشان شدیدا تاکید می کنند که برای شناخت بهتر کاندیداها، سوابق گذشته آنها را مطالعه کنند و یا از بزرگان سیاسی - مذهبی و کسانی که به آنها ایمان دارند صلاحیت آنها را مورد بررسی قرار دهند و بدون اینکه تحت تاثیر القائات دیگران قرار گیرند، خود دست به انتخاب اصلح بزنند. ایشان در این زمینه می فرمایند: «کسانی را انتخاب کنند که صد در صد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و معتقد به اجرای اسلام و مخالف با مکتب های انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشند. شناخت این اشخاص یا از طریق آشنایی با اعمال و رفتار آنان است و یا به معرفی روحانیون متعهد یا اشخاص متدین موجه که گرایش به چپ و راست یا دسته ای نداشته باشند. باید به اشخاصی که احتمال انحراف در آنان می رود رای ندهند، چه احتمال انحراف عقیدتی، عملی و یا اخلاقی. رای به آنان موجب مسئولیت خواهد بود. تحت تاثیر تبلیغات واقع نشوند و خودشان با موازین اسلامی، اشخاص صحیح را انتخاب کنند.» (13) ایشان همچنین در جای دیگر می فرمایند: «همه ما در واقع افرادی که می خواهیم بعدها انتخاب کنیم افاضل، انتخاب امنای ملت، انتخاب کسانی که نه چپگرا هستند و نه راستگرا، انتخاب اشخاصی که به اسلام ارج می گذارند، انتخاب اشخاصی که هیچ نسبت به مصالح اسلام و مسلمین فروگذاری نمی کنند. باید ما یک همچو اشخاصی را انتخاب کنیم.»(14)
در گذشته فقط اشراف و وابستگان درباری صلاحیت کسب مسئولیت داشتند و چون درد فقرا را لمس نکرده بودند به محرومان هیچ گونه توجهی نداشتند. به همین دلیل از آنجا که اکثریت قریب به اتفاق جامعه را که محرومان تشکیل می دادند همچنان در فقر زندگی می کردند و کسی در قبال رفع نیاز های آنها احساس مسئولیت نکرده و خود را پاسخگو نمی دانست. انقلاب اسلامی که به دست محرومان و مستضعفان به پیروزی رسید، عنایت ویژه ای به این قشر جامعه داشته و کسانی که از اول تا کنون مسئولیت اداره امور مردم را به عهده گرفتند عموما برخاسته از قشر مستضعف جامعه می باشند و خود را خدمتگزار مردم می‌دانند. حضرت امام (ره) در این زمینه می فرمایند: «توجه داشته باشند رئیس جمهور و وکلای مجلس از طبقه ای باشند که محرومیت و مظلومیت مستضعفان و محرومان جامعه را لمس نموده و در فکر رفاه آنان باشند، نه از سرمایه داران و زمین خواران و صدر نشینان مرفه و غرق در لذات و شهوات که تلخی محرومیت و رنج گرسنگان و پابرهنگان را نمی توانند بهفمند.»(15)
مردم در انتخاب کاندیداها بایستی به سوابق، افکار و وابستگی هایشان به دیگران توجه نموده و حالات مختلف آنها را در طول سال های انقلاب مطالعه نمایند. امام بزرگوارمان در این زمینه هشدار می دهند و می فرمایند: «اشخاصی که انتخاب می کنید، سوابق شان را مطالعه کنید در زمان سابق چه جور بودند، در زمان انقلاب چه جور بودند، از اول انقلاب تا حالا چه جور بودند و سوابق خانوادگی شان چه هست، عقاید شان چه هست و مقدار معلومات شان چه هست.»(16) در اندیشه حضرت امام (ره) انتخابات، یک امتحان الهی است که در آن مردم، افراد مومن و متعهد به اسلام را انتخاب می کنند و سرنوشت کشور را به دست آنان می سپارند و افرادی را که به دیانت و خدمتگزاری به مردم، حسن شهرت دارند انتخاب می کنند. در اندیشه حضرت امام(ره) مسئولیت در نظام اسلامی جایگاهی رفیع دارد. آن بزرگوار، بیشترین تاکید را در خصوص مسا‌له انتخابات و چگونگی گزینش مسئولین دارند.
چرا که از نظر ایشان سرنوشت مملکت در گرو تصمیمات کارگزاران و مسئولین می باشد. لذا همه افراد نمی توانند به آسانی به منصب و مسئولیت برسند، بلکه بایستی دارای خصوصیاتی باشند که شایسته یک نظام اسلامی است. تهذیب نفس و تزکیه درونی مهم ترین ویژگی یک مسئول است تا دائما خود را مهذب نگه دارد و همین تهذیب نفس و تقوا، آنان را برای خدمتگزاری به مردم آماده می کند. در غیر این صورت، امیال نفسانی بر او غلبه کرده، مغرور می شود. انسان مغرور نیز فقط به فکر خویش می باشد و توجهی به دیگران ندارد. به همین خاطر، حضرت امام (ره) تاکید می کنند که مسئولین باید به زیور اخلاق اسلامی، انسانی و تقوا آراسته باشند تا بتوانند منشا خیر و برکت در جامعه شوند.
ایشان همچنین در مسائل مربوط به تبلیغات انتخاباتی توصیه می کنند که افراد مراقب دسیسه های دشمنان انقلاب باشند و برای رسیدن به اهداف خود و تبلیغ برای کاندیداها، هر روشی را در پیش نگیرند بلکه برنامه های تبلیغاتی آنها در راستای رعایت آداب و شئ‌ون اسلامی و مصالح نظام باشد. آن بزرگوار، تاکید خاص دارند که اگر رضای خدا و تعهد اسلامی در میان باشد هیچ گاه بین طرفداران کاندیداها در امر تبلیغ، اختلاف پیش نمی آید، چرا که زمان انتخابات، بهترین فرصت برای دشمنان انقلاب است تا با تفرقه افکنی بین نیروهای انقلاب بخصوص در زمینه مسائل تبلیغاتی، از آن بهره برداری سیاسی نموده و سوء استفاده نمایند. بنابر این، عامل بازدارنده و پیشگیرانه از این اقدام دشمن، همانا رعایت اخلاق اسلامی و توجه به معنویات است که امام (ره) بر آن اصرار می ورزند.
* پی‌نوشت‌ها در بخش فرهنگی دفتر روزنامه موجود می‌باشد.