فرماندهى ملى حزب بعث عراق در سال 1979 از منظر وزارت خارجه آمريكا
19 جولاى 79 ـ 28 تير ماه 1358 خيلى محرمانه
از: دفتر حفاظت منافع آمريكا در بغداد ـ 1/1543 به: وزارت امورخارجه در واشنگتن دى ـ سى
موضوع: تغيير گارد در عراق: اولين تأثيرها
1ـ (تمام متن خيلى محرمانه است).
2ـ خلاصه و اظهارنظر: چند ساعت پس از به قدرت رسيدن در صلحجويانهترين انتقال قدرتهاى
تاريخ عراق، رئيس جمهور صدام حسين عجولانه عمل كرده است. بسيارى از ناظران معتقد بودند كه وى
پس از كنار كشيدن بكر با احتياط بيشترى عمل خواهد كرد. ولى ظاهرا صدام تصميم گرفته است نحوه
حكومت بر عراق را مشخص نمايد. بافت پيچيده كميتههاى پيگيرى كه قبلاً به وسيله معاون شوراى
فرماندهى انقلابى كنترل مىشد. مثل اينكه در حال تبديل شدن به صورت كابينه دولتى است و بهطور
روزانه و به وسيله معاون شوراى فرماندهى انقلابى عزت ابراهيم اداره مىگردد. در توضيح اين تجديد سازمان ناگهانى مىتوان گفت كه رئيس جمهور جديد دوست دارد تعادل زيردستان خود را بهگونهاى نگاه
دارد تا احساس نمايد حكومت با روش خاص خود او اداره مىشود. شايد يك توضيح محتملتر عبارت از
اين باشد كه صدام مىخواهد نظام عراق را با نظام كابينهاى سوريه همساز نمايد. همين موضوع نشانگر
كنترل فرماندهى ملى حزب بعث عراق در جشنهاى اخير و كنارهگيرى حزب بعث عراق در طول انتقال
قدرت مىباشد. پايان خلاصه و اظهارنظر
3ـ پايان دوران رياست جمهورى حسنالبكر، 30احمد حسن البكر و به قدرت رسيدن (رسمى) معاون پيشين يعنى صدام حسين گرچه دور از انتظار نبود و در بغداد پيرامون آن بحث و اظهارنظر مىشد، ولى وقوع آن توأم با سرعت بسيار بود. در تاريخ 19 تير ماه رئيس جمهور بكر استعفانامه خود را تقديم فرماندهى منطقهاى بعث نمود. و فرماندهى نيز با كمال بىميلى آن را پذيرفت. در تاريخ 20 تير ماه شوراى فرماندهى انقلابى براى بررسى استعفا تشكيل جلسه داد. و تمايلات رئيس جمهور سالخورده را نيز پذيرفت. در تاريخ 21 تير ماه، شوراى فرماندهى انقلابى بار ديگر تشكيل جلسه داد تا صدام حسين را به عنوان رئيس و وزير
عزت ابراهيم را به عنوان معاون برگزيند. اين تصميمات بشدت حفاظت مىشد، حتى در عراق مرموز تنها
نشانه رويدادهاى جديد ارتقاء درجه ابراهيم در اجلاس عكسبردارى رسمى از شوراى فرماندهى انقلابى
در تاريخ 23 تيرماه بود.
4ـ گرچه معلوم نيست كه چرا بكر اين موقع را براى تسليم قدرت به وارث خود انتخاب كرده است
(ملت اصلى وضع مزاجى اعلام شده است) از نقطه نظر امنيتى در آن منطق خاصى وجود دارد. كه
مىبايست پس از تعيين مسير در طول تعطيلات ماه ژوئيه (تير و مرداد ماه ـ م) گاردهاى عراق تعويض
شوند. به همين دليل بخش اعظم ارتش آماده رژه شدهاند و بنابراين هيچيك از افسران وقت ندارند كه
عليه رهبريت جديد حرف زده و با توطئهچينى كنند. دليل ديگر اين است كه تعطيلات حاضر درست قبل
از ماه رمضان قرار گرفته. كه در اين ماه كشور در آرامش قابل ملاحظهاى فرو مىرود تا صدام بتواند كنترل
خود را بر قدرت تحكيم بخشد.
5 ـ در حقيقت، آمادگى انتقال قدرت صلح جويانه در رژيم بعثى و با در نظر گرفتن اين حقيقت كه اين
اولين فرد نظامى است كه از زمان انقلاب 1337 قدرت را به دست مىگيرد، ناظران چنين نتيجه گرفتهاند
كه صدام با احتياط بسيار رياست جمهور و رياست شوراى فرماندهى انقلابى را بدست خواهد گرفت.
ابراهيم را به سمت معاونت خود برخواهد گزيد و موقعيت مناسبى نيز براى مرد شماره سه (و رقيب مهم
براى بدست گرفتن قدرت) يعنى طه ياسين رمضان خواهد يافت. ليكن صدام كه هنوز 24 ساعت از به
قدرت رسيدنش نمىگذشت تصميم گرفت در نظام پيشين دولت خانه تكانى نمايد، چون شوراهاى
«پيگيرى» به سرپرستى مقامات عاليرتبه حزب بعث بر وزارتخانههاى مختلف دولت نظارت مىكردند.
6ـ علائم و شواهد اوليه حاكى از آن است كه صدام و كابينه محل تمركز مسئوليتهاى عظيمى خواهند
شد، ليكن سازمانهاى وزارتخانههاى متعدد تغيير خواهند يافت. تا روش تحت سلطه كميتهاى از ميان
برود. بهطور مثال مسئوليت فروشهاى نفتى ظاهرا از سازمان دولتى مسئول محصولات نفتى (تابع كميته
«پيگيرى» عالىتر) گرفته خواهد شد و به وزارت نفت سپرده خواهد شد. عدنان حسين وزير برنامهريزى
پيشين كه بهعنوان سرپرست كميته عالى پيگيرى و بازوى راست اقتصادى صدام حسين عمل مىكرد و
همچنين بر ديگر وزارتخانههاى اقتصادى نظارت داشت. در حال حاضر سرپرستى ديوان رياست جمهورى را نيز بهعهده خواهد گرفت. طه ابراهيم عبداله وزير برنامهريزى جديد و رئيس پيشين دانشگاه
بغداد از اهرم سياسى عدنان حسين برخوردار نخواهد بود. و همين امر نيز موازنه وزارتخانههاى بخش
اقتصادى را اعاده خواهد كرد.
7ـ علاوه بر اين، وزارت جديد التأسيس دولت محلى به سرپرستى عضو شوراى فرماندهى انقلابى
عبدالفتاح محمدامين، رئيس دفتر مركزى روستائيان، مسئول اجراى برنامههاى متعدد انتخابات محلى
تحت بررسى دفتر حزبى در ماههاى اخير خواهد بود. (اين وزارتخانه مسئوليتهاى وزير پيشين عزت
ابراهيم را به عهده خواهد گرفت، به اين ترتيب نقش جانشين وى نيز كاهش يافته است.) شنيدهايم كه
مناطق ديگر عراق شوراهاى محلى بوجود آوردهاند (ولى اختيارات آنها محدود است) كه يكى از اين
مناطق منطقه كردنشين است و در صورتى كه صدام بخواهد در اين مسير حركت نمايد. وزارت دولت
محلى به صورت مهمترين پست كابينه در خواهد آمد. ناظران منتظر صدور فرمان شوراى فرماندهى
انقلابى هستند تا تصميم مربوط به پيدايش وزارت دولت محلى اجرا شود تا بتوانند نقش آتى آنرا مورد
ارزيابى قرار دهند.
8ـ مدتى خواهد گذشت قبل از آنكه مسئوليتهاى هريك از شش معاون نخستوزير مشخص شود.
اما خطوط كل وظايف آنها از هماكنون مشخص شده است. (شمارههاى نامفهوم ـ م)
رابطه، در حالى كه وى با اختيارات جديد خود آشنا مىشود، اما بسيارى از وظايف معاونين
نخستوزير در نظام جديد كابينهاى نيز تغييرى نكرده است. معاون اول نخستوزير (و رقيب مهم) رمضان
از موارد استثنايى مىباشد. گرچه رمضان هنوز هم كنترل ارتش خلق را در اختيار دارد، ولى
مسئوليتهاى وى در زمينه وزارت مسكن و بازسازى از بين رفته و بنا به گزارش تلاشهاى خود را در امور
خارجى متمركز خواهد ساخت (در واقع، رمضان با معاون رئيس جمهور كوبا رودريگز در تاريخ 27 تير
ماه ملاقات كرده است). اگر انتصاب وى به وزارت امورخارجه صحت داشته باشد، بعضى از ناظران
پيشبينى مىكنند كه صدام حيلهگر راه را براى سقوط وى هموار كرده است. روابط خارجى يكى از موارد
تحت كنترل شديد رياست جمهورى است. بنابراين رمضان از استقلال عمل چندانى برخوردار نخواهد
بود. علاوه براين بسيارى رفتار نامساعد رمضان را در طرابلس مبنى بر نپذيرفتن اجلاس جبهه پايدارى
در آذرماه 1356 را به ياد دارند. كه در آنجا با تاكتيكهاى نادرست خود ابتدا رهبران عرب را ناراحت و
عصبانى كرد و پس از افشاى جزئيات جلسات سرّى در تلويزيون آنها را متوحش ساخت.
احتمالاً صدام منتظر بروز واقعهاى مشابه در آينده است تا بتواند راه را براى سقوط رمضان هموار نمايد.
9ـ شواهد موجود نشان مىدهد كه نعيم حداد، علاوه بر وظايف خود در سرپرستى جبهه ملى خلقى و
وطنى و دفتر فلسطينى و نبرد مسلحانه فرماندهى ملى بعث، مهمترين ناظر امور جوانان عراق خواهد شد.
نسل جديد هميشه مورد توجه رئيس جمهور بوده است (وى از اردوى دانشجويى «بيتالمقدس از آن
ماست» در نزديكى بغداد در هفته گذشته پنج بار ديدن كرده است، حتى صبح روز استعفاى رئيس جمهور
بكر نيز دو ساعت پر جنجال را در آنجا گذرانيده بود).
10ـ بنا به گزارش، طارق عزيز باز هم فرد همه كاره ايدئولوژيك خواهد بود، ولى پست معاونت
نخستوزيرى وى را از انعطافپذيرى بيشترى در برابر همتاى سورى خود يعنى عبدالحليم خدام در
مذاكرات وحدت آتى برخوردار نمود. اسب جنگى قديمى يعنى سعدون قيدان تنها معاون نخستوزيرى كه عضو فرماندهى منطقهاى نيست به خاطر كارآيى خود در وزارت ارتباطات، ترابرى را نيز به
مسئوليتهاى خود افزوده است.
11ـ انتصاب عدنان حسين به ديوان رياست جمهورى ظاهرا نشان مىدهد كه صدام سعى دارد در
آينده اختيارات پراكنده و پوشش كه به هنگام تصدى معاونت رياست جمهورى به صورت پنهانى كسب
كرده بود در دفتر خود متمركز سازد. عدنان نيز احتمالاً بسيارى از نفوذ خود را بهعنوان وزير برنامهريزى
بدست خواهد آورد و بهعلت مقام وى در كميته عالى پيگيرى در رياست جمهورى به قدرت
انتصابيافتهگان جديد اقتصادى مانند وزير دارايى سميرالمرزوقى در برابر وزير برنامهريزى افزايش
خواهد يافت. ممكن است كابينه جديد از نظر نفوذ نسبى در امور اقتصادى متعادل باشد ولى بايد ديد كه در
اين نقاط چه مقدار قدرت متمركز شده و تا چه حدود در اختيار عدنان و احتمالاً ديگران قرار گرفته است.
12ـ در مورد ارتقاى وزير دفاع عدنان خيرالله طلفاح به سمت معاونت نخستوزير ما اولين ارزيابى
مثبت را در مورد عملكرد طلفاح از طرف يك فرد عراقى كه داراى رابطههاى خوبى در سازمان امنيتى
عراق است شنيدهايم. ظاهرا عليرغم اين واقعيت كه موفقيت وى ناشى از رابطه خانوادگى (وى پسر خاله
صدام مىباشد) است، طلفاح روزى 18 ساعت در وزارت دفاع كار مىكند و مىگويند معلوماتش در امور
نظامى خيلى بالاست. در اين مرحله اين امر ضرورت دارد. چون افسران ارشدى كه وفادارىشان مورد
ترديد است بايد تعويض شوند و افراد بعثى جاى آنها را بگيرند (كه همين امر نيز موجب كاهش ميزان
آمادگى، اخلاقيات و قابليت اعتماد ارتش خواهد شد). در همين حال تجهيزات جديد نظامى اروپايى بايد
جايگزين تجهيزات روسى شود (بدون اينكه آمادگى ارتش كاسته شود). بنابراين طلفاح مسئوليت
جديدى ممكن است نداشته باشد، ليكن دستهاى وى از هماكنون آلوده است.
13ـ در مورد اين موضوع كه چرا صدام با عجله به اصلاح بافت دولتى پرداخته است نقطهنظرات
بسيارى وجود دارد. قطعا وى مايل است نشان دهد كه با كمال قدرت در حال به اجرا در آوردن اقدامات
مورد نظر است. شايد وى مىخواهد با اين كار رقباى بالقوه خود را از حالت تعادل به دور داشته باشد. ولى
نكته عجيب اين است كه تغييرات اخير كابينه بعثى (كه در اصل بافت دولتى را تقويت مىكرد و موضع
مركزى حزب را تضعيف مىنمود) نظام عراقى را مشابه نظام سورى مىنمايد، در حالى كه يكى از موارد
اصلى مورد اختلاف در سفر اواسط ژوئن اسد به بغداد اين بود كه قبل از ادغام بافتهاى دولتى احزاب بايد
متحد شوند. ولى به محض به قدرت رسيدن صدام، عراق ناگهان توجه خود را به بافت دولتى (در برابر
تجهيزات حزبى) معطوف مىدارد كه همين موضوع اذهان سورىها را به خود مشغول داشته است.
14ـ علاوه براين در جشنهاى مربوط بدستگيرى قدرت، صدام با اعضاى فرماندهى ملى حزب
بعث كه در واقع مورد تنفر رهبريت سوريه هستند با سردى برخورد كرده بود. در رژه نظامى 26 تير ماه
صدام مدت پنج ساعت را در جايگاه احترام گذراند و گهگاه با معاون خود ابراهيم صحبت مىكرد ولى
اعضاى فرماندهى ملى (ميشل عفلق در آنجا حضور نداشت) را كاملاً ناديده گرفت. در جشن 27 تير ماه
عفلق (كه هيچگاه در اين ضيافتها شركت نمىكند) وادار شد كه به رئيس جمهور كه نشسته بود نزديك
شود و به وى تبريك بگويد. اعضاى فرماندهى ملى چون على غنام (سعودى) و عبدالمجيد الغفايى (لبنان)
تنها در اواخر همان جشن توانستند به صدام تبريك بگويند (در حالى كه در تمام طول پنج ساعت رژه
نظامى در كنار صدام بسر مىبردند). تنفر آشكار صدام از اعضاى غير عراقى فرماندهى ملى و استقلال حساب شده از عفلق، در دمشق از نظرها دور نخواهد ماند.
15ـ آخرين نكته در مورد معاون جديد رياست جمهورى. عزت ابراهيم (وزن 37) را مىتوان با يك
مرد 50 ساله اشتباه گرفت. مطلع شدهايم كه وى از اوان جوانى از وضع مزاجى خوبى برخوردار نبوده است
(گزارشات امراض وى را VHG و زخم معده و بدتر از آن منعكس كردهاند) و بسيارى معتقدند كه ابراهيم
در پشت نخستوزيرى بى قيد و شرط كنونى چندان دوام نخواهد آورد. گرچه شايعات موجود در بغداد
متفاوت است، ولى گويى ابراهيم فاقد جاهطلبى است و سر سپرده صدام مىباشد. گرچه رئيس جمهور
جديد آنقدر جوان است كه نمىتواند وارثى براى خود برگزيند (مانند البكر)، اشغال پست شماره 2 در
چند سال آينده توسط ابراهيم ايدهآل خواهد بود. در اين مدت صدام با احتياط بسيار حركت خواهد
كرد.... و تنها رقيب بالقوه در بخش عالى رهبرى را از بين خواهد برد. در اين دوره انتقال، صدام احتمالاً
سعى خواهد كرد قدرت خود را در داخل استحكام بخشد. جستجو براى يافتن نسل بعدى رهبريت عراق
(در حالى كه رهبر جديد تازه پاى به عرصه قدرت گذاشته) در حال حاضر چندان ضرورتى ندارد. پك